________________
પ્રકરણ ૧૫ મુ દક્ષિણનાં રાજ્ય
‘દક્ષિણ’ એ સંસ્કૃત શબ્દના સગવડભર્યાં અને જાણીતા અપભ્રંશ ‘દખ્ખણ’ એ શબ્દને નર્મદા નદીની દક્ષિણે આવેલા હિંદના તમામ પ્રદેશ દર્શાવાય એવા વિશાળ અર્થમાં વાપરી શકાય છે અથવા તે કેટલીકવાર એમ વપરાયે
દક્ષિણ
સુદ્ધાં છે. પણ સામાન્ય રીતે એ શબ્દથી વધારે મર્યાદિત પ્રદેશનું સૂચન થાય છે અને તેમાં હિંદના છેક દક્ષિણમાં આવેલાં મલબાર અને તામિલ દેશાના સમાવેશ થતા નથી. આમ માઁદિત થતાં, એ શબ્દથી મહારાષ્ટ્ર અથવા મરાડાને દેશ અને તેલુગુ ભાષા ખેલતા લોકોથી વસાયેલા દેશ સૂચવાય છે. ડૈસુરના કેટલાક રાજવંશેા, જેને હિંદના છેક દક્ષિણ ભાગ કરતાં ‘દખ્ખણ’ જોડે વધારે લાગેવળગે છે તેની નોંધ આ પ્રકરણમાં લેવામાં આવી છે, કારણÝ તામિલ સત્તાએના કરતાં આ પ્રદેશના સંબંધમાં તેની ચર્ચા કરવી એ વધારે સગવડભર્યું છે. હાલના રાજકીય વિભાગોની દષ્ટિએ શ્વેતાં, ઉપરના મર્યાદિત અર્થમાં ‘દખ્ખણુ’ લઇએ તેા તેના ઘણા મેટા ભાગને સમાવેશ હાલના હૈદ્રાબાદના નિઝામના રાજ્યમાં થઇ જાય છે.
ભૌતિક દષ્ટિએ જોતાં એ પ્રદેશ માટે ભાગે સુકે, ડુંગરાળ ઉચ્ચ પ્રદેશ છે. ગાદાવરી ને કૃષ્ણા એવી એ મેટી નદી તેની હાંસેટ પસાર થાય છે. એમાં ની કૃષ્ણાને દક્ષિણ બાજુએથી તુંગભદ્રા નામની અગત્યની નદી મળે છે, આશરે ઈ.સ. ૨૨૫ સુધીના સાડાચાર સૈકા સુધી, આ પ્રદેશમાં આગળપડતી સત્તા આંધ્ર હતી. એને પતિઇ.સ. ૨૫-૨૫૦ ઇતિહાસ આ પુસ્તકના આઠમા પ્રકરણમાં ચર્ચહાસમાં શૂન્ય પ્રદેશ વામાં આવ્યા છે.
૧૮૯૬માં લખતાં સર. આર. જી. ભાંડારકર ટીકા કરે છે કે આંધ્રવંશના લેપ પછી આશરે ત્રણ સૈકા સુધી આ પ્રદેશ પરના રાજ્ય
