________________
૧૪૦
હિંદુસ્તાનને પ્રાચીન ઇતિહાસ જાકભુક્તિ અને દક્ષિણે આવેલા વિશાળ પ્રદેશ જે હાલ મધ્ય દિ પ્રાંતના ચીફ કમિશ્નરના વહીવટ નીચે છે તે.
જૂના વખતના ચેદિ દેશને લગભગ મળતો છે. આ દેશોના મધ્યયુગીન ઇતિહાસમાં જેકબુક્તિના ચંદેલ અને ચેદિના કાલચુરિ એમ બે રાજકુળો આગળપડતાં છે. એ રાજકુળો અવાર નવાર લગ્નસંબંધથી જોડાતાં અને એકએકના કો મિત્ર કે શત્રુ તરીકે નિરંતર પરસ્પર સંબંધમાં આવતાં હતાં. અગિયારમા સૈકાની શરૂ આતથી ચેદિ દેશ બે રાજ્યોમાં વહેંચાયેલો હતો, એક પશ્ચિમ દિ અથવા દાહાલ જેની રાજ્યધાની જબલપુર પાસે ત્રિપુર હતી અને પૂર્વ ચેદિ અથવા મહાસલ જેની રાધાની રતનપુરમાં હતી.
આશરે ઈ.સ. ૮૩૧ના અરસામાં નન્ક ચંદેલ પરિહાર સરદારને ઊથલાવી નાખી જાકભુતિના દક્ષિણ ભાગનો સ્વામી થઈ પડ
ત્યારે જ બીજા રાજકુળાની માફક ચંદેલ પણ ચદેલના પૂર્વ- નવમા સૈકાની શરૂઆતમાં પહેલા નજરે ચઢવા. ગામીઓ ભિનમાલના તેમના ભાઈઓની પેઠે બુદેલ
ખંડના પરિવારે હિંદમાં છઠ્ઠા સૈકામાં આવેલી ગુર્જર અથવા ગુજર જાતિઓના સમૂહના હશે. નવગામ અને છતરપુર વચ્ચે આવેલા મસહાનીય આગળ તેમની રાજ્યધાની હતી. આ પરિહારના પૂર્વગામી ગહરવાળના રાજાઓ હતા. એ જાતિએ કનોજને એક રાજવંશ આપે જેને રાઠોડનું નામ ખોટી રીતે અપાયેલું છે.
ચલ રાજાઓ મોટા પાયા પર મકાનો બંધાવવાના શોખીન હતા. તેમણે તેમનાં મુખ્ય શહેર મહેબા, કલંજર તથા ખજુરાહોને ઘણું ભવ્ય
- મંદિરથી તથા ટેકરીઓ વચ્ચેના ખુલા ગાળાચિદલનાં તળાવે એમાં જબરી પાળ બાંધી બનવેલાં સુંદર અને મંદિર સરોવરોથી શોભાયમાન કર્યા હતાં. આમ મોટી
* પાળે નાખી તળાવો રચવાની પ્રથામાં ચિલો, બુંદેલખંડમાં અતિમનોહર કેટલાંક સુંદર સરોવર બાંધવા માટે
