________________
દક્ષિણનાં રાજ્ય
૨૩૯ કર્યું હતું. એના પુત્ર આદિત્ય (આશરે ૮૮૦થી૯૦૭) પલ્લવ અપરાજિત પર જિત મેળવી અને તેમ કરી આખરે પલ્લવ સરસાઈનો અંત આણ્યો.
- ઈ. સ. ૯૦૭માં આદિત્યને પુત્ર અને અનુગામી પરાંત, પહેલો ગાદીએ બેઠો ત્યારથી ઈતિહાસકાર ચોક્કસ સાલવારીની ભૂમિ પર ઊભો
રહે છે. હવે તેને શિલાલેખોના ઉણપની નહિ પરાંત, પહેલે પણ અતિશયતાની મુશ્કેલી નડે છે. ૧૯૦૬ થી ૭
સુધી એક જ મોસમમાં પરાંત, પહેલાનાં ચાલીસ કરતાં વધારે શિલાલેખોની નકલ કરવામાં આવી છે. એ શિલાલેખ તેના અમલના ત્રીજાથી એકતાળીસ વર્ષની મર્યાદાની અંદરના છે એટલે કે ઈ. સ. ૯૦૯-૧૦થી માંડી ૯૪૭-૮ સુધીના છે. આ મહત્ત્વાકાંક્ષી રાજાને પલ્લવોની સત્તાનો ધ્વંસ કર્યો સંતોષ ન થયો તેથી તે વધતે વધતે. છેક હિંદને દક્ષિણ છેડે પહોંચ્યા. ત્યાં તેણે પાંડેયોનું પાટનગર મદુરા હાથ કર્યું, ત્યાંના રાજાને દેશવટે દીધો અને પછી લંકાઠી ૫ પર ચડાઈ કરી.
પરાંત, પહેલાના કેટલાક લાંબા શિલાલેખો ગ્રામ્ય સંસ્થાના અભ્યાસંઓને બહુ રસ પડે એવા છે, કારણ કે રાજાની સંમતિથી વિશાળ
| વહીવટી અને ન્યાય ચૂકવવાની સત્તા ભોગવતી ચોલને સુવ્યવસ્થિત સ્થાનિક સમિતિઓ અથવા પચારાજ્યવહીવટ થતો સ્થાનિક બાબતોને કેવી રીતે વહીવટ
કરતી હતી તેની વિગતો તેમાં આપેલી છે. બહુ દુઃખની વાત છે કે સ્થાનિક સ્વરાજ્યનું આ દેખીતી રીતે અતિ ઉત્તમ તંત્ર જેની ઉત્પત્તિ ખરેખર પ્રજાની અંદરથી જ થયેલી છે તે યુગો પહેલાં મરી જવા પામી છે. એના જેવી જ કાર્યસાધક પ્રતિનિધિ સંસ્થા મળી શકે તો હાલના યુગની સરકારે ખરેખર વધારે સુખી થાય. કેટલાક હિંદી અભ્યાસીઓએ આ વિષયનો કાળજીભર્યો અભ્યાસ કરેલો છે અને તેમના લેખો ખરેખર બહુ વાંચવા જેવા છે. જ્યારે પણ દક્ષિણ હિંદને મધ્યયુગનો ઈતિહાસ વિગતવાર લખવામાં આવશે ત્યારે ચેલ રાજ્યવહીવટની પદ્ધતિઓની ચર્ચા માટે એક લાંબું અને રસિક પ્રકરણ આપવું પડશે.
