________________
૧૧ર
હિંદુસ્તાનને પ્રાચીન ઇતિહાસ ધંધાઓ કરતા સાધુઓનાં કુટુંબથી ગીચ્ચ ભરાયેલા કહેવાતા મઠોને વિચિત્ર દેખાવ નેપાલ હાલના સમયમાં પણ રજુ કરે છે. બૌદ્ધ સંપ્રદાયના આપોઆપ થતા સડાની પ્રગતિને ગુખ સરકારે બહુ વેગવાન બનાવી છે. એ સરકારને બૌદ્ધ સંપ્રદાયની વિધિઓ ઘણું નાપસંદ છે. એમ માનવા કારણ છે કે ડી પેઢીઓ જતાં નેપાલમાંથી બૌદ્ધ સંપ્રદાયનો લોપ જ થશે.
તેના ઉત્પત્તિસ્થાનરૂપ હિંદમાંથી બૌદ્ધ પૂજાવિધિનું સંપૂર્ણપણે અદશ્ય થવાનું દશ્ય ઘણી ચર્ચા તથા કાંઈક ગેરસમજૂતિનો વિષય
થઈ પડયું છે. થોડા જ સમય પૂર્વે સામાન્ય હિંદમાં બૌદ્ધ સં- રીતે એવી માન્યતા પ્રચલિત હતી કે બ્રાહ્મણના પ્રદાયની અવનતિ જુલમની ઝડીને જેરે એ સંપ્રદાયની જ્યોત
બુઝાઈ ગઈ હતી. જે હિલચાલને પરિણામે હિંદ ધીમેધીમે બ્રાહ્મણ ધર્મની પાંખ તળે આવ્યો તેમાં હિંદુ રાજા શશાંકના વખતમાં થયા તેવા દ્વેષભાવથી પ્રેરાઈ થતા જુલમો બહુ ઓછી અગત્યનો ભાગ ભજવે છે, જોકે એવા જુલમો કઈ કઈવાર થયા હતા એ તે નિઃસંદેહજ છે. હિંદમાં ઘણી જગ્યાઓએ આક્રમણકારી મુસલમાનોએ કરેલી ઝનુની કતલો સનાતની હિંદુઓએ કરેલા જુલમ કરતાં વધારે અસરકારક હતી અને હિંદના ઘણા પ્રાંતમાંથી બૌદ્ધ સંપ્રદાય અદશ્ય થવામાં તે જ મોટે ભાગે કારણરૂપ થઇ પડી હતી. પણ હિંદમાંથી બોદ્ધ સંપ્રદાય સદંતર નીકળી જવાનું મુખ્ય કારણ તે હિંદુ ધર્મમાં બૌદ્ધ ધર્મના એકાકાર થઈ જવાની બેમાલુમ ધીમી વિધિ હતી. બંને ધની એકાકાર થઈ જવાની આ વિધિ એટલી હદ સુધી પહોંચી હતી કે બૌદ્ધ અને હિંદુ મૂર્તિઓ તથા પૌરાણિક કથાઓ વચ્ચે ભેદરેખા દોરવાનું કામ લગભગ અશક્ય થઈ જાય છે. આ એકાકાર થવાની વિધિ આજે નેપાલમાં આપણી નજર આગળ ચાલી રહી છે. હિંદુવને અજગર તેના દ્ધ ભોગને ધીરે ધીરે કેવી રીતે ગુંગળાવી રહ્યો છે તે વિધિ તપાસવાની તક એ દેશમાં મળે એમ છે તે કારણે કેટલાક
