________________
૧૦૮
હિંદુસ્તાનના પ્રાચીન ઇતિહાસ
માં એ ભાષાના લેખામાં નાંધાયેલી અને ઈ. સ. ૮૨૨માં થયેલી સંધિથી એ વિગ્રહના અંત આવ્યા. પાછલના યુગેામાં ચીન સાથેને સંબંધ ચીનના રાજ્ય જોડેના તિબેટને સંબંધ વખતેવખત બહુ બદલાતા રહ્યો છે. તે સંબંધ ગમે તેવા હાય છતાં તેમાં હિંદુને કાંઇ લેવાદેવા નહેાતી. તિબેટ પર ચીનની આખરી સરસાઈ ઈ. સ. ૧૭૫૧ સુધી મુલતવી રહી હતી. તે સાલ પછી ચીનની સરકારે હમેશાં યુરાપીયનાને તિબેટની બહાર રાખવાના યત્ન કર્યો છે અને તેમ કરવામાં તે સામાન્ય રીતે સફળ થયેલ છે. આને પરિણામે લાંબા વખત સુધી તિબેટને મામલે હિંદના ઇતિહાસથી અલગતા અલગ રહ્યો છે. હિંદુ અને ચીન વચ્ચેના રાજનૈતિક સંબંધ આઠમા સૈકામાં તિબેટની સત્તાની અભિવૃદ્ધિ થવાને કારણે બંધ થઇ ગયા. ઈ. સ. ૧૮૮૫માં બ્રહ્મદેશની જીતથી હિંદી અને ચીની રાજ્યેાની સરહદો એકએકને અડતી થઇ ત્યાં સુધી એ સંબંધ ક્રીથી ચાલુ થયા નહિ. કેટલાય સૈકાથી વધારે કે ઓછા અંશે ચીનના આશ્રિત રાજ્ય તરીકે રહેલું તિબેટ, આ પાછલા વિસામાં ફરીથી હિંદી સરકારની નજર નીચે આવ્યું છે અને તેને મામલેા ઇંગ્લેન્ડ અને ચીનની મંત્રણાના વિષય થયેલ છે.
*
નેપાલ
હાલની ઘટનાવાળું નેપાલનું રાજ્ય એક મેટું સ્વરાજ્ય ભાગવતું સ્વતંત્ર રાજ્ય છે, અને તે તિહુઁટ, અયેાધ્યા તથા આગ્રા પ્રાંતની ઉત્તર સરહદે ૫૦૦ માઈલના અંતર સુધી પૂનેપાલને વિસ્તાર ર્વમાં સિક્કિમથી માંડી પશ્ચિમમાં કુમાએાન સુધી વિસ્તરેલું છે. તારાઈ નામથી ઓળખાતા તળેટીના મુલકની સાંકડી પટી સિવાયના આખા પ્રદેશ પર્વતા અને ખાણેાની ભુલભુલામણી છે. સ્પષ્ટ શબ્દોમાં ખેાલીએ તે નેપાલની રાજ્યધાની ખટમંડુ અને ખીજાં ઘણાં શહેરા અને ગામડાંઓના જેમાં
