________________
૧૭૪
હિંદુસ્તાનને પ્રાચીન ઇતિહાસ પડશે. સ્વ. પ્રો. કલહેર્નની મહેનતથી ચોક્કસ રીતે નિશ્ચિત થયેલી અને પાછળની શોધોથી જેનું સમર્થન થયેલું છે એવી બાબત તે લમણુસેનના નામથી ઓળખાતા સંવતનો આરંભ છે. એ સંવતને પ્રથમ દિવસ ઈસ. ૧૧૧૯ની ઓકટોબર માસની ૭મી તારીખ છે અને તે સંવતથી ગણતાં તેનું પ્રથમ વર્ષ ઈ.સ. ૧૧૧૯-ર૦હતું. એ પણ સ્પષ્ટ છે કે લક્ષ્મણ અથવા લખમણેયની ઉપાધિ ધારણ કરતા એક સેન રાજા, જે લક્ષ્મણને વંશજ હતો અને શિલાલેખમાંના લક્ષ્મણ સેનના ત્રણ પુત્રો પછી થયો હતો, તેને હીજરી સન ૧૮૯
એટલે કે લગભગ ઈ.સ. ૧૧૯૩માં મુસલમાનોએ દિલ્હી લીધું ત્યાર પછીના કોઈ વર્ષમાં બખ્તીઆરના છોકરા મહમદે નદીમાંથી નસાડી મૂક્યો હતો. એ બનાવ તબાતનો કર્તા જેને તિબ્બેટ કહે છે તે ઇશાન ખૂણાની ટેકરીઓના પ્રદેશમાં મહમદે ચઢાઈ કરી તેની પહેલાં હીજરી સન ૬૦૧માં (ઑગસ્ટ ૧૨૦૪–૧ર૦૫) બન્યો હતો.
નદીઓ પરની ચઢાઈ માટેના આપણા એકમાત્ર પ્રમાણરૂપ તબાતમાં તે ચઢાઈની સાલ આપી નથી તેથી તે બનાવની ચોક્કસ
સાલની બાબતમાં સારી પેઠે મતભેદ છે. એ નદીઓ પરની પુસ્તક હીજરી સન ૬પ૮માં પૂરું થયું અને તે ચાઇની વિવાદ- સાલ ઈ.સ ૧૨૬ ની બરાબર છે. એને લેખક થસ્ત સાલ જે સામાન્ય રીતે મિરાજ-ઈ-સિરાજ કહેવાય
છે તે સ્પષ્ટ લખાણ કરે છે કે બિહાર શહેર આગળ બખ્તીઆરના પુત્ર મહમદે જે હીલચાલ કરી તેની હકીકત તે લઢાઈમાં બચવા પામેલા બે સિપાઈઓ પાસેથી હીજરી સન ૬૪૧માં (ઈ.સ.૧૨૪૩ના જુનથી ૧૨૪૪ના જુન સુધી) તેને મળી. (રેવર્ટીનો તરજૂમો પૃ. ૧પર) આ બનાવને લાગેવળગે છે ત્યાં સુધી તેણે આપેલો અહેવાલ લગભગ સમકાલીન કથન જેટલો પ્રમાણભૂત છે. પણ નદીઓ પરની ચઢાઈની એને એટલી બધી સારી માહિતી હોય એમ જણાતું નથી.
