________________
૪૮
હિંદુસ્તાનના પ્રાચીન ઇતિહાસ આવી હતી; તે સમયે મેટા પુસ્તકભંડારાથી ભરેલા બૌદ્ધ મઠોને બાળી ભસ્મ કરવામાં આવ્યા. ગુપ્તવંશના પાછલા સમયમાં ગૌતમના સિધ્ધાંતાને માનવાવાળા પરદેશી અભ્યાસીએ, આ પવિત્ર બૌદ્ધભૂમિને કેટલા આદરની નજરે શ્વેતા એનું સારૂં દૃષ્ટાંત તા એ જ છે કે ઇ. સ. ૫૩૯ માં ચીનને પહેલેા લિઆંગ સમ્રાટ વિટ અથવા સિઆમે ચેન, જે પોતે બહુ ચુસ્ત બૌદ્ધ હતા તેણે મહાયાન શાખાનાં મૂળ પુસ્તકો મેળવી એકઠાં કરવાં માટે તેમજ તેનું ભાષાંતર કરી શકે એવા લાયક પંડિતની સેવા મેળવવા માટે મગધ તરફ એક પ્રચારક મંડળ મેાકલ્યું હતું. તે સમયના મગધના સ્થાનિક રાજા, ઘણું કરીને વગુપ્ત પહેલા કે કુમારગુપ્ત બહુ ખુશીની સાથે એ રાજવંશી પત્રલેખકની ઈચ્છાને અનુકૂળ થયા અને તે પ્રચારક મંડળની સેવામાં વિદ્વાન બૌદ્ધ પંડિત પરમાર્થને સોંપ્યા. એમ દેખાય છે કે એ પ્રચારક મંડળ ત્યારબાદ હિંદમાં કેટલાં ય વર્ષ સુધી રહ્યું. પછી પરમાર્થ ચીન ગયા અને પેાતાની જોડે હસ્તલિખિત પુસ્તકાનેા માટે સંગ્રહ લેતા ગયે. એમાંનાં ઘણાંખરાંને તેણે તરજૂમા કર્યાં છે. ઇ. સ. ૫૪૬માં તે કંટાનની પાસે પહોંચી ગયા. ઇ. સ. ૫૪૮માં તેને ચીનના સમ્રાટની આગળ રજૂ કરવામાં આવ્યા અને આખરે ઇ. સ. ૧૬૯માં સિત્તેર વર્ષની વયે તે ચીનમાં જ મરણ પામ્યા. એ જ સમ્રાટના અમલ દરમિયાન (૫૦૨ થી ૪૯) દક્ષિણ હિંદના એક રાજાનેા પુત્ર ખેાધિધર્મ અઠ્ઠાવીસમે। હિંદી અને પહેલા ચીની રાજવંશ સ્થાપક ગણાય છે તે ઇ.સ. પર૦માં ચીન ગયા અને થોડા સમય કંટાનમાં રહ્યા બાદ લેા-યાંગ આગળ કાયમને વસ્યા. એનાં દૈવીચમત્કાર, ચીની કળાકારાના માનીતા વિષય થઈ પડેલા છે. પાછલા ગુપ્તવંશના સભ્યા પૈકી સૌથી જાણવાજોગ આદિત્યસેન હતા. ઇ.સ. ૬૪૭માં સાર્વભૌમ રાજા હર્ષના મરણ પછી તે સ્વતંત્ર થઈ એકે એટલું જ નહિ પણ રાજાધિરાજના પદને પાતાના હક્ક સાબિત કરવા, અશ્વમેધ યજ્ઞ કરવાની હામ તેણે ભીડી. એ વંશના સૌથી છેલ્લા તિહાસને જાણીતા રાજા વગુપ્ત બીજે.
આદિત્યસેન; જીવગુપ્ત બીજો
