________________
ઉત્તર હિંદનાં મધ્ય યુ ગી ન રા જ્યા
૧૦૭
પરને ચીનને અમલ અવી નીવડયો અને કાર્બુકની કુમકવાળા આરમેને હાથે ચીની સરદાર સીએન-ચીને
હાર
ઇ.સ. ૭૫૧. આમ મળેલી ખુવારી ભરી હારથી એ અમલને પૂરે તથા કાલું કાએ ચી-ધ્વંસ થયા. આડકતરી રીતે આ વિનાશકારક નાઓને આપેલી આફતની યુરોપીય સંસ્કૃતિ પર બહુ અગત્યની અસર થઇ. અત્યારસુધી અતિ દૂરના ચીનના ઇજારારૂપે કાગળ બનાવવાના હુન્નર ચીની કેદીએએ સમરકંદમાં દાખલ કર્યાં અને એ રીતે એ યુરાપની પણ જાણમાં આવ્યા. એનાં પરિણામ કેવા આવ્યાં છે તે આપણે સા જાણીએ છીએ.
થિ—સ્રાંગ–ડી ટ્યાનના લાંબા અમલ દરમિયાન (ઇ. સ.૭૪૩ ૭૮૯) તિબેટમાં બૌદ્ધધર્મની અભિવૃદ્ધિને અતિશય ઉત્સાહથી ઉત્તેજન આપવવામાં આવ્યું હતું અને તે એટલે સુધી તિબેટમાં ઔધર્મ કે તેના પ્રતિસ્પર્ધી, તલબદા ખેાન ધર્મના અનુયાયીઓ પર જુલમ ગુજારતાં પાછું વાળી જોવામાં આવતું નહિ. શાંતરક્ષિત અને પદ્યસંભવ નામના એ હિંદી મુનિઓને તિબેટના રાજદરબારમાં નેતરવામાં આવ્યા હતા અને તેમની મદદથી સંઘની સત્તાવાળું રાજ્યતંત્ર સ્થાપવામા આવ્યું અને આજ પણ લામાતંત્રને નામે તે જીવતું રહેલું છે. થિ સ્પ્રંગ ડી ટ્યાને આદરેલું કાર્ય રાજા રાલપચાને (ઇ. સ. ૮૧૬-૩૮) ચાલુ રાખી આગળ ધપાવ્યું પણ તેની પછી ગાદીએ આવનાર લંગડર્ન બૌદ્ધધર્મને ધિક્કારતા હતા અને તેણે તેના ઉચ્છેદ કરવા તેનાથી બનતું બધું કર્યું. ઇ. સ. ૨૪૨માં રાજાનું ખૂન કરી એક લામાએ પેાતાના સ્વધર્મીઓને થયેલા અન્યાયનું વેર લીધું. અગીઆરમા સૈકામાં (ઈ. સ. ૧૦૧૩ થી ૧૦૩૮) મગધમાંથી ગયેલા બૌદ્ધ પ્રચારકોએ તિબેટમાં બૌદ્ધધર્મની આગળ પડતા રાજ્યધર્મ તરીકે કરી સ્થાપના કરી.
રાલપચાનના રાજ્યમાં ચીન જોડે તીવ્ર બાથંબાથા થઈ. લ્હાસા
