________________
દક્ષિણનાં રાજ્ય
૧૮૯ સત્તા ભોગવતો સમ્રાટ્ હતો.
એ સાલ પહેલાં દસ વર્ષ ઉપર આખા હિંદના સમ્રાટું થવાની ઉમેદ રાખતા ઉત્તર હિંદના સમ્રા હો જાતે સરદારી લઈ તેના મુલક
પર કરેલા આક્રમણને તેણે સફળ સામનો કર્યો ઈ.સ. ૬૨૦ હર્ષની હતી. દક્ષિણ તથા ઉત્તર હિંદના રાજય વચ્ચે પીછે હઠ સીમા રૂપ નર્મદાની આખી સરહદ રેખાની સફળ
રક્ષા કરવામાં પુલકેશીએ બતાવેલાં સાવધાનતા તથા યુધ્ધકૌશલથી હર્ષ તેનું ધાર્યું કરવામાં સફળ થયો નહિ. - દક્ષિણના આ રાજાની કીર્તિ હિંદની હદ બહાર ફેલાઈ અને ઈરાનના રાજા ખુશરૂ બીજાના કાન સુધી પહોંચી. તેના અમલમાં
૩૬મા વર્ષમાં એટલે કે ઈ.સ. ૬૨૫-૨૬ ના ઇ.સ. ૬રપ ઇરાન અરસામાં પુલકેશી તરફથી આવેલી સત્કાર દૂતસાથે વ્યવહાર મડળીનું તેણે સન્માન કર્યું. એ શિષ્ટાચારના
જવાબમાં ઈરાનમાંથી વળતી એક દૂતમંડળી તેના દરબારમાં મોકલવામાં આવી અને તે હિંદી રાજાના દરબારમાં તેનું યોગ્ય સન્માન થયું. અજંટાની સંખ્યાંક ૧ની ગુફામાંનું એક ભીત્તિચિત્ર કમનસીબે ખંડિત થયેલું હોવા છતાં ઈરાની દૂતો પિતાનાં પ્રમાણ પત્રો રજુ કરે છે એ આચારનું દૂબહૂ ચિત્ર છે એમ સહેલથી જણાઈ આવે છે.
હિંદ અને ઇરાન વચ્ચેના અસાધારણ રાજ્યપ્રકરણી સંબંધની સમકાલીન નોંધ તરીકે એ ચિત્ર જાણવા જેવું છે, પણ તે ઉપરાંત
વધારામાં કળાના ઇતિહાસનાં એક સીમાચિહ્ન અજંટાના ચિત્ર તરીકે તે બહુ ઊંચી કિંમત ધરાવે છે. અજંટાના સંપ્રદાય કેટલાએક બહુ અગત્યનાં ચિત્રોની સાલ એ નક્કી
કરે છે અને તેમ કરી બીજ ચિત્રોના સમય નિર્ણય નક્કી કરવાનું ધોરણ પૂરું પાડે છે એટલું જ નહિ, પણ આજે ટાની ચિત્રવિધિનો સંપ્રદાય સીધે ઈરાનમાંથી અને આખરે ગ્રીસ
