________________
ર૬૭
પૂરવણી થાય છે એટલે નાગરાજાઓ પુરિકા, નાગપુર, નંદિવર્ધનવગેરે મધ્ય હિંદમાં આવેલા પરદેશીઓથી સુરક્ષિત સ્થાનોમાં હઠી જાય છે.
ઉપરની બે યાદીઓ ઉપરાંત નીચેના રાજાઓનાં નામ, સિક્કા તથા શિલાલેખો મળી આવ્યાં છેઃ
પુuદાત, ઉત્તમદાસ કામદાર ભવદાત
શિવનંદિ અથવા શિવરાત આ બધા રાજાઓ મળી આશરે ઈ. સ. પૂર્વે ૧૧૦ થી માંડી ઈ. સ. ૭૮ સુધીનાં લગભગ ૧૦૦ વર્ષનો ગાળો ઢાંકે છે.
નાગવંશ અને વાકાટકવંશ પુરાણોના કથનાનુસાર નાગવંશની મોટી શાખા લગ્નસંબંધથી વાકાટકવંશમાં ભળી ગઈ. એક વાકાટક શિલાલેખથી આ હકીકતનું સમર્થન થાય છે. પુરાણો કહે છે કે “યશોનંદિ પછી તેના અથવા વિદિશા નાગવંશમાં રાજાઓ થશે.'
___ तस्यान्वये भविष्यन्ति राजानस्तत्र यस्तु वै । ___ दौहित्रः शिशुको नाम पुरिकायां नृपोऽभवत् ॥
અર્થ–તેના વંશમાં રાજાઓ થશે અને તેમાં સાધારણરીતે શિશુકના નામથી ઓળખાતો તેનો દૌહિત્ર પુરીકામાં રાજા થયો.
દેખીતી રીતે ઉત્તર હિંદમાં થતા કુશાનની સત્તાના દબાણની અસરથી નાગરાજાઓએ પદ્માવતી છોડવું. પુરાણોમાં એવું સ્પષ્ટ કથન છે કે વિશ્વસફાની પદ્માવતીમાં અને છેક મગધ સુધી રાજ્ય કરતો હતો. આ બધી હકીકતો ઉપરથી આપણે એમ માની લઈએ કે આશરે ઈ. સ. ૮૦ થી ઈ. સ. ૧૦૦ ના અરસામાં નાગવંશ વિદિશાથી મથુરાં જતો ધેરી રસ્તો છોડી મધ્ય હિંદનાં દુર્ગમ જંગલ પ્રદેશને આશરો લે છે.
પુરાણો નાગવંશનો ઇતિહાસ કહેતાં કહેતાં “શિશુક’ આગળ આવી
