________________
૭૮
હિંદુસ્તાનને પ્રાચીન ઇતિહાસ રજપૂત કન્યાઓ મેળવતાં બહુ મુશીબત પડતી. આજે પણ સમાજમાં તેમનું સ્થાન બહુ હલકું છે. - આ વનસ્કારે પિતાને મુકામ પદ્માવતી'માં રાખ્યો હતો અને ત્યાંથી માંડી છેક મગધ સુધી તેને અમલ ચાલતો હતો. પુરાણો કહે છે કે તે બહુ બહાદુર હતો તથા પદ્માવતીથી બિહાર સુધીનાં તમામ મોટાં નગર તેણે જીતી લીધાં હતાં. યુદ્ધમાં તે વિષ્ણુ જેવો પરાક્રમી હતો, પણ દેખાવમાં તે વ્યંડળ જેવો હતે. મહાન ઈતિહાસકાર ગિબને દૂનનું વર્ણન કરતાં લખ્યું છે કે તેમને દાઢી તે બીલકુલ ઊગતી જ નહિ તેથી યુવાનીની મરદાનગીની છટા કે વૃદ્ધાવસ્થાની આદરપાત્ર છાયા તેઓ કદી ધારણ કરતા નહોતા. પાછળથી દૂનનું ગિબને કરેલું આ વર્ણન પુરાણોએ તેનાથી ઘણું વહેલું કરેલું છે. પુરાણોએ તેનું જે વર્ણન કરેલું છે તે ઉપરથી જણાય છે કે તેનો દેખાવ દૂન અથવા મેંગોલ જેવો હશે.
તેની રાજનીતિની ખાસ નેંધ લેવામાં આવી છે. તેણે તેના રાજ્યની વસ્તીને લગભગ અબ્રાહ્મણ કરી નાંખી હતી તેની પ્રજાનું વર્ણન કરતાં પુરાણ કહે છે કે કાશાત્રામૂચિછાઃ ઉંચ વર્ણના હિંદુઓને તેણે હલકા પાડ્યા અને હલકી વર્ણના લોકોને તથા પરદેશીઓને મોટે મોટે ઓઢે નીમ્યા. જૂની ક્ષત્રિય વર્ણના લોકોને રાજ્યના મોટાં મોટાં અધિકાર પદેથી દૂર રાખી, તેણે તે વર્ણને લગભગ લેપ કરી નાંખે અને દેશના આદિવતની કૈવર્ત નામની હલકી કોમના લોકોને તથા શકો કરતાં પણ અધમ ગણાતા અને અસ્પૃશ્ય એવા પાકોમાંથી તેણે નો અમલદાર વર્ગ અથવા નવી ક્ષત્રિય વર્ણ ઊભી કરી અને પંજાબના વતની મદ્રક તથા ચક–પુલિદો અથવા પુલિંડ–વૃઓને તેણે તેમના મૂળ સ્થાનમાંથી બેલાવી, આ પ્રદેશમાં વસાવ્યા.
કુશાન સુબા વનફારના અમલના ઉપર આપેલા વર્ણન ઉપરથી હિંદમાં કુશાનોને અમલ કેવા પ્રકારનો હતો તેને ખ્યાલ આવે છે. કાશ્મીરના ઇતિહાસ “રાજતરંગિણ માં કુશાન અમલ વિષે જે વાંચીએ છીએ તેનાથી પણ ઉપર લખેલી હકીકતનું સમર્થન થાય છે. સનાતની
