________________
ગુપ્ત સામ્રાજ્ય (ચાલુ) અને સફેદ હુનો
૪૯ આઠમા સૈકાના શરૂઆતના ભાગમાં રાજ્ય કરતો હતો. એ સૈકાના અંતમાં કે નવમા સૈકાની શરૂઆતમાં મગધ બંગાળાના પાલ રાજાઓના હાથમાં ગયું. એ પાલવંશને ઇતિહાસ આગળના પ્રકરણમાં આપવામાં આવશે.
ઉત્તર પ્રાંતો પર પિતાની આણ વર્તાવનાર બુદ્ધગુપ્ત ગુપ્ત સમ્રાટોના વંશનો જણાય છે. એ બુદ્ધગુપ્તની નોંધ ઉપરાંત પશ્ચિમ પ્રાંત માળવામાં
ભાનુગુપ્ત નામના એક રાજાની નોંધ પણ મળી ઈ.સ. પ૧૦ બંધુગુમાં આવી છે. ઘણું કરીને એ રાજા છઠ્ઠા સૈકાની
શરૂઆતમાં કઈ સર્વોપરી સત્તાના તાબામાં હતો, અને એમ માનવા કારણ છે કે તે હુન સરદારોની સત્તાને વશ હતો.
પાંચમા સૈકાના અંત ભાગમાં મૈત્રક નામની જાતિનો ભટ્ટા નામનો સરદાર કે જે ઘણુંખરું પરદેશી હતો તે સૌરાષ્ટ્ર દ્વીપકલ્પની
પૂર્વમાં આવેલા વલ્લભી ગામમાં વસ્યા. ત્યાં વલભીવંશ; ઈ.સ. તેણે એક નવો રાજવંશ સ્થાપ્યો. એ વંશ ૪૯૦ થી ૭૭૦ આશરે ઈ. સ. ૭૭૦ સુધી ચાલુ રહ્યો. આશરે
૭૭૦માં સિંધમાંથી ચઢી આવેલા આરબને હાથે એ વંશને વિનાશ થયો મનાય છે. વલ્લભીના પહેલાના રાજાઓ સ્વતંત્ર હોય એમ જણાતું નથી. એ તો નિઃસંદેહ વાત છે કે તેઓ કોઈ હુન સરદારને ખંડણી ભરતા હતા. પણ હુનેની સત્તાને ધ્વસ થતાં, વલ્લભીના રાજાઓ સ્વતંત્ર થઈ ગયા અને હિંદના પશ્ચિમ ભાગમાં સૌરાષ્ટ્રના દ્વીપકલ્પમાં તેમજ તેની જોડેની હિંદની ભૂમિના પ્રદેશમાં પ્રબળ સત્તાધીશ થયા. સાતમા સૈકામાં હ્યુએન્સાંગની મુલાકાત વખતે એ શહેર બહુ સમૃદ્ધ હતું, અને બૌદ્ધસંઘના ઇતિહાસમાં, છઠ્ઠા સૈકામાં થઈ ગયેલા ગુણમતિ તથા સ્થિરમતિ નામના બે વિખ્યાત ગુરુઓના નિવાસસ્થાન તરીકે પંકાતું હતું. હ્યુએન્સાંગને નાનો સમકાલીન યાત્રી ઇસિંગ આપણને કહે છે કે તેના સમયમાં દક્ષિણ
