________________
દક્ષિ ણ નાં રા ય
૧૩
કે કાવ્ય અને બીજી લલિત કળાએ બહુ ઉત્તમ કક્ષાએ પહોંચી હતી અને શહેરના વસનારા તે દ્રવ્યથી ખરીદી શકાય એવા તમામ શેાખ ભોગવી શકતા હતા. સતત યુદ્ધની સ્થિતિ, અને શાંતિપ્રિય નાગરિકાના, ધનાઢય વેપારી અને ખેડૂત સમાજેની હયાતી એ એ વચ્ચેના દેખીતા વિરાધ સમજવામાં મેગાસ્થનીસની એક ટીકા આપણને બહુ મદદગાર થઈ પડે છે.
એ ગ્રીક એલચી લખે છે કે બન્ને વર્ગ ખેડૂતોને બનેલા છે, પ્રજાના મોટા ભાગના સમાવેશ એ વર્ગમાં થાય છે. તેઓ સ્વભાવે નમ્ર હાય છે. તેમને લશ્કરી નોકરીની ફરજથી મુક્ત રાખવામાં આવે છે અને તેથી નિર્ભય રીતે તેઓ તેમની જમીનની ખેતી કરી શકે છે. તે તાકાનામાં ભાગ લેવા કે બીજા કોઇ કારણે શહેરમાં જતા નથી. આથી ઘણી વાર એમ બને છે કે દેશના એક ભાગમાં યુદ્ધના વ્યૂહમાં ગાવાયેલા અને જીંદગીને તેખમે લડતા સિપાઇએ લેવામાં આવે છે અને તે જ વખતે તેની પાસેના જ પ્રદેશમાં તદ્દન સલામતીમાં જમીન ખેાદતા અને ખેડતા ખેડૂતા જોવામાં આવે છે. આનું કારણ એ છે કે તેમનું રક્ષણ એ સિપાએ મેાજૂદ છે.’
આ સુંદર ચિત્રમાં કાંઇક અતિશયાક્તિ હશે, પણ મેગાસ્થનીસને પરિચિત હિંદમાં લડવાનું કામ સાધારણ રીતે ધંધાદારી સિપાઇએ કરતા અને કોઇને પણ ઈજા ન કરે એવા અને સમાજને જરૂરી ખેડૂતના કામમાં તેઓ ભાગ્યે જ દખલગીરી કરતા એ કથનને આપણે ખરા તરીકે સ્વીકારી શકીએ. કિલ્લેબંધી શહેરા પણ તેના દરવાજા અને કોટથી યુદ્ધ દરમિયાન થતી ઇજાથી બચવા પામતાં હતાં અને માત્ર વિરલ પ્રસંગે જ ઘેરાની યાતના ભાગવતાં હતાં. આવી રીતે મધ્યયુગનાં ક્લારેન્સ અને પાઇઝાના વાસીઓની પેઠે આ તામિલેા, સારી પેઠે લડાઇઓમાં મચ્યા રહેવા છતાં કાળજીભરી ખેતી અને ધીકતા વેપાર પર ખૂબ ધ્યાન આપી શકતા હતા.
બીજે કાંઇ ન મળે એવી ત્રણ કિંમતી ચીજે પેાતાની પાસે હેવાનું
