________________
(Co
હિંદુસ્તાના પ્રાચીન ઇતિહાસ
જંગલથી ઢંકાએલા પ્રદેશનેા આશ્રય લીધા હેાય. મહાક્ષત્રપ વિશ્વસાનિ પદ્માવતીમાં સત્તા જમાવી રહેવાનો સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ પુરાણોમાં છે.
લગભગ એકસો વર્ષ સુધી ઉત્તર હિંદમાં કુશાનેાનું પ્રાબલ્ય રહ્યું. ત્યાર પછી વળી પાછા એક નાગરાજાને આશરે ઇ.સ. ૧૭૫ કે ૧૮૦ માં મથુરામાં હિંદુસત્તા કરી સ્થાપતા આપણે જોઇએ છીએ. પુરાણા એ નાગકુળને નવનાગ એવે નામે ઓળખે છે. એ નવનાગવંશના રાજાએ ની રાજમુદ્રા ‘ભાશિવ’ની હતી. સિક્કા તથા પુરાણા ઉપરથી એની શી હકીકત મળે છે તે હવે આપણે જોઇએ.
કૅટેલેગ આક્ ધ ઇન્ડિયન મ્યુઝીઅમ’ નામના પુસ્તકના પૃ. ૨૦૬ પર ૨૩સંખ્યાંકની પ્લેટમાં વિન્સેન્ટ સ્મિથે ૧૫ તથા ૧૬ સંખ્યાંકમાં એક સિક્કાની નકલ છાપમાં આમી છે. એના સંબંધમાં એ લખેછે કે ‘તે આગ્રા અને અયેાધ્યાના સંયુક્ત પ્રાંતમાં બહુ સાધારણ છે. બહુ મેટા વિસ્તારમાં એ સિક્કો મળી આવે છે તે ઉપરથી એવું અનુમાન થાય છે કે જે રાજાનેા એ સિક્કો છે તે તિહાસમાં બહુ અગત્યની વ્યક્તિ હશે.' સિક્કાના અભ્યાસીઓને આ સિક્કો એક કોયડારૂપ હતા. તેની પર ફેણ માંડી બેઠેલા નાગનું ચિત્ર તથા તાડના ઝાડનું નિશાન છે. તેની પરના શબ્દનું વાંચન વિન્સેન્ટ સ્મિથે વૈવસ્લ એવું કરેલું. શ્રી જયસ્વાલ એને નાગફ્ટ્સ વાંચે છે, અને તેમ કરી એસિક્કા પરનાં અક્ષરને તેની પરના નાગના ચિત્ર જોડે વાંચી એ સિક્કાને નવનાગના ઠરાવે છે, એસિક્કા પરના અક્ષર વિક–વાસુદેવના લેખાને મળતા હેાવાથી તે રાજા વિક–વાસુદેવને સમકાલીન હેાવા જોઇએ, એટલે તે આશરે ઈ. સ. ૧૪૦ થી ૧૭૦ સુધીમાં થએલા હશે. પુરાણા જેને નવનાગ અથવા નવનાકવંશ કહે છે તેનેા એ નવનાગ રાજા મૂળ પુરુષ હશે.
આશરે ઇ.સ. ૧૭પ માં કે ૧૮૦માં મથુરામાં એક નાગરાજાએ હિંદુ અમલની પુનઃસ્થાપના કરી. આ રાજા વીરસેન હતા. વીરસેનને ઉદય, માત્ર નાગવંશના જ નહિ પણ આખા આર્યાવર્તના તિહાસમાં એક નવા પલટાનું પ્રસ્થાન બિંદુ છે. તેના સિક્કાએ ઉત્તર હિંદમાં
