________________
૧૫ર
હિંદુસ્તાનને પ્રાચીન ઇતિ હાસ તે સિથી વધારે યાદગાર થયેલ છે. છેક સાંપ્રત કાળ સુધી બંગાળાના ઘણા ભાગોમાં તેનાં કીર્તિગીત ગવાતાં હતાં અને ઓરિસા તથા કુચબિહારના આઘેઆઘેના ખૂણાઓમાં હજુ પણ તે સાંભળવામાં આવે છે. આશરે ઈ.સ. ૧૦૨૩માં કાંચના ચોલ રાજા રાજેન્દ્ર તેની પર હુમલો કર્યો હતો. એક સૈકા પર લંગડર્માએ કરેલા જુલમથી નરમ પડી ગયેલો બાદ્ધ ધર્મ તિબેટમાં ફરી પાછો પગભર થયો એ બાબતથી તેનો અમલ યાદગાર થયેલો છે. ઈ.સ. ૧૯૧૩માં મગધના પંડિત ધર્મપાલ તથા બીજા ધાર્મિક પુરુષોએ તિબેટથી આવેલું નિમંત્રણ સ્વીકાર્યું અને તે દેશમાં ગૌતમના ધર્મને માનવંતે સ્થાને ફરી સ્થાપવા બહુ મહેનત કરી. પાછળથી ૧૯૩૮માં મહીપાલના અનુગામી ન્યાયપાલના અમલ દરમિયાન મગધના વિક્રમશિલા મઠના અધિપતિ અતીશના મુખપણ નીચે એક બીજું પ્રચારક મંડળ તિબેટ મોકલવામાં આવ્યું હતું. તેણે પહેલા પ્રચારક મંડળનું કામ ચાલુ રાખ્યું અને તિબેટમાં બદ્ધ ધર્મની ફરીથી દ્રઢ સ્થાપના કરી.
દિના રાજા કર્ણને હરાવનાર ન્યાયપાલનો પુત્ર રાજા વિગ્રહપાલ ત્રીજે આશરે ઈ.સ. ૧૦૮૦માં ગુજરી ગયો, અને પોતાની પાછળ મહીપાલ બીજે, સૂરપાલ બીજો અને રામપાલ એમ ત્રણ પુત્ર મૂકતો.
હતિ. ઢાકાથી ચીતાગ જવાના મુખ્ય માર્ગ પર કેમિલા ગામ આવેલું છે. (જુઓ. જ. એન્ડ પ્રોસી. એ. એસ. બી., ૧૯૧૫, પૃ. ૧૭). “એ ફરગોટન કિંગડમ ઓફ ઈસ્ટર્ન બેંગાલ” નામના લેખમાં એન.કે. ભટ્ટશાલીએ એ વિષયની વધારે ચોખવટ કરેલી છે. (તેનું જ ૧૯૧૪. પૃ. ૮૫–૯૧) કેમિલા ગામની પશ્ચિમે ૧૨ માઈલ પર આવેલું હાલનું કાટા, તે જ કરૂમાંત છે એમ માનવા શિલાલેખાને સારે આધાર મળે છે. ત્યાં પુષ્કળ ખંડિયેરો અને બૌદ્ધ મૂર્તિઓ મળી આવે છે. તે સમતટા રાજ્યની રાજધાની હતું. એ રાજ્યમાં ટિપેરાહ, નોઆખલી, બારીસાલ, ફરીદપુર જિલ્લાઓને તથા ઢાકા જિલ્લાના પૂર્વ ભાગનો સમાવેશ થતો હતો. દશમા સૈકામાં, ઘણું કરીને એ દેશ આરાકાનના ચંદ્ર રાજાઓના અધિરાજપણ નીચે હતો.
