________________
૧૨૮
હિંદુસ્તાનને પ્રાચીન ઇતિહાસ સત્તાને જબરો ફટકો લગાવ્યો. ઈ. સ. ૯૧૪માં તો સૌરાષ્ટ્ર મહીપાલને તાબે હતું પણ સંભવ છે કે દક્ષિણના મહારાજે મેળવેલી ફત્તેહને પરિણામે બીજા દૂરના પ્રાંતેની જોડે જોડે સૌરાષ્ટ્ર પણ તેના હાથમાંથી ગયું. કનાજને કબજે રાખવાની ત્રીજા ઇંદ્રની શક્તિ નહિ હોવાથી, ચંદેલ રાજા અને કદાચ બીજા મિત્રરાજાઓની મદદથી મહીપાલે પોતાનું પાટનગર પાછું મેળવ્યું.
કનોજના રાજા દેવપાલને, ચંદેલરાજા યશોવર્માને મન બહુ કિંમતી વિષણુની મૂર્તિ આપી દેવાની ફરજ પડી હતી એ બના
વથી કનોજના ક્ષીણ થતા અને જે જાકભૂક્તિના દેવપાલ
વૃદ્ધિ પામતા બળનું આપણને દર્શન થાય છે.
યશોવર્માએ એ મૂતિની ખાજુરાહોમાં સ્થાપના કરી હતી. કલંજરના મજબૂત દૂર્ણને કબજે લઈ યશોવર્માએ પોતાની સત્તા જમાવી હતી અને એ તો નિઃસંદેહ વાત છે કે તે કનોજથી તદન સ્વતંત્ર થઈ ગયો હતો. યશવમ પછી ગાદીએ આવનાર ધિંગના વખતમાં પાંચાલ તથા જે જાકભૂતિનાં રાજ્યો વચ્ચેની સરહદયમુના નદી હતી.
દેવપાલ પછી તેનો ભાઈ વિજયપાલ ગાદીએ આવ્યો. (આશરે ઈ. સ. ૯૬૦ થી ૯૦) એના કુળની જૂની માલકીનું ગ્વાલીયર વજ
દામન નામના એક કચ્છવાહ સરદારને હાથે વિજયપાલ પડવાથી એના હાથમાંથી ગયું, એ એના અમ
લની જાણવા જેવી બીના છે. એ વજદામાએ એક સ્થાનિક રાજકુળની સ્થાપના કરી. ગ્વાલીયરનો કિલ્લો ઈ. સ. ૧૧૨૮ સુધી એ રાજકુલના કબજામાં રહ્યો. દસમા સૈકાની અધવચમાં મૂળરાજે ગૂજરાતમાં અનહિલવાડમાં સોલંકી વંશની (ચાલુક્ય) ની સ્થાપના કરી એ બતાવી આપે છે કે કનોજના રાજાને પશ્ચિમ હિંદ જોડે કાંઈ લેવા દેવા નહતી. ગ્વાલીયરનો સરદાર ચંદેલ રાજ્યને ખંડીઓ થયો. આશરે ઈ. સ. ૧૦૦૦ થી ૧૦૫૦ સુધીમાં ધંગના
