________________
૯૦
હિંદુસ્તાનના પ્રાચીન ઇતિહાસ
આનંદ થયા.’
સામાન્ય દેખાવમાં એ જ સ્થાને હાલમાં પણ દર વર્ષે ભરાતા મેાટા મેળાને મળતી એ વિચિત્ર સભા પછી ખતમ થઈ, અને ત્યાર પછી બીજા દસ દિવસના રોકાણ બાદ હ્યુએન્સાંગને હ્યુએન્સાંગનું ગમન જવાની રજા આપવામાં આવી. રાજા હર્ષ તથા કુમાર રાજે પુષ્કળ સાનામહારા તથા છ કિંમતી ચીજો તેના આગળ ધરી, પણ કુમારની બક્ષીસરૂપ રૂંવાટીવાળા એક ઝભ્ભા સિવાય તેણે તેમાંની એક પણ ચીજ લીધી નિહ. બેંકે તે ધર્મગુરુએ તેના અંગત ઉપયાગી ચીજોમાંની એકે સ્વીકારવાની એકસરખી રીતે ના પાડી છતાં જમીનમાર્ગે ચીન જવાના પેાતાના વિકટ પ્રવાસના જરૂરી ખર્ચનાં નાણાં લેવામાં તેને કાંઈ હીણપત લાગી નહિ. એકહાથી પર લદાયેલા દસ હજાર ચાંદીના તથા ત્રણ હજાર સાનાના સિક્કા આપીને તેના ખર્ચની ઉદાર જોગવાઈ કરી આપવામાં આવી. તેના રક્ષણ માટેના વળાવા ઘોડેસવાર રસાલાની સરદારી ઉષિત નામના રાજાને આપવામાં આવી અને એ યાત્રીને સહીસલામત રીતે રાજાની સરહદ સુધી પહોંચાડવાની જવાબદારી તેની પર મૂકવામાં આવી. આરામથી મુસાફરી કરતાં તથા થાડે થાડે અંતરે મુકામ કરતાં કરતાં એ રાજાએ પેાતાને સોંપેલું કામ છએક માસમાં પૂરૂં કર્યું અને પંજાબના પૂર્વ ભાગમાં આવેલા જલંધર સુધી રાજઅતિથિને તેણે સહી સલામત રીતે પહોંચાડી આપ્યા. અહીં હ્યુએન્સાંગ એક મહિના રહ્યા. ત્યાંથી નવા વળાવા લશ્કર સાથે તેણે પેાતાના પ્રવાસ શરૂ કર્યો અને કથાવટીએ મીઠાના પહાડનાં ખીણ કાતરાને ભેદી તેણે સિંધુ નદી પાર કરી અને પામીર વટાવીને ખાતાનમાંથી પસાર થઇને દૂર ચીનમાં આવેલા તેના વતનમાં તે ઈ.સ. ૬૪૫ની વસંત ઋતુમાં દાખલ થયેા.
એ યાત્રી કાંઈ પેાતાને વતન ખાલી હાથે પાછે! કર્યાં નહેાતા. અકસ્માત કે લૂંટને કારણે એક કરતાં વધારે પ્રસંગે નુકસાન ખમવા
