________________
૫s
ગુપ્ત સામ્રાજ્ય (ચાલુ) અને સફેદ હુનો દેશને પોતાની સત્તા નીચે આણવાને તેમજ બ્રહ્મપુત્રાથી પશ્ચિમ સમુદ્ર સુધી અને હિમાલયથી મહેન્દ્રગિરિ સુધીના ઉત્તર હિંદના સ્વામી હોવાને તે દાવો કરે છે. આ મહેન્દ્રગિરિ ઘણું કરીને ત્રાવણકર ઘાટની પર્વતમાળાની વધારેમાં વધારે દક્ષિણમાં આવેલું શિખર હશે એમ આપણે સમજવું જોઈએ. પણ સામાન્ય પ્રચલિત અનિશ્ચિત અતિસ્તુતિની વાણી સૂચવે છે કે યશોધમાં પિતે મેળવેલા વિજય માટે જોઈએ તે કરતાં વધારે ગાજ્યો જણાય છે. અને તેનો રાજકવિ પૌર્વાત્ય અતિશયોક્તિથી અજાણ્યો જણાતો નથી. તેના પૂર્વજો વિષે તેમજ તેના અનુગામીઓ વિષે કાંઈ જ માહિતી નથી. તેનું નામ એકલું અને કોઈપણ જાતના આગળપાછળના સંબંધ વગર આપેલું જણાય છે. અડસટ્ટે તેના રાજ્યને અમલ છઠ્ઠા સૈકાના પહેલા અર્ધ ભાગમાં હશે એમ જણાય છે, જેને તેનો ચોક્કસ ગાળો કેટલો તે જણાયું નથી. તેણે કરેલા યશના દાવા માટે તેના બહુ ગાજતા લેખો સિવાય બીજું કાંઈ આધાર નથી.
હિંદમાં મિહિરગુલના પરાજ્ય અને મરણ પછી ઓક્ષસ નદીની ખીણમાં સફેદ હુનોનું રાજ્ય બહુ લાંબે વખત ટક્યું નહિ. છઠ્ઠા સૈકાની
અધવચમાં તુર્કોના આગમનથી, પરિસ્થિતિ તદ્દન ઇ.સ.૫૬૫. એશિયા- ફરી ગઈ. જેન-ઘેન નામથી ઓળખાતી એક માં હુન સામ્રાજ્યનું હરીફ ટોળીને હરાવી તુક ટોળીઓએ ઇ. સ. પતન ૪૮૪માં હુનોને હાથે માર્યા ગયેલા શાહ ફિરોજના
પૌત્ર, ઈરાનના શાહ ખુશરૂ અનુશિર્વાન જોડે મૈત્રી બાંધી અને પછી એ મિત્રોએ ભેગા મળી ઈ.સ. પ૬ ૩ થી ૫૬૭ ની વચ્ચેની કઈ સાલમાં સફેદ હુનેની જડ કાઢી નાખી. થોડા સમય માટે ઈરાનીઓએ બલ્બ અને હુન મુલકના બીજા કેટલાક ભાગે પર અધિકાર જમાવ્યું પણ કમેક્રમે સસાનીયન રાત્તા નબળી પડતાં, તુર્કો દક્ષિણમાં કપિસા સુધી પોતાની સત્તાનો વિસ્તાર કરવા સમર્થ થયા અને પહેલાં હુન સામ્રાજ્યમાં હતા તે બધા મુલકોને પોતાના રાજ્યમાં ખાલસા કરવામાં સફળ થયા.
