________________
ગુપ્ત સામ્રાજ્ય (ચાલુ) અને સફેદ હુને
४३ કે થોડા સમય માટે તો હિંદ તેના હુમલાના ભયથી મુક્ત બન્યું. તેની મા તે વખતે જીવતી હતી અને “શ્રીકૃષ્ણ પોતાના શત્રુઓનો સંહાર કરી પિતાની માતા દેવકી પાસે ગયા હતા’ તેમ પોતાની જીતના સમાચાર સાથે આપણે નાયક જલદી તેની માતા પાસે ગયો. પિતાનાં માબાપમાંથી જે હયાત હતાં તેના તરફનો પોતાનો ધર્મ બજાવી, ટોચ પર વિષ્ણુની મૂર્તિવાળો કીર્તિસ્તંભ ઊભો કરી તેણે પોતાના મૃત પિતાના પુણ્યમાં વૃદ્ધિ કરી, અને દેવતાઓના રક્ષણથી પોતાના દેશને જંગલી ઓના જુલમથી મુક્ત કરવાનો અહેવાલ તેણે તે સ્તંભ પર કોતરાવ્યો.
એ તો દેખીતું જ છે કે હુનો પરનો આ મહાન વિજય, નવા રાજ્યના પ્રારંભમાં થયો હશે, કારણકે ઈ.સ. ૪૫૮માં તૈયાર
થયેલો એક બીજો લેખ સ્કંધગુમે જંગલીઓને પશ્ચિમ પ્રાંતિ આપેલી હાર વર્ણવે છે અને તેના રાજ્યને
પશ્ચિમ છેડે આવેલા સૌરાષ્ટ્રના દ્વીપકલ્પ પરનું તેનું કોઈ પણ જાતના વિવાદ વગરના આધિપત્યનાં સ્વીકાર અને જાહેરાત કરે છે. રાજકવિના કથનાનુસાર સર્વ ગુણસંપન્ન પર્ણદત્ત નામના અમલદારને રાજાએ પશ્ચિમ પ્રદેશોને સર બો નીમ્યો હતો. તે સુબાએ સૌરાષ્ટ્રના પાટનગર જુનાગઢના સૂબાની જવાબદાર જગા પિતાના પુત્રને આપી હતી. પોતાના અમલ દરમિયાન ગિરનારની તળેટીમાં આવેલા અને સ્કંધગુપ્તના રાજ્યારોહણના વર્ષમાં બહુ વિનાશ કરી તે ફાટેલા તળાવની પાળ દુરસ્ત કરી તેણે પિતાનો અમલ દીપાવ્ય. બીજા વર્ષમાં એ પરોપકારનું કાર્ય પૂરું થયું એટલે એક કિંમતી વિષ્ણુનું મંદિર બંધાવી તેનું એક વર્ષ પછી વાસ્તુ કરવામાં આવ્યું.
ત્રણ વર્ષ બાદ, પટણથી આશરે ૯૦ માઈલના અંતર પર, ગોરખપુર જિલ્લાની પૂર્વમાં આવેલા એક ગામમાં એક જૈન દાતાએ
એક કોતરાવેલો સ્તંભ અર્પણ કર્યો એ સાબિત પૂર્વના પ્રાંતે કરે છે કે તેના રાજ્યના આ શરૂઆતના સમયમાં
પણ સ્કંધગુપ્તના મુલકમાં પશ્ચિમ તેમજ પૂર્વના
