________________
૪૪
હિંદુસ્તાનનો પ્રાચી ન ઇતિહાસ
પ્રાંતાને સમાવેશ થતા હતા.
પાંચ વર્ષ પછી ઈ.સ. ૪૬૫માં હાલમાં બુલંદશહેર જિલ્લાના નામથી જાણીતા થયેલા ગંગા તથા યમુનાની વચ્ચે આવેલા પ્રદેશમાં, સ્કંધગુપ્તના અમલ દરમિયાન એક ધર્મનિષ્ઠ બ્રાહ્મણે સૂર્યદેવને મંદિર અર્પણ કર્યું. પ્રચલિત ભાષામાં તે ‘વૃદ્ધિકર અને જયને આપવાવાળું' એમ વર્ણવાયું છે. તે બતાવે છે કે રાજ્યના મધ્યપ્રાંતા પણ સુવ્યવસ્થિત રાજ્યતંત્રના લાભ ભાગવતા હતા. આ ઉપરથી એવું અનુમાન વ્યાજબી રીતે કરી શકાય કે જંગલીએ પરની જીત તેના અમલના પ્રારંભ કાળમાં કરવામાં આવી હશે અને ત્યાર પછી કેટલાં ય વર્ષે સુધી સામ્રાજ્યના બધા ભાગેામાં સામાન્ય શાંતિ સ્થાપવા જેટલી તે જીત નિર્ણયાત્મક હશે.
પણ ઈ.સ. ૪૬૫ના અરસામાં ભટકતી જાતનું એક નવું ટાળું હિંદના મેાખરાના હાંસેટ ઊતરી પડયું અને તેણે ગાંધાર એટલેકે વાયવ્ય પંજાબમાં વસવાટ કર્યોં. ત્યાં એક ક્રૂર અને ખારીલા' સરદારે કશાનની રાજ્યગાદી અથાવી પાડી અને અતિશય જંગલી અત્યાચાર’ કર્યાં. આની પછી થેાડા સમય બાદ આશરે ઈ.સ. ૪૭૦માં એ જુના હિંદના અંદરના ભાગ તરફ્ ધપ્યા અને સ્કંધગુપ્ત પર તેના પોતાના મુલકમાં જ હુમલા કર્યાં. પેાતાના અમલની શરૂઆતમાં કર્યાં હતા તેવા સફળ વિરાધ કરવામાં તે આ વખત નિષ્ફળ થયા. અને આખરે ઉપરાછાપરી થતા પરદેશીઓના હલ્લાથી તે હારી બેઠો. હિંદમાંથી મળતી લૂંટ લેવાની આતુરતાથી આવતાં નવાંનવાં ટાળાંએથી એ હુતાની સંખ્યામાં બેશક ચાલુ વધારા થયા કરતા હશે જ,
તેના અમલના પાછલા સમયમાં સિક્કાને પહેલાં કરતાં હલકા કરી તેની કિંમત ઘટાડવી પડી એ સ્કંધગુપ્તના રાજ્યવહીવટ પર આવી
મધ્ય માંતા
ઈ.સ. ૪૬૫-૭૦ ફરી ચાલુ થયેલી હુત ચઢાઇએ
