________________
૧૧૮
હિંદુસ્તાનના પ્રાચીન ઇતિહાસ
નાંખતી હાર આપી. વળી તેણે તિબેટીએને, ભુટિઆએને અને સિંધુનદી પરના તુર્કીને પણ જીત્યા હતા. તેણે બંધાવેલા તથા હજી હયાત એવા માર્તંડના સૂર્યના મંદિરથી તેની કાયમની યાદગીરિ થઇ છે. આ રાજાએ જે કાંઇ કર્યુ હોય તે તેમજ કાંઇક વધારે કલ્હણના ઇતિહાસમાં વિસ્તારથી વર્ણવવામાં આવ્યું છે.
મુક્તાપીડના પૌત્ર જયાપીડ અથવા વિનયાદિત્યને ખાતે તેના દાદા કરતાં પણ વધારે સાહસેા ચઢાવવામાં આવે છે. કનેાજના રાજાને હરાવી ગાદી પરથી ઊડાડી મૂક્યા એ વાત કદાચ ખરી હશે. એમ જણાય છે કે એ રાજા તે વાયુધ હશે. તે સમયે જયંત નામના રાજાની રાજ્યધાનીરૂપ હાલના રાજશાહી જિલ્લામાં આવેલા બંગાળના પાંડ્વર્માના પાટનગરની તેણે લીધેલી ગુપ્તમુલાકાતની અદ્ભુતરસભરી અને રેલ ઇતિહાસમાં નહિ લેવામાં આવતી કથા તે તદ્દન કલ્પિત જ જણાય છે. તેવી રીતે અરમુડી’ એવા વિચિત્ર નામધારી કોઇ નેપાલના રાજા સામે તેની ચઢાઈની તથા તેના કેદ પકડાઈ ને એક પથ્થરના કિલ્લામાં પુરાયાની વાત પણ કલ્પિત વાતાના વર્ગમાં જ મૂકવા જેવી જણાય છે. ધનલેાભથી પ્રેરાઈ, તેના અમલનાં છેલ્લા વર્ષોને કલંકિત કરનારી તેનાં ક્રૂરતા અને જુલમનાં મૃત્યાની વિગતા, ખરેખર બનેલી હકીકત જેવી વંચાય છે અને દુ:ખની વાત તેા એ છે કે તે કાશ્મીરના ઘણાખરા રાજવીએના અધમ નૈતિક ધારણને તદ્દન અનુરૂપ છે. એ નોંધપાથી લખનાર નીચેની વિચિત્ર ટીકા સાથે પેાતાની કથની બંધ કરે છેઃ
યાપીડ; આમા સૈકાના અંતભાગ
પેાતાની બુદ્ધિને કાબૂમાં ન રાખી શકનાર એ વિખ્યાત રાજાને એકત્રીશ વર્ષને અમલ આવા પ્રકારના હતા. ધન અને અશુદ્ પાણીથી તૃષાતુર થયેલાં રાજા અને માછલાં પાતાના સ્થાનથી ભ્રષ્ટ થઇ અવળા માર્ગી લે છે અને પરિણામ એ આવે છે કે તેમને મરણની મજબૂત જાળમાં લઈ ફસાવવામાં આવે છે-પહેલા ભાગ્ય
