________________
૨૯૨
હિંદુસ્તાનને પ્રાચીન ઈતિહાસ સમકાલીનનું નામ અલાહબાદના શિલાલેખમાં નષ્ટ થએલું છે, પણ તેમાં તેને “કોટ કુલજ' કહેવામાં આવ્યો છે. મગધના એ કુટુંબના રાજાઓના નામને અંતે “વર્મા પદ લગાડવામાં આવતું હતું.
“ગુણે આશરે ઈ.સ. ર૭૫ના અરસામાં મગધમાં કોઈક સ્થળે દેખા દે છે. પૂણાપ્લેટ એપિગ્રાફિયા ઇંડિકા. XVના પ્રભાવતી ગુપ્તને લેખ જેમાં પહેલો ગુપ્ત એક ખંડિયા રાજા તરીકે ઊભો થાય છે. આથી ઉપલા લેખમાં તેને “અધિરાજ પદ લગાડવામાં આવ્યું છે. પાછળથી પહેલાના ગુણોનો સંબંધ પ્રયાગ તથા અયોધ્યા સાથે જોવામાં આવે છે એ ઉપરથી જણાય છે કે મહારાજા ગુપ્તની જાગીર પ્રયાગની આસપાસ કાંઈ હશે એમ જણાય છે. તેનો પુત્ર ઘટોત્કચ હતો. એ ઘટોત્કચના પુત્રે પોતાના પૂર્વજ ગુપ્તના નામ ઉપરથી પોતાના વંશને એ નામ આપવાનો આરંભ કર્યો. ઘટોત્કચના તે પુત્રનું નામ ચંદ્ર હતું. “કૌમુદી-મહોત્સવમાં એને એના પ્રાકૃત નામ “ચર્ડસેનીથી ઉદ્દેશવામાં આવે છે. તેના વખતમાં પાટલીપુત્રમાં સુંદરવર્મા નામનો મગધકુળનો રાજા રાજ્ય કરતા હતા. રાજા સુંદરવર્મા વૃદ્ધ હતો અને નિ:સંતાન હોવાથી તેણે ચંદ્રને દત્તક લીધે હતો. પાછળથી એ વૃદ્ધ રાજાને તેની એક નાની રાણથી પુત્ર થયો. દત્તક પુત્ર હોવા છતાં મોટે હોવાને કારણે ચંદ્ર પિતાની જાતને મગધની ગાદીનો વારસ ગણતો હતા. મગધ નગરીના દુશ્મનરૂપ ગણાતી લિચ્છવી જાતિની એક રાજકન્યા જેડે ચંદ્ર લગ્ન સંબંધ બાંધ્યો, અને તેમની સહાયથી પાટલીપુત્રને ઘેરો ઘાલ્યો. આને પરિણામે થએલા યુદ્ધમાં સુંદરવર્મા હણાયો, સુંદરવર્માના નિમકહલાલ મંત્રીઓએ તેના પુત્ર કલ્યાણવર્માને તેની ધાવ જોડે કિષ્કિધાની ટેકરીઓમાં આવેલા પપાનગરમાં મોકલી આપ્યો. વિજયી ચંદ્ર એક નવા રાજવંશની સ્થાપના કરી. કૌમુદી–મહોત્સવની કુદ્ધ થએલી લેખિકા લિચ્છવીઓને મ્લેચ્છ કહે છે અને ચડ્ડસેનને હલકી કારસ્કર' જાતિને અને તેથી રાજગાદી માટે નાલાયક વર્ણવે છે. ' રાજા ચંદ્રની જાત હલકી હતી, તથા મગધના શત્રલિચ્છવીઓની
