________________
૧૪૧
ઉત્તર હિંદનાં મધ્ય યુ ગીન રાજ્યો ખ્યાતિ પામેલા ગહરવાળોનું અનુકરણ કરનારા હતા.
હિંદુ બનેલા પણ ગેડ જેવા જણાતા અને ભાર જાતિ જોડે બહુ ગાઢ સંબંધ ધરાવતા ચંદેલોએ પહેલાં તો છતરપુર પાસે એક નાનું
રાજ્ય સંપાદન કર્યું અને પછી ધીરેધીરે તે યશવર્મા ઉત્તર તરફ વધ્યા અને આખરે તેમના તથા
કનોજ રાજ્યના મુલક વચ્ચે જમના નદી સરહદરૂપ બની રહી. એ કુળને શરૂઆતના રાજાઓ પાંચાલના બળવાન રાજા ભોજ તથા મહેંદ્રપાલના આધિપત્ય નીચે હશે, પણ એ તો નકકી જ છે કે દશમા સૈકાના પહેલા અર્ધા ભાગમાં ચંદેલો રવતંત્ર થઈ ગયા હતા. ઘણુંકરીને બીજા મિત્રરાજાઓની મદદ સાથે હર્ષચંદે ઈ.સ. ૯૧૬માં રાષ્ટ્રકટ ઈદ્ર ત્રીજાએ કનાજની ગાદીએથી હાંકી મૂકેલા મહીપાલને તેની કનોજની ગાદી પાછી મેળવવામાં મદદ કરી. હર્ષના પુત્ર અને વારસ યશોવર્માની સત્તા કલંજરને કિલ્લે કબજે કરવાથી બહુ વધી હતી. તે એટલો તો બળવાન હતો કે મહીપાલના પુત્ર દેવપાલને પોતે ખજુરાહોમાં બાંધેલા મંદિરમાં સ્થાપના કરવા માટે એક કિંમતી વિષ્ણુની મૂર્તિ આપી દેવાની ફરજ પાડી શક્યો હતો.
યશોવર્માનો છોકરે રાજા ધંગ (ઇ.સ. ૯૫૦-૯૯) સો કરતાં વધારે વર્ષ જીવ્યો હતો અને તે આ કુટુંબમાં સૈથી વધારે નામ
હતે. ખજુરાહના ભવ્યમાં ભવ્ય મંદિરોમાંનાં ઈ.સ. ૫૦-૯૯ ધંગ કેટલાંક તેના દાનના પરિણામરૂપ છે. તેના
સમયના રાજપ્રકરણમાં તે બહુ સક્રિય ભાગ લેતો હતો. ઈ.સ. ૯૮૮ કે ૯૯૦માં પંજાબના રાજા જયપાલે સબતગિનને સામનો કરવા રચેલા મિત્રસંધમાં તે જોડાયો હતો અને બનું તથા ગઝની વચ્ચે કુર્રમની ખીણમાં એ મિત્રસંઘને જે ખુવારીભરી હાર ખમવી પડી તે સહન કરવામાં તે અજમેર તથા કનોજના રાજાએનો સાથી હતો.
ગઝનીનો મહમદ આખા હિંદ પર ફરી વળશે એ ભય ઊભો
