________________
દક્ષિણનાં રાજ્ય
૧૯૭
પેાતાના ભાઇ સામેશ્વર બીજાને પદભ્રષ્ટ કરનાર, બિલ્ડણુના ઐતિહાસિક નાટકના નાયક વિક્રમાદિત્ય છટ્ટાના અથવા વિક્રમાંકના ઇ.સ. ૧૦૭૬માં વિધિપૂર્વક રાજ્યાભિષેક થયેા હતેા. તેણે અર્ધી સદી તદ્દન અતૂટ નહિ, એવી ઠીકઠીક શાંતમાં રાજ્ય કર્યું. તેણે કાંચી કબજે કર્યાની નોંધ છે. તેના અમલના અંતભાગમાં મહીસુરમાં આવેલા દેારાસમુદ્રના હાયસલ રાજા વિષ્ણુ જોડેના ગંભીર વિગ્રહમાં તે રાકાયા હતા. પાતાના નામથી નવા સંવત ચલાવવાના તેના કાર્યને વ્યાજી કરાવવા પેાતાનાં અત્યાર સુધીનાં પરાક્રમા અને કાર્યસિદ્ધિ પૂરતાં અને પ્રસિદ્ધ છે એમ વિક્રમાંકને લાગ્યું. એ સંવત ઇ.સ. ૧૦૭૬થી શરૂ થયા અને તેના નામથી એળખાવા લાગ્યા, પણ તે કદી સામાન્ય વપરાસમાં આવવા પામ્યા નહેાતા. તેનું પાટનગર હાલના નિઝામના રાજ્યમાં આવેલું અને સામેશ્વર પહેલાએ સ્થાપેલું કલ્યાણી અથવા કલ્યાણ હતું. બંગાળાની બહાર હિંદુ ધર્મશાસ્ત્રના પ્રમાણુ રૂપ ગણાતા મિતાક્ષરાના લેખક પ્રખ્યાત સ્મૃતિકાર વિજ્ઞાનેશ્વરનું તે નિવાસસ્થાન હતું.
ઈ.સ. ૧૦૭૬-૧૧૨૬ વિક્રમાંડનું રાજ્ય
વિક્રમાંકના મરણ પછી ચાલુકય સત્તાની પડતી કળા થઇ, ઇ.સ. ૧૧૫૬-૬૨ એ સમય દરમિયાન તૈલ ૩જાના અમલમાં તેના સેનાપતિ કાલાચૂર્ય બિજલ અથવા વિજ્રને મળવા કર્યો ઇ.સ. ૧૧૫૬ બજ્રલે અને તૈલ ત્રીજાના તાબાને ઘણાખરા મુલક સત્તાને મળમરી- પેાતાને કબજે કર્યાં. એમ બથાવી પાડેલું રાજ્ય એ લીધેલા કખો. તેની અને તેના વંશજોની સત્તા નીચે ઈ.સ. ૧૧૮૩ સુધી રહ્યું. એ અરસામાં ચાલુક્ય રાજા સામેશ્વર ચાથે!, બિજ્જલના વંશો પાસેથી પોતાના બાપીકા મુલક પાછા મેળવવામાં સફળ થયેા, પણ તેના રાજ્યના કકડા બથાવી પાડવાની ઇચ્છાવાળા તેના પડેાશી રાજાએનાં આક્રમણાની સામે ટકવા જેટલા તે બળવાન નહેાતા, તેથી ઘેાડા વર્ષ દરમિયાન તેના મુલકને માટે ભાગ પશ્ચિમમાં દેવગિરિના યાદવા અને દક્ષિણમાં દારાસમુદ્રના હાયસલા
