________________
ઉત્તર હિંદનાં મધ્ય યુ ગીન રા જે
૧૧૭
કાશમીર કાશ્મીરના ઈતિહાસના વિગતવાર અહેવાલથી તો આખું એક પુસ્તક ભરાય. આ જગાએ તો કેટલાક આગળ પડતા બનાવોની
ટુંકી નોંધ પૂરતી થશે. અશોકના સમયમાં કાશ્મીર: પહેલાને એ ખીણનો મૌર્ય સામ્રાજ્યમાં સમાવેશ થતો ઈતિહાસ હતો. કનિષ્ક અને હવિષ્કના સમયમાં તેનો
સમાવેશ કુશાન મુલકમાં થતો હતો. હર્ષમાં કાશ્મીરને ખાલસા કરી પિતાના મુલકમાં ભેળવી દેવાની શક્તિ તો નહોતી, તોપણ બુદ્ધના દાંત મનાતા એક બહુ કિમતી ગણાતા સ્મારકને પોતાને સોંપી દેવાની તે તેના રાજાને ફરજ પાડી શક્યો હતો. હર્ષના જીવન દરમિયાન દુર્લભવર્ધને સ્થાપેલા કર્કોટકુલના સમયથી એ રાજ્યનો ખરે ઈતિહાસ શરૂ થાય છે. હ્યુએન્સાંગે કાશ્મીરમાં ઈ. સ. ૬૩૧ના મેથી ઈ. સ. ૬૩૩ના એપ્રિલ સુધીનાં બે વર્ષ ગાળ્યાં હતાં અને તે સમયે ત્યાં રાજ્ય કરતા રાજા તરફથી તેનું બહુ સન્માન થયું હતું. એ રાજાનું નામ આપવામાં આવ્યું નથી, પણ એ દુર્લભવર્ધન જ હોવો જોઈએ. તે રાજા તથા તેના કુંવર દુર્લભકે બહુ લાંબા સમય સુધી રાજ્ય કર્યાનું કહેવાય છે.
ઉપરના બેમાંના બીજા રાજાની પછી એક પછી એક એમ તેના ત્રણ છોકરા ગાદીએ આવ્યા. તેમાંના મોટા ચંદ્રાપીડને
ઈ. સ. ૭૨૦માં ચીનના બાદશાહ તરફથી .સ. ૭૨૦.ચંદ્રાપીડ પટ્ટાભિષેકની સનંદ મળી હતી. લલિતાદિત્યના ઈ.સ. ૭૩૩-૧૯ નામથી ઓળખાતા મુક્તાપીડ નામના ત્રીજા મુકતાપીડ પુત્રને પણ તેવું જ માન તેજ બાદશાહે આપ્યું હતું.
આ રાજાએ ૩૬ વર્ષ રાજ્ય કર્યાનું કહેવાય છે. તેણે કાશ્મીરનું રાજ્ય તેની કુદરતી પર્વત સીમાઓની પાર વિસ્તાર્યું અને આશરે ૭૪૦ની આસપાસમાં કનોજના રાજા યશોવર્માને કચરી
