________________
૧૬૮
હિંદુસ્તાનના પ્રાચીન ઇતિહાસ
પહોંચે છે એટલે વળી પાછું વિંધ્યશક્તિના સામાન્ય રીતે પ્રવીર નામથી એળખાતા પુત્રને ઇતિહાસ આપતાં વિંધ્યશક્તિના વંશની કથા કહેવા માંડે છે. વિષ્ણુપુરાણનું એવું સ્પષ્ટ કથન છે કે ‘શિશુક’ અને ‘પ્રવીરે’ એકી સાથે રાજ્ય કર્યું. ભાગવતમાં ‘શિશુક’નું નામ જ આવતું નથી. એ તે દેખીતું જ છે કે પુરાણના ઇતિહાસકારા આ સ્થળે એમ સૂચવવા માગે છે કે એ ‘શિશુક’ તેના માતામહ નાગરાજાની ગાદીના વારસ થયા, અને તે દૌહિત્રને નામે વિંધ્યશક્તિના પુત્ર રાજ્ય કરતા હતા. વાયુ અને બ્રહ્માંડપુરાણેા પ્રવારને અમલ ૬૦ વર્ષના કહે છે અને તે પુરી, કાંચનકામાં અથવા વધારે ખરીરીતે પુરિકા અને ચણકામાં રાજ્ય કરતા હતા એમ કહે છે. શિલાલેખામાં ભાશિવ અને વાકાટક ઇતિહાસની જે વિગતે આપેલી છે તેની જેડે આ હકીકત મળતી થાય છે એટલું જ નહિ પણ તેનાથી પુરાણમાં આપેલી હકીકતાનું સમર્થન થાય છેઃ એક ‘વાકાટક’ શિલાલેખ નીચે મુજબ છેઃ---
भारशिवानां महाराज श्रीभवनागदोहित्रस्य गौतमीपुत्रस्य पुत्रस्य वाकाटकानां महाराज श्रीरुद्रसेनस्य
આ લેખ પરથી જણાય છે કે ‘પ્રવીર’ એવાં ઉપનામથી એળખાતા મહારાજ પ્રવરસેનનેા પુત્ર ગૌતમી પુત્ર તેની પછી ગાદીએ આવ્યા નહાતા પણ મહારાજ પ્રવરસેનને પાત્ર તથા ભારશિવ મહારાજ ભવનાગને દોહિત્ર સેન તેની પછી ગાદીએ આવ્યા હતા. મહારાજ પ્રવરસેનના પાત્ર કરતાં ભારશિવ મહારાજ ભવનાગના દોહિત્ર તરીકેનું તેનું પદ વધારે ગૌરવભર્યું હતું. એક વાકાટક તામ્રપ‰માં આ રૂદ્રસેનને ‘ભાશિવ’ તરીકે વર્ણવેલા છે. તેમાં લખેલું છે કે મરશિયાનાં મહારાન શ્રીસ્વસેનસ્ય. વાકાટક શિલાલેખા રુદ્રસેનના મરણ સુધીના ગાળાને પૃથ્વીસેન ૧લાથી શરૂ થતા ત્યાર પછીના વાકાટક ગાળાથી જુદા પાડી નાખે છે. આનું કારણ સ્પષ્ટ છે. સમ્રાટ્સમુદ્રગુપ્તને હાથે હાર ખાઈ સ્ત્રસેન મરણ પામ્યા એટલે વાકાટકવંશ ગુપ્તવંશને આધીન થઈ ગયા. સાર્ સમુદ્રગુપ્તે જીતેલા રાજાએની જે યાદી અલ્લાહાબાદના વિજયસ્તંભના
