________________
ઉત્તર હિંદનાં મધ્ય યુગીન રાજ્યેા
૧૮૧
કરતાં ક્ષત્રિય ગણાતાં કુટુંબે જોડે બેટી વહેવાર કરવા યોગ્ય ગણાવા લાગ્યાં. સામંતસેન કલિંગ કે એરિસ્સાના રાજાની નાકરીમાં હોય એ ઘણું સંભવિત છે. ઉત્તર આરિસ્સામાં સામંતદેવના અર્ધ સ્વતંત્ર રાજા તરીકે સ્થિર થવાનેાબનાવ અગિયારમાં સૈકાની અધવચમાં કાઈક સમયે થયેલા હશે. સંભવ છે કે તે સ્વતંત્ર રીતે રાજ્ય કરતા રાજા નહિ હેાય. રાજપદ ભાગવનાર એ વંશમાં પહેલા પુરુષ તેનેા છેાકરા હેમતસેન હશે.
નીચે જેનું અવતરણ આપ્યું છે તે પ્રમાણ મુજબ સેનેાની સૌથી વહેલી અને નિશ્ચિત રીતે જણાયેલી રાજ્યધાની કાશીપુરીમાં હતી. મિદનાપુર જિલ્લાની પડેાશમાં એરિસ્સાનાં ખંડિસેન વંશની સૌથીયાં રાજ્ગ્યામાં સૌથી ઉત્તરમાં આવેલા મયુરભંજ પહેલી રાજ્યધાની રાજ્યમાં સુવર્ણરેખા નદીના કિનારા પર આવેલું હાલનું કસીઆરી તે જ પ્રાચીન કાશીપુરી. બાબુ નગેન્દ્રનાથ વસ્તુના પ્રશંસનીય ‘આર્કીઓલેાજીકલ રીપોર્ટ માંથી હું અવતરણ આપું છું.
આશરે ત્રણસા વર્ષ જેટલા પ્રાચીન અને તાડપત્ર પર લખેલા બંગાળાના પાશ્ચાત્ય વૈદિકાનાં વંશવૃક્ષના ઇતિહાસમાં આપણે વાંચ્યું છે કે સેન રાજવંશ સુવર્ણરેખાના કિનારા પર આવેલા કાશીપુરી નામના નગરમાં રાજ્ય કરતા હતા. આ સ્થાનના રાજાએમાંના એક વિજયસેનને બે પુત્રા હતા. મેટાનું નામ મલ્લ અને નાનાનું નામ શ્યામલ હતું. પૂર્વ બંગાળાને જીતી લઇ વિક્રમપુરને પેાતાનું પાટનગર કરનાર રાજા તે આ બેમાંને બીજો હતા. પાશ્ચાત્ય કુલમંજરી પ્રમાણે વિક્રમપુરમાં શ્યામવર્માનો અમલ શક ૯૯૪ એટલે ઇ. સ. ૧૦૭ર માં શરૂ થયા. એ તા નિઃસંદેહ વાત છે કે કસીઆરી એ કાશીપુરીના જ અપભ્રંશ છે.’
પણ એ બાબત તદ્દન શંકારહિત નથી. એ ફકરામાં સૂચવાયેલા સ્થાનિક ઇતિહાસના પ્રશ્નોને અને ઉપર જણાવેલા પુસ્તકમાંની ટીકાઓને હું પૂરેપૂરાં અનુસરી શકતા નથી.
સંખ્યાબંધ પદ ટીપણીએ આપવાની જરૂરિયાતથી બચવા માટે
