________________
ઉત્તર હિંદનાં મ ધ્ય યુગીન રા જ્યા
૧૪૯
ભાજપુર તળાવ
ઊંડા પાત્રના મુખને જબરી પાળેાથી રૂંધી બનાવેલું સુંદર ભેજપુર તળાવ એનું સર્વોત્તમ સ્મારક છે. પંદરમાં સૈકા સુધી તે તેના શિલ્પીઓની કુશળતાની શાખ પૂરતું હતું. એ અરસામાં એક મુસલમાન રાજાના હુકમથી તેની પાળ તોડી પાડવામાં આવી અને તેની અંદરનું પાણી વહેવડાવી દેવામાં આવ્યું. એ સરાવરનું પાત્ર હવે એક રસાળ મેદાન થઈ ગયું છે અને તેને ચીરી ઈંડિયન મિડલેન્ડ આગગાડીની સડક પસાર થાય છે.
આશરે ઈ.સ. ૧૦૬૦ માં ગુજરાત અને ચેદિના રાજાઓના મિત્રસંઘે કરેલા હુમલા આગળ તે ટકી શકયા ફંડ અને ત્યારથી તેના વંશના યશ પરવારી ગયા. તેરમા સૈકાની માળવાને પાછળના શરૂઆત સુધી તેના વંશ એક સ્થાનિક રાજસત્તા શ્રુતિહાસ રૂપે ચાલુ રહ્યો, પણ તે અરસામાં તેનું સ્થાન સુમાર જાતિના રાજાએએ લીધું, અને તેમની જગાએ વળી ચુહાણ રાજાએ આવ્યા. ૧૪૦૧ માં તેમને રાજમુકુટ મુસલમાન રાજાઓના હાથમાં પસાર થયા. ૧૫૬૨માં અકબરે તે સ્થાનિક વંશને દાબી દીધો અને માળવાને મેાગલ સામ્રાજ્યમાં મેળવી દીધું.
૬
બિહાર અને બંગાળાના પાલ અને સેન વંશા
હર્ષ એની સત્તાને ટોચે હતા, ત્યારે તે આખા બંગાળા પર અને પૂર્વમાં છેક દૂરના કામરૂપના મુલક પર અધિરાજ તરીકે કાંઈક સત્તા ધરાવતા હતા અને પશ્ચિમ તથા મધ્ય બંગાળા પર ઇ.સ.૬૫૦ બંગાળાને સંપૂર્ણ આધિપત્ય ભાગવતા હતા એમ દેખાય ઇતિહાસ જણાયેલે છે. એમાં તો કાંઇ જ શક નથી કે તેના મરણ પછી સ્થાનિક રાજાએ સ્વતંત્ર થઇ બેઠા; પણ અર્જુન અને વાંગચુએનસીની તેરમા પ્રકરણમાં આપેલી
નથી
