________________
૧૨૨
ઇ.સ. ૧૩૩૯ સ્થાનિક સુસલમાની
રાજકુલ
હિંદુસ્તાનના પ્રાચીન ઇતિહાસ
ધર્મ ધીરે ધીરે ફેલાયા; પણ તે મુલકના કુદરતી તે બચાવે હિંદના સમ્રાટાની મહત્વાકાંક્ષા સામે તેનું અસરકારક રીતે રક્ષણ કર્યું. આખરે ૧૫૮૭માં અકબરે તેને છતી પેાતાના રાજ્યમાં ભેળવી દીધું. ૫
કનાજ (પાંચાલ), પંજાબ, અજમેર, દિલ્હી અને ગ્વા લીઅરનાં રાજ્ય; હિંદુસ્તાનની મુસલમાનાએ કરેલી છત
નેજ શહેર
કનેાજના રાજ્યના ઇતિહાસની ચર્ચા કરતાં પહેલાં તે પ્રખ્યાત પાટનગરને કાંઈક અહેવાલ આપવા ઠીક થઇ પડશે. હાલમાં સંયુક્ત પ્રાંતમાં કરૂક્કાબાદ જિલ્લામાં આવેલા એક નાના મુસલમાની ગામથી એ પ્રાચીન શહેરના સ્થાનને નિર્દેશ હાલમાં થાય છે. કનેાજ અતિશય પ્રાચીન નગર છે. મહાભારતના ઘણા ફકરાએમાં તેને નિર્દેશ થયેલા છે અને ઇ.સ. પૂર્વેના બીજા સૈકામાં પતંજલિએ એક બહુ જાણીતા સ્થાન તરીકે તેના ઉલ્લેખ કરેલા છે. એને એવા તે સંપૂર્ણ વિનાશ થયા છે કે તેનાં રેશનકદાર મંદિર, મહે। તથા મહેલાની પૂર્વહયાતીનાં સાક્ષીરૂપ હાલનાં ખંડિયેરાના ટેકરા સિવાય કાંઈ જ રહ્યું નથી, ટીકાકારા સામાન્ય રીતે સ્વીકારી લે છે કે કનાર’ અને ‘કનેગિઝા’ એવા પાયાન્તરેામાં આશરે ઇ. સ. ૧૪૦માં લખાયેલી ટાલેમીની ભૂગાળમાં કનાજના બે વાર નાનિર્દેશ થયેલા છે, પણ એ માન્યતાને ખરી માનવા ભાગ્યે જ કાંઈ કારણ છે. ઈ. સ. ૪૦૫માં ચંદ્રગુપ્ત વિક્રમાદિત્ય બીજાના અમલ દરમિયાન કનેાજમાં આવી ગયેલા ચીની યાત્રો ફાહિયાનના પ્રવાસ”માં જ પહેલીવાર કાંઈક વિગતવાર વર્ણન સાથે એ શહેરના સ્પષ્ટ નિર્દેશ થયેલા છે. એ શહેરમાં હીનયાન સંપ્રદાયના માત્ર એ જ મઠ તથા એક સ્તૂપ હતા એ મતલબની તેની ટીકા સૂચવે છે કે પાંચમા સૈકાની શરૂઆતમાં તે બહુ અગત્યનું સ્થાન નહોતું. ઘણું કરીને ગુપ્ત રાજાઓના આશ્રય નીચે તે વધ્યું
