Book Title: Prachin Jain Lekh Sangraha Author(s): Publisher: ZZZ Unknown Catalog link: https://jainqq.org/explore/010442/1 JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLYPage #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ૪૫૬-૪૫૯ ૪૦૦:૪૦૧ ૪૨૯ ૩૮ થી ૨ ૪૧૬ ૫૪૦ ૪૨૨-૨૩ ૪૫૧ ૩૫૧-૩૬૩ ૪૩૦ ૫૪૩ ૪૧૭થી૪૨૧ ૩૩૧થી૩૪૪ ૪૦૮થી૪૧૫ ૩૬૪-૩૬૮ ૪૨૮ ૫૪૯-૫૫૫ ૩૮૧-૩૯૯ ૪૪૪-૪૪૫ ૫૩૪૫૩૯ ૪૦૩-૪૦૭ પુડાલા ૫૪૪ ગ ધારા ૩૭૧. ગાંગાણા ૪૩૧ થી ૪૪૩ ગીરનાર ૨૭૨ થી ૨૭૬ ચિત્તાડ ૩૪૫ છાણી ૩૭૯ જસેલ ૩૦૭ થી ૩૧૭ ૪૬૦ જામનગર હલેર ડાલી તારગા નગર નાડલાઇ નાણાગામ નાગલ પાલડી (૩૩) પાલણપુર પાલી લીધી બારેજા એલાર ૪૨૧-૪૬૮ ૩૪૦-૩૪૮ મ્યના બાડમેર જીતુ મેડતા ૪૬૯૪૯૮ ૩૪-૩૫૦ ૫૪૫-૫૪૮ ૫૪૩-૫૪૨ ૩૨૩-૩૩૦ ૩૬-૩૭૦ ૩૧૮-૩૨૨ સુ’ગથવા રત્નપુર ૧૪/ગૃહ y( કે પુર રાધનપુર રાંતેજ લાલરામ વધીણા વાટ ૪૫ ૩૭૯ ૧ થી ૩૭ તે પછ શત્રુ'ય ૪૮ થી ૫૦૫ ાખેશ્ર્વર સમલણપુર સાંડેરાવ સીપાલ એટ સુરત ૩૮૦ સેવ ૫૩ સાલકીયા (— U Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જૈન લેખસંગ્રહ. પ્રતિષ્ઠા કરનાર મુરિ અગર સાધુના નામોની અકારાદિ યાદિ. સંવત સુરિ કે સાધુનું નામ લે ! ૧૬૮૧ જયસાગર ગણી ૩૫૪૧૨૩૦ ઉદયદેસર ૪૨ ૩૫૮ ૧૪ર૯ ૪૧૦ : ૧૩૦૫ યાનફ્યુરિ પર ઉદયવલભરિ પર ! ૦ જિનચન્દ્રર (ખરતર) ૧૫૪૩ ઉદયગિરફ્યુરિ ૪૦૦ (જ્ઞાનસાગરસૃરિ પાટે ૧૫૧૫ ,, '(ખરતર) ૨૫૯ ૧૫૫૬ | ૧૫ ૧૫૩૪ ,, } ૩૮૮ = ૧ર૧રકરિનસુરિપાટે) ૨૪૮ ૬ ૧૬૬૪ ,, (ખરતર) ૩૫ ૧૨૪ ૨૧૩ | ૧૬૧ જિનસિ હરિ પટ્ટ + ૧૨૭૪ 2 ! પપર લંકર જિન ૧૩૧૫ (8) પેપર (બુહબરતર) પ૩૬ ૧૪ર૯ જિદેવસૂરિ પર - નનયુરિપાટે) ૩૯-૪૧ ૭૫ જિલરાજસૂરિ (ખરતર) - કદાચાર્ય ૧૩પ,૩૯, ૧૫ થી ૨૦-૨૩-૨૪ - ૧૪૩, ૧૪૭,૫૦ ૧૬૭૭ ,, ૪૩૪-૪૩૯ ૨૨૨ ૧૬૮૨ ? કલ્યાણસાગરસૂરિ ૨૭ ૧૫૩૬ જિનસમુદસુરિ (ખરતર) પણુભદ્રસૂરિશિષ્ય ૪૭૪ કરદ સૂરિ પર–૨૮૩ ૧૫૦૫ જિનસાગરસુરિ (બરજગરિ૪૭૦-૮૦ તર પિપ્પલક શાખા) ૧૬ -૪૯૭-૫૧૦-૫૧૯. ૧૫૨૩ જિહુસૂરિ (ખરતર) ૪૭માં કલ્યાણદિર – જ્ઞાનચન્દ્રસૂરિ ૧૧૪ ૯ ૧૬૭-૨૫૫ * , , ૨૫૮ Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ૧૩૧૧ (૪) ૧૩૦૮ ?? ,, ૧૩૦૧ ૧૩૮૯ ૧૩૯૪ ૧૬૨-૧૭૮-૧૯૪ ,, ,, ૧૨૨૬ ૧૨૯૬ ૨૨૩૨૮૮ . જ્ઞાનસાગરસૂરિ ૧૩૦ ૧૩૬ ૧૩૦૮ તિલકસૂરિ ૧૪૪-૧૪૫ ૧૪૧૩ દીપસાગર ૫૧૫ ૧૪૧૪ દેવગુપ્તસૂરિ ૩૭ (કસૂરિ શિષ્ય) ! ૩૫ ) ૧૩૪૧૩૯–૧૪૨૧૪૮-૧૫૯ -૧૬૧૧૬૪-૧૯૧-૧૯૮૨૧૯૨૩૩ ૨૪૩ ૧૪૫૨ ૫૧૬ >> ૧૫૩૪ કકુદાચા સંતાન ૪૧૫ ૧૯૨૧ દેવચન્દ્રગણિ ૩૨ એ. ૧૨૪૫ દેવચન્દ્રસૂરિ ૧૮૬-૧૯૦ ૧૯૨-૧૯૫-૧૯૭-૧૯૯ ૨૦૦-૨૦૪૨૦૫-૨૦૭ ', ૨૫ (શીલગુણસૂરિ સતાતે શિષ્ય) ૫૧૯ ૩૧૪ ૧૫૫૬ દેવનાથસૂરિ ૧૧૪૪દેવાચ: (બ્રાહ્મીગ૭ ૩૮૨ ૧૨૧૬,, (નેમીચન્દ્રાચાય - શિષ્ય) ૨૯૬ 22 ધમ ઘાષ સરિ ૨૦૮૨૧૪ ૧૬૫ ૨૯૯-૪૦૧ Ca भारती ૧૯૩ ( ai]..Je3d... xx * 1517) ૬૧૮ નવાંગ વૃત્તિકાર અભ-યદેવસૂરિ સ તાનીય ) ધર્મ ચન્દ્રસૂરિ ૧૩૯૪ ધ તિલકસૂરિ ૧૬૧૧ ધર્મસુંદરગણિ ૧૩૪૩ નયચન્દ્રસૂરિ ૧૨૦૦ નૈમિચન્દ્રસૂરિ ૧૪૬ DE ૧૩૦ ૩૬૪ ૧૩૦૮ અમરચન્દ્રસૂરિ ૧૨૧૫ પદ્મચન્દ્રગણિ ૧૩૩૮ પરમાનન્દસૂરિ ૧૮૩૮ પુણ્યસાગરસૂરિ ૪૬૦ ૧૩૨૬ બુદ્ધિસાગરસૂરિ ૪૯૯ ૨૯૦ ૫૦૦ ܕܕ ૧૩૬૧ ભાવદેવસૂરિ ૧૩૦૫ ભુવનચંન્દ્રસૂરિ ૧૪૧૨ ભુનહિતઉપાધ્યાય૩૮૦ ૧૬૮૧ મુતિસાગરણ ૫૩ ૪૩૧ ૪૮ ૩ "" ૬૮૨ ૧૪૨૫ ૨ ૧૩૪૦ મુનિચન્દ્રસૂરિ - ૪૮૧ ૪૮૨ ' પર ૫૫૧ ૧૩૪૭ ૧૩૯૪ ૧૫૮ "" ૧૩૩૦ મુનિ રત્ન સૂરિ ૪૯૩ ૧૩૪૩ મહેન્દ્રસૂરિ ૧૩૦૦ યશે ભદ્રસૂરિ ૪૫ ૧૩૧૫′ ૧૬૮૬ રત્નચન્દ્રસરિ ૧૫૦૮ રત્નશેખરસૂરિ ૫૪૫ ૫૪૬ ૩૯૮ ૩૨૦ Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ૪૫૪ ૨૯૧ ૧૩૩૭ ૦ ૧૫૧૩ ,, * ૩૮૭ ] ૧૭૨૧ વિયાજસૂરિ ૨૬૯ ૧૫૧૫ (તપા ૪૧૩-૧૨૯ ! ૧૮૪૪ વિજ્યાલક્ષ્મી સૂરિ ૫૩૪ ૧૨૪૫ રત્નસિંહસૂરિ ૨૧૫ | ૧૭૩ર વિજ્યસાગરસૂરિ ૫૪૦ ૧૩૭૮. રામચન્દ્રસૂરિ. ૨૦૨ ૧૧૪૩ વિજયસિંહસૂરિ ૩૭૫ ૧૨૬૮ રામચન્દ્રાચાર્ય ૩૫ર ૧૨૦૬ ૨૮૯ લમીસાગરસૂરિ (તપા) રપર ૧૬૪ વિજયસેનસૂરિ(તપાઇ૫૦ ૧૫૧૮ , ર૬૪-૬૫-૨૪૭ ૧૬૪૯ ) ૪પ૧–૪૫ર ૧૫રપ ૨૪૯-૦૧૫ ૧૬૫ર ૧૩ ૧૫૩૦ , ૪૧૧ ૧૬૫ લબ્ધિસાગર વાચક ૩૭૮ ૧૬૫૩ , ૪૪૧ ૧૬૫૬ , ૧૩૩૦ વયરસેન ઉપાધ્યાય ૪૭૮ ૧૩૩૦ વર્ધમાનસૂરિ ४५६ ૧૫૯ , પ૫૦ ૧૬૨ ૫૧૫ -૧૩૩પ, ૧૨૮૫ વિજયસેનસૂરિ ૫૪૩ ૨૨ ૧૩૩૮ ૪ ૩૮થી૪૩ ૨૮૪ ૧૨૮૮ છે ૧૬૬૪ વિજ્યદેવસૂરિ(તપા) ૧૨ ૧૨૮૭ ) ૬૪-૬૫ ૧૨૯૩૪૮૩-૮૫-૯૨-૯૩-૯૪ ૪૭ ૧૨૧–૨૬-૧૨૭ પ૩ર. ૩૩૭ ૧૭૧૦ વિનયવિજ્યગણિ બા) ૬િ૭૫ - ૨૭૭–૨૭૮-૨૯૩ ૩૧-૩૨ ૧૬૭છે , ૪૩૯-૪૦-૫s ૪૫૮-૪૫૯ (વાચક-ઉપાધ્યાય ) ૧૬૮૩ 35 ૩૫૬-૪૪૨ ૧૩૧૬ વિમલસૂરિ ૪૬૫ ૧૬૮૪ » ૩૫૯-૪૩૭ ૧૬પ૦ વિમલહર્ષગણિ ૩૩ ૧૬૮૬ ૪ ૩૪૧–૩૬૬–૩૬૭ ૧૭૦૯ વિવેકચન્દ્રગણિ પ૧૪ ૩૯૩-૩૪-૩૫ ૧૬૫૯ વિવેકહર્ષગણિ ૪૪૬ ૩૯૮ ૧૩૩૦ વરસૂરિ ર૪૭ ૧૬૮૭ ) ૪૩૬ ૧૩૦૫ , ૪૮૭ ૧૬૯૬ ૧૩૩૦ ૭૩-૪૭૬-૪૭૯ ૧૨૯૬ Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (૩૭) ૧૨૧૨ વૈરસ્વામિસૂરિ ૨૧૮ | ૧૨૩૮ સેમપ્રભસૂરિ ૪૮ - ૨૨૦-૨૨૧ | ૧૩૨૬, નાગેન્દ્ર ગ૭ ૪૭૧ ૧૯૦૩ શાન્તિસાગર ૫૫૬ ૧૫૨૯ સોમરત્નસૂરિ ૩૫૧ ૧૩૮૭ શાન્તિસૂરિ ૫૦૮ ૧૪૮૫ સેમસુંદરસૂરિ (તપા) ૧૫૦૫ ,, (જ્ઞાનકીયગચ્છ) ૩૮૫ ૧૫૫૫ ૪ (સાગરગચ્છ) ૩૮૫ ૩૬૮ ! ૧૦૫૩ શાત્યાચાર્ય ૩૧૮ ૧૪૬ ૩૦૭ ૧૩૩૧ શાલિસૂરિ પપ૪ ૧૭ર હરિપ્રભસૂરિ (ચન્દ્રગચ્છ) ૧૩૩૦ શીલભદ્રસૂરિ ૪૯૧ ૫૪૭, ૪૮૫ ૧૩૩૧ (જાધર ગચ્છ) ૧૩૪૩ ૪ ૪૮૩-૪૯૮ ૧૩૭૩ શુભચન્દ્રસૂરિ પર ૧૩૪૯ (જાઘરગચ્છ) ૪૮૪ ૧૨૮૬ સમંત ચન્દ્રસૂરિ ૧૮૨ ૧૬૨૩ ,, હીરવિજ્યસૂરિ - 1 ૧૫૩૨ સાલિગસૂરિ ૩૮૮ ત) ૪૧૪ ૧૪૨૬ સાવ દેવસૂરિ ર૭૪ ૧૨૪પ સિંહસૂરિ ૧૭૦-૧૭૨ ૧૭૪-૧૭૫-૧૭૬ ૧૬૪૪ ,, ૧૭૭૧૧૮૦-૨૧૧ ! ૧૬૫૦ રુ ૧૩૩૩ છે ૪૮૫ ૧૬૩૦ ) - ૪૧ર ' - ૩૭૯ . * Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ સંવત (૩૮) પ્રાચીન જૈન લેખ સંગ્રહ. આ લેખેમાંથી રાજવંશીય માટે નીકલી આવતી હકક દિલી લેખક ૧૩૬૬ અલાયદીનનો પ્રતિનિધિ અલપખાન ૪૪૯ ૧૪૧૨ સાહિપેજ સુરત્રાણ (ફિરોજશાહદલબવંશ) ૩૮૦ (મલિક સૂબે-ગાસદુદીન અધિકારી–રાજગુડ ) ૧૬૫ અકબરસાહિ-સુરતની નદીન જહાંગીર સવાઈ મહમદ પાતિસાહ સહિજાદા ગુરતાણ સટ્ટ બઈ સાહિચાન ખુરમે. ૧૭થી ૨૦ . ૧૬૭૭ પાતિસાહિ જહાંગીર-સહિયારા સહિજહાં ૪૩૪ ૧૬૮૩ યાતિસહુ જિહાંગીરથી સલેમસાહ સાહ ૨૭ ૧૬૮૬ પાતિસાહ ખુણસાહ ૩૯. १४८६ અહમદ મ્રત્રાણ ૩૦૭ ૩૮ મહીપાલ રાણેક મુંજ નાડેલ. અણહિલપુત્ર (શાહમાન વંશ--તેને પુત્ર અશ્વ શજ – અધરાજને પુત્રકટુકરાજ ૩૮૩ ૧૧૮ ચાહમાન રાયપાલના પુત્રી રૂપાલ અને અમૃતયાલ તથા તેમના માતા મીનલ દેવી ૧૧૯૫ રાયપાલ ૩૩૨ ૧૨૦૦ કટુકદેવ તથા તેમના યુવરાજ જયસિંહ ૧૨૦૦ રાયપાલ ૩૩૩-૩૪૨ ૧૨૨ રાયપાલ ૩૩૪ રાયપાલ ૩૫ ભેજ .. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ કર: ૩૩. (૩૯ ૧ર૩૩ [ કેલ્ડણદેવ તથા તેમના નાન્હાલાઈ કીતિપાલ { તથા રાણી મહાબદેલ દેવી ૩૪૭ તથ કેહૃણદેવીની મા મીનલદેવી ૩૪૯ તથા રાણી જાહણદેવી : ૩પ૦ ૧૨૩૩ સિનાનલને અધિપતિ લાખણપાલ તથા રાજપુત્ર અભ ચપલ ૩૪૭ ૧૨૪૧ કેહણદેવ પુત્ર મેં ઢલદેવ ૪૨ ૧૨૪૯ કેહૃણદેવ પુત્ર જયસિંહ ૧૩૪૫ (ચાહમાન) સામંતસિંહ ૩૨. ' ૧૩પ૯ સામંતસિંહદેવ કર” ૧૩૯૪ વણવીરદેવ ૧૪૪૩ ( ચાહુમાન વણવીરદેવ સૂત રણવીર દેવ ૧૯૨૧ અભયરાજ ૧૭૨૧ અખયાજ ર જાલેર (જાબીલીપુર) ૧૧૭; વીસલ પરમાર ૧૨૩૯ ) મહુણ સૂત કીતિપાલ તેમના પુત્ર સમરસિ ૧૨૪ર છે અને તેમના પુત્ર જેજલ (ચોહાણ ) ૫૧–ર, ૧૫ સામંતસિંહ તેમને પુત્ર કાન્હડ દેવ ૧૪૪૨ વીસલદેવ ( કાન્હડદેવપુત્ર) આબુ પર્વત ઉપર. આ ૧૫૩૫ દેવડાશ્રી રાજધર સાયર ડુંગરસી ૨૫૧: ૧૫ર રાજધર સાયર દેવડા મુંડારાજપુત્ર રાજધર ૨૫૬ ૧૫૨૫ અબુદાધિપતિ શ્રીવીસાપુત્ર કુંભાપુત્ર-રામદાસ ૨૫. (૧૫૬૬ અચલદુગે રાજાધિરાજ જગમાલ ૨૬. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (૪૦) ગોપગિરિ (ગ્વાલીયર) આમરાજ કરીને એક રાજ રઈ ગયે, જેને બપ્પભટ્ટ નામના જૈનાચાર્યે પ્રતિબંધ આપી જેન ધર્માનુષી બનાવ્યું હતું (1) જોધપુર. મલદેવ રાઠેડ ઉદયસિંહ સૂરસિંહ ગજસિંહ ૩૫૪-૩૫૭-૬૯ થી ૩૫ M. B મહાજનવંશ મુકતાવલી ગ્રંથમાં જોધપુર મહારાજનાં નામે આપ્યાં છે તેમાં ( ૫ ) માલદેવજી - ૬) ચંદ્રશેણુજી (૭) ઉદયસિંહજી એમ આપેલ. છે ન ૩૭ માં ચંદ્રલેશનું નામ નથી. અને માલદેવના પુત્ર ઉદયસિંહજી એમ બતાવેલ છે. મેવાડ, બાવ રાજાધિરાજા–ગુહિલ-ભેજ-શીલ-કાલભેજ-ભૂતભટ-સિંહ-મહાપક–ખુમ્માણ-અલ્લટ–નરવાહન– શક્તિકુમાર–શુચિવર્મ-છતિવર્મ-ગરાજ–વૈરટ– વંશપાલ-વૈરીસિંહ-અરિસિંહ–ોડસિંહ-વિક્રમસિંહરણસિંહ-મસિંહ-સામંતસિંહ-કુમારસિંહ મદનસિંહ –પસિંહ–જૈસિંહ–તેજસ્વિસિંહ–સમરસિંહપિતૃપ ચાહમાન–ભુવનસિંહ--જયસિંહ ગોગાદેવલક્ષ્મીસિંહઅજયસિંહ-અરિસિંહ હમ્મીર-ખેતસિંહ Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (૪૨), -લક્ષનરેન્દ્ર–મોકલમહિપતિ ૩૦૭ કુંભકર્ણ રાણા ૪૧૬ ૧૫૭ રાયમલ. ૩૩૬ - પૃથ્વીરાજ ૩૩૬ ૧૫૧૮ મેદપાટે કુંભલ મેરૂ મહા ગે કુભકર્ણ રાયે (આ કિલે રાણકપુરની પાસે આવેલા પર્વત ઉપર આવેલ છે. ) ૧૬૮૬ ) રાણા જગતસિંહ ૩૬૭ ૧૭૦૯ ). ૧૭.૨ " જગસિંહ પુત્ર રાજસિંહ ૫૪ ૫૧૪ હરિવર્મા વિદગ્ધરાજા (રાષ્ટ્ર ફૂટવંશ) વિદગ્ધરાજાની ગાદીએ મમ્મટ મમટની ગાદીએ ધવલરાજ ૩૧૮ ૩૧૮ ૯૭૩ મુંજ ૩૧૮ ૧૧૦૦ 'વિજયાધિરાજ પતિ ૧૨૦૯ કિરાડુના રાજા માલણદેવ તેમના પુત્ર કેલ્ડણ અને ગજસિંહે . ६३४ ૧૨૫૫ ધારાવર્ષ (શગારદેવી મ. નાગડ) પરમાર કુલ ૪૩૦ ૧૨૬૫ ધાંધલદેવ બેલાર . ૪૦૩ ૧૩૦૦ , આલ્હણસિંહ (ચંદ્રાવતી) ૪ર૬ ૧૩૨૩ ચાહમાન ચાચિગદેવ ૩૬૪ ૧૩૩ ૩ , , , , , , , ૪૦૨ Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (મહું. ગજસિંડ-વહિવટદાર ચુનટ ચેટ્ટક કમસિ) ૧૫૨ સામંતસિંહ દેવ ૩૭૧ ૧૮૭૫ રાજ લાખા ૬૪૯૬ સુલતાન મમ્મદે ગુઘરાજને ફરમાન આપ્યું હતું ૨૦૭ ૧૫૧૮ ! ડુંગરપુરના રાઉલ સેમદાસ ર૬૪-૨૧૫ ઉપર૯ ૧૫૨૫ રામદાસ ર ૧૬૫૪ રોડ પ્રતાપસિંહ (કાવી) પર ૧૬૯ રાવ ખેંગારજી રાવ ભારમલજી- પં જી ૪૬ ૧૬૫૯ મહારાષ્ટ્ર તથા કેકાના રાજકી બુનશા. મહારાજ શ્રી રામરાજ, શ્રી ખાનખાના, તથા શ્રી નવરંગખાન. ૪૪૬ ૧૬૬૯ સુર્યસિંહ. ૩ય ૧૫૮૭ ગુજરાતના સુલતાન મહિમૂદ (મધુમ્મદ બેગડા ) ની ગાદીએ આવનાર બાદશાડ મુદાફર મુજજફર) ની ગાદીએ સુલતાન કાદુરશાહ છેડે હતેા. સં ૧પ૮s માં ગુજરાતને અલાન તે બહાદુરશાહુ તે૧ દુરશાદ્ધ તરફથી પણ શેર -કડિયાવાડ )ને ત્ય કારભાર વાર સુકાદાન ( અગર ગુજદિપાન કાર્ડ હતા (૧ કદના બેટર સુદખાનને ત્યાં રથ (ટા રવિરાજ ) અને નરસિંહ નામના બે કલાદિએ હતા. વનરાજ ચાવડા દુર્લભરાજ-મૂલરાજ ૩૬૮ કુમારપાલ ૩૪૬ કુમાણ્યાલ ૩૨૬ કુમારપાલ ૫૧૦ ૯૭૩ ૧૨૦૯ ૧૦૧૩ ૩૪૫ Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ૧૨૨૧ ૧૨૮૮ ૧૩૫૨ ૧૬૭૫ ૧૯૮૩ ૯૨૧ લેખાંક ૧. له ( ૪૩ ) ' કુમારપાલ ચૌલુકય લવણુપ્રસાદ વીરધવલ મસલમાં હાલ્લાર નવીનપુર જશવ’તરાજ ( યામશ્રી શત્રુશલ્યા નભેામિણ) ૩૨. ૩૮ ૪૪૮-૪૫૯ કુલાંખર— ૨૧. શત્રુ જ્ય ૨૭ દેશાધીશ્વર કાંધુજીના પૂત્ર શિવાજી ઠાકાર સૂરસ‘ઘજી (ગાહિલવ‘શ) પાદલિપ્ત પૂર૩રએ પ્રાચીન જૈન લેખસંગ્રહ. જે સ્થળેસાંથી લેખા લીધા છે તેની યાદી. ૧ શત્રુંજય ઉપર ( ૧ થી ૩૭ અને ૫૫૭ ). શત્રુજય પ વ ત ઉપરના સાથી મેટા અને મુખ્ય મદિરનાં પુત્ર માજીના કારના સ્થભ ઉપર. શત્રુંજય તીથપતિ શ્રીાદિનાથ ભગવાનની પ્રતિમાની બેઠક ઉપર. આદીશ્વર ભગવાનના મદિરની સન્મુખ આવેલા 'િ રમાં વિાજમાન પુ’ડરીક ગણધરની પ્રતિમા ઉપર. આદીશ્વર ભગવાનના મદિરની ભમતીના દક્ષિણ તરફના ન્હાના મંદિરમાં. આદીશ્વર ભગવાનના મંદિરની ભમતીના ઈશાન ખુણામાં આવેલા ગધારીયા ચૈામુખ મદિરમાં Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 199 હ b ૧૦ ૧૧ ૧૨ ૧૩ ૧૪ ૧૫-૧૬ ૩૭૨૦ ( ૪ ) શાણુ કણમાં આદીશ્વરના મ`દિરના દિવાલની સામેના દહેરામાં. ઇશાનકાણમાં આદીશ્વરના મંદિરની દિવાલના સામેના દહેરાની જમણી બાજુએ આવેલી દેવ કુલિકામાં મુખ્ય મંદીરના ઉત્તર તરફના દ્વારની સામેની દિવાલની ડાબી આજુએ આવેલી દેવકુલિકામાં મુખ્ય મ’દ્વિરના ઉત્તરદ્વારની પશ્ચિમે, જમણી આર્જીએ આવેલી દેવકુલિકામાં, મેાટા મંદિરની ઉત્તર તરફની દિવાલના સામે અને ઉપરના લેખવાળી દેહરીની પશ્ચિમ તરફના દેહીના એટલાના મામા ખુણામાં. મેટા મદિરની અગ્નિકોણમાં આવેલા મંદિરમાંની પ્રતિમા નીચે એક ઉપર. રંગમ′ડપમાં નં. ૧ વાળા, મુખ્ય મદિરના પૂર્વ દ્વારના લેખની સામી ખાજુએ આવેલા સ્થલ ઉપર આદીશ્વર ભગવાનના મદિરની પશ્ચિમે ન્હાના મદિરમાં સ્થાપન કરેલાં એ પગલાંની આસપાસ ફીતરેલા છે. ખરતર વસહિ ।'કમાં, ચામુખના મદિરની સામે આવેલા પુ ડરીક ગણધરના મંદિરના દ્વારઉપર ખાદી કાઢેલા છે. ખરતર વસહિ ટુ'કમાં, વાયવ્ય ખુણામાં આવેલી દેવ કુલિકામાં આદિનાથ ભગવાનની એ ચરણજોડી ઉપર કાતરેલા છે. ચામુખનીટુ‘કમાં આવેલા ચતુર્મુખ વિહાર” નામના મુખ્ય પ્રાસાદમાં, ચારેક્રિશાએમાં વિરાજમાન આદિનાથ ભગવાનની પ્રતિમાઓની બેઠક નીચે ઊતરેલા છે. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . (૪૫) વિમલ વસહિં ટુંકમાં, હાથીપલ નજીક આવેલા. મંદિરની ઉત્તર તરફની ભીતમાં કતરેલે છે. આદીશ્વરના મોટા મંદિરના ઈશાન ખુણામાં રહેલી દેરીમાં આવેલ છે. નં. ૬-૭) ખરતર વસહિ ટુંકમાં, ચતુર્મુખ પ્રાસાદના અગ્નિખુણામાં આવેલી પ્રતિમા નીચે કેતલે છે. ખરતર વસતિ ટુંકમાં ચતુર્મુખ પ્રાસાદના અગ્નિ, ખુણામાં આવેલી પ્રતિમા નીચે કરેલો છે. વિમલ વસતિ ટુંકમાંઆદીશ્વરના મંદિર પાસે આવેલા ન્હાના મંદિરમાં. ખરતર વસતિ ટુંકની પશ્ચિમે આવેલા મંદિરમાં ઉત્તર તરફ પગલાંની આસપાસ. હાથીપળ અને વાઘણપોળની વચ્ચે આવેલી વિમલ. વસતિ ટુંકમાં, ડાબાહાથે રહેલા મંદિરના એક ગેખલામાં. મેટી ટુંકમાંના આદીશ્વર ભગવાનના મુખ્ય મંદિરની પશ્ચિમ બાજુએ આવેલા ન્હાના મંદિરમાં ચામુખની. પ્રતિમા નીચે. બાલા વસહિ કની ડેક ઉપર જે અભુત આદિનાથના મંદિર માં: મેટી ટુંકમાં આદીશ્વરના મુખ્ય પ્રાસાદના દક્ષિણ દ્વારની સામે આવેલા સહસ્ત્રક્રુટ-મંદિરના પ્રવેશદ્વારની પાસે મોટી કંકમાં આદીવરના મુખ્ય પ્રાસાદના દક્ષિણ ' દ્વારની સામે આવેલા સહસ્ત્રકૂટ મંદિરની બે. ભીત ઉપરે." Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ૨૮ (૪૬) 2૨A ખરતર વસટિ ટુંકમાં આવેલા શેઠ નરશી કેશવજીના મંદિરના ગર્ભાગારના બહારના મંડપમાં, દgિ દિશા તરફની દિવાલમાં એક શિલાપટ્ટમાં કરેલ છે. ૩૩ મેટી ટુંકમાં આદીશ્વર ભગવાનના મુખ્ય મંદિરની દક્ષિણ તરફની દિવાલ ઉપર. ૨૪–૨૭ મોટી માંના મંદિરમાં મૂતિઓ ઉપર, પચ૭ પર્વત ઉપર મૂળ શિખર ઉપર આદિનાથની ટુંકમાં ડિપળ આગળ પત્થર ઉપર. ૨ ગિરનાર પર્વત ઉપર (૧૮ થી ૨) વતુપાલ તેજપાલના દેવલેમાંના મધ્યમંદિરના ડબી બાજુના ( દક્ષિણ તરફના) મંદિરના પશ્ચિમાદા - વાળની છાલી ઉપર તેજ દક્ષિણ બાજુના મંદિરની દક્ષિણદા દરવાજ ઉપર તેજ દેવલના પૂર્વ બાજુના દરની છાડલીમાં. વરતુપાલ તેજપાલના દેવલેમાંના મુખ્ય-એટલે-મધ્યગત–મંદિરની જમણી બાજુએ અર્થાત, ઉત્તર તરફઆવેલા મંદિરના પૂર્વકાર ઉપર એજ મંદિરન. ઉત્તરદ્વાર ઉપરની શિલામાં એજ મંદિરના પશ્ચિદ્ધાર ઉપર. ગેમુખના રતાની પશ્ચિમે અને રાજુલ વેજુલની ગુફાની પૂર્વ બાજુએ શિલાપટ્ટ ઉપર. ૪૫–૪૬ વરતુપાલના ત્રણ મંદિરમાંના મધ્ય મંદિરના મંડપમાં સામ સામે બે મોટા ગેખલા છે તેમાં ઉત્તર બાજુના ગેખલા ઉપરના ભાગમાં ન. ૪૫ ને, અને દક્ષિણ બાજુના ગોખલા ઉપર નં ૪૬ ને. -૪૭–૪૮ ગિરનારના રસ્તામાં પહાડ ઉપર, Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (૪૭) નેમિનાથના મહાન મંદિરના ઉત્તર તરફના દરવાજા તરફ આવેલા ઘડી ઘટેકાના મંદિરની અંદરના ન્હાના દરવાજા પાસેની દીવકુલિકાની દક્ષિણે આવેલી દિવાલ ઉપર. સુવાવડી પરબની પાસે ખબુતર રસ્તાની ઉત્તર બાજુની દિવાલ - ખાણું આગળ પર્વતના તા . ર વસ્તુપાલના મધ્ય મંદિરના મંડપમાં નાથની પ્રતિમાની બેઠકની ની. "માન પાકનેમિનાથના મંદિરના ઉત્તર દ્વાર : તરફના સ્થંભ ઉપર. નેમિનાથના મંદિરના ઉત્તર કાર તરફ ડાબી બાજુ તરફના સ્થંભ ઉપર નરસિંહપ્રસાદ હરિપ્રસાદની લાઇબ્રેરીમાં શિલા ઉપર. નેમિનાથના મુખ્ય મંદિરના દક્ષિણ દ્વાર પાસે, કેટની પશ્ચિમ બાજુના ન્હાના મંદિરમાં ભાંગેલા સ્તંભ ઉપરની પ્રતિમાઓ નીચે. નેમિનાથના મુખ્ય મંદિરની પૂર્વ બાજુની દિવાલ ઉપર. હાથીપગલાની પાસે. s બાબુ પર્વત ઉપરના જૈન મંદિરમાં (૬૪થી ર૭૧) (1) વસ્તુપાલ તેજપાલના બનાવેલા લુણસિંહિ ( v ) - વસહિકામાં (૬૪થી૧૩૧) ૨૭૧ દેવવનો અગ્રભાગમાં આવેલા એક ગોખલામાંના કાલા, પત્થર ઉપર. દેવાલયના અગ્રભાગમાં ગેખેલામાં વેત શિલા ઉપર. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ૬૧ થી ૭૮ ૭૮ થી ૮૯ ૮૪ થી ૮૯ AS-LL ૨૯ થી ૩૫ વાળી દેવકુલિકા ઉપર ન ૧ થી ૧૦/ નં. ૧૨ થી ૧૬ 19 અરના દેવકુલિકાના દિક્ષણુ અને પૂર્વ દ્વાર ઉપર - ૨. ૧ળી દેવકુલિકાના પશ્ચિમ અને દક્ષિણ ઘર ઉપ ત ૦૨૬ ૯૮ થી ૯૯ ત, ૨૫ થી ૩૦ ૦-૯૬ ૧૦ ૧૦૧ ૧૦૨ 123 (34) નેમિનાથના મુખ્ય ચિરની આાળુબાજુની દેવકુલિક માંની ન., ૨૯ ની ધ્રુવકુલિકા ઉપર ૧૩૧ ارات 1 ખ. ૧૯ ૧૦૪-૨૦૯ ૨૨ થી ૨૮ 11. ૩૦ નંબરની દેવકુલિકાના પશ્ચિમ દ્વાર ઉપર, ન નેમિનાથના મંદિરનાં મૂળ ગભારાના ખારા આગળના એ શેખલા ઉપર, કુ શળ મુખ્ય ભર્દિક અને દેવકુકિામમાં રહેલી પ્રતિમા પર. મહેરની જગતીમાં હસ્તિશાલા પાછળ ભીંતમાં ગોખલામાં, નં. કર્ ના પૂર્વ દ્વાર ઉપર.. નં. ૩૬ ના ઉત્તર કાર ઉપર તે અમરમાં રગડપમાં તું બની પછવાડે ગૃહસ્થની સ્મૃતિ નીચ છે તેમ ( 11 ) વિમલવસહિમાંના લેખો ૧૩૨-૨૪૮ } વિમલના દેવાલયના અગ્રભાગમાં આવેલી દેવકુલિકાની આજી ઉપરની બાતમાં કાલા પત્થર ઉપર, Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ૧૩૩ તે મંદિરમાં ભીંત ઉપર. ? ૧૩૪-૧૪૮ તે મંદિરની દેવકુલિકાઓ ઉપર તથા તેમાં રડેલ પ્રતિમા વગેરે ઉપર ઉપર નં. ૧૦ ની દેવકુલિકામાંના પ્રતિમાના પદ્માસન નીચે. ૧૫૪ નં. ૧૩ ની દેવકુલિકામાંના મુખ્ય પ્રતિમાના પધાસન નીચે. ૧૫૬ નં. ૧૦ ની દેવકુલિકાની જમણું બાજુ ઉપર. . ૨૩૫ મૂલમંદિરના ૨ માં બેસાડેલી સ્ત્રી પુરૂની મૂતિ ઉપર તો આ ૨૩૯-૪૦ મૂલ મંદિરના રબા ગભારાના દરવાજાની કાયા ત્સર્ગસ્થ પ્રતિમાઓ ઉપર.. ૨૪૨ મૂલ ગભારામાંથી બહાર નીકળતાં ડાબી બાજુએ આવેલા ગોખલામાં રહેલ પ્રતિમા નીચે. ' (III) ભીમસીહ અદિર (૨૪૯-૨૫૬) ૨૪૯ ભીમસીંહના મંદિરમાં મૂકનાયકની પ્રતિમા નીચે. ૨૫૦ મલનાયકની નીચેની દેવીની મૂર્તિ નીચે. ૨૫૧-૨૫૨, તે મંદિરમાં મૂકનાયકની પ્રતિમાની બને છે જુની મૂર્તિઓ નીચે. ૨૫૩ થી ર૫તે દિરના રંગમંડપમાંની મૂતિઓ ઉપર. ૨૫૬ ભૂલનાયકની પ્રતિમાના પાસનવાળા ભાગની ડાબી અને જમણી બાજુએ તથા પાછલા ભાગમાં (iv) ખરતર વસતિ (૨૫૭–૨૬૨) (v) અચલગઢ (૨૬૩-૨૭૦) ૨૬૩-૭૦ અચલગઢમાં ચામુખ મદિરમાંની પ્રતિમાઓ ઉપર, ૪ મુગથલા (મુંડસ્થલ ) ખડીથી ૪ માઇલ પશ્ચિમ (૨૭-૨૭૬ ) ૨૭રર૭૬ મુંકસ્થલ ગામના મંદિરના સ્થભે ઉપર પ આરાસણ તીર્થ ( ૨૭૭ ૩૦૯) Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ૨૦૦ ૨૭૮ ૨૩૯ . મૂલ મંદિરની રાખી બાજુએ આવેલી ભમતીમાંની 'હેન્રી દેવકુલિકાની ભીંત ઉપર. ૨૮૦-૨૮ર `દિરમાં સ્ત’ભ ઉપર. ૨૮૧૨૮૩ ભીત ઉપર ( ૧૦ ) { 1 } નેમિનાથનુ' મ*દિર ( ૨૭૭–૨૯૨ ) નેમિનાથ મંદિરમાં મૂલનાયકની પ્રતિમા નીચે. તે મંદિરમાં મૂલનાયકની દક્ષિણ ખાતુએ સ્થાપિત આદિનાથની પલાંફી નીચે. ૨૮૪ ગૃઢ મંડપમાં શિપટ્ટ ઉપર. ૨૮૫થી૨૮૮ શિલાપ તથા પ્રતિમાએ ઉપર ાર્શ્વનાથની પ્રતિમાં ઉપર. ૨૮૯ ૨૯૦ સૂલ નાચકની ડાબી બાજુએ આવેલી ભમતિમાંની વાયુપૂજ્ય દેવકુલિમાં પ્રતિમાના પદ્માસન ઉપર, ૨૯૧–૨૯૦૨ દેવકુલિકા ઉપર. ૨૯૩ ૨૫ : ( 11 ) મહાવીર મંદીર ( ૨૯૭-૨૯૪) મૂલનાંચક મહાવીર મૂર્તિની પલાંડી ઉપર એક નીચે "" (111) પાર્શ્વનાથ મંદિર ( ૨૫-૩૦૧ ) મૂલનાયક ઉપર. ૨૯૫ ૨૯૬–૩૦૧ પ્રતિમાની બેઠક ઉપર, ૩૧૮ ( 1 ) શાન્તિનાથ ચૈત્ય (૩૦૨-૩૦૬ ) ૩૦૨-૩૦૬ પ્રતિમાઓ નીચે. k ૬. રાણુ (૩) પુર તીથ ( ૩૦૭-૩૧૭) છ. હસ્થિકુંડી ( હથુ’ડી ) જોધપુર રાજ્યના વાલી પરગણા ( ગેાડવાડ પ્રાંતના ) ખીજાપુર નામના ગામથી એ માઇલ દૂર આવેલા જૈન મંદિરના દરવાજા પાસેથી મળેલે ( હાલ અજમેરના સગ્રહસ્થાનમાં છે ) રાતા મહાવીરના મન્દિરમાંથી. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * ૩૨૪ ૩૨૫ ૩૧૯૩૨ હથુડીથી એક માઈલ દૂર આવેલા મહાવીર મંદિરના ખંભે ઉપર (રાતા મહાવીર) ૩૧–૩૨૦ રાતા મહાવીરના મંદિરના સભામંડપમાંના તંભ ઉપર. ૩૨૧. તે મંદિરની પૂર્વ બાજુની પરસાલ નીચે. ૮ (શમિપાટી) સેવાડી ( ૩૨૩-૩૩૦) મારવાડના જોધપુર રાંજાના ગેડવાડ પ્રાન્તમાં આવેલા વાલી જીલ્લાના મુખ્ય શહેર બાલા નગરથી અગ્નિકોણમાં પાંચ માઈલ દૂર આવેલું છે. ) ૩૨૩ સેવાડીમાં આવેલા મહાવીર દેવાલયના અગ્રભાગમાં રહેલા ભેંયરાના દ્વારની બારસાખ ઉપર. મહાવીર મંદિરના અગ્રભાગમાં આવેલા એક દેવગૃહ પાસે, મહાવીર મંદિરના અગ્રભાગમાં આવેલા એક બીજા દેવાલયના દ્વારની બારસાખ ઉપર. ૯ નાડલાઈ (૩૩૧-૩૪૪) ગડવાડ પ્રાંતમાં આવેલા દેસુરી જીલ્લાના મુખ્ય શહેર દેસુરીથી વાયવ્યકોણમાં ૮ માઈલ દૂર ). A (1) આદિનાથનું મંદિર ૩૩૧ સભામંડપમાં બે સ્તંભ ઉપર રહેલા એકઠામાં. ૩૩૭–૩૩૪ ઉપરના ચોકઠાની સામી બાજુ ૩૩૬ રંગમંડપમાં ડાબી બાજુએ આવેલ ભીતમાં ૩૩૭ આદિનાથની પ્રતિમા ઉપર. ૩૩૮-૩૩૯ મંદિરની આજુબાજુ આવેલી દેવકુલિકાઓ ઉપર, ३४४ રંગમંડપમાં પેસતાં ડાબા હાથ તરફ. (IT ) તેમનાથ મંદિર (નાડલાઈથી અગ્નિકોણમાં આવેલી ટેકરી ઉપર. ૩૩ર૩૩૫ તે મંદિરમાં સ્તંભ ઉપર. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (પ) (1) સુપાર્શ્વનાથ મંદિર (નાડલાઈની પૂર્વ * બાજુએ આવેલી ટેકરીના મૂલમાં). મંદિરમાં મુનિસુવ્રત પ્રતિમાં ઉપર, ( IV ) આદિનાથ મંદિર ( નાડલાઈ ગામની પૂર્વ જુનાકિલ્લા (જેકબ ) માં આદિનાથની પ્રતિમાં ઉપર. ૩૪૫ - ૧૦ રતનપુર (મારવાડ રાજયના છેક દક્ષિણ : - ... ભાગમાં આવેલ છે. • • • • • ૩૪૬ ૧૨ કરાડુ (કિરાન કૃપ) (જોધપુર રાજ્યમાંના મલ્યાણ ' : ' - જીલ્લાના મુખ્ય શહેર બાહડમેરથી વાયવ્ય કોણમાં સેલ માઈલના છેટે હાથ ગામ પાસે આવેલ છે. ૧૨ લાલરાઇ ( ૩૪૭-૩૪૮ ( બાલી ગામથી અગ્નિ કેણમાં પાચ માઈલ દુર), ૩૪૭–૩૪૮ જૈન મંદિરના ખંડેરેમાંથી. ૧૩ સાંડેરાવ (૩૯-૩૫૮) ( બાલીથી વાયગ્ય કેણમાં દશ * . માઈલ દૂર) . ૩૪૯. • મહાવીર મંદિરના સભામંડપમાં ઉચે ચેરસામાં . કેતરે ૩૫૦ તેજ સંદિરના સભામંડપમાંના એક સ્થંભ ઉપર, ૧૪ જાલેર (જાબલીપુર) (૩૫૧–૩૬૩) (માવાડ દેશના દક્ષિણ ભાગમાં અને જોધપુરથી ૮૦ • . માઇલ દૂર,) લેર ગામમાં કબરની પરસાલના એક ખૂણામાં આવેલા સ્તંભે, ઉપરના ઉપરા ઉપરી બે રસમાં ૩૫ર - કબરના મહેરબ ઉપર આવેલા માળમાંના એક ઉંચા - ચારસા ઉપર . ૩પ૩ કબરવાળા તેપબ નાની પશ્ચિમ બાજુએ આવેલ પર સાલના સ્તંભ ઉપર. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( ૩ ) ૩૬૦ ૩૫૪-૩૫૯ જાલાર કલામાંના જૈન મદિરાની પ્રતિમાઓ ઉપર જાલેાર ગામ બહાર સ ંડેલાવ તલાવા કનારે ચામુડા માતાના મ`દિરને લગતી ઝુપડીમાંની મૂર્તિ ઉપર. તાપખાનામાં. ઝનાના ગેલેરી,.. ૩૬૧ ૩૬૨-૩૬૩ ૧૫. નાડાલ (૩૬૪-૩૬૮ ) ૩૬૪-૩૬૫ પદ્મપ્રભુના મંદિરના ગૂઢ મ`ડપમાં બે બાજુએ નેમિનાથ અને શાન્તિનાથની કાયાત્મસ્થ એ પ્રતિમાએ . ઉપર. ' ૩૬૬૩૬૭ તે મ ́દિરના મૂળ ગભારામાં મુખ્ય વૈદ્રિ ઉપરની ત્રણ પૈકી એ પ્રતિમાઓ ઉપર . ૩૬૮ તે મ`દિરની એક પ્રતિમા ઉપર ૧૬. કોટ સેલ'કીયા ( ૩૬૯-૩૭૦ ) દેસુરીથી ઈશાન કાણમાં ૧૫ માઈલ ) જીણા જૈન મદિરના સ્તંભ ઉપર, તેજ જીણુ જૈન મંદિરમાંથી, ૧૭ માહડમેર જીના (જોધપુર સ્ટેટના મલ્લાણી પ્રાંતમાં મુખ્ય શહેર બાડમેરથી વાયવ્ય કોણમાં ૧૨ માઇલ. જીણુ જૈન મ′દિરના દરવાજાના એક સ્તંભ ઉપર. ૧૮૯ કારટા ( કાર’૮૩ ) (૩૭૩ ૩૭૬) મારવાડ રાજ્યના જાલાર અને ખાલી પ્રાંતની સરહદ ઉપર. ) ૩૯૩-૩૭૪ ગામમાં આવેલ શાન્તિનાથની મરિના સ્તંભા ઉપર ૩૦૧-૩૦૬ ગામ બહાર । મદિરમાં પ્રતિમા ઉપર, ૩૬૯ ૩૭૦, ૩૭૧ ३७७ ૩૭૮ ૧૯. કેકિંદ ( કિષ્કિંધા ) ( ૩૭૭–૩૭૮) ( મેડતાથી નૈઋત્યે કાણુમાં ૧૪ માઇલ) પાર્શ્વનાથના મદિરના સમા મ`ડપના સ્તંભ ઉપર. તે મદિરમાં મૂલ ગર્ભાગારમાં આવેલ ચરણ ચેકી અથવા વેદિકા ઉપર. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( ૧૪ ) ૩૭૯ ૨૦ધરાટ (જ્યપુર રાજ્ય ૨૧ રાજગૃહ (રાજગૃહથી ઉત્તર દિશામાં ૧૨ માઈલ બિહાર નામના કમાંથી બે શિલાઓ (૧) જેન મંદિરની ભીંતમાં અને (૨) બીજી બાજુના ઘરમાં ૩૭૯ લેખ રાજગૃહના પાર્શ્વનાથના જૈન મંદિરના સંધિ ૨૨ પાલી (૩૮૧-૩૯૯) (I) નવલખાં મંદિર (૩૮૧-૩૭) ૩૮૧ નવલખા મંદિરમાં પ્રતિમાઓ નીચે. ૩૮૩ તે મંદિરમાં આદિનાથની મનિની નીચે પદ્યાસન ઉપર ૩૮૪થી ૨૯૨ મૂતિઓ ઉપર. ૩૯૬-૩૭ . (II) શાંતિનાથ મંદિર (લેંઢારે વાસ) ૩૯૮ શાંતિનાથ મંદિરમાંની મૂલ નાયકની પ્રતિમા ઉપર ૩૯૯ ગી પાર્શ્વનાથ મૂલનાયકની પ્રતિમા ઉપર ૨૩ ખુડાલા (૪૦૦-૪૦૧) ૪૦૦-૪૦૧ જૈન મંદિરમાંની મૂતિઓ ઉપર ૨૪. બેલાર (૪૦-૪૦૭) (ઘારાવ પારે) ૪૦૩-૦૪૦૭ આદિનાથ મંદિર ૪૦૮-૪૧૫ ૨૫. નાણું ગામ (૪૦૯-૪૧૫ (બાલી જીલ્લે) ૨૬. ચિતોડ ૪૧૬ શંગ.ર ચાવડી જૈન મંદિરમાંથી ૨૭. નગર (૪૧૭-૪ર૧) ( જોધપુર રાજ્ય) ૪૧૭ શાંતિનાથ મંદિરને ૪૧૮ બાષભદેવ મંદિરનો ૪૨-૪૨૧ પાશ્વનાથ મંદિરને ૨૮ જસેલ (૪૨૨-૪૨૩) (જોધપુર રાજ્ય) ૪રર-૪૨૩ શાંતિનાથના મંદિરમાંના પાટડાઓ ઉપર Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ૪૨૪ ૪૨૫ ૪૨૬ ૨૨૭ ૪૨૮ ૪૨૯ ૪૩૦ ૪૩૧-૪૩૩ ૪૩૩-૩૩૯ ૪૩૪ ૪૩૬ ૪૩૭ ( ૧૫ ) ૨૯ પાલડી ( મારવાડ) ૩૦ વઘીણા ( મારવાડ ) 3 ૩૧ ફાલાગરા (શિાહી રાજ્યના વાસા નામના ગામથી એ માઇલ ઉપર. ૪૪૬ ૩૨ કાયટા ( શિાહી રાજ્ય ) કાસહદ (કીરલી સ્ટેશન : આર. એમ. રેલ્વેથી ૪ માઇલ_ઉત્તરે ) જૈન મદિરની આજુ આજી આવેલી દેવકુલિકાઓ માની એકના દ્વાર ઉપર ૩૩. ઉથમણુ ( સીરેાહી રાજ્ય ) ૩૪. ગાંગાણા ( મારવાડ ૩૫. ઝાડાલી (સીરાહી રાજ્ય ) શાંતિનાથ મ`દિરના આગલના ભાગમાં આવેલ દેવગૃહ. સીરાહીથી પૂમાં ૧૪ માઇલ, ૩૬, મેડતા (૪૩૩ થી ૪૪૩ ) નવા મ'દિરની પ્રતિમાએ ઉપર નવા મદિરમાં રૂષભદેવની પ્રતિના નીચે ચરણ ચાકી ચેાપઢારા મદિરની પ્રતિમા ઉપર : સાંડરી પેાળનુ' મ`દિર. કડલાજીકા મંદિરમાંથી સાંડારી ખેલમાંથી. ૪૩૮ ૪૪૦-૪૪૧ મહાવીરના મદિરમાંથી પચતીથિઆરા સ`રિ. થ૪૨ ૩૭. લાધી (૪૪–૪૪૫ ) ૪૪૪–૪૪૫ પાર્શ્વનાથ મંદિરના દ્વારની એ ખાજુએ. ૩૮ મેાટી ખાખર (કચ્છ) શત્રુજય મજાર નામે જૈન મંદિર ૩૯ ખભાત (સ્તંભન પુર) ૪૪૭-૪૫૦ Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ४४८ ૪૫૫ (પ૬ ) ૪૪૭ સ્તંભન (ભ પાર્શ્વનાથના મંદિરમાં શિલા ઉપર કુંથુનાથના મંદિરમાંથી. ૪૪૯–૫૦ ચિન્તામણિ પાર્શ્વનાથ. ૪૦ કવીતીર્થ (૪૨૧-૪૫૪) ૪૫૧ આદિનાથના મંદિરમાં ભૂલ ગર્ભાગારના દ્વારના કબી બાજુએ આવેલ એક ગેખલામાં શિલામ. પર આદિનાથ મંદિરમાં ૪૫૩ ધર્મનાથ મંદિરમાં. ૪૫૪ ધર્મનાથ મંદિરમાં આદિનાથની પાદુકા ઉપર ૧૪ જામનગર વર્ધમાન અને પાસિડેલના પેટા મંદિર, ૪૨ ગંધાર (૪૫-૪૫૯) ૪૫૬–૪૫૯ પ્રતિમાઓ ઉપર, ૪૩ રાધનપુર શાંતિનાથના (પાંજરાપલવાળા ) મંદિરના ભૂમિગૃહ (યરામાં ઉતારવાના પગથીઆઓ ઉપર શિલામાં. ૪૪તેજ (કી પ્રાંત) (૨૬૧–૪૬૮) ૪૬૧-૬૨ મુખ્ય મંદિરની આજુબાજુ ફરતી દેવકુલિકામાં ગૃહ ની મૂર્તિઓ નીચે ૪૬૩-૪૮ ભેંયરામાંના જૂના કરે અને કાઉસગિઆઓ ઉપર પ્રતિમાઓ નિચે. કપાસલખણુપુર (૪૬૮–૯૮) ૪૬૮-૯૮ નવા મંદિરના ભૈયા જેવી કેટડીમાં જૂના પરિકર તથા પાસ ઉપર, ૪૬ સખેશ્વર (૯૭-૫૦૫) પર્વનાથની મૂર્તિની આજુબાજુની બે કાઉસગિના એની બે પ્રતિમાઓ નીચે Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ अर्हम् । प्राचीन जैनलेख संग्रहः । 番凉凉 श्रीशत्रुञ्जय पर्वतस्थ जिनमन्दिरगत - शिलापट्टप्रतिमा पादुकादिप्रशस्तिलेखाः । Re ( १ ) ॥ ॐ ॥ स्वस्ति श्रीगूर्जर घरित्र्यां पातसाह श्रीमहिमूद - पट्टप्रभाकरपातशाहश्रीमदा फरसाहपट्टो द्योतकारकपातसाह श्रीश्री श्रीश्रीश्रीबाह दर साह विजयराज्ये । संवत् १५८७ वर्षे राज्यव्यापारधुरंधरपानश्रीमझादवानव्यापारे श्रीशत्रुञ्जयगिरौ श्रीचि - त्रकूटवास्तव्य दो० करमाकृत - सप्तमोद्धारसक्ता प्रशस्ति लिख्यते ॥ स्वस्ति श्रीसौख्यदो जीयाद युगादिजिननायकः । केवलज्ञानविमलो विमलाचलमण्डनः ॥ १ ॥ श्रीपादे प्रकटमभावे भावेन भव्ये भुवनप्रसिद्धे । श्री चित्रकूटो मुकुटोपमानो विराजमानोऽस्ति समस्तलक्ष्म्या ॥ २ ॥ Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २ प्राचीन जैन लेखसंग्रहे सन्नन्दनो दाउमुरडुमध तुंगः सुवर्णोऽपि विहारसारः । जिनेश्वरस्तात्रपवित्रभूमिः श्रीचित्रकूटः सुरशैलतुल्यः ॥ ३ ॥ विशालसालक्षितिलोचनाभो रम्य तृणां लोचनचित्रकारी । विचित्रकूटों गिरिचित्रकूटो लोकस्तु यत्राखिलकूटमुक्तः ॥ ४ ॥ तत्र श्रीक्कुम्भराजोऽभूत्कुम्भोद्भवनिभो नृपः । वैरिवर्गः समुद्रो हि येन पीतः क्षणात् क्षितौ ॥ ५ ॥ [a]पुत्र राजमोऽभूद्राज्ञां मल इवोत्कटः । सुतः संग्रामसिंहोऽस्य संग्रामविजयी नृपः ॥ ६ ॥ तत्पभूपणमणिः सिंहेन्द्रवत्पराक्रमी । रत्नसिंहोऽधुना राजा राजलक्ष्म्या विराजते ॥ ७ ॥ इत गोपाहगिरी गरिष्टः श्रीप्पसटीप्रतिवोविदथ । श्रीआमराजोऽजनि तस्य पत्नी काचित्वभूव व्यवहारिपुत्री ॥ ८ ॥ तत्कुक्षिजाताः किलराजकोष्टा गारादगोत्रे सुकृतकपात्रे | श्री ओशवंशे विशदे विशाले तस्यान्वये मी पुरुषाः प्रसिद्धाः || ९ || श्रीसरणदेवनामा तत्पुत्रो रामदेवनामाऽभूत | लक्ष्मी सिंहः पुत्रो (त्रस्/ तत्पुत्रो भुवनपालाख्यः ॥१०॥ Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-१ । श्रीभोजराजपुत्रो पेतास्तत्पुत्रो नरसिंहस्तत्सु तत्पुत्रस्तोलाख्यः पत्नी तस्याः (स्य) प्रभूतकुलजाता । तारादेSपरनाम्नी लीलू पुण्यप्रभापूर्णा ॥ १२ ॥ तत्कुक्षिसमुद्भुताः प[द् ] पुत्रा [] कल्पपादपाकाराः । [ धर्मा ] नुष्ठानपराः श्रीव (म) न्तः श्री कृतोऽन्येषाम् ॥ १३ ॥ प्रथमोर [T] ख्यसुतः सम्यक्त्वोद्योतकारकः कामम् । श्रीचित्रकूटनगरे प्रासादः [ कारितो ] येन ॥ १४ ॥ तस्यास्ति कोमला कल्पवल्लीव विशदा सदा । भार्या रजमलदेवी पुत्र [ : ] श्रीरंगनामाऽसौ ॥ १५ ॥ भ्राताऽन्यः पोमाह्रः पतिभक्ता दानशीलगुणयुक्ता । पद्मा-पादमदेव्यौ पुत्रौ माणिक्य - हीराद्दौ ॥ १६ ॥ बंधुर्गणस्तृतीयभार्या गुणरत्नराशिविख्याता । : गडरा - गारतदेव्यौ पुत्रो देवाभिधो ज्ञेयः ॥ १७ ॥ तुर्यो दशरथनामा भार्या तस्यास्ति देवगुरुभक्ता । देवल - [] रमदेort पुत्रः कोल्हाभिधो ज्ञेयः ॥ १८ ॥ भ्रातान्यो भोजाख्यः भार्या तस्यास्ति सकलगुणयुक्ता । भावल - हर्षमदेव्यौ पुत्रः श्रीमण्डनो जीयात् ॥ १९ ॥ सदा सदाचारविचारचारुचातुर्यादिगुणैः प्रयुक्तः । श्रीकर्मराजो भगिनी च तेषाम् रसिंहारूय एव तत्पुत्रः । ******.. ॥ ११ ॥ ३ जीयात्सदा सुहविनामधे [ या ] || २० || कर्माख्यभार्या प्रथमा कपूरदेवी पुनः कामदे द्वितीया । 1 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ∞ प्राचीन जैन लेख संग्रहे श्री भीषजी कस्वकुलोदयाद्रिसूर्यप्रभः कामलदेविपुत्रः ॥ २१ ॥ श्री तीर्थयात्राजिनविम्बपूजापदप्रतिष्ठादिककर्मधुर्याः । सुपात्रदानेन पवित्रमात्राः सर्वेदृशाः सत्पुरुषाः प्रसिद्धाः ॥ २२ ॥ श्रीरत्न सिंह राज्ये राज्यव्यापारभारधौरेयः । श्रीकर्मसिंहदक्षो मुख्यो व्यवहारिणां मध्ये ॥ २३ ॥ श्रीशत्रुञ्जयमाहात्म्यं श्रुत्वा सद्गुरुसन्निधौ । तस्योद्धारकृते भावः कर्मराजस्य तदाऽभूत् ॥ २४ ॥ आगत्य गौर्जरे देशे विवेकेन नरायणे । वसन्ति विबुधालोकाः पुण्यश्लोका इवाद्भुताः ॥ २५ ॥ तत्रास्ति श्रीधराधीशः श्रीमद् वाहदरो नृपः । तस्य प्राप्य स्फुरन्मानं पुण्डरीके समाययौ ॥ २६ ॥ राज्यव्यापारधौरेयः पानश्रीमान् मझादकः । तस्य गेहे महामंत्री रवाख्यो नरसिंहकः ॥ २७ ॥ तस्य सन्मानमुत्प्राप्य बहुवित्तव्ययेन च । उद्धारः सप्तमस्तेन चक्रे शत्रुञ्जये गिरौ ॥ २८ ॥ श्रीपादलिप्त ललनासर शुद्धदेशे सद्वाद्यमंगलमनोहरगीतनादैः । श्रीकर्मराजसुधिया जलयात्रिकायां चक्रे महोत्सववरः सुगुरूपदेशात् ॥ २९ ॥ चंचच्चंगमृदंग रंगरचनाभेरीन फेरीरवा वीणा [वंश ] विशुद्धनालविभवा सांधर्मि [वात्सल्य] कम् । Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाका-१॥ वस्त्रालंकृति [ हेम ] तुंगतुरगादीनां च सद्विार्षण मेवं विस्तरपूर्वकं गिरिवरे विवप्रतिष्ठापनम् ॥ ३० ॥ विक्रमसमयातीते तिथिमितसंवत्सरेऽश्ववसुवर्षे १५८७ । शाके जगत्रिवाणे १४५३ वैशाख कृष्णपष्ठयां च ॥ ३१ ॥ मिलिताः सूरयः संघा मागेणा मुनिपुंगवाः । वहमाने धनुलग्ने प्रतिष्ठा कारिता वरा ॥ ३२ ॥ लावण्यसमयाख्येन पंडितेन महात्मना सप्तमोद्धारसक्ता च प्रशस्तिः प्रकटीकृता ॥ ३३ ॥ श्रीमद्वा [हदर] क्षितीशवचनादागत्य शत्रुञ्जये 'प्रासादं विदधाप्य येन वृ"""द्विवमारोप्य च । उद्धारः किल सप्तमः कलियुगे चक्रेऽथ ना"...... जीयादेष सदोशवंश मुकुटः श्रीकर्मराजश्विरम्॥३४॥ यत्कर्मराजेन कृतं सुकार्य मन्येन केनापि कृतं हि तन्नो। 'यम्लेच्छराज्ये [ऽपि नृपा] ज्ञयेवो द्धारः कृतः सप्तम एप येन ॥ ३५ ॥ सत्पुण्यकर्माणि वहुनि संघे 'कुर्वन्ति भव्याः परमत्र काले। कर्माभिधानव्यवहारिणैवो 'द्धारः कृतः श्रीविमलाद्रिशृंगे ॥ ३६॥ श्रीचित्रकूटोदयशैलशृंगे . कर्माख्यभानोरुदयान्वितस्य । शत्रुजये विवविहारकृत्य .......[कवि ] लीयं स्फुरतीति चित्रम् ॥ ३७॥ Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ७ प्राचीन जैनलेखसंग्रहे श्रीमदपाटे विषये निवासिनः श्री कर्मराजस्य च कीर्तिरु[ज्ज्वला ] । देशेष्वनेकेष्वपि [ संचरत्य ] हो ज्योत्स्नेव चन्द्रस्य नभोविहारिणः ॥ ३८ ॥ दत्तं येन पुरा धनं बहुसुरत्राणाय तन्मानतो यात्रा येन [तृ]णां च संघपतिना शत्रुंजये कारिता | साधूनां सुगमैव सा च विहिता चक्रे प्रतिष्ठाऽर्द्दता - मित्वं वर्णनमुच्यते कियदहो ! श्रीकर्मराजस्य तु ||३९|| येनोद्धारः शुभवति नगे कारितः पुंडरीके स्वात्मोद्धारो विशदमतिना दुर्गतस्तेन चक्रे । येनाकारि प्रवरविधिना तीर्थनाथप्रतिष्ठा प्राप्तास्तेन त्रिभुवनतले सर्वदैव प्रतिष्ठाः ॥ ४० ॥ सौम्यत्वेन निशामणिर्दिनमणिस्तीत्रप्रतापेन च वंशोदीप कारणाद गृहमणिचिंतामणिर्दानतः । धर्माच्छ्राद्धशिरोमणिर्मदविपध्वस्तान्मणिभौगिनः । एकानेकमयो गुणैर्नवनवैः श्रीकर्मराजः सुधीः ॥४१॥ तोलासुतः सुतनयो विनयोज्ज्वलच ली सुकुक्षिनलिनीशुचिराजहंसः । सन्मानदानविदुरो मुनिपुंगवानां सदृद्धबांधवयुतो "कर्मराजः ॥ ४२ ॥ कम श्रीकर्मराजोऽयं कर्मणा केन निर्ममे ? तेषां शुभानि कर्माणि यैर्दृष्टः पुण्यवानसौ ॥ ४३ ॥ श्र्यधीशः पुण्डरीकस्तु मरुदेवा कपर्दिशद । श्राद्धश्रीकर्मराजस्य सुप्रसन्ना भवन्त्वमी ॥ ४४ ॥ : ***** Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-२ श्रीशत्रुञ्जयतीर्थोद्धारे कमठा [य] सनिध्यकारक सा० जइता भा० बाई चांपू पुत्र नाथा भ्रातकोता ॥ अहम्मदावादवास्तव्य सूत्रधार कोला पुत्र सूत्रधार विरु[पा] सू० भीमा ठ० वेला ठ० वछा ॥ श्रीचित्रकूटादागतम० टीला सू० पोमा सू० गांगा सू० गोरा सू० ठाला सूत्र० देवा ॥ सूत्र० नाकर सू० नाइआ सू० गोविंद सू० विणायग मू० टीला सू० वच्छा सू० भाणा सू० का [ हा ] सूत्र० देवदास मू० टीका सू० ठाकर....५० काला वा० विणाय० । ठा० छाम ठा० हीरा सू० दमोदर वा० हरराज सू० थान। मंगलमादिदेवस्य मंगलं विमलाचले। . मंगलं सर्वसंघस्य मंगलं लेखकस्य च ।। . पं० विवेकधीरगणिना लिखिता प्रशस्तिः ॥ पूज्य पं० समयरत्नशिष्य पं० लावण्यसमयस्त्रिसंध्यं श्री आदिदेवस्य प्रणमतीतिभद्रम् ॥श्रीः।। ठा० हरपति ठा० हासा ठ० मूला ठा० कृष्णा ठा० का [ हा ] ठा. हा सू० माधव सू० बाढू ॥ लो सहज ॥ ( एपिग्राफिआ इण्डिका-२।४२-४७ ) (२) ॥ ॐ ॥ संवत (त् ) १५८७ वर्षे शके १४५३ प्रवर्तमाने [वैशाख वदि६। रवौ॥ श्रीचित्रकूट] वास्तव्य श्रीओशवा[ल] ज्ञातीय वृद्धशाखायां दो० नरसिंह सुत दो० [से) ला भार्या वाई लील पुत्र ६ दो० रत्ना भायर्या रजमलदे पुत्र श्रीरंग दो० पोमा भा० पंयादे द्वि० पटमादे पुत्र माणिकहीर दो० गणा भा० Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीनजैनलेखसंग्रह गुराद द्वि०] गारवदे पु० दवा दो० दशरथ भा० देवलदे द्वि० दरमदे पुत्र केहला दो० सोसा भा० भावलदे द्वि० [सु] पम [दे पु]..........."भगिनी [ सुह ] विदे[-वं ]धव श्रीमद्राजसभाशंगारदार श्रीशनंजयसप्तमोद्धारकारक दो० करमा भा० कप. रादे द्वि० कामलेदे पुत्र भीपजी पुत्री बाई सोभा वा० सोना वा० मन वा० प्रता प्रमुखसमस्तकुटंबश्रेयायें शत्रुजयमुख्यप्रासादो[द्धा ] रे श्रीआदिनाथविवं प्रतिष्ठापितं । मं० रवी । मं० नरसिंग सानिध्यात् । प्रतिष्ठितं श्रीमूरिभिः॥ श्रीः ॥ (एपित्राफिया इण्डिका-२।१७) (३) ॐ ॥ संवत् १५८७ वर्षे वैशाख [व]दि श्रीओशवंशे वृद्धशाखायां दो० तोला भा० वाई लीलू सुत दो० रत्ना दो० पोमा दो० गणा दो० दशरथ दो० भोजा दो० करमा भा० कपूरादे । _ . कामलदे पु० भीपजीसहितेन श्रीपुंडरीकविम्बंकारितं ।। श्रीः ।। (एपिग्राफिया इण्डिका-२४८) (४) ॐ ॥ नमः ॥ संवर [१६] २० वर्षे आशाढ शुदि २ रखौ गंधारवास्तव्य । प्राग [ वंश ] दोसी । श्रीगोइआ सुत दौ । नेजपाल भार्या वाई [ भोड ] की सुत दो। पंचारणा भ्रातृ दो। भीम दौ । नने दो । देवराजप्रमुख-स्व] कुटुंबेन युतः। श्रीमहावीरदेवकुलिका । कारापिता हर्षेण । तपागछे विबुधशिरोमणिश्रीविजयदानसूरिश्रीहीरविजयसूरिप्रसादात् ] शुभं भवतु ।। श्रीः ।। श्रीः॥ श्रीः ।। (एपित्राफिआ इण्डिका-रा४८) Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-५-७ । ॐ ॥ संवत् १६२० वर्षे कार्तग शुदि २ दिने गंधारवास्तवं श्रीश्रीमालज्ञातीय सा। श्री [ पा ] स [ वीर ] भार्या बाई [पू] तल सुत सा । श्रीवर्धमान भार्या बाई वमलादे अमरादे सुत सा। श्रीरामजी भाई सा । श्रीलहुजी सा । हंस रा]ज सा। मनजी प्रमुखस्वकुटंधेन युतः श्रीशेनंजयोपरि श्रीशांतीनाथमासादं चोमष (चौमुख) कारापित । श्रीतपागछे विबुधशिरोमणि श्रीहीरविजयसूरिप्रसादात् शुभं भवतु ॥ (एपिग्राफि इण्डिका-२४८) ( ६ ) ॐ ॥उँ नमः॥ संवत् १६२० वर्षे वैशाख शुदि ५ गुरौ। श्रीगंधारवास्तव्य प्रागवंशज्ञातीय । संघवी श्रीजावडा सुत सं० श्री [ सीपा] भार्या बाई ।। गिर [ सुनानी सुत । सं । जिवंत भ्रात् । सं। काउजी । सं । आइजी । प्रमुख [स्व] कुटंबेन युतः॥श्रीपार्श्वनाथदेवकुलिका । कारापिता॥श्रीतपागच्छे । श्रीविजयदानसूरि श्रीहीरविजयसूरिप्रसादात् शुभं भवतु ॥ (एपिग्राफिआ इण्डिका-२४९) (७) ॥ॐ ॥ संवत् १६२० वर्षे वैशाख शुदि ५ गुरु श्रीअह्मदावादवास्तव्य दीशावालज्ञातीय महं श्रीवणाइग सुत महं । श्रीगला मंगाइ सुत । महं । वीरदास स्वकुटंबेन युतः । श्री Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीन जैनलेखसंग्रहे शेत्रजयोपरि श्री आदिनाथदेवकुलिका कारापिता । श्रीतपागच्छे श्रीविजयदान सुरिश्रीहीरविजयसूरिप्रसादात् ॥ शुभं भवतु ।। ( एपिग्राफिआ इण्डिका-२२४९ ). १० ( ८ ) ॐ ॥ संवत् १६२० वर्षे वैशाख शुदि २ दिने गंधारवास्तव्य प्राग्वाद व्यो । श्रीपरवत सुत व्यो० फोका सु० व्यो । व [-] आ स्वकुटंवेन युतः श्रीशेजयोपरि देवकुलिका कारापिता । श्रीतपागच्छे विबुधशिरोमणिश्रीविजयदान सूरिप्रसादाद् ॥ श्रीः ॥ ( एपिग्राफिआ इण्डिका-२२४९ ) ( ९ ) ॐ || ॐ नमः ॥ संवत् १६२० वर्षे वैशाख शुद्धि ५ दिने गंधारवास्तव्य मागवांशज्ञातीय व्यो० समरीआ भार्या वाई । भोलु पुत्री वाई वेरथाई | बाई कीवाई स्वकुटंवेन युतः । श्रीशांतिनाथदेवकुलिका कारापिता । श्रीतपागच्छे विबुधशिरोमणि श्रीविजयदा'नरि श्रीहीरविजयसूरिप्रसादात् || शुभं भवतु ॥ श्री ॥ ( एपिग्राफिआ इण्डिका- २३४९ ) ( १० ) ॥ ॐ ॥ उं नमः॥। संवत् १६२० वर्षे वैशाख शुदि ५ गुरुदिने श्रीगंधार वास्तव्य श्रीश्रीमालीयज्ञातीय परी । देवा भार्या बाई ० कमलाई सुत परी । भृंथी । तथा गूजरज्ञातीय दोसी श्रीकर्ण भा० वाई अमरी सुत । दोसी । हंसराज उभयौ । मीलने Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-११-१२॥ श्रीसेनंजयोपरि श्रीआदिनाथदेवकुलिका कारापिता श्रीतपागच्छे श्रीविजयदानसरिप्रसादात् । . (एपिग्राफिआ इण्डिका-२५०.) - . ( ११ ) संवत् १६४० वर्षे फागुण शुदि १३ दिने ठाकर करमसी भाजी बाई मली ठाकर दामा भार्जा वाई चडी ठाकर माहव ठाकर जमू टाकर पीम टाकर जसूजी भाजी बाई जीवादे ठाकर माहव सुत तेजपाल भार्जा वाई तेजलदे संघवी जसू सूत तेजपाल प्रसाद करापितं शुभं भवतु ॥ दो नाकर शेठ नावाणे ७४ ॥ वडीसावाल . (एपिग्राफिआ इण्डिका-१५० ) " . . . . .. (१२) ॐ ॥ ऊँ नमः ॥ श्रेयस्वी प्रथमः प्रभुः प्रथिमभाग नैपुण्यपुण्यात्मना- . ...मस्तु स्वस्तिकरः सुखाधिमकरः श्रीआदिदेवः स वः । पद्मोल्लासकरः करैरिव रवियॊम्नि क्रमांभोरुह - __न्यासैर्यस्तिलकीवभूव भगवाञ् शत्रुञ्जयेऽनेकशः ॥ १।। श्रीसिद्धार्थनरेशवंशसरसीजन्माब्जिनीवल्लभः . पायावः परमप्रभावभवनं श्रीवर्धमानः प्रभुः । . उत्पत्तिस्थिति[संहतिप्रकृतिवाग् यद्गौर्जगत्पावनी :.स्वपीच महाव्रतिप्रणयभूरासीद् रसोल्लासिनी ॥२॥ आसीद्वासवछंदवंदितपदद्वंद्वः पदं संपदां.. तत्पहांबुधिचंद्रमा गणधरः श्रीमान् सुधर्माभिधः । Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीनजैनलेखसंग्रह यस्यौदार्ययुता प्रहृष्टसुमना अद्यापि विद्यावती धत्ते संततिरुन्नतिं भगवतो वीरप्रभोर्गोरिव ॥ ३ ॥ श्रीसुस्थितः सुप्रतिबुद्ध एतौ सूरी अभूतां तदनुक्रमेण । याभ्यां गणोऽभूदिह कोटिकाह चंद्रार्यमभ्यामिव सुप्रकाशः ॥ ४॥ तत्राभूद्वज्रिणां वंद्यः श्रीवर्षिगणाधिपः । मूलं श्रीवज्रशाखाया गंगाया हिमवानिव ॥ ५॥ तत्पट्टांवरदिनमणिरुदितः श्रीवज्रसेनगुरुरासीत् । नागेंद्र-चंद्र-निवृति-विद्याधर-संज्ञकाश्च तच्छिष्याः॥६॥ स्वस्वनामसमानानि येभ्यश्चत्वारि जज्ञिरे । कुलानि काममेतेषु कुलं चान्द्रं तु दिद्युते ॥ ७ ॥ भास्करा इव तिमिरं हरंतः ख्यातिभाजनम् । भूरयः सूर यस्तत्र जज्ञिरे जगतां मताः ।। ८ ।। बभूवुः क्रमतस्तत्र श्रीजगचंद्रसूरयः। यैस्तपाविरुदं लेभे वाणसिद्धयर्क १२८५ वत्सरे ॥९॥ क्रमेणास्मिन् गणे हेमविमलाः सूरयोऽभवन् । तत्पट्टे सूरयो ऽभूवनानंदविमलाभिधाः ॥ १० ॥ साध्वाचारविधिः पथः शिथिलतः सम्यश्रियां धाम यै रुदभ्रे स्तनसिद्धिसायकसुधारोचिनिभे १५८२ नेहसि । जीमूतैरिव वैर्जगत्पुनरिदं तापं हरद्भिशं संश्रीकं विदधे गवां शुचितमैः स्तोमैः रसोल्लासिभिः ॥११॥ पद्माश्रयैरलमलंक्रियते स्म तेषां प्रीणन्मनांसि जगतां कमलोदयेन । Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाकः-१२ । पट्टः प्रवाह इव निर्झरनिझरिण्याः शुद्धात्मभिर्विजयदानमुनीशहंसः ॥ १२ ॥ सौभाग्यं हरिसर्व पर्वहरणं रूपं च रंभापति श्रीजैत्रं शतपत्रमित्रमहसां चौरं प्रतापं पुनः । येषां वीक्ष्य सनातनं मधुरिपुस्वःस्वामिघशिवो जाताः काममपत्रपाभरभृतो गोपत्वमाप्तास्त्रयः ॥१३॥ तत्पट्टः प्रकटः प्रकामकलितोद्योतस्तथा सौधव[व] सस्नेहै[ति]राजहीरविजयस्नेहमियैर्निम्ममे । सौभाग्यं महसां भरेण महतामत्यर्थमुल्लासिनां विभ्राणः स यथाजनिष्ट सुशां कामप्रमोदास्पदम्॥१४॥ देशाद् गूर्जरतोऽथ सूरिसपमा आकारिताः सादरं श्रीमत्साहिअकबरेण विषयं मेवातसंज्ञं शुभम् । शा.......... जपाणयोवतमसं सर्व हरंतो गवां स्तोमैः सुत्रितविश्वविश्वकमलोल्लासैनभोको इव ॥ १५ ॥ 'चक्रुः फतेपुरम............[न] भौम दृग्युग्मकोककुलमाप्तसुखं सृजंतः । अन्दकपावकनृपप्रमिते १६३९ स्वगोभिः । सोल्ला..............""वुजकाननम् ये ॥१६॥ दामेवाखिलभूपमूर्द्धसु निजमाज्ञां सदा धारयञ् श्रीमान् शाहिअकबरो नरवरो देशेष्व] शेपेप्वपि । षण्मासाभयदानपुष्टपटहोद्घोषानघध्वंसितः कामं कारयति स्म हृष्टहृदयो यद्वाक्कल्लारंजितः ॥१७॥ यदुपदेशवशेन मुदं दधन् । निखिलमण्डलवासिजने निजे । Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १.४ प्राचीन जैनलेखसंग्रहे मृतधनं च करं च सुजीजिआभिधसकन्दर भूपतिरत्यजत् ॥ १८ ॥ ; यद्वाचा कतकाभया विमलितस्त्रांतांपूरः कृपापूर्णः शाहिरनिन्द्यनीतिवनिताको [डीकृतात्मा ] त्यजत् । शुल्कं त्य[क्तुम]शक्यमन्यधरणीराजां जनप्रीतये तद्वान्नीडजपुंज पूरुपपश्चामृमुचद्भूरिशः ॥ १९ ॥ यद्वाचां निचयैर्गुधाकृतसुवास्वा[र] मंदैः कृताल्हादः श्रीमदकच्चरः क्षितिपतिः संतुष्टिपुष्टाशयः । त्यक्त्वा तत्करमर्थसार्थमतुलं येषां मनःप्रीतये जैनेभ्यः प्रददौ च तीर्थतिलकं शत्रुंजयोवधरम् ||२०|| यद्वाग्भिर्मुदितञ्चकार करुणास्फूर्जन्मनाः पौस्तकं भाण्डागारमपारवाङ्मयमयं वेश्मेव वाग्दैवतम् । यत्संवेगभरेण भावितमतिः शाहिः पुनः प्रत्यहं पूतात्मा बहु मन्यते भगवतां सद्दर्शनो दर्शनम् ॥ २१ ॥ यद्वाचा तरणित्विषेव कलितोल्लास मनःपंकजं विभ्रच्छाहिअकव्वरो व्यसनधीपायोजिनीं चंद्रमाः । जज्ञे श्राद्धजनोचितैथ सुकृतैः सर्वेषु देशेष्वपि विख्याताऽऽर्हतभक्तिभावितमतिः श्रीश्रेणिकक्ष्मापवत् ॥ २२॥ लुंपाकाधिपमेघजीऋपिमुखा हित्वा कुमत्याग्रहं : भेजुर्यच्चरणद्वयीमनुदिनं भृंगा इवांभोजिनीम् । उल्लासं गमिता यदीयवचनैर्वैराग्यरंगोन्मुखै जीताः स्वस्वमतं विहाय बहवो लोकास्तपासंज्ञकाः ||२३|| आसीच्चैत्यविधापनादिसुकृतक्षेत्रेषु वित्तव्ययो भूयान् यद्वचनेन गुर्जरथरामुख्येषु देशेष्वलम् । Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : लेखाङ्कः-१२ । यात्रां गूजरमालचादिकमहादेशोद्भवै शिभिः . : संधैः सार्द्धस्पीश्वरा विदधिरे शत्रुजये ये गिरौ ॥ २४ ॥ तत्पट्टमाधिषिव रम्यतमं सृजन्तः . .. . . स्तोमैगवां सकलसंतमसं हरंतः। कामोल्लसत्कुवलयप्रणया जयंति . . . .: . स्फूर्जकला विजयसेर मुनींद्रचंद्राः ॥ २५ ॥ यत्प्रतापस्या माहात्म्यं वर्ण्यते किमतः परम् । ....: अस्वमाश्चक्रिरे येन जीव तोऽपि हि वादिनः ॥२६॥ सौभाग्यं विपमायुधात्कमलिनीकांताच तेजस्विना...... मैश्वर्य गिरिजापले कुमुदिनीकांतात्कलामा माहात्म्यं धरणीधरान्मखभुजां गांभीर्यमंभोनिधे. रादायांवुजभूः प्रभुः प्रविदधे यन्मूर्तिमेतन्मयीम् ॥२७॥ ये च श्रीमदकचरेण विनयादाकारिताः सादरं . __ श्रीमहाभपुरं पुरंदरपुरं व्यक्तं सुपर्बोत्करैः। . भूयोभितिभिर्बुथैः परितो वेगादलंचक्रिरे सामोदं सरसं सरोरुहवन लीलामराला इव ॥ २८ ॥ .... अहंत परमेश्वरत्वकलितं संस्थाप्य विश्वोत्तम साक्षात्साहिअकन्कार स्य सदसि स्तोमैगवामुद्यतैः। - यैः संमीलितलोचना विदधिरे प्रत्यक्षशूरैः श्रिया __ वादोन्मादभृतो द्विजातिपतयो भट्टा निशाटा इव ॥२९॥ श्रीमत्साहिअकबरस्य सदसि प्रोत्सपिभिभूरिभि- . दैर्वादिवरान् विजित्य समदान्सिहैपिंद्रानिव । ' । सर्वज्ञाशयतुष्टिहेतुरनघो दिश्युत्तरस्यां स्फुरन् यैः कैलास इचोज्ज्वलो निजयशःस्तंभो निचल्ने महान् ॥३०॥ Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीन जैन लेखसंग्रहे दत्तसाहसवीरहीरविजयश्रीसूरिराजां पुरा यच्छ्री शाहि कच्चरेण धरणीशक्रेण तत्मीतये | तञ्चक्रेऽखिलमप्यवालमतिना यत्साज्जगत्साक्षिकं तत्पत्रं फुरमाणसंज्ञपनयं सर्वादिशो व्यानशे ॥३१ ॥ किं च गोवृषभकासरकताकासरा यमगृहं न हि नेयाः । मोच्यमेव मृतवत्तमशेषं वंदिनोऽपि हि न च ग्रहणीयाः ॥ ३२ ॥ यत्कलासलिलवाइविलासमीतचित्ततरुणाजनतुष्टयै । स्वीकृतं स्वयमकच्च रधात्री स्वामिना सकलमेतदपीह ॥ ३३ ॥ चोलीवेशमनंदनेन वसुधाधीशेन सन्मानिता १६ गुब्बी गुर्जर मेदिनीमनुदिनं स्वर्लोकविच्चोकिनीम् । सद्वृत्ता महसां भरेण सुभगा गाढं गुणोल्लासिनो ये हारा इव कंटमंबुजदृशां कुर्वन्ति शोभास्पदम् ||३४|| इतश्च - आभूरान्वय[प]द्मपद्मसत्रया ओकेशवंशेऽभव च्छ्रेष्टी श्रीशिवराज इत्यभिधया सौवर्णिकः पुण्यधीः । तत्पुत्रोऽजनि सीवरश्च तनयस्तस्याभवत्पचतः [at]erasञ्जनि तत्सुतश्च तनुजस्तस्थापि वाद्याभिधः ||३५|| तस्याभृछिआभिधथ तनुजः ख्यातो रजाईभव स्तस्याभूच सुहासिणी [ति] गृहिणी पत्र पद्मापतेः । इंद्राणीसुरराजयोरिव जयः पुत्रस्तयोश्चाभवतेजःपाल इति प्रहृष्टसुमनाः पित्रोर्मनः प्रीतिकृत् ॥ ३६ ॥ [का]मस्येव रतिर्हरेरिव रमा गौरव गौरीपते रासीत्तेजलदे इति प्रियतमा तस्याकृतिः [.......] भोगश्रीसुभगौ गुरौ प्रणयिनौ शश्वत्सुपर्वादरौ Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः - १२ । १og पौलोमी त्रिदशेश्वराविव सुखं तौ दंपती भेजतुः ॥३७॥ वैराग्यवारिनिधि पूर्णनिशाकराणां तेषां च हीरविजयत्रतिसिंधुराणाम् । सौभाग्य [भा]ग्यपरभागविभासुराणां तेषां पुनर्विजयसेनमुनीश्वराणाम् ॥ ३८ ॥ वाग्भिर्मुषाकृत सुधाभिरुचिचेताः श्राद्धः स शोभनमना भजति स्म भावम् । श्रीसं [भ]क्तिघनदान जिनेंद्र चैत्योद्धारादिकम् भृशं सुकृतिप्रियेषु ॥ ३९ ॥ ( विशेषकम् । ) ग्रहैः प्रशस्तेऽहि सुपार्श्वभ [र]नन्तभश्च शुभां प्रतिष्ठाम् । सोऽचीकरत्पड्युगभूप १६४६ वर्षे हर्षेण सौवर्णिक तेजपालः ॥ ४० ॥ आदावार्षभित्र तिर्थतिलके शत्रुं [ज] येऽचीकरं चैत्यं शैत्यकरं दृषोर्मणिगणस्वर्णादिभिर्भासुरम् । अत्रान्येपि भुजार्जितां फलवतीमुचैः सृजंतः श्रीयं [प्रा]सादं तदनुक्रमेण वहवश्चांकारयन् भूभुजः ॥ ४२ ॥ तीर्थेऽत्र साधुकरमाभिधो धनी सिद्धिसिद्धितिथि १५८८ संख्ये । चैत्यम[ची] करदुक्तेरानंदविमलमुनिराजाम् ॥ ४३ ॥ तं वीक्ष्य जीर्ण भगवद्विहारं स तेजपालः स्वहृदीति दध्यौ । भावी कदा सो ऽवसरो वरीयान् यत्रा ऽत्र चैत्यं भविता नवीनम् ॥ ४४ ॥ Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दधान १८ प्राचीनजैनलेखसंग्रहे अन्येद्युः स्वगुरूपदेशशरदा कामं वलक्षीकृतस्वांतांभाः स वणिग्व[र]पुरवरे श्रीस्तंभतीर्थे वसन् । तीर्थे श्रीमति तुंगतीर्थतिलके शत्रुंजयेऽर्द्द होद्धारं कर्तुमना अजायततमां साफल्यमिच्छन् श्रियः || ४५|| अत्र स्यात् सुकृतं कृतं तनुमतां श्रेयः श्रियां कारणं मत्त्रैवं निजपूर्वज ब्रज महानंदप्रमोदाप्तये । तीर्थ श्रीविमलाचले ऽतिविमले मौलेऽईतो मंदिरे जीर्णोद्धारमकारयत्स सुकृती कुंतीतनूजन्मवत् ॥ ४६ ॥ शृङ्गेण भिन्नगगनांगणमेतदुच्चै - चैत्यं चकास्ति शिखर स्थित हेमकुंभम् । हस्तेषु ५२ हस्तमितमुपैति नाकलक्ष्मी विजेतुमिव काममखर्वगर्वाम् ॥ ४७ ॥ यत्रार्द्ददोकसि जितागरकुंभिकुंभाः कुंभा विभांति शरवेदकरेंदु १२४५ संख्याः । किं सेवितुं प्रभुमयुः प्रचुरप्रताप पुरैर्जिता दिनकराः कृतनैकरूपाः ॥ ४८ ॥ उन्मूलितप्रमदभूमिरुद्दानशेषान् विश्वेषु विनकरिणो युगपन्निर्हतुम् । सज्जाः स्म इत्यमभिधातुमिदुनेत्राः (२१) सिंहा विभांत्युपगता जिनधानि यत्र ॥ ४९ ॥ योगिन्यो यत्र शोभते चतस्रो जिनवेश्मनि । निषेवितुमिवाक्रांताः प्रतापैरागता दिशः ॥ ५० ॥ राजंते च दिशां पाला [[]त्राऽर्द्ददालये । मूर्तिमंत किमायाता धर्मास्संयमिनाममी ॥ ५१ ॥ X Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्क: - १२ ॥ द्वासप्ततिः श्रियमयंति जिनेंद्रचंद्रविवानि देवकुलिकासु च तावतीषु । द्वासप्ततेः श्रितजनालिकलालतानां किं कुड्मला परिमलैर्भुवनं भरतः ॥ ५२ ॥ राजते यत्र चत्वारो गवाक्षा जिनवेश्मनि । विरंचैरिव वक्त्राणि विश्वाकारणहेतवे ॥ ५३ ॥ यत्र चैत्ये विराजते चत्वारश्च तपोधनाः । अमी धर्म्माः किमायाताः प्रभूपास्त्यै वपुर्भृतः ॥ ५४ ॥ पंचालिकाः श्रियमयंति जिनेंद्रधानि द्वात्रिंश दिंद्ररमणीभरजैत्ररूपाः । ज्ञात्वा पतीनिह जिने किमु लक्षणक्ष्मा राजां प्रिया निजनिजेशनिभालनात्काः ॥ ५५ ॥ द्वात्रिंशदुत्तमतमानि च तोरणानि राजंति यत्र जिनधानि मनोहराणि । किं तीर्थकृद्दशनलक्ष्मिमृगेक्षणांनामंदोलनानि सरलानि सुखासनानि ॥ ५६ ॥ गजाश्चतुर्विंशतिरऽद्रितुंगा विभांति शस्ता जिनधानि यत्र । देवाश्चतुर्विंशतिरीशभक्तयै किमागताः कुञ्जररूपभाजः ॥ ५७ ॥ स्तंभाश्चतुस्सप्ततिरद्रिराजो तुंगा विभांतीह जिनेंद्र चैत्ये । दिशामधीशैः सह सर्व इंद्राः किमाप्तभतयै समुपेयिवांसः ॥ ५८ ॥ * ॥ १९ Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीनलैनलेखसंग्रहे रम्यं नंदपयोधिभूपति १६४९ मिते वर्षे मुखोदकर्पद साहाय्याद् जसुठकुरस्य सुकृतारामकपायोमुचः । प्रासादं वछिआसुतेन सुधिया श→जये कारितं . दृष्ट्वाऽष्टापढ़तीर्यचैत्यतुलितं केपां न चित्ते रतिः ॥५९॥ चैत्यं चतुर्णामित्र धर्ममेदिनी भुजां गृहं प्रीणितविश्वविष्टपम् । शत्रुजयोचीमृति नंदिवर्तना1 . भिषं सदा यच्छतु वांछितानि वः ॥ ६ ॥ -यः प्रभाभरविनिम्मितनेत्रत्ये चैत्ये न भूरिरभवद विभवव्ययो यः । ज्ञात्वा वदंति मनुजा इति तेजपालं 1 ; .. कल्पद्रुमत्सयमनेन धनव्ययेन ॥ ६१ ॥ शुटुंजये गगनवाणकला १६५० मितेदे यात्रां चकार मुकृताय स तेजपालः। चैत्यस्य तस्य मुदिने गुरुभिः प्रतिष्टा .:. चक्रं च हीरविजयाभिधमूरिसिंहः ॥ ६२ ॥ मार्तण्डमण्डलमित्रांबुरुहां समूहः पीयुपररियमिव नीरनियः पवादः । केकित्रजः सलिलवाइमिवातितुंगं चेत्यं निरीक्ष्य मुदमति जनः समस्तः ।। ६३ ||*ll चेलं चारु चतुर्मुखं कृतमुखं श्रीरामजीकारितं मोत्तुंग जसुठकुरेण विहितं चैत्वं द्वितीयं शुभम् । रम्यं कुअरजीविनिम्मितमभूचैत्यं तृतीयं पुन मुलश्रेष्ठीकृतं निकामसुभगं चत्यं चतुर्य तथा ।। ६४ ॥ Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-१.३ । एभिर्विश्वविसारिभिर्युभिरैरत्यर्थसंसुत्रितोद्.: द्योतो दिक्ष्वखिलासु निर्जरपतिः स्वर्लोकपालैरिव । श्रीशत्रुजयशैलमौलिमुकुटं चैत्यैश्चतुर्भिर्युतः . प्रासादो ऽङ्गिमनोविनोदकमलाचैत्यं चिरं नंदतु ॥६५॥ वस्ताभिधस्य वरसूत्रधरस्य शिल्पं . - चैत्यं चिरादिदमुदीक्ष्य निरीक्षणीयम् । शिष्यत्वमिच्छति कलाकलितोऽपि विश्व कमोऽस्य शिल्पिपटले भवितुं प्रसिद्धः॥६६॥ सदाचाराब्धीनां कमलविजयाह्वानसुधियां पदद्वंद्वांभोजभ्रमरसदृशो हेमविजयः। अलंकारैरान्यांस्त्रियमिव शुभां यां विहितवान् - प्रशस्तिः शस्तैि]षा जगति चिरकालं विजयताम् ॥६७॥ __ इति सौवर्णिकसाह श्रीतेजपालोद्धृतविमलाचल मण्डनश्रीआदीशमूलप्रासादप्रशस्तिः ।। बुधसहजसागराणां विनेयजयसागरोऽलिखवणः - शिल्पिभ्यामुत्कीर्णा माधवनानाभिधानाभ्याम् ॥ ६८॥ (एपिग्राफिआ इण्डिका-२५०-५९) . (१३) ॐ ॥ स्वस्ति श्रीसंवत् १६५२ वर्षे मार्गे वदि २ सोमवासरे पुष्यनक्षत्रे निष्प्रतिमसंवेगवैराग्यनिःस्पृहतादिगुणरंजितेन साहिश्रीअकबरनरेंद्रेण प्रतिवर्ष पाण्मासिकसकलजंतुजाताभयदानप्रवर्तनसवकालीनगवादिवधनिवर्तनजीजिआदिकरमोचनमुंडकाभि धानकरमाचनपूर्वकश्रीशचंजयतीर्थसमर्पणादिपुरस्सरं प्रदत्तवहुव Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २२ प्राचीनजैनलेखसंग्रहे हुमानानां नानादेशीयसंघसमुदायेन सह श्रीशत्रुजये कृतयात्राणां जगद्विख्यातमहिमपात्राणां सं० १६५२ वर्षे भाद्रसितकादश्यां उन्नतदुर्गे अनशनपूर्वक महोत्सवेन साधितोत्तमार्थानां तपागच्छाधिराजभट्टारकश्रीहीरविजयसरीणां पादुकाः कारि० स्तंभतीर्थीय सं०उदयकरणेन म० भ० श्रीविजयसेनसूरिभिः ।। महोपाध्यायश्रीकल्याणविजयगणयः पं० धनविजयगणिभ्यां सहिप्रणमंति ।। एताश्च भावा"".""रा]राध्यमानाश्चिरं [नंद]तु ॥श्री।। (एपिग्राफिमा इण्डिका-२०५९) (१४) १६७५ वैशाख शुदि १३ शुक्रे संघबालगोत्रे कोचरसंताने सा० केल्हा पुत्र सा० थन्ना पु० नरसिंघ पु० कुंधरा पु० नच्छ। भार्या नवरंगदे पु० सुरताण भार्या सैंदृरदे पुत्र श्रीशQजयतीर्थयात्राविधानसंप्राप्तसंघपतितिलकसप्तक्षेत्रोप्तस्ववित्त सा० पेतसी भा० सोभागदे पु० पदमसी भार्या प्रेमलदे पु० इंद्रजी भार्या वा० वीरमदे द्वितीयपुत्र सोमसी स्वलघुपुत्र सा० विमलसी भार्या लाडिमदे पुत्र पोमसी द्वितीय भार्या विमलादे पुत्र दूजणसी पोमसी भार्या केसरदे पुत्र वि० डूंगरसी प्रमुखपुत्रपौत्रप्रपौत्रपरिवारसहितेन , चतुर्मुखविहारपूर्वाभिमुखस्थाने............... देवगृहिका कुटुंबश्रेयो) कारिता श्रीवृहत्तरगच्छाधिराजयुगप्रधानश्रीजिनसिंहमूरिपट्टालंकारक(०)शत्रुजयाष्टमोद्धारप्रतिष्ठाकारकश्रीजिनराजसूरिसूरि [ समाजराजाधिराजैः ॥] (एपिग्राफिआ इण्डिका-२०६०).. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-१५-१६। (१५) ॥ सं० १६७५ वैशाख शुदि १३ तिथौ शुक्रवारे सुरताण। नूरदीनजहांगीरसवाई विजयिराज्ये । श्रीअहम्मदा[वाद]वास्तव्य . प्राग्वाटज्ञातीय लघुशाखाप्रदीपक सं० माईआ भार्या नाकू पुत्र . सं० जोगी भार्या जसमादे पुत्ररत्न सकलसुश्रावककर्तव्यताकर णविहितयत्न सं० सोमजी भार्या राजलदे पुत्र संघपति रूपजीकेन भार्या जेठी पुत्र चि० उदयवंत बाई कोडी कुंअरि प्रमुखसारपरिवारसहितेन स्वयंकारितसप्राकार श्रीविमलाचलोपरि मूलोद्धारसारचतुर्मुखविहारशृंगारकश्रीयुगादिदेवप्रतिष्ठायां श्रीआदिनाथपादुके परमप्रमोदाय कारिते प्रतिष्ठिते च श्रीबृहत्खरतरगच्छाधिराजश्रीजिनराजमूरिसूरिशिरस्तिलकैः। प्रणमति भूवनकीर्तिगणिः।। ( एपिग्राफिआ इण्डिका-२।६०) (१६) ___ संवत् १६७५ वैशाख शुदि १३ शुक्रे । ओसवालज्ञातीय लोढागोत्रीय सा० रायमल्ल भार्या रंगादे पुत्र सा० जयवंत भार्या जयवंतदे पुत्र विविधपुण्यकर्मकारक श्रीशत्रुजययात्राविधा. नसंप्राप्तसंघपतितिलक सं० राजसीकेन भायों कसुभदेव तुरंगदे पु० अषयराज भार्या अहकारदे पु० अजयराज स्वभ्रातृ सं० अमीपाल भार्या गूजरदे पु० वीरधवल भा० [जु] गतादे स्वलधुभात सं० वीरपाल भार्या लीलादे प्रमुख परिवारसहितेन श्रीआदिनाथपादुके कारिते प्रतिष्ठिते युगप्रधानश्रीजि[न] सिंहसूरिपहोद्योतक श्रीजिनराजसूरिभिः श्रीश@जयोद्धारमतिष्ठायां श्रीवृहत्खरतरगच्छाधिराजैः ॥ (एपिग्राफिआ इण्डिका-२६१ ) Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीनजैनलेखसंग्रहे (१७) सं. १६७५ मिते सुरताणनूरदीनजहांगीरसवाईविजयराज्ये साहिजादासुरताण पोस[]प्रवरे श्रीराजीनगरे सोबईसाहियानसुरताणपुरमे वैशाख सित १३ शुक्रे श्रीअहम्मदावादवास्तव्य लघुशाखाप्रकटप्राग्वाटजातीय से० देवराज भार्या [ड्डी पुत्र से० गोपाल भार्या राजू पुत्र से० राजा पुत्र सं० साईआ भार्या नाकू पुत्र सं• जोग भार्या जसमादे पुत्ररत्न श्रीशत्रुजयतीर्थयात्राविधानसंप्राप्तश्रीसंघपतितिलकनवीनजिनभवनाविवप्रतिष्ठासाधर्मिकवात्सल्यादिधर्मक्षेत्रोप्तस्ववित्त सं० सोमजी भार्या राजलदे कक्षिरत्न राजसभाशृंगार सं० []पजीकेन पितृव्य सं० शिवा स्ववृद्धभ्रात् रत्नजी पुत्र सुंदर दास] सपर लघुभ्रातृ पीमजी पुत्र रविजी स्वभार्या जेठी पु० उदयवंत पितामह भ्रातृ सं० नाथा पुत्र सं० सूरजी प्रमुखसारपरिवारसहितेन स्वयं समुद्धारितसप्राकारश्रीविमलाचलोपरि मूलोद्धारसारचतुर्मुखविहारशृंगारहारश्रीआदिनाविव कारितं प्रतिष्ठितं च श्रीमहावीरदेवपट्टानुपट्टाविच्छिन्नपरंपरायातश्रीउद्द्योतनसुरिश्रीवर्धमानसूरि वसतिमार्गप्रकाशकश्रीजिनेश्वरसूरि श्रीजिनचंद्रमुरि नवांगवृत्तिकारकश्रीस्तंभनपार्श्वनाथप्रकटकश्रीअभयदेवसूरि श्रीजिनवल्लभसूरि देवताप्रदत्तयुगप्रधानपदश्रीजिनदत्तसूरि श्रीजिनचंद्रसूरि श्रीजिनपतिसूरि श्रीजिनेश्वरसूरि श्रीजिनप्रबोधसूरि श्रीजिनचंद्रसूरि श्रीजिनकुशलसूरि श्रीजिनपद्मसृरि श्रीजिनलब्धिसूरि श्रीजिनचंद्रसूरि श्रीजिनोदयसूरि श्रीजिनराजसूरि श्रीजिनभद्रसूरि श्रीजिनचंद्रसूरि श्रीजिनसमुद्रसूरि श्रीजिनहंससूरि श्रीजिनमाणिक्यमुरि दिल्लीपतिपातसाहिश्रीअकव्बरपतिबोधकतत्मदत्तयुगप्रधानविरुदधारकसकलदेशाष्टाह्निकामा Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... लेखाङ्क:-१८॥ २५ रिप्रवर्तावक कुयित जहांगीरसाहिरंजकतत्स्वमण्डलवहिष्कृतसाधुरक्षकयुगप्रधान श्रीजिनचंद्रसूरि मंत्रिकर्मचंद्रकारितसपादकोटिवित्तव्ययरूपनदिमहोत्सवप्रकारकठिनकाश्मीरादिदेशविहारकारक श्रीअकचरसाहिमनःकमलभ्रमरानुकारक वर्षावधिजलधिजलजंतुजातघातनिवर्तक श्रीपुरगोलकुंडागज्जणाप्रमुखदेशामारिप्रवर्तकसकलविद्याप्रधानजहांगीरनूरदीनमहम्मदपातिसाहिप्रदत्तयुगप्रधानपदश्रीजिनसिंहमूरि पट्टालंकारकश्रीअंबिकावरधारकतदलवाचितघंघाणीपुरप्रकटितचिरंतनप्रतिमाप्रशस्तिवि-]तरवोहित्थवंशीय सा० धर्मसी धारलदे दारक चतुःशास्त्रपारीणधुरीणशृंगारकभट्टारकर्टदारक श्रीजिनराजसूरिसूरिशिरो मुकुटैः ॥] आचार्य श्रीजिनसागरसूरि । श्रीजयसोम महोपाध्याय श्रीगुणविनयोपाध्याय श्रीधर्मनिधानोपाध्याय पं० आनंदकीर्ति स्वलघुसहोदरवा० [भद्रसेनादिसत्परिकरैः ॥] __ (एपिग्राफि इण्डिका-२६६२) (१८) संवत् १६७५ प्रमिते सुरताणनूरदीनजहांगीरसवाईविजयराज्ये साहिजादा सुरताणपोस[रू]प्रवरे राजनगरे सोवइसाहियान सुरताणपुरमे ।। वैशाख सित १३ शुक्रे । श्रीअहम्मदावादवास्तव्य प्राग्वाटजातीय से० देवराज भार्या [रू]डी पुत्र से गोपाल भा० राज पु० से राजा पु० साईआ भा० नाकू पु० सं० जोगी भार्या जसमादे पुत्ररत्न० श्रीशचॅजयतीर्थयात्राविधानसमाप्तसंघपतितिलकनवीनजिनभवनविवप्रतिष्ठासाधर्मिकवात्सल्यादिधर्मक्षेत्रोप्तस्ववित्त सं० सोमजी भार्या राजलदे कुक्षिरत्न संघपति [ डू ]पजीकेन पितृव्य सं० शिवा स्वदृद्धभात रत्नजी सुत सुंदरदास सपर लधुभ्राद Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २६. प्राचीनजैनलेखसंग्रह पीमजी पुत्र रविजी पितामहभ्रातृ सं० नाथा पुत्र मूरजी स्वपुत्र उदयवंत प्रमुखपरिवृतेन स्वयंसमुद्धृतसप्राकारश्रीविमलाचलोपरि मृलोद्धारसारचतुर्मुखविहारशृंगारश्रीआदिनाथविवं कारितं प्रतिष्टितं च श्रीमहावीरदेवाविच्छिन्नपरंपरायात श्रीउदद्योतनमूरि श्रीवर्द्धमानसूरि वसतिमार्गप्रकाशक श्रीजिनेश्वरसूरि श्रीजिनचंद्रमूरि नवांगवृत्तिकारक श्रीस्तंभनकपार्श्वप्रकटक श्रीअभयदेवसरि श्रीजि. नवल्लभसूरि यूगप्रधानश्रीजिनदत्तमूरिपाद श्रीजिनभद्रसूरिपाद श्री. अकवरप्रतिवोधक तत्प्रदत्तयुगप्रधानपदधारक सकलदेशाष्टाह्निकामारिपालक पाण्मासिकाभयदानदायकयुगप्रधान श्रीजिनचंद्रसरि मंत्रिकर्मचंद्रकारित श्रीअकवरसाहिसमक्षसपादशतलक्षवित्तव्ययरूपनंदिगहोत्सव विस्ताराविहितकठिनकाश्मीरादिदेशविहारमधुरतरातिशायिस्ववचनचातुरीरंजितानेकहिंदुकतुरुप्काधिपति श्रीअकबरसाहि श्रीकारश्रीपुरगोलकुंडागज्जणाप्रमुखदेशामारिप्रवर्तावकवर्षावधिजलधिजलजंतुजातघातनिवर्तावकसुरताणनूरदीजहांगीरसादिप्रदत्तयुगप्रधानविरुदप्रधान श्रीजिनसिंहसूरि पट्टप्रभाकरसमुपलब्ध श्रीअंविकावरचोहित्थवंशीय सा धर्मसी धारलदे नंदन भट्टारकचक्रचक्रवर्तिभट्टारकशिरस्तिलक श्रीजिनराजसूरिसूरिराजैः ॥ श्रीदत्खरतरगच्छाधिराजैः ॥ आचार्यश्रीजिनसागरसूरि पं० आनंदकीर्ति स्वलघुभ्रात वा० भद्रसेनादिसत्परिकरैः ॥ . (एपिग्राफिआ इण्डिका-२६२) (१९) संवत् १६७५ मिते सुरताणनूरदीजहांगीरसावाईविजयराज्ये साहियादासुरताणपोस [डू] प्रवरे राजनगरे सोबईसाहियानसुरताणपुरमे वैशाख सित १३ शुक्र श्रीअहम्मदावादवास्तव्यप्राग्वाटजातीय से० देवराज सा० (४) डी पुत्र से० गोपाल Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-१९ । भार्या राजू पुत्र से० राजा पुत्र सं० साईआ भार्या नाकू पुत्र सं ० जोगी भार्या जसमादे पु० श्रीशत्रुंजयतीर्थयात्राविधानसंप्राप्तसंघपतितिलकनवीनजिनभवनविवसाधर्मिक वात्सल्यादिधर्मक्षेत्रोप्तस्ववित्त सं० सोमजी भार्या राजलदे पुत्ररत्न संघपति [ डू ] पजी केन पितृव्य शिवा लालजी स्ववृद्धभ्रातृरत्न रत्नजी [ पु० ] सुं[ दरदास ] स्वलघुभ्रातृ पीमजी सुत रविजी पितामहभ्रातृ सं० नाथा पुत्र सुरज स्वपुत्र उदयवंत प्रमुखपरिवारसहितेन स्वयंसमुद्धारितसप्राकारश्रीविमलाचलोपरि मूलोद्धारसारचतुर्मुखविहारगारहार श्री आदिनाथर्विवं कारितं प्रतिष्ठितं च श्रीमहावीरदेवाविच्छिन्नपरंपरायात श्रीबृहत्खरतरगच्छाधिराज श्री अकवर साहिप्र - तिवोधक तत्प्रदत्तयुग प्रधानविरुदधारक पाण्मासिकाभयदानदायक सकलदेशाष्टादिकामारिमवर्त्ताविकयुगप्रधान श्री जिनचंद्रसूरि मंत्रिमुख्यकर्मचंद्रकारित श्रीअकवर साहिसमक्षसपादशतलक्षवित्तव्ययरूपनंदिपदमहोत्सवविस्तारविहितकठिनकाश्मीरादिदेशविहारमधुर २७ तरातिशायिस्ववचनचातुरीरंजिताने कहिंदुकतुरष्कराजाधिप श्रीअकवर साहि श्रीकारश्रीपुर गोलकुंडा गज्जणाप्रमुख देशामारिमवर्त्ताविकवर्षावधिजलधिजलजंतुजातघातनिवर्त्तावक सुरताणनूरदी जहांगीर सवाईप्रदत्तयुगप्रधान पदधारकसकल विद्याप्रधानयुगप्रधान श्रीजि - नसिंह सूरि पट्टमभावक श्री अविकावर प्रवाचितघंघाणीपुरप्रकटितचिरंतनप्रतिमाप्रशस्तिवर्णांतरवोहित्यवंशीय सा० धर्मसी धारलदे नंदन भट्टारकशिरोमणि श्रीजिनराज सूरि सूरिपुरंदरैः ॥ आचार्य श्रीजिनसागरसूरि श्रीजय सोममहोपाध्याय श्रीगुणविनयोपाध्याय श्रीधर्मनिधानोपाध्याय पं० आनंदकीर्त्ति स्वलघुभ्रातृ वा० भद्रसेन पं० राजधीर पं० भुवनराजादिसत्परिकरैः ॥ ( एपिग्राफिआ इण्डिका-२२६३ ) Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २८ प्राचीनजेनलेखसंग्रह (२०) संवत् १६७९ प्रमिते सुरताणनूरदीजहांगीरसवाईविजयिराज्ये साहिजादासुरताणपोस[रू] प्रवरे श्रीराजनगरे सोवइसाहिआनसुरताणपुरमे वैशाख सित १३ शुक्रे श्रीमहम्मदाबादवास्तव्य प्राग्वाटज्ञातीय से० देवराज भार्या (डूडी पुत्र से• गोपाल भार्या राजू पुत्र से० राजा पु० सं० साईआ भार्या नाकू पुत्र सं० जोगी भार्या जसमादे पुत्र श्रीश→जयतीर्थयात्राविधानसंप्राप्तसंघपतिपदवीकनवीनजिनभवनविप्रतिष्ठासाघम्मेिवात्सल्यादिसत्कर्मधर्मकारक सं० सोमजी भार्या राजलदे पुत्ररत्न संघपति [] पजीकेन भार्या जेठी पुत्र उदयवंत पितृन्य सं० शिवा स्ववृद्धभ्रातृ रत्नजी पुत्र सुंदरदास सपर स्वलघुभ्रातृ पीमजी सुत रविजी पितामहभ्रातृ सं० नाथा० पुत्र [सं०] सूरजी प्रमुखपरिवारसाहितेन स्वयं कारितसप्राकारश्रीविमलाचलोपरि मृलोद्धारसारचतुर्मुखविहारशृंगारकश्रीआदिनाथविवं कारितं प्रतिष्ठितं च श्रीवीरतीर्थंकराविच्छिन्नपरंपरायात श्रीवृहवखरतरगच्छाधिप श्रीअकवरसाहितिबोधकतत्प्रदत्तयुगप्रधानविरुदधारकसकलदेशाष्टाहिकामारिप्रवर्त्तावकयुगप्रधान श्रीजिनचंद्रसूरि श्रीअकवरसाहिरंजऋविविधजीवदयालाभग्राहकसुरताणनुरदीजहांगीरसवाईप्रदत्तयुगप्रधानविरुदधारकयुगप्रधान श्रीजिनसिंहसूरि पट्टविभूषणवाहित्यबंसीय सा० धर्मसी धारलदे नंदन भट्टारकचक्रचूडामणि श्रीजिनराजसृरिमुरिदिनमणिभिः || आचार्य श्रीजिनसागरसूरि पं० आनंदकीर्ति स्वलघुसहोदर वा० भद्रसेनादिसत्परिकरः ।। (एपिग्राफिमा इण्डिका-२०६३) . Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-२१। ( २१ ) || 30 || स्वस्ति श्रीवत्सभर्तापि न विष्णुश्चतुराननः । न ब्रह्मा यो वृषांकोपि न रुद्रः स जिनः श्रिये ॥ १ ॥ संवत् १६७५ वर्षे शाके १५४१ प्रवर्तमाने समग्र देश शृंगार हाल्ला र तिलकोपमम् । अनेकेभ्य गृहाकीर्ण नवीनपुरमुत्तमम् ॥ २ ॥ अभ्रंलिहविहाराग्रध्वजांशुकहृतातपम् । रूप्यस्वर्णमणिव्याप्तचतुष्पथविराजितम् ॥ ३ ॥ ( युग्मम् । ) तंत्र राजा [म] शास्ति श्रीजसवंताभिधो नृपः । यामश्रीशत्रुशल्याह्वकुलांवर नभोमणिः ॥ ४ ॥ यत्प्रतापानिसंतापसंतप्त इव तापनः । निर्माति जलधौ नित्यमुन्मज्जननिमज्जने ॥ ५ ॥ ( युग्मम् । ) बभूवुः श्रीमहावीरपट्टानुक्रमभूषणाः । श्रीअंचलगणाधीशा आरक्षितसूरयः ॥ ६ ॥ तत्पट्टपंकजादित्याः सूरिश्रीजयसिंहकाः । श्रीधर्मघोषसूरींद्रा महेंद्रात्सिंहसूरयः ॥ ७ ॥ श्रीसिंहप्रभसूरीशाः सूरयो ऽजितसिंहकाः । श्रीमद्देवेन्द्रसूरीशाः श्रीधर्मप्रभसूरयः ॥ ८ ॥ श्री सिंह तिलकाद्दाश्च श्रीम [हे] न्द्रमभाभिधाः । श्रीमंतो मेरुतुंगाख्या वभूवुः सूरयस्ततः ॥ ९ ॥ समग्रगुणसंपूर्णाः सूरिश्रीजय कीर्तयः तत्पदेऽथ सुसाधुश्रीजय केसरिसूरयः ॥ १० ॥ २९ i Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३० प्राचीन नलेखसंग्रहे श्रीसिद्धांतसमुद्राख्यसूरयो भूरिकीर्त्तयः । भावसागरसूरींद्रास्ततोऽभूवन् गणाधिपाः ॥ ११ ॥ श्रीमद्गुणनिधानाख्यसूरयस्ततपदेऽभवन् । युगप्रधानाः श्रीमंतः सृरिश्रीधर्ममूर्तयः ॥ १२ ॥ तत्पट्टोदयशेलाग्रप्रोवत्तरणिसंनिभाः । जयंति सूरिराजः श्रीयुजः कल्याणसागराः ॥ १३ ॥ श्रीनव्यनगरे वास्युपकेशज्ञातिभूषणः। इभ्यः श्रीहरपालाद आसील्लालणगोत्रकः ॥ १४ ॥ हरीयाख्यो ऽथ तत्पुत्रः सिंहनामा तदंगजः ।। उदेसीत्यथ तत्पुत्रः पर्वताहस्ततो ऽभवत् ।। १५ ॥ वच्छ्रनामा ऽथ तत्पत्नी चाभूद्वाच्छलदेविका । तत्कुक्षिमानसे हंसतुल्यो ऽथाऽमरसंज्ञकः ॥ १६ ॥ लिंगदेवीति तत्पत्नी तदौरस्यास्त्रयो वराः। जयंति श्रीवर्धमानचांपसीपद्मसिंहकाः ॥ १७ ॥ अतः परं विशेषतः साहिवर्धमानसाहिपद्मसिंहयोवर्णनम् । गांभीर्येण समुद्राभो दानेन धनदोपमौ । श्रद्धालुगुणसंपूर्णी बोधिना श्रेणिकोपमौ ।। १८ ॥ प्राप्तश्रीयामभूपालसमाजबहुलादरौं । मंत्रिश्रीवर्द्धमानश्रीपद्मसिंहौ सहोदरौ ॥ १९ ॥ महेला वर्द्धमानस्य बन्नादेवीति विश्रुता । तदंगजावुभौ ख्यातो वीराख्यविजपालकौं ।। २० ॥ वर्णिनी पद्मसिंहस्य रत्नगर्भा सुजाणदे।। श्रीपालकुंरपालादरणमल्लास्तदंगजाः ॥ २१ ॥ एवं स्वतंत्रयुक्ताभ्यामनल्पोत्सवपूर्वकम् । साहिश्रीवर्तमानश्रीपद्मसीभ्यां प्रथादरात् ॥ २२ ॥ Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३१ लेखाङ्कः-२१। मागुक्तवत्सरे रम्ये माधवार्जुनपक्षके । रोहिणीभतृतीयायां बुधवासरसंयुजि ॥ २३॥ श्रीशांतिनाथमुख्यानां जिनानां चतुरुत्तरा। द्विशती प्रतिमा हृद्या भारिताश्च प्रतिष्ठिताः ॥ २४ ॥ (युग्मम् ।) पुनर्निजबहुद्रव्यसफलीकरणकृते । श्रीनव्यनगरे ऽकारि प्रासादः शैलसंनिभः ॥ २५ ॥ द्वासप्ततिजिनौकोभिर्वेष्टितश्च चतुर्मुखैः।। कैलासपतोत्तुंगैरष्टाभिः शोभितो ऽभितः ॥ २६ ॥ (युग्मम् ।) साहिश्रीपद्मसिंहेनाऽकारि शत्रुजयोपरि । उत्तुंगतोरणः श्रीमान् प्रासादः शिखरोन्नतः ॥ २७ ॥ य दृष्ट्वा भविकाः सर्वे चिंतयंति स्वचेतसि ।। उच्चभूतः किमेषोऽद्रिदृष्यते ऽभ्रंलिहो यतः ॥२८॥ येन श्रीतीर्थराजोऽयं राजते सावतंसकः। प्रतिमाः स्थापितास्तत्र श्रीश्रेयांसमुखाऽर्हताम् ॥ २९ ॥ तथा च-संवत् १६७६ वर्षे फाल्गुन सित द्वितीयायां तिथौ दैत्यगुरुवासरे रेवतीनक्षत्रे श्रीमतो नव्यनगरात् साहिश्रीपद्मसीकेन श्रीभरतचक्रवर्तिनिर्मिमतसंघसदृशं महासंघं कृत्वा श्रीअंचलगणाधीश्वरभट्टारकपुरंदरयुगप्रधानपूज्यराजश्री ५ श्रीकल्याणसागरसूरीश्वरैः सार्द्ध श्रीविमलगिरितीर्थवरे समेत्य स्वयंकारितश्रीशनंजय गिरिशिरःप्रासादे समहोत्सवं श्रीश्रेयांसपमुखजिनेश्वराणां संति बिवानि स्थापितानि । सद्भिः पूज्यमानानि चिरं नंदतु । यावद्विभाकरनिशाकरभूधरार्य. रत्नाकरध्रुवधराः किल जाग्रतीह। . Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३२ -U. प्राचीन जैनलेख संग्रहे श्रेयांसनाथजिनमंदिरमंत्र तावन् नंदत्वनेकभविकौयनिषेव्यमानम् ॥ १ ॥ वाचकश्रीविनयचंद्रगणिनां शिप्यसु० देवसागरेण विहिता प्रशस्तिः ॥ (एपिग्राफिया इण्डिका-२६४-६६ ) ( २२ ) संवत् १६७५ वर्षे वैशाख शुद्धि १३ तिथौ शुक्रवारे श्रीम दंचलगच्छाथिराजपूज्य श्री मूर्त्तिसूरि तत्पद्वालंकारसूरिप्रधाने युगमधानपूज्य श्रीकल्याणसागरसृरिविजयराज्ये श्री श्रीमालीज्ञातीय अहमदामादवास्तव्य साह भवान भार्या राजलदे पुत्र साह पीमजी सृपजी द्वाभ्यामेका देहरी कारापिता विमलाचले चतुर्मुखे ॥ ( एपिग्राफिया इण्डिका - श६७ ) ( २३ ) सं० १६७५ वैशाख सित १३ शुक्रे सुरताणनूरदी जहांगीरसवाईविजयिराज्ये | श्रीराजनगरवास्तव्य प्राग्वाटज्ञातीय से० देवराज भार्या []डी पुत्र से० गोपाल भार्या राजू सुत राजा पुत्र सं० साईआ भार्या नानू पुत्र सं० नाथा भार्या नारिंगदे पुत्ररत्न सं० सुर्जीकेन भार्या सुषमादे पुत्रावित इंद्रजी सहितेन श्रीशांतिनायविवं कारीतं प्रतिष्टितं च श्रीवृद्दत्वतर [ग]च्छाधिराज श्री अकबरपातसाहिभूपालपदत्तपाण्मासिकाभयदानतत्प्रदत्तयुगमधानविरूद्धारकसकन्द्रदेशाष्टान्हिकामारिश्वर्तावकयुगप्रधान श्रीजिनचंद्रसूरिपोदीपककठिनकाश्मीरादिदेश विहारकारक श्री अकवरसाद्दिचित्तरंजनप्रपाळित श्रीपुरगोलकुंडागजणाम मुखदेशामारि Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-२४-२५। जहांगीरसाहिमदत्तयुगप्रधानपदधारि श्रीजिनसिंहसूरि पट्टोदयकारकभट्टारकशिरोरत्न श्रीजिनराजसूरि........." (एपिग्राफिआ इण्डिका-२६७) (२४) संवत् १६७५ वैशाख सित १३ शुक्रे सुरताणनूरदीजहांगीरसवाईविजयिराज्ये । श्रीराजनगरवास्तव्य प्राग्वाटज्ञातीय सं० साईआ भार्या नाकू पुत्र सं० जोगी भार्या जसमादे पुत्र विविध पुण्यकर्मोपार्जक सं० सोमजी भार्या राजलदे पु० सं० रतनजी भार्या सूजाणदे पुत्र २ सुंदरदास सपराभ्यां पितृनाम्ना श्रीशांतिनाथबिंबं कारितं प्रतिष्ठितं च श्रीबृहत्खरतरगछे युगप्रधानश्रीजिनचंद्रसूरि जहांगीरसाहिप्रदत्तयुगप्रधानविरुदधारकश्रीअकबरसाहिचित्तरंजककठिनकाश्मीरादिदेशविहारकारकयुगप्रधानश्रीजिनसिंहसूरि पट्टालंकारकबोहित्थवंशशृंगारकभट्टारकखंदारक श्रीजिनराजसूरिसूरिमृगराजैः। (एपिग्राफिआ इण्डिका-२०६७) ( २५) . ॐ ॥ संवत् १६७६ वैशाखासित ६ शुक्रे लघुशाखीय - श्रीश्रीमालिज्ञातीय मंत्रि जीवा भार्या बाई रंगाई सुत मंत्रिख वास] वाछाकेन भार्या वाई गंगाई प्रमुखकुटुंवयुतेन श्रेष्ठिभणसालीशिवजीप्रसादात् स्वयंप्रतिष्ठापितश्रीविमलनाथदेवकुलं कारितं । श्रीमत्तपागणगगनांगणगगनमणिसमानभट्टारकश्रीविजयदेवसूरीश्वरविजयिराज्ये॥ Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीन जैनलेखसंग्रहे यावदेवगिरिर्भाति यावत् शत्रुंजयाचलः । तावदेवकुलं जीयात् श्रीवाछाकेन कारितं ॥ १ ॥ ॥ श्रीः ॥ ( एपिग्राफिया इण्डिका- २६८ ) ( २६ ) ॥ ॐ नमः श्रीमारुदेवादिवर्द्धमानां ततीर्थंकराणां श्रीपुंडरीकाद्यगौतमस्वामिपय्येतेभ्यो गणवरेभ्यः सभ्यजनैः पूज्यमानेभ्यः सेव्यमानेभ्यश्च । संवत् १६८२ ज्येष्ठ बदि १० शुक्रे श्रीजेसलमेरुवास्तव्योपकेशवंशीयभांड्यालिके सुश्रावककर्त्तव्यताप्रवणधुरीण सा० श्रीमल भार्या चापलने पुत्र पवित्र चारित्र लोद्रवापत्तनकारितजीर्णोद्धारविहारमंडनश्री चिंतामणिनामपार्श्वनाथाभिरामप्रतिष्ठाविधायकप्रतिष्ठासमयाईसुवर्णलभ निकाप्रदायकसंघनचककरणीयदेवगुरुसाधम्मिक वात्सल्यविधानप्रभासितसितसम्यक्त्वशुद्धिप्रसिद्धसप्तक्षेत्र व्यय विहितश्रीशत्रुंजयसंघलव्यसंघाधिपतिलक सं०या[ नामको ] द्विपंचाशदुत्तरचतुर्दशशत १४५२ मितगणधराणां श्री पुंडरीकादिगौतमानां पादुकास्थान मजात पूर्वमचीकरत् स्त्रपुत्रहर राज- मेघराजसहितः समेधमानपुण्योदयाय प्रतिष्ठितं च श्रीवृहत्खरतरगच्छाधिराजश्री जिनराजसृरिमृरिराजैः पुज्यमानं चिरं नंद नात् ॥ ( एपिग्राफिया इण्डिका-२२६८ ) Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-२७ । (२७) संवत् १६८३ वर्षे । पातिसाहजिहांगीरश्रीसलेम साहभूम - डलाखंड विजय रा [ ज्ये ] | श्रीचक्रेश्वरीनमः ॥ ॐ ॥ महोपाध्यायश्री ५ श्री हेममूर्तिगणिसद्गुरुभ्यो नमः ॥ श्री ॥ ॐ ॥ ॥ ॐ नमः ॥ स्वस्ति श्रीः शिवशंकरोऽपि गणमान् सर्व्वज्ञशत्रुंजयः शः शंसुरीश्वर भगवान् गौरो वृषांको मृड: । गंगोमापतिरस्त कामविकृतिः सिद्धैः कृताऽतिस्तुती रुद्रो यो न परं श्रियेस जिनपः श्रीनाभिभूरस्तु मे ॥ १ ॥ उद्यच्छ्रीरजडः कलंकरहितः संतापदोषाऽपहः सोम्यः प्राप्तस [...]याऽमितकलः सुश्रीर्मृगांकोऽव्ययः । गौरानोमृतसूरपास्तकलुपो जैवातृकः प्राणिनां चंद्रः [ कर्म ] जयत्यहो जिनपतिः श्रीवैश्वसेनिर्महान् ॥ २ ॥ त्यक्त्वा राजीमती यः स्वनिहितहृदयानेकपत्नी: पां सिद्धिखीं भूरिरक्तामपि बहु चकमे नेकपत्नीमपीशः । लोके ख्यातस्तथापि स्फुरदतिशय [वान् ] ब्रह्मचारीतिनाना स श्रीनेमिजिनेंद्रो दिशतु शिवसुखं सात्वतां योगिनाथः ॥ ३ ॥ चंचच्छारदचंद्रचा [ रुव ]दनश्रेयोविनिर्यद्वचःपेयूपौधनिषेकतो विषधरेणापि प्रपेदे द्रुतम् । देवत्वं सुकृतैकलभ्य [ म ]तुलं यस्यानुकंपानिधेः स श्री पार्श्वजिनेशितास्तु सततं विघ्नच्छिदे सात्वताम् ॥ ४ ॥ यस्य श्रीवशास [ नं ] क्षितितले मार्तंडविंवायते यद्वाक्यं भवसिन्धुतारण विधौ पोतायते देहिनाम् । ३६ Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीनजैनलेखसंग्रहै यद्ध्यान [ भ ]विपापपंकदलने गंगांबुधारायते . श्रीसिद्धार्थनरेंद्रनंदनजिनः सोऽस्तु श्रिये सर्वदा ॥ ५ ॥ अथ पक्षावली। श्रीवर्द्धमानजिनराजपदक्रमण _श्रीार्यरक्षितमुनीश्वरसूरिराजाः । विद्यापगाजलधयो विधिपक्षगच्छ संस्थापका यतिवरा गुरवो वभूवुः ॥ ६ ॥ तचारुपट्टकमला ज]लराजहंसा चारित्रमंजुकमलाश्रवणावतंसाः । गच्छाधिपा बुधवरा जयसिंहसूरि नामान उ-बदमलोरुगुणावदाताः ॥ ७ ॥ श्रीधर्मघोषगुरवो वरकीर्तिभाजः सूरीश्वरास्तदनु पूज्यमहेंद्रसिंहाः । आसंस्ततः सकलमूरिशिरोवतंसाः सिंहप्रभाभिधसुसाधुगुणप्रसिद्धाः ॥ ८ ॥ तेभ्यः क्रमेण गुरवो जिनसिंहमूरि गोत्रा बभूवुरथ पुज्यतमा गणेशाः । देवेंद्रसिंहगुरवोऽखिललोकमान्या धर्मप्रभा मुनिवरा विधिपक्षनाथाः ॥ ९ ॥ पुयाश्च सिंहतिलकास्तदनु प्रभूत भाग्या महेंद्रविभवो गुरवो बभूवुः । चक्रेश्वरीभगवतीविहितप्रसादाः ... श्रीमेरुतुंगगुरवो नरदेववंचाः ॥ १० ॥. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-२७॥ तेभ्योऽभवन् गणधरा जयकीर्तिमूरि___ मुख्यास्ततश्च जयकेसरिसूरिराजः । सिद्धांतसागरगणाधिभुवस्ततोऽनु श्रीभावसागरगुरूरुगुणा अभूवन् ॥ ११ ॥ तवंशपुष्करविभासनभानुरूपाः सूरीश्वराः सुगुणशिवधयो बभूवुः ।। षट्पदी ॥ तत्पट्टोदयशैलशृंगकिरणाः शास्त्रांवुधेः पारगा भव्यस्वांतचकोरलासनलसत्पूर्णाभचंद्राननाः । श्रीमंतो विधिपक्षग[च्छ]तिलका वादींद्रपंचानना आसन् श्रीगुरुधर्ममूर्तिगुरवः सूरींद्रवंद्यां यः ॥ १२ ॥ तत्पट्टेऽथ जयंति मन्मथभटाहंकारशोपमाः श्रीकल्याणसमुद्रसरिगुरवः कल्याणकंदांबुदाः । भव्यांभोजविवोधनैककिरणाः सद्ज्ञानपाथोधयः श्रीमंतोऽत्र जयंति सूििवभुभिः सेव्याः प्रभावोद्यताः ॥१३॥ श्रीश्रीमालज्ञातीय मंत्रीश्वरश्रीभंडारी तत्पुत्र महं श्रीअमरसी सुत महं श्रीकरण तत्पुत्र सा श्रीधन्ना तत्पुत्र साह श्रीसोपा तत्पुत्र सा० श्रीवंत तद्भार्या उभयकुलानंददायिनी बाई श्रीसोभागदे तत्कुक्षिसरोराजहंस साह श्रीरूपं तद्भगिनी उभयकुलानंददायिनी परमश्राविका हीरवाई पुत्र पारीक्ष श्रीसोमचंद्रप्रभृतिपरिकरयुतया। संवत् १६८३ वर्षे माघ सुदि त्रयोदशी तिथौ सोमवासरे [ श्री ] चंद्रप्रभस्वामिजिनमंदिरजीर्णोद्धारः कारितः। श्रीराजनगरवास्तव्य महं भंडारी प्रसाद कराविउ हुतु तेहनइ वठी पेढीई वाई श्रीहीरवाई हुई तेणीइ प.........."(हिलउ?) उद्धार कराविउ । Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઢ प्राचीन जैनलेखसंग्रहे संघसहित ९९ बार यात्रा कीधी । स्वरपक्षे पारिष श्रीगंगदास भार्या बाई गुरदे पुत्र पारिप श्रीकुंवरजी भार्या वाई कमल्यदे कुक्षिसरोराजहंसोपमो पारिपश्रीवीरजीपारिपथीरहीयाभिधानों । पारिष वीरजी भार्या वाई हीरादें पुत्र पं० सोमचंद्रस्तन्नाम्ना श्री. चंद्रप्रभस्वामिजिनर्विवं कारितं प्रतिष्ठितं च देशाधीश्वरस्वभापतपनप्रभोद्भासिताखिलभूमण्डल' ....... श्रीकांधुजी तत्पुत्र राज्य श्रीशिवाजी" श्राविका श्रीहीरवाई पुत्री बाई कीई वाइ कल्याणी भ्राता पारिष रूपजी तत्पुत्र पारिष गुडीदासयुतेन ॥ संवत् १६८२ वर्षे माह शुद्धि त्रयोदसी सोमवासरे श्रीचंद्रप्रभस्वामिप्रतिष्ठा कारिता || भट्टारकथीकल्याणसागरसूरिभिः प्रतिष्टितं ॥ वाचकश्रीदेवसागरगणीनां कृतिरियं ॥ पंडितश्रीविजयमूर्तिगणिनाऽलेखि || पं० श्रीविनयशेषरगणीनां शिष्य मु० श्री. रविशेषरगणिना लिखितिरियम् ॥ श्रीशत्रुंजयनमः यावत् चंद्रार्क चिरं नंदत्तात् श्रीकवडयक्षमसादात् || गजधररामजी लघुभ्राताकुअ....... णेजरतनकल्यणकृतायां अत्र भद्रम् || ( aftanqai sfogĦT-RIGC-GE ) ( २८ ) ॐ ॥ सं० १[६]८४ माघ वदि ५ शुक्रे श्रीमत्पत्तनवास्तव्य श्रीमालज्ञातीय ट० जसपालपत्रेण पितृ ८० राजा मातृ ८० सी [gi] ] ० धाधाकेन श्री आदिनाथविवं खत्तकसहितं कारितं ॥ ******** ( एपिग्राफिआ इण्डिका-२२७२ ). Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-२९-३० । ( २९ ) ॥ ॐ ॥ संवत् १६८६ वर्षे चैत्रे शुदि १५ दिने दक्षणदेशे देवगीरीनगरवास्तव्य श्रीमालीज्ञातीय लघुशापीय तुकजीभार्या वा० तेजलदे सुत सा० हासुजी भार्या वाई हासलदे लघुभ्राता सावजी सा० देवजी भार्या वाई चछादे देराणी बाई देवलदे पुत्र सा० धर्मदास भगिनी वा० कुअरी प्रमुखसमस्तकुटंब श्री विमलाचलनी यात्रा करीनि श्री अदबुदआ (दिनाथ १) प्रासादन मंडपनो कोटसहीत फरी उद्धार कराव् यु .... "द्धारक [श्री]" [राज्य] तत्पट्टालं ........ ******** कारे [ श्री ]...... [[भ्यः ] || पंडितोत्तम श्रीद्ध' 100 G ....[ श्री ]. 'मुपदेशात् शुभं भवतु ॥ ( एपिग्राफिआ इण्डिका-२/७२ ) **** 1..... ३९ ...... ( ३० ) नमः ॐ ॥ भट्टारकपुरंदरभट्टारकश्री हरिविजयसूरिभ्यो नमो । तत्पट्टप्रभाकर भट्टारक श्रीविजय सेन सूरिगुरुभ्यो नमः | संवत् १६९६ वर्षे वैशाख शुदि ५ रवौ श्रीदीवमंदिरवास्तव्य संघवी सचा भार्या वाई तेजवाई तयोः सुपुत्र संघवी गोविंदजी भार्या वाई वयजबाई प्रमुखकुटंवयुतेन स्वश्रेयसे श्रीशत्रुंजये उत्तुंग प्रासादः कारापितः श्रीपार्श्वनाथविंवं स्थापितं प्रतिष्ठितं च श्री तपागच्छनायकभट्टारक श्रीविजयदेवसूरिभिः तत्पट्टालंकारयुवराज श्रीविजयसिंहसूरिश्चिरं जीवतु ॥ ( एपिग्राफिआ इण्डिका-२७२ ) Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीनजैनलेखसंग्रहे (३१) ॐ ॥ नमः ॥ प्रत्यतिष्ठिपदिदं खलु तीर्थ रायसिंह इह वर्द्धमानभूः । शासनाद्विजयदेवगुरोः सदाचकेन विनयाद्विजयेन ॥ १॥ श्रीविजयसिंहसमिः स जयतु तपगच्छपौलिमाणिक्यम् । अजनिष्ट यद्यपदेशात्र सहचकृटामित्र तीर्थम् ॥ २ ॥ दिकगनिजलविमितब् १७१० मितपत्र्यां ज्येष्ठमासि तीर्थेऽस्मिन् । अहदिवसहन स्थापितपष्टोन बंदे ॥३॥ यावन्जयति सुमनस्तावनीयात्मऋष्टसौभाग्यः । श्रीगजयमृदिन सहस्रकृतः किरीटोयम् ॥ ४ ॥ पपियाफिया इण्डिका-रा) (३२) अहम् ॥ * ॥ स्वस्ति श्रीसंवत् १७१० वर्षे ज्येष्ठ शुद्धषष्ठीनियों गुरुवार श्रीउग्रसेनपुरवास्तव्यकंगनातीयवृद्धशास्त्रीयकुहाडगोत्र सा० बर्द्धमान भावाल्हाद पु० समानसिंह रायसिंह कनकसिंह उग्रसेन ऋषभद्रासैः सा जगसिंह जीवणदास प्रमुखपरिवारयुतः स्वपितृवचनात्तत्पुण्यार्य श्रीसहस्रकृतीर्थ कारितं स्वप्रतिष्ठायां प्रतिष्ठापितं । तपागच्छ भ० श्रीहीरविजयमृरिपट्टप्रभाकरम श्रीविजयसनसृरिषद्यालंकारपातिगादिधीजिवांगीरप्रदत्तमहातपाविल्यधारियनकराजाधिवाजपतिबायकारिमटारक श्री श्रीविजयदेवसूरीश्वराचार्य श्रीविजयप्रभगिनिर्देशात श्रीहरि विजयसरिशिघ्यरत्नमहोपाध्याय श्री५ कीर्तिविजया शिष्योपाध्याय Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-३२। श्रीविनयविजयगणिभिः प्रतिष्ठितं ॥ श्रीरस्तु ॥ श्रीशत्रुजयमहातीर्थकार्यकरपंडित श्री५ शांतिविजया देवविजयग० मेघविजयग० . साहाय्यतः सिद्धमिदम् ॥ सूत्रधार मनजीः ॥ (एपिग्राफिआ इण्डिका-२|७३) (३२) ॥ श्री ॥ ॐ नमः ॥ वभूवुः श्रीमहावीरपट्टानुक्रमभूषणाः । श्रीअंचलगणाधिशाः आर्यरक्षितसूरयः ॥१॥ तत्पट्टपंकजादित्याः सूरिश्रीजयसिंहकाः। श्रीधर्मघोपस्सूरींद्रा महेंद्रसिंहसूरयः ॥ २ ॥ श्रीसिंहप्रभसूरीशाः सूरयो जिनसिंहकाः। श्रीमदेवेंद्रसूरीशा श्रीधर्मप्रभसूरयः ॥३॥ श्रीसिंहतिलकाहाश्च श्रीमहेंद्रप्रभाभिधाः । श्रीमंतो मेरुतुंगाख्याः बभूवुः सूरयस्ततः ॥ ४ ॥ समग्रगुणसंपूर्णाः सूरिश्रीविजयकीर्तयः । तत्पट्टेऽथ सुसाधुश्रीजयकेशरसूरयः ॥ ५॥ श्रीसिद्धांतसमुद्राख्याः सूरयो भूरिकीर्तयः । भावसागरसूरींद्रास्ततोऽभूवन् गणाधिपाः ॥ ६॥ श्रीमद्गुणनिधानाख्याः सूरयस्तत्पदेऽभवन् । युगप्रधानाः श्रीमंतः सूरिश्रीधर्ममूर्तयः ॥७॥ तत्पहोदयशैलाग्रप्रोद्यत्तरणिसन्निभाः । • अभवन्सरिराजश्रीयुजः कल्याणसागराः ॥ ८ ॥ ... श्रीअमरोदधिसूरींद्रास्ततो विद्यासूरयः । Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ર प्राचीन जैनलेख संग्रहे ... उदयार्णवमृरिच कीर्तिसिंधुमुनिपतिः ॥ ९ ॥ ततः पुण्योदधिरिराजेंद्रार्णवसूरयः । मुक्तिसागरसूरींद्रा बभ्रुवुः गुणशालिनः ॥ १० ॥ ततो रत्नोदधिसूरिर्जयति विचरन्भुवि । शांतदतिसमायुक्तो भव्यान् धर्मोपदेशकः ॥ ११ ॥ ॥ इति पहावलिः ॥ अथ कच्छसुराष्ट्रे च कोठारानगरे बरे । बभूवुर्लघुशाखायामर्णसीति गुणोज्ज्वलः ॥ १२ ॥ तत्पुत्रो नायको जज्ञे हीरवाई च तत्प्रिया । पुत्रः केशवजी तस्य रूपत्रान्पुण्यमूर्तयः ॥ १३ ॥ मातुलेन समं बंदरे तिलकोपमे । अगात्पुण्यप्रभावेन बहु स्वं समुपार्जितं ॥ १४ ॥ देवभक्तिर्गुरुरागी धर्मश्रद्धाविवेकिनः । दाता भोक्ता यशः कीर्त्ति स्ववर्गे विश्रुतो बहु ॥ १५ ॥ पावेति तस्य पत्नी च नरसिंहः सुतोऽजनि । रत्नवाई तस्य भार्या पतिभक्तिसुशीलवान् ( 2 ) ॥ १६ ॥ केशवजीकस्य भार्या द्वितीया मांकवाड़ च । नाम्ना त्रीकमजी तस्य पुत्रोऽभूत् स्वल्पजीविनः ॥ १७ ॥ नरसिंहस्य पुत्रोऽभूत् रूपवान् सुंदराकृतिः । चिरं जय सदा ऋद्धिर्वृद्धिर्भवतु धर्मतः ॥ १८ ॥ ॥ इति वंशावलिः ॥ गांधी मोहोतागोत्रे सा केसवजी निजभुजोपार्जितवित्तेन धर्मकार्याणि कुरुते स्म । तद्यथा निजपरिकरयुक्तो संघसार्द्ध विमला Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-३२.1 द्वितीर्थे समेत्य कच्छसौराष्ट्रगूर्जरमरुधरमेवाडकुंकुणादिदेशादागता बहुसंघलोकाः मिलिताः अंजनशलाकाप्रतिष्ठादिमहोत्सवार्थ विशालमंडपं कारयति स्म । तन्मध्ये नवीनजिनर्विवानां रुप्यपाषाणधातूनां बहुसहस्रसंख्यानां सुमुहूर्ते सुलग्ने पीठोपरि संस्थाप्य तस्य विधिना क्रियाकरणार्थ श्रीरत्नसागरसूरिविधिपक्षगच्छपतेरादेशतः मुनिश्रीदेवचंद्रगणिना तथा क्रियाकुशल श्राद्धैः सह शास्त्रोक्तरित्या शुद्धक्रियां कुर्वन् श्रीवीरविक्रमार्कतः संवत् १९२१ ना वर्षे तस्मिन् श्रीशालिवाहनभूपालकृते शाके १७८६ प्रवर्तमान्ये मासोत्तमश्रीमाघमासे शुक्लपक्षे तिथौ सप्तम्यां गुरुवासरे मातडोदयवेलायां सुमुहूर्ते सुलग्ने स्वर्णशलाकया जिनमुद्राणां श्रीगुरुभिश्च साधुभिरंजनक्रियां कुरुते स्म । संघलोकान् सुवेषधारीन् बहुऋध्या गीतगानवादित्रपूर्वकं समेत्य जिनपूजनलोंछनादिक्रियायाचकानां दानादिसंघवात्सल्यादिभक्तिहेर्पतश्चक्रे । पुनः धर्मशालायां आरासोपलनिर्मितं सास्वतऋषभादिजिनानां चतुमुखं चैत्यं पुनः गिरिशिखरोपरि श्रीअभिनंदनजिनस्य विशाल मंदिरं तस्य प्रतिष्ठा माघसित त्रयोदश्यां बुधवासरे शास्त्रोक्तविधिना क्रिया कृता श्रीरत्नसागरसूरीणामुपदेशतः श्रीसंघपति निजपरिवारेण सह श्रीअभिनंदनादिजिनविवानि] स्थापितानि] ततः गुरुभक्तिसंघभक्ति शक्त्यानुसारेण कृतः गोहिलवंशवि भुषणठाकोर श्रीसूरसंघजीराज्ये पादलिप्तपुरे मदनोत्सवमभूत् श्री.. संघस्य भद्रं भूयात् कल्याणमस्तु ॥ शुभं भवतु ॥ - माणिक्यसिंधुवरमुख्यमुनिवरेषु ... तच्छिष्यवाचकवरविनयार्णवेन । .. एपा प्रशस्तिः श्रवणामृततुल्यरूपा Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १३ प्राचीन नलेखसंग्रहे संघस्य शाशनसमुन्नतिकार्यलेखि ॥ १ ॥ वाचकविनयसागरेणेयं प्रशस्तिलिखिता ॥ यावन्मत्यहीघरी यावचंद्रदिवाकरौ । यावाय जिनेंद्राणां तावन्नदंतु मंदिरं ॥ १॥ ॥ श्रीरस्तु ॥ (एपिग्राफिमा इण्डिका-रा2-3s). (१३) ॥॥ सं० १६५० प्र०] चैः पूर्णिमायां मुत्रिहिन साधुक्षीरसागरपोल्लासशीतपादानां निजवचन जितसाहि श्रीअकव्वरप्रदत्तश्रीसिद्ध कानां मारकरीविजयसनमृरिप्रमुखमुविदितमात्तिमरसव्यमानपादारविंदानां श्री श्रीहीरविजयमृरिपादानां माहात्म्यप्रीणितसाहिनिर्मितसकलसत्वद्रव्यग्रहण [ मुक्तिकायां प्रथमचैत्रपूर्णिमायां तच्छिष्यसकलवाचक्रकोटिकोटीरशतकोटिश्रीश्रीविमहर्षगणिमिः । ०६० वर्षग० श्रीरात्रंजय कृतकृत्य पं. धनविजयगः पं० जयविजयग जमविजय-ईसविजया मनिविसलादिमुनिशतव्यपरिकरितैनिर्विन्नीकृता यात्रा इति भद्रम् ।। (एपित्राफिमा इण्डिका-२२८६) - MEER ॥ ० ॥ संवत् १३७१ वर्षे माहमुदि १४ सोमे श्रीमदृकेशवंश वेगदगोत्रीय सा० सलपण पुत्र मा० आजतनय सा० गोसळ भार्या गुणमती कुक्षिसंभवन संघपति आमाधरानु Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-३५-३६ / 45 जेन सा० लूणसीहाग्रजेन संघपति साधुश्रीदेसलेन पुत्र सा० सहजपाल सा० साहणपाल सा० सामंत सा० समरा सा० सांगण प्रमुख कुटुंबसमुदायोपेतेन निजकुलदेवी श्रीचंडिका (?) मूर्तिः कारिता। यावद् व्योम्नि चंद्राकौं यावन्मेरुर्महीतले / तावत् श्रीचंडिका (?) मूर्तिः......॥ (प्राचीनगूजरकाव्यसंग्रह) (35) संवत् 1371 वर्षे माह सुदि 14 सोमे श्रीमदुकेशवंशे वेसद्गोत्रे सा० सलषणपुत्र सा. आजडतनय सा० गोसल भार्या गुणमती कुक्षिसमुत्पन्नेन संघपति सा० आसाधरानुजेन सा० लूणसीहाग्रजेन संघपति साधु श्रीदेसलेन सा० सहजपाल सा० साहणपाल सा० सामंत सा० समरसीह सा० सांगण सा० सोम प्रभृतिकुटुंबसमुदायोपेतेन दृद्धभ्रातृ संघपति आसाधरमूर्तिः श्रेष्ठिमाठ(ढ)लपुत्री संघ० रत्नश्रीमूर्तिसमन्विता कारिता // आशाधरकल्पतरु".........................."युगादिदेवं प्रणमति / / (प्राचीनगूर्जरकाव्यसंग्रह) (36) ... संवत् 1371 वर्षे माहसुदि 14 सोमे ................. राणक श्रीमहीपालदेवमूर्तिः संघपति श्रीदेसलेन कारिता श्रीयुगादिदेवचैत्ये // - (प्राचीनगूर्जरकाव्यसंग्रह) . . . . . Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीन जैनलेखसंग्रहे ( ३७ ) संवत १४१४ वर्षे वैशाख सुदि १० गुरौ संघपति देसलंसुत सा० समरा- समरश्रीयुग्मं सा० सालिग सा० सज्जनसिंहाभ्यां कारितं प्रतिष्ठितं श्रीकक्कसूरिशिष्यैः श्रीदेवगुप्तसूरिभिः । शुभं भवतु | ( प्राचीन गुर्ज्जरकाव्यसंग्रह ) ४६ Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ श्रीगिरनारपर्वतस्थाः प्रशस्तिलेखाः। गूर्जरमहामात्यवस्तुपाल-तेजःपालकारितश्रीनेमिनाथप्रासादगताः षड् बृहत्प्रशस्तयः। Cassen-Sara ( ३८-१) नमः श्रीसर्वज्ञाय। पायानेमिजिनः स यस्य कथितः स्वामीकृतागस्थिता बग्रे रूपदिदृक्षया स्थितवते पीते सुराणां प्रभो। काये भागवते वनेवक""द्विपोलाबने शंसता ‘मिदशा?). "मपि"..."वनाजवे' ""........|| १ ॥ स्वस्ति श्रीविक्रमसंवत् १२८८ वर्ष फागुण शुदि १० बुधे श्रीमदणहिलपुर(*)वास्तव्यप्राग्वाटान्वयप्रसूतट ० श्रीचंडपात्मजठ० श्रीचंडप्रसादांगजठ० श्रीसोमतनुजठ० श्रीआशाराजनंदनस्य ट० श्रीकुमारदेवीकुक्षिसंभूतस्य ट० श्रीलुणिग महं० श्रीमालदेवयोरनुजस्य महं० श्रीतेजापालाग्रजन्मनो महामात्य श्रीवस्तुपालस्यात्मजे महं० श्रीललितादेवीकुक्षिसरो(*)वरराजहंसायमाने महं० श्रीजयतसिंहे सं. ७९ वर्षपूर्वं स्तंभतीर्थमुद्राव्यापारान् व्यापृण्वति सति सं. ७७ वर्षे श्रीशत्रुजयोजयंतप्रभृतिमहातीर्थयात्रोत्सवप्रभावाविर्भूतश्रीमद्देवाधिदेवप्रसादासादितसंघाधिपत्येन चौलुक्यकुलनभस्तल छ (*) एतच्चिहं शिलापट्टस्थपतिसूचकम् । Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीन जैनलेखसंग्रहे प्रकाशनैकमार्तंड महाराजाधिराजश्री लवणप्रसाददेवसु (*) तमद्दाराज श्रीवीरधवलदेवप्रीतिप्रतिपन्नराज्यसंवैश्वय्र्येण श्रीशारदाप्रतिपन्नापत्येन महामात्यश्रीवस्तुपालेन तथा अनुजेन सं. ७६ वर्षपूर्व गूर्जरमंडले धवलककप्रमुखनगरेषु मुद्राव्यापारान् व्यापृण्वता महं० श्रीतेजःपालेन च श्रीशत्रुंजयार्बुदाचलप्रभृतिमहातीर्थेषु श्रीमदपहिलपुरभृगुपुर(*)स्तंभनकपुर स्तंभतीर्थदर्भवतीधवलक्ककप्रमुखनगरेपु तथा अन्यसमस्त स्थानेष्वपि कोटिशोऽभिनवधर्मस्थानानि प्रभूतजीर्णोद्धारा कारिताः । तथा सचिवेश्वरश्रीवस्तुपालेन इह स्वयं निर्मापितश्रीशत्रुंजयमहातीर्थावतार श्रीमदादितीर्थंकर श्रीऋषभदेव स्तंभनकपुरावतार श्री पार्श्वनाथदेव सत्यपु (*)रावतार श्रीमहावीरदेव प्रशस्तिसहितकश्मीरावतार श्रीसरस्वतीमूर्ति देवकुलिका चतुष्टयजिनयुगल अम्बावलोकनाशास्त्रप्रद्युम्न शिखरेषु श्रीनेमि - नाथदेवालंकृतदेवकुलिकाचतुष्टय तुरगाधिरूढस्वपितामह महं० ८० श्रीसोम निजपितृट श्रीआशराजमूर्तिद्वितय चारुतोरणत्रय श्रीनेमिनाथ (# ) देव आत्मीयपूर्वजाग्रजानुजपुत्रादिमृत्तिसमन्वितसुखोद्घाटनकस्तंभश्रीअष्टापद्महातीर्थप्रभृति अनेककीर्तनपरंपराविराजिते श्रीनेमिनाथदेवाधिदेव विभूषित श्रीमदुज्जयंतमहातीर्थे आत्मनस्तथा स्वधर्मचारिण्याः प्राग्वाटजातीयव० श्रीकान्हडपुत्र्याः ट० राणूकुक्षिसंभूताया महं • श्रीललितादेव्याः (*) पुण्याभिवृद्धये श्रीनागेंद्र गच्छे भट्टारक श्री महेंद्रसूरि संताने शिष्य श्रीशांतिसूरि शिष्यश्रीआणंदसूरिश्रीअमरसूरिपढ़े भट्टारक श्रीहरिभद्रसूरि पट्टालंकरणप्रभुश्रीविजय सेन सूरिप्रतिष्ठितश्री अजितनाथ देवादिविंशतितीर्थंकरालंकृतोऽयमभिनवः समंडप : श्री सम्मेतमहातीर्थावतारप्रासादः कारितः ॥ (*) C ४८ ० · Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाकः-३८-१। पीयूपपूरस्य च वस्तुपाल मंत्रीशितुश्चायमियान् विभेदः। एकः पुनर्जीवयति प्रमीतं प्रमीयमाणं तु भुवि द्वितीयः॥ १ ॥ श्रीदश्रीदयितेश्वरप्रभृतयः संतु क्वचित् तेऽपि ये प्रीणति प्रभविष्णवोऽपि विभवै किंचनं कंचन । सोऽयं सिंचति कांचनैः प्रतिदिनं दारिद्रयदावानल प्रम्लानां पृथिवीं नवीनजलदः श्रीवस्तुपालः (*)पुनः॥२॥ भ्रातः पातकिनां किमत्र कथया दुर्मत्रिणामेतया येपां चेतसि नास्ति किंचिदपरं लोकोपकारं विना । नन्वस्यैव गुणान्गृणीहि गणशः श्रीवस्तुपालस्य यस्तविश्वापकृतिकृत चरति यत्कर्णन चाणं पुरा ॥३॥ भित्त्वा भानुं भोजराजे प्रयाते ... श्रीमुंजेऽपि स्वर्गसाम्राज्यभाजि । एकः संप्रत्यार्थिनां वस्तुपाल स्तिष्ठत्यश्रु(*)स्यंदनिष्कंदनाय ॥ ४ ॥ चौलुक्यक्षितिपालमौलिसचिव ! त्वत्कीर्तिकोलाहल स्त्रैलोक्येऽपि विलोक्यमानपुलकानंदाश्रुभिः श्रूयते । किं चैपा कलिदूपितापि भवता प्रासादवापीप्रपा___ कूपारामसरोवरप्रभृतिभिर्धात्री पवित्रीकृता ॥५॥ स श्रीतेजःपालः सचिवश्चिरकालमस्तु तेजस्वी। येन वयं निश्चिताश्चिंतामणिने(*)व नंदामः ॥ ६॥ लवणप्रसादपुत्र श्रीकरणे लवणसिंहजनकोऽसौ । मंत्रित्वमत्र कुरुतां कल्पशतं कल्पतरुकल्पः ॥ ७ ॥ Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीनजैनलेखसंग्रहे पुरा पादेन दैत्यारे वनोपरिवर्तिना । अधुना वस्तुपालस्य इस्तेनाथः कृतो बलिः ॥ ८ ॥ दयित्ता ललितादेवी तनयमवीतनयमाप सचिवद्रात ।। नान्ना जयंतसिंह जयंतमिन्द्रात्पुलोमपुत्रीव ॥ ९ ॥(*) [एते] श्रीगूर्जरेश्वरपुरोहितट० श्रीसोमेश्वरदेवस्व ।। स्तंभतीर्थेऽत्र कायस्थवंशे वाजडनंदनः । प्रशस्तिमेतामलिखत् जैत्रसिंहध्रुवः सुधीः ॥ १ ॥ . वाइडस्य तनूजेन मूत्रधारेण धीमता । एपा कुमारसिंहेन समुत्कीणों प्रयत्नतः ॥ २ ॥ श्रीनेमेखिजगद्भर्तुरम्बायाश्च प्रसादतः । वस्तुपालान्वयस्यास्तु प्रशस्तिः स्वस्तिशालिनी ॥३॥ (गिरनार इन्सक्रिप्शन्त् नं. ०२२-२३) (३९-२) ..........."यः पु"तयदुकुलक्षीरार्णवेन्दुर्जिनो __ यत्पादाब्जपवित्रमौलिरसभश्रीरुज्जयन्तोऽप्ययम् ॥ धत्ते मूर्ति निजप्रभुप्रसृमरोहामप्रभामण्डलो . विश्वक्षोणिभृदाधिपत्यपदवीं नीलातपत्रोज्ज्वलाम् ॥१॥ स्वस्ति श्रीविक्रमसंवत् १२८८ वर्षे फागुण शुदि १० युधे श्रीमदणहिल(*)पुरवास्तव्य प्राग्वाटान्वयप्रमृतट०श्रीचण्डपालात्मजट... श्रीचण्डप्रसादाङ्गजट० श्रीसोमतनुजट० श्रीआशाराजनन्दनस्य ट० श्रीकुमारदेवीकुक्षिसंभूतस्य ट० श्रीलुणिगमहं० ट० श्रीमालदेवयो. रनुजस्य महं० ४० श्रीतेजःपालाग्रजन्मनो महामात्यश्रीवस्तुपालस्यात्मजे महं० ट० श्रीललितादेवी(*)कुतिसरोवरराजहंसायमाने Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-३९-२। महं० श्रीजयन्तसिंहे सं० ७९ वर्षपूर्व मुद्राव्यापारं व्यापृण्वति सति सं० ७७ वर्षे श्रीशत्रुजयोज्जयन्तप्रभृतिमहातीर्थयात्रोत्सवप्रभावाविर्भूतश्रीमद्देवाधिदेवप्रसादासादितसंघाधिपत्येन चौलुक्यकुलनभस्तलप्रकाशनकमार्तण्डमहाराजाधिराजश्रीलवण (*).प्रसाददेवसुतमहाराजश्रीवीरधवलदेवप्रीतिप्रतिपन्नराज्यसर्वैश्वर्येण श्रीशारदाप्रतिपन्नापत्येन महामात्यश्रीवस्तुपालेन तथाऽनुजेन सं० ७६ वर्षपूर्व गूर्जरमण्डले धरलक्ककप्रमुखनगरेषु मुद्राव्यापारान् व्यापृण्वता महं० श्रीतेजःपालेन च श्रीशत्रुजयादाचलप्रभृतिमहातीर्थेषु(*) श्रीमदणहिलपुरभृगुपुरस्तम्भनकपुरस्तम्भतीर्थदर्भवतीधवलक्ककप्रमुखनगरेपु तथाऽन्यसमस्तथानेष्वपि कोटिशोऽभिनवधर्म स्थानानि प्रभूतजीर्णोद्धाराश्च कारिताः । तथा सचिवेश्वरश्रीवस्तुपालेनेह स्वयं निर्मापितश्रीशत्रुजयमहातीर्थावतारश्रीमदादितीर्थकरश्रीऋषभदेव(*) स्तम्भनकपुरावतारश्रीपार्श्वनाथदेव सत्यमुरावतारश्रीमहावीरदेव प्रशस्तिसहितकश्मीरावतारश्रीसरस्वतीमूर्तिदेवकुलिकाचतुष्टय जिनद्वयाम्वावलोकनाशाम्बप्रद्युम्नशिखरेपु श्री. नेमिनाथदेवालंकृतदेवकुलिकाचतुष्टयतुरगाधिरूढनिजापितामहठ० श्रीसोमनिजापित ठ० श्रीआशाराज(*)मूर्तिद्वितयचारुतोरणत्रयश्रीनेमिनाथदेव आत्मीयपूर्वजाग्रजानुजपुत्रादिमूर्तिसमन्वितसुखोद्घा. टनकस्तम्भश्रीअष्टापदमहातीर्थप्रभृतिअनेककीर्तनपरम्पराविराजिते - श्रीनेमिनाथदेवाधिदेवविभूपितश्रीमदुज्जयन्तमहातीर्थे आत्मनस्त था स्वभार्यायाः प्राग्वाटज्ञातीयट० श्रीकान्हडपुत्र्याः ठ० (+)राणुकुक्षिसंभताया महं श्रीसोखकायाः पुण्याभिवृद्धये श्रीनागेन्द्रगच्छे भट्टारकश्रीमहेन्द्रसूरिसन्ताने शिष्यश्रीशान्तिमूरि शिष्यश्रीआनन्दसूरि श्रीअमरसूरिपदेभट्टारक श्रीहरिभद्रसरि पट्टालंकरण श्री Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ५२ प्राचीन जैनलेखसंग्रहे विजय सेनसूरि प्रतिष्ठित श्री ऋषभदेवप्रमुखचतुर्विंशतितीर्थंकरालंकृतोऽयमभिनवः समण्ड ( * )पः श्रीसमेतमहातीर्थावतारप्रधानप्रासादः कारितः । चैतः किं कलिकालसालसमहो किं मोहनो हस्यते तृष्णे कृष्णमुखासि किं कथय किं विघ्नौघमोघो भवान् । ब्रुमः किंतु सखे न खेलति किमप्यस्माकमुज्जृम्भितं सैन्यं यत्किल वस्तुपालकृतिना धर्मस्य संवर्धितम् ॥ १ ॥ यं विधुं बन्धवः सिद्धमर्थिनः शत्र (*)......... 1 .........णपश्यन्ति वर्ण्यतां किमयं मया ॥ २ ॥ वैरं विभूतिभारत्योः प्रभुत्वप्रणिपातयोः । तेजस्विताप्रशमयोः शमितं येन मन्त्रिणा ॥ ३ ॥ दीपः स्फूर्जीत सज्जकज्जलमलस्नेहं मुहुः संहरनिन्दुर्मण्डलवृत्तखण्डनपरः प्रद्वेष्टि मित्रोदयम् । शूरः क्रूरतरः परस्य सहते तेजो न तेजस्विन स्तत्केन प्रतिमं त्र (*)वीमि सचिवं श्रीवस्तुपालाभिधम् ॥४॥ आयाताः कति नैव यान्ति कतिनो यास्यन्ति नो वा कति स्थाने स्थाननिवासिनो भवपथे पान्थीभवन्तो जनाः । अस्मिन्विस्मयनीयबुद्धिजलधिर्विध्वस्य दस्यून करें कुर्वन्पुण्यनिधिं धिनोति वसुधां श्रीवस्तुपालः परम् ॥ ५ ॥ दधेऽस्य वीरधवलक्षितिपस्य राज्य - भारे धुरंधरपुरा (*) श्री तेजपाल सचिवे दधति स्वबन्धुभारोद्धृतावविधुरैकधुरीणभावम् ।। ६ ।। -- 1 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः - ४०-३ । ५३ इह तेजपाल सचिव मिलितविमलाच लेन्द्रममृतभृतम् । कृत्वाऽनुपमसरोवरममरगणं प्रीणयांचक्रे ॥ ७ ॥ एते श्रीमलधारिश्रीनरचन्द्रसुरीणाम् ॥ इह वालिग सुतसह जिगपुत्रातकतनुजवाजडतनूजः । अलि (*) खदिमां कार्यस्थस्तम्भपुरीय ध्रुवो जयन्तसिंहः ॥ हरिमण्डपनन्दीश्वर शिल्पीश्वर सोमदेव पौत्रेण । वकुलस्वामिसुतेनोत्कीर्णा पुरुषोत्तमेनेयम् ॥ श्रीनेमेत्रिजगद्भर्तुरभ्वायाश्च प्रसादतः वस्तुपालान्वयस्यास्तु प्रशस्तिः स्वस्ति शालिनी ॥ महामात्यश्री वस्तुपालस्य प्रशस्तिरियं ६०३ महामात्यव - स्तुपालभार्यामहं श्री सोखुकाया धर्मस्थानमिदम् ॥ ( गिरनार इन्सक्रिप्शन्स् नं० २।२३-२४ ) (४०- ३ ) ॥ ॐ नमः सर्वज्ञाय ॥ प्रणमदमरमेङ्खन्मौलिस्फुरन्मणिधोरणीतरुणकिरणश्रेणीशोणीकृताखिलविग्रहः || सुरपतिकरोन्मुक्तैः स्नात्रोदकै घुसृणारुणततनुरिवापायात्पायाज्जगन्ति शिवाङ्गजः ॥ स्वस्ति श्रीविक्रमसंवत् १२८८ वर्षे फागुण शुदि १० बुधे श्रीमद णहिलपुरवास्तव्य प्रा (# ) ग्वाटान्वयप्रसूत ठ० श्रीचण्डपालात्मज ठ० श्रीचण्डप्रसादाङ्गज ट० श्रीसोमतनुज ट० श्री आशाराजनन्दनस्य ठ० श्रीकुमारदेवीकुक्षिसंभूतस्य उ० श्रीलुणिगमहं० श्री - Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ५४ प्राचीनजैनलेखसंग्रहे मालदेवयोरनुजस्य महं० श्रीतेजःपालाग्रजन्मनो महामात्यश्रीवस्तुपालस्यात्मजे महं० श्रीललितादेवीकुक्षिसरोवरराजहंसायमाने(*) महं० श्रीजयन्तसिंहे सं० ७२ वर्षपूर्व स्तम्भनकतीर्थमुद्राव्यापार व्यापृण्वति सति सं० ७७ वर्षे श्रीश@जयोजयन्तप्रभृतिमहातीर्थयात्रोत्सवप्रभाविताविर्भूतश्रीमद्देवाधिदेवप्रसादासादितसंघाधिपत्येन चौलुक्यकुलनभस्तलप्रकाशनकमार्तण्डमहाराजाधिराजश्रीलवणप्रसाददेवसुतमहाराजश्रीवीरधव(*)लदेवप्रीतिप्रतिपन्नराज्यसर्वैश्वर्येण श्रीशारदाप्रतिपन्नापत्येन महामात्यश्रीवस्तुपालेन तथाऽनुजेन सं० ७६ वर्षपूर्व गृर्जरमण्डले धवलककप्रमुखनगरेषु मुद्राव्यापारान्व्या पृण्वता महं० श्रीतेजःपालेन च शत्रुजयाईदाचलप्रभृतिमहातीर्थेषु श्रीमदणहिलपुरभृगुपुरस्तम्भनकपुरस्तम्भतार्थदर्भवतीयव(*)लक्ककप्रमुखनगरेषु तथाऽन्यसमस्तस्थानेष्वपि कोटिशोऽभिनवधर्मस्था नानिप्रभूतजीर्णोद्वाराश्च कारिताः । तथा सचिवेश्वर श्रीवस्तुपालेनेह स्वयं निर्मापितश्रीशत्रुजयमहातीर्थावतार श्रीमदादितीर्थंकरश्रीऋषभदेव स्तम्भनकपुरावतारश्रीपार्श्वनाथदेव श्रीसत्यपुरावतारश्रीमहावीरदेव(*)प्रशस्तिसहितकाश्मीरावतारश्रीसरस्वतीमूर्ति देवकुलिकाचतुष्टयजिनयुगलाम्बावलोकनाशाम्बप्रद्युम्नशिखरेपु श्रीनेमिनाथदेवालंकृतदेवकुलिकाचतुष्टयतुरगाधिरूढनिजपितामह ठ० श्रीसोम स्वपितृट श्रीआशाराजमूर्तिद्वितय कुंजराधिरूढमहामात्यश्रीवस्तुपालानुज महं श्रीतंजःपालमूर्तिद्वय चारुतोरणत्रयश्रीनेमिनाथदेव आत्मीयपूर्वजाग्रजानुजपुत्रादिमूर्तिसमन्वित सुखोद्घाटनकस्तम्भश्रीसंमतमहातीर्थ प्रभृतिअनेकतीर्थपरम्पराविराजिते श्रीनेमिनाथदेवाधिदेवविभूपितश्रीमदुज्जयन्तमहातीर्थे आत्मनस्तथा स्वभायायाश्च प्राग्वाटजातीय ठ० श्रीकान्दडपुत्र्याःट (*,राणुकुक्षिसंभूता Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-४०-३ । ५५ या मह० श्रीसोखुकायाः पुण्याभिवृद्धये श्रीनागेन्द्रगच्छे भट्टारकश्री महेन्द्रसूरि संताने शिष्य श्री शान्तिसूरि शिष्य श्री आणन्द सूरि श्रीअमरसूरिपदे भट्टारक श्रीहरिभद्रसूरि पट्टा लंकरणमभुश्रीविजयसेन सूरिप्रतिष्ठितऋषभदेवालंकृतोऽयमभिनवः समण्डपः श्रीअष्टापदमहातीर्थावतारनिरूपमप्रधानप्रासादः कारितः ॥ प्रासादैर्गगनाङ्गणप्रणयिभिः पातालमूलंकपैः कासारैश्च सितैः सिताम्वरगृहैनीलैश्च लीलावनैः । येनेयं नयनिर्जितेन्द्रसचिवेनालंकृतालं क्षितिः क्षेमैकायतनां चिरायुरुदयी श्रीवस्तुपालोऽस्तु सः ॥ १ ॥ संदिष्टं तव वस्तुपालवलिना विश्वत्रयीयात्रिका - न्मत्वा 'ना ( * ) रदतचरित्रमिति ते हृष्टोऽस्मि नन्द्याचिरम् । नार्थिभ्यः क्रुधमर्थितः प्रथयसि खल्पं न दत्से न च स्वश्लाघां वहु मन्यसे किमपरं न श्रीमदान्मुह्यसि ॥ २ ॥ अरिवलदलमश्री वीरनामायमुर्व्यां सुरपतिरवतीर्णस्तर्कयामस्तदस्य । निवसति सुरशाखी वस्तुपालाभिधानः सुरगुरुरपि तेजःपालसंज्ञः समीपे ॥ ३ ॥ उदारः शूरो वा (*) रुचिरवचनो वाऽस्ति न हि वा भवतुल्यः कोऽपि क्वचिदिति चुलुक्येन्द्रसचिव ! | समुद्भूतभ्रान्तिर्नियतमवगन्तुं तव यश स्तति गेहे पुरि पुरि च याता दिशि दिशि ॥ ४ ॥ सा कुत्रापि युगत्रयी वत गता सृष्टा च सृष्टिः सतां . सीदत्साधुरसंचरत्सुचरितः खेलत्खलोऽभूत्कलिः । द्विश्वार्तिनिवर्तनैकमनसा मत्तोऽधुना शं( * ) भुना Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ५६ प्राचीन जैनलेख संग्रहे प्रस्तावस्तव वस्तुपाल भवते यद्रोचते तत्कुरु ॥ ५ ॥ के निधाय वसुधातले धनं वस्तुपाल न यमालयं गताः । त्वं तु नन्दसि निवेशयन्निदं दिक्षु धावति जने क्षुधावति ||६|| पौत्रेण धारय वराहपते धरित्रीं सूर्य प्रकाशय सदा जलदाभिषिञ्च । विश्राणितेन परिपालय वस्तुपाल भारं भवत्सु यदिमं निदधे विधा (# ) ता || ७ ॥ आत्मा त्वं जगतः सदागतिरियं कीर्तिर्मुखं पुष्करं मैत्री मन्त्रिवरः स्थिरा वनरसः श्लोकस्तमोन्नः शमः । नोक्तः केन करस्तवामृतकरः कायथ भास्वानिति स्पष्टं धूर्जटिमूर्तयः कृतपदाः श्रीवस्तुपाल त्वयि ॥ ८ ॥ विद्या यद्यपि वैदिकी न लभते सौभाग्यमेषा कचि न्न स्मार्तं कुरुते च कथन वचः कर्णद्वये य ( * ) द्यपि | राजानः कृपणाच यद्यपि गृहे यद्यप्ययं च व्ययचिन्ता कापि तथापि तिष्ठति न मे श्रीवस्तुपाले सति ||९|| कर्णे खलप्रलपितं न करोषि रोपं नाविष्करोपि न करोष्यपदे च लोभम् । तेनोपरि त्वमवनेरपि वर्तमानः श्रीवस्तुपाल कलिकालमधः करोपि ॥ १० ॥ . सर्वत्र भ्रान्तिमती सर्वविदस्त्वदभवत्कथं कीर्तिः । (*) श्रीवस्तुपालपैतुर्कमनुहरते सन्ततिः प्रायः ॥ ११ ॥ सोऽपि वलेरवलेपः स्वल्पतरोऽभूत्तथैव कल्पतरोः । श्रीवस्तुपालसचित्रे सिञ्चति दानामृतैर्जगतीम् ॥ १२ ॥ १-० पितृकमनुहर्त्तं संप्रति० - इति प्राचीनलेखमालायाम् । Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AMAV लेखाङ्क:-४०-३। ५७ नियोगिनागेषु नरेश्वराणां भद्रस्वभावः खलु वस्तुपालः । । उद्दामदानप्रसरस्य यस्य विभाव्यते कापि न मत्तभावः॥१३॥ विबुधैः पयोधिमध्यादेको बहु (*)भिः करीन्दुरुपलब्धः । वहवस्तु वस्तुपाल प्राप्ता विबुध त्वयैकेन ॥ १४ ॥ प्रथमं धनप्रवाहै हैरथ नाथमात्मनः सचिवः । अधुना तु सुकृतसिन्धुः सिन्धुरवृन्दैः प्रमोदयति ॥ १५ ॥ श्रीवस्तुपाल भवता जलधेर्गम्भीरता किलाकलिता। आनीय ततो गजता स्वपतिद्वारे यदाकलिता ॥ १६ ॥ एते श्रीमद्गुर्जरेश्वरपुरोहि(*)तठ० श्रीसोमेश्वरदेवस्य । इह वालिगसुतसहजिगपुत्रानकतनुजवाजडतनूजः । अलिखदिमां कायस्थः स्तम्भपुरीयध्रुवो जयतसिंहः ।। हरिमण्डपनन्दीश्वरशिल्पीश्वरसोमदेवपौत्रेण । बकुलस्वामिसुतेनोत्कीर्णा पुरुषोत्तमेनेयम् ॥ महामात्यश्रीवस्तुपालस्य प्रशस्तिरियं निष्पन्ना ६०३ । श्रीनेमेस्त्रिजगद्भतरम्बायाश्च प्रसादतः । वस्तुपालान्वयस्यास्तु प्रशस्तिः स्वस्तिशालिनी ॥ . महामात्यवस्तुपालभार्या महं० श्रीसोखुकाया धर्मस्थानमिदम् ॥ (गिरनार इस्क्रिप्शन्स् नं. २०२४-२५) Home Dow Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ५८ प्राचीन जैनलेखसंग्रहे ( ४१-४ ) ॐ नमः श्रीनेमिनाथदेवाय ॥ तीर्थेशाः प्रणतेन्द्रसंहतिशिरः कोटीरकोटिस्फुटत्तेजोजालजलप्रवाह लहरीप्रक्षालितांत्रिद्वयः । ते वः केवलमूर्तयः कवलितारिष्टां विशिष्टाममी तामष्टापदशैलमौलिमणयो विश्राणयन्तु श्रियम् ॥ १ ॥ स्वस्ति श्रीविक्रसंवत् १२८८ वर्षे फागुण (*) शुदि १० बुधे श्रीमदणहिलपुरवास्तव्य प्राग्वाटान्वयप्रसूतट० श्रीचण्डपालात्मज श्रीचण्डप्रसादाङ्ग ट० श्रीसोमतनुज ट० श्रीआशाराजनन्दनस्य ८० श्रीकुमारदेवीकुक्षिसंभूतस्य ट० श्रीलुणिग महं० श्रीमालदेवयोरनुजस्य ८० महं० श्रीतेज : पालाग्रजन्मनो महामात्यश्रीवस्तुपालस्यात्मजे (*) महं० श्रीललितादेवीकुक्षिसरोवर राजहंसायमाने महं श्रीजयन्तासंहे सं० ७९ वर्षे पूर्वं स्तम्भतीर्थवेलाकुलमुद्राव्यापारं व्यापृण्वति सति सं०७७ वर्षे श्रीशत्रुंजयोज्जयंतप्रभृतिमहातीर्थयात्रोत्सवप्रभावाविर्भूतश्रीमद्देवाधिदेवप्रसादासादितसंघाधिपत्येन चौलुक्यक्कुलनभस्तलप्रकाशनैक (*) मार्तण्डमहाराजाधिराजश्री लवणप्रसाददेवसुतमहाराजश्रीवरिधवलदेवप्रीतिप्रतिपन्नराज्यसर्वैश्वर्येण श्रीशारदाप्रतिपन्नापत्येन महामात्यश्रीवस्तुपालेन तथानुजेन सं० ७६ वर्षे पूर्व गुर्जरमण्डले धवलककममुखनगरेषु मुद्राव्यापारं व्यापृण्वता महं० श्रीतेजःपालेन च श्री (*) शत्रुंजयार्बुदाचल महातीर्थेषु श्रीमदणहिलपुरभृगुपुरस्तम्भनकपुर स्तम्भतीर्थदर्भवती धवलककममुखनगरेषु तथान्यसमस्तस्थानेष्वपि कोटिशो धर्मस्थानानि प्रभूतजीर्णोद्धाराश्च कारिताः । तथा सचिवेश्वरश्रीवस्तुपालनेह स्वयं निर्मापितशत्रुं Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-४१-४। ५९ जयमहातीर्थाव(*)तारश्रीमदादितीर्थंकरश्रीऋपभदेव स्थ(स्त)म्भन. कपुरावतारश्रीपार्श्वनाथदेव सत्यपुरावतारश्रीमहावीरदेव प्रशस्ति सहितकश्मीरावतारश्रीसरस्वती देवकुलिकाचतुष्टय युगलाम्बावलोकनशाम्बप्रद्युम्नशिखरेषु श्रीनेमिनाथकुलालंकृतदेवकुलिकाचतुटयतुरगाधिरूढनि(*)जपितामह ट श्रीसोम पितृ ठ० श्रीआशाराजमूतिद्वितयतोरणत्रयश्रीनेमिनाथदेवआत्मीयपूर्वजाग्रजानुजपुत्रादिमूर्तिसमन्वितसुखोद्घाटनकस्तम्भश्रीसंमेतावतारमहातीर्थप्रभृतिअनेककीर्तनपरम्पराविराजिते श्रीनेमिनाथदेवाधिदेवविभूषितश्रीमदुज्जयन्तमहातीर्थे आ(*)त्मनस्तथा स्वभार्यायाः प्राग्वाटजातीय ठ० कान्हडपुत्र्याःट० राणुकुक्षिसंभूताया महं श्रीसोखुकायाः पुण्याभिवृद्धये श्रीनागेन्द्रगच्छे भट्टारकश्रीमहेन्द्रमूरिसंताने शिष्यश्रीशान्तिसूरिशिष्यआणन्दसूरिश्रीअमरमुरिपदे भट्टारकश्रीहरिभद्रसूरिपट्टालंकरणश्रीविजयसेनमूरिप्रतिष्ठि(*)तश्रीमदादिजिनराजश्रीऋपभदेवप्रमुखचतुर्विंशतितीर्थकरालंकृतोऽयमभिनवः समण्डपः श्रीअष्टापदमहातीर्थावतारप्रधानप्रासादः कारितः । स्वस्ति श्रीवलये नमोऽस्तु नितरां कर्णाय दाने ययो रस्पष्टेऽपि दृशां यशः कियदिदं वन्द्यास्तदेताः प्रजाः । दृष्टे संप्रति वस्तुपालसचिवत्यागे करिष्यन्ति ताः कीर्ति कांचन या पुनः स्फुटमियं विश्वेऽपि नो मास्यति ॥१॥ · कोटीरैः कटकाङ्गुलीयतिलकैः केयूरहारादिभिः कौशेयैश्च विभूष्यमाणवपुपो यत्पाणिविश्राणितैः । विद्वांसो गृहमागताः प्रणयिनीरप्रत्यभिज्ञाभृत स्तैस्तैः स्वांशपथैः कथं कथमिव प्रत्याययांचक्रिरे ।।२।। न्यासं व्यातनुतां विरोचनसुत(*)स्त्यांग कवित्वश्रियं Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीन नलेखसंग्रह भासव्यासपुरःसराः पृथुरघुपायाश्च वीरव्रतम् । प्रज्ञां नाकिपताकिनीगुरुरपि श्रीवस्तुपाल ध्रुवं जानीमो न विवेकमेकमकृतोत्सेकं तु कौतस्कुतम् ॥ ३ ॥ वास्तवं वस्तुपालस्य बत्ति कश्चरितामृतम् ? । यस्य दानमविश्रान्तमर्थिष्वपि रिपुप्वपि ॥ ४ ॥ स्तोतव्यः खलु वस्तुपालसचिवः कैर्नाम वाग्वैभवै यस्य (*) त्यागविधिविधृय विविधां दारिद्र्यमुद्रां हठात् । विश्वेऽस्मिन्नखिलेऽप्यमूत्रयदसावर्थीति दातेति च द्वौ शब्दावभिधेयवस्तुविरहव्याहन्ययानस्थिती ॥ ५ ॥ आधेनाप्यपवर्जनेन जनितार्थित्वप्रमाथान्पुनः स्तोकं दत्तमिति क्रमान्तरगतानाहाययन्नथिनः । पूर्वस्माद्गणसंख्ययापि गुणितं यस्तेष्वनावर्तिषु द्रव्यं(*) दातुमुदस्तहस्तकमलस्तस्थौं चिरं दुःस्थितः ॥६॥ विश्वेऽस्मिन्किल पङ्कपकिलतले प्रस्थानवीयर्थी विना । सीदन्नेप पढ़े पदे न पुरतो गन्तेति संचिन्तयन् । धर्मस्थानशतच्छलन विदधे धर्मस्य वर्षीयसः संचाराय शिलाकलापपदवीं श्रीवस्तुपालस्फुटम् ।। ७ || अम्भोजेघु मरालमण्डलरुचो डिण्डीरपिण्डविपः कासारेषु (*) पयोधिरोधसि लुटनिर्णिक्तमुक्तश्रियः । ज्योत्स्नाभाः कुमुदाकरेषु सदनोद्यानेषु पुप्पोल्वणाः स्फूति कामिव वस्तुपाल कृतिनः कुवन्ति नो कतियः॥८॥ देव स्वनाथ कष्टं ननु क इव भवानन्दनोद्यानपालः - खेदस्तकोऽध केनाप्यदह इत हृतः काननात्कल्पवृक्षः। हुँमा वादीस्तदेतत्किमपि (*) करुणया मानवानां मयत्र Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-४१-४॥ प्रीत्यादिष्टोऽयमूास्तिलकयति तलं वस्तुपालच्छलेन ॥९॥ श्रीमन्त्रीश्वरवस्तुपालयशसामुच्चावचैर्वीचिभिः सर्वस्मिन्नपि लम्भिते धवलता कल्लोलिनीमण्डले । गङ्वेयमिति प्रतीतिविकलास्ताम्यन्ति कामं भुवि भ्राम्यन्तस्तनुसादमन्दितमुदो मन्दाकिनीयात्रिकाः॥१०॥ वक्त्रं (*) निर्वासनाज्ञानयनपथगतं यस्य दारिद्रयदस्योदृष्टिः पीयूषष्टिः प्रणयिषु परितः पेतुषी सप्रसादम् । प्रेमालापस्तु कोऽपि स्फुरदसमपरब्रह्मसंवादवेदी नेदीयान्वस्तुपालः स खलु यदि तदा को न भाग्यैक भूमिः ॥११॥ साक्षाब्रह्म परं धरागतमिव श्रेयोविवतैः सतां तेजःपाल इति प्रसिद्धमहिमा तस्यानु(*)जन्मा जयी। यो धत्ते न दशां कदापि कलितावद्यामविद्यामयीं यं चोपास्य परिस्पृशन्ति कृतिनः सद्यः परां निर्देतिम् ॥१२॥ आकृष्टे कमलाकुलस्य कुदशारम्भस्य संस्तम्भनं वश्यत्वं जगदाशयस्य यशसामासान्तनिर्वासनम् । मोहः शत्रुपराक्रमस्य मृतिरप्यन्यायदस्योरिति स्वैरं षड्विधकर्मनिर्मितिमया मन्त्रोऽस्य मन्त्रीशितुः ॥ १३ ॥ (*) एते मलधारिनरेन्द्रसरिणाम् । स्तम्भतीर्थेऽत्र कायस्थवंशे वाजडनन्दनः । प्रशस्तिमेतामलिखज्जैनसिंहध्रुवः सुधीः ॥ हरिमण्डपनन्दीश्वरशिल्पीश्वरसोमदेवपौत्रेण । बकुलस्वामिसुतेनोत्कीर्णा पुरुषोत्तमेनेयम् ।। श्रीवस्तपालप्रभोः प्रशस्तिरियं निष्पन्ना।। मङ्गलं महाश्रीः॥ (गिरनार इन्स्क्रिप्शन्स् नं. २।२६-२७) Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीनलैनलेखसंग्रहे (४२-५ ) ॐ नमः सर्वज्ञाय ॥ ये दजयन्तं................"".....""जयाभूमजाकल्याणा । स्वस्ति श्रीविक्रमसंवत् १२८८ वर्षे फागुण शुदि १० बुधे श्रीमदणहिलपुरवा(*)स्तव्य प्राग्वाटान्वयप्रमृतठ० श्रीचण्डपालात्मज ठ०श्रीचण्डप्रसादाङ्गज ट०श्रीसोमतनुजठ०श्रीआशाराजन न्दनस्व ठ श्रीकुमारदेवीकुक्षिसंभृतस्य ठश्रीलुणिग महं श्रीमालदेवयोरनुजस्य महं०श्रीतेजःपालाग्रजन्मनो महामात्यश्रीवस्तुपालस्यात्मजे महं० श्रीललितादेवीकुक्षिसरोवरराजहंसाय(*)माने महं० श्रीजयन्तसिंहे सं० ७९ वर्षपूर्व स्तम्भतीर्थे मुद्राच्यापारान्व्यापृण्वति सति सं.७७ वर्षे शत्रुजयोज्जयन्तप्रभृतिमहातीर्थयात्रोत्सवप्रसादाविर्भूतश्रीमद्देवाधिदेवप्रसादासादितसंघाधिपत्वेन चौलुक्यकुलनभस्तलप्रकाशनकमार्तण्डमहाराजाधिराजश्रीलवणप्रसाददेवसुतमहाराजश्रीवीरघ(*)वलदेवप्रीतिप्रतिपन्नराज्यसवेश्वर्येण श्रीशारदापतिपन्नापत्येन महामात्यश्रीवस्तुपालेन तथानुजेन सं० ७६ वर्षपूर्व गुर्जरमण्डले धवलक्ककप्रमुखनगरेषु मुंद्राव्यापारं व्यापृण्वता महं० श्रीतेजःपालेन च श्रीशत्रुजयाईदाचलप्रभृतिमहातीथेषु श्रीमदणहिलपुरभृगुपुरस्त(*)म्भनकपुरस्तम्भतीर्थदर्भवतीधवलककप्रमुखनगरेषु तथान्यसमस्तस्थानेष्वपि कोटिशोऽभिनवधर्मस्थानानि प्रभूतनीर्णोद्धाराश्च कारिताः । तथा सचिवेश्वरश्रीवस्तुपालेनेह स्वयं निर्मापितश्रीशचुंजयमहातीर्थावतारश्रीमदादितीर्थकरश्रीऋषभदेव स्तम्भनकपुरावतारश्रीपार्श्वनाथदेव सत्यपुरावतारश्री(*)महावीरदेव प्रशस्तिसहितकश्मीरावतारीस Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्का-४२-६। रस्वतीमूर्तिदेवकुलिकाचतुष्टयजिनयुगलाम्बावलोकनाशाम्बप्रद्युम्नशिखरेषु श्रीनेमिनाथदेवालंकृतदेवकुलिकाचतुष्टयतुरगाधिरूढस्वपितामहमहं० श्रीसोम निजपितृठ० श्रीआशाराजमूर्तिद्वितयचारुतोरणत्रयश्रीनेमिनाथदेवआत्मीय( * )पूर्वजाग्रजानुजपुत्रादिमूर्तिसमन्वितसुखोद्घाटनकस्तम्भश्रीअष्टापदमहातीर्थप्रभृतिअनेककीतैनपरम्पराविराजिते श्रीनेमिनाथदेवाधिदेवविभूषितश्रीमदुज्जयन्तमहातीर्थे आत्मनस्तथा स्वधर्मचारिण्याः प्राग्वाटजातीयठ० श्रीकान्हडपुत्र्याः ठराणुकुक्षिसंभूताया महं० श्रीललितादेव्याः पुण्याभि(*)वृद्धये श्रीनागेन्द्रगच्छे भट्टारकश्रीमहेन्द्रसरिसंताने शिष्यश्रीशान्तिसूरिशिष्यश्रीआणन्दसूरिश्रीअमरसूरिपदे भट्टारकश्रीहरिभद्रसरिपट्टालंकरणप्रभुश्रीविजयसेनसरिप्रतिष्ठितश्रीअजितनाथदेवादिविंशतितीर्थकरालंकृतोऽयमभिनवः समण्डपः श्रीसंमेतमहातीवतारमासादः कारितः। स श्रीजिनाधिपतिधर्मधुराधुरीणः श्लाघास्पदं कथमिवास्तु न वस्तुपालः । श्रीशारदासुकृतकीर्तिनयादिवेण्याः . पुण्यः परिस्फुरति जङ्गमसङ्गमो यः ॥ १ ॥ विभुताविक्रमविद्याविदग्धतावित्तवितरणविवेकैः । यः सप्तभिर्विकारैः कलितोऽपि वभार न विकारम् ॥२॥ यस्य भूः किमसावस्तु वस्तुपालसुतः सदा । नावर्णासावथाप्येतौ धर्मकर्मकृतौ कृतौ ।। ३ ।। कस्यापि कविता नास्ति विनास्य हृदयामुखम् । वास्तव्यं वस्तुपालस्य पश्यामस्तद्वयं च यम् ॥ ४॥ Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ६.४ प्राचीन जैनलेखसंग्रहे दुर्गः स्वर्गगिरिः सकल्पतरुभिर्भेजे न चक्षुष्पथे तस्थौ कामगवी जगाम जलधेरन्तः स चिन्तामणिः । कालेऽस्मिन्नवलोक्य यस्य करुणं तिष्ठेत कोऽन्यः स्वतः पुण्यः सोऽस्तु नं वस्तुपालसुकृती दानैकवीरः कथम् ॥५॥ सोऽयं मन्त्री गुरुरतितरामुद्धरन्धर्मभारं श्लाघाभूमिं नयति न कथं वस्तुपालः सहेलम् | तेजःपाल स्वबलधवलः सर्वकमणबुद्धिद्वैतीयीकः कलयतितरां यस्य धौरेयकत्वम् || ६ | एतस्मिन्वसुधासुधाजलधरे श्रीवस्तुपाले जगजीवातौ सितोच्चयैर्नवनवैर्नक्तं दिवं वर्षति (*)। आस्वातन्यजनावनोज्झितशशीज्योत्स्नाच्छवलगद्गुणो - - द्भुतैरद्य लक्ष्मीर्मन्थाच लेन्द्रभ्रमणपरिचयादेव पारिप्लवेयं भ्रुभृङ्गस्यैव भङ्गाच्चकितमृगदृशां प्रेमनस्थेतरस्य । आयुर्निश्वासवायुप्रणयपरतयैवेवमस्थैर्यदुस्थं स्थास्तुर्धर्मोऽयमेकः परमिति हृदये (*) वस्तुपालेन मेने ||८|| तेजःपालस्य विष्णोश्च कः स्वरूपं निरूपयेत् । स्थितं जगत्रयीं पातुं यदा यो वरकन्धरे ॥ ९ ॥ ललितादेवीनाम्ना सधर्मिणी वस्तुपालस्य । अस्यामनिरस्तनयस्तनयोऽयं () जयन्तसिंहाख्यः ॥ १० ॥ दृष्ट्वा वपुश्च वृच परस्परविरोधिनी । विवादा''''जैत्रसिंहस्तारण्यवाद्रि ( १ ) कः ॥ ११ ॥ (*) कृतिरियं मलधारिश्रीनरचन्द्रतुरीणाम् || स्तम्भतीर्थेऽत्र कायस्थवंशे वाजडनन्दनः । - ॥ ७ ॥ " Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-४३-६। प्रशस्तिमेतामालिखज्जैत्रासिंहभुवः सुधीः ।। बाहडस्य तनूजेन सूत्रधारेण धीमता । एषा कुमारसिंहेन समुत्कीर्णा प्रयत्नतः ॥ श्रीनेमेस्त्रिजगद्भर्तुरम्बायाश्च प्रसादतः। वस्तुपालान्वयस्यास्तु प्रशस्तिः स्वस्तिशालिनी ।। (गिरनार इन्सक्रिप्शन्स् नं. २२२७-२९ ) (४३-६) ॐ नमः श्रीसर्वज्ञाय ॥ संमेतादिशिरकिरीटमणयः स्मेरस्मराहंकृति___ध्वंसोल्लासितकीर्तयः शिवपुरमाकारतारश्रियः । आनत्यश्रितसंविदादिविलसद्रत्नौघरत्नाकराः - कल्याणावलिहेतवः प्रतिकलं ते सन्तु वस्तीर्थपाः ॥१॥ स्वस्ति श्रीविक्रमसंवत् १२८८ वर्षे फागुणशुदि १० बुधे श्री. मदणहिलपुरवास्तव्यमाग्वाटकुलालङ्करण(*)श्रीचण्डपालात्मज ठ० श्रीचण्डप्रसादाङ्गज ठ० श्रीसोमतनुज ठ०श्रीआशाराजनन्दनस्य ठ० . श्रीकुमारदेवीकुक्षिसम्भूतस्य ठ० श्रीलुणिग महं० श्रीमालदेवयोरनुजस्य महं० श्रीतेजःपालाग्रजन्मनो महामात्यश्रीवस्तुपालस्यात्मजे महं० श्रीललितादेवीकुक्षिसरोवरराजहंसायमाने महं० श्रीजयन्तसिंहे सं० ७९ वर्पपूर्व स्तम्भती (अ)र्थमुद्राव्यापारान् व्यापृण्वति सति सं० ७७ वर्षे श्रीशत्रुञ्जयोजयन्तप्रभृतिमहातीर्थयात्रोत्सवप्रभावाविभूत श्रीमद्देवाधिदेवप्रसादासादितसङ्घाधिपत्येन चौलुक्यकुलनभस्तलप्रकाशनकमार्तण्डमहाराजाधिराजश्रीलवणप्रसाददेवसुतमहाराज Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीन जैनलेखसंग्रहे श्रीवीरधवलदेवप्रीतिप्रतिपन्नराज्यसवेश्वर्येण श्रीशारदाप्रतिपन्नापत्येन महामा(*)त्यश्रीवस्तुपालन तथा अनुजेन सं० ७६ वर्षपूर्व गुर्जरमण्डले धवल ककप्रमुखनगरेषु मुद्राव्यापारान् व्यापृण्वता मह • श्रीतंजःपालेन च श्रीशत्रुचयार्बुदाचलप्रभृतिमहातीर्थेषु श्रीमदणहिलपुरभृगुपुरस्तम्भनकपुरस्तम्भतीर्थदर्भवतीयवलककप्रमुखनगरेषु तथा अन्य समस्तस्थान प्वपि कोटिशोऽभिनवधर्मस्थानानि प्रभृतजी(*)र्णोद्धाराश्च कारिताः ॥ तथा श्रीशारदाप्रतिपन्नपुत्रसचिवेश्वरश्रीवस्तुपालेन स्वधर्मचारिण्याः प्राग्वाटजातीय ट० श्रीकान्डपुत्र्याः ट० राणुकुक्षिसम्भृताया महं० श्रीलतितादेव्यास्वया आत्मनः पुण्याभिवृद्धये इह स्वयं निर्मापितश्रीशत्रुञ्जयमहातीर्थावतारश्रीमदाद्वितीयकरश्रीऋषभदेव स्तम्भनकपुगवतारश्रीपार्श्वनायंदेव सत्यपुरावतारश्रीमहावीरदेव प्रशस्तिसहितकरपीरावतार श्रीसरस्वतीमूर्ति देवकुलिकाचतुष्टयजिनयुगलअम्बावलोकनाशाम्बप्रधुन्नशिखरपुश्रीनेमिनायंदेवालंकृतदेवचुलिकाचतुष्टयनुरगाघिल्ड निजपितामह महं श्रीसोम स्वपिन टः श्रीआशाराजर्तिद्वितयचारुतोरणत्रयश्रीनमिनाथदेवआत्मीयपूर्वजाग्रजानुजपुत्रादिमूर्तिस(ओपन्वितसुखाद्घाटनकस्तंभश्रीअष्टापदमहातीर्थप्रभृति अनेककीतनपरंपराविराजित श्रीनेमिनाथदेवाधिदेवविभूषितश्रीमदुजयंतमहातीर्थे श्रीनागेंद्रगच्छे भवारकश्रीमद्रमूरिसंताने शिष्यश्रीशांतिमूरि शिष्यआणंदमृरि श्रीअमरसृरिपदे भट्टारकश्रीहरिभद्रसूरि पट्टालंकरणप्रभुश्रीविजयसनमृरिप्रतिष्ठित(*) श्रीमदजितनाथदेवप्रमुखविंशतितीर्थकरालंकृतोऽयमभिनवः समण्डपः श्रीसमेतावतारमहातीर्थप्रासादः कारितः ॥ ४॥ मुप्णाति प्रसभं बमुद्विजपतेगौरीगुरु लङ्मय Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-४३-६॥ नो धत्ते परलोकतो भयमहो हंसापलापे कृती। उच्चैरास्तिकचक्रवालमुकुटश्रीवस्तुपालस्फुट भेजे नास्तिकतामयं तव यशःपूरः कुतस्त्या(*)मिति ॥१॥ कोपाटोपपरैः परैश्चलचमूरगत्तुरङ्गक्षत__ क्षोणीक्षोदवशादशोपि जलधिः श्रीस्तम्भतीर्थे पुरे । स्वेदाम्भस्तटिनीघटाघटनया श्रीवस्तुपाल स्फुर तेजस्तिग्मगभस्तितप्ततनुभिस्तैरेव सम्पूरितः ॥ २॥ दिग्यात्रोत्सववीरवीरधवलक्षोणीधवाध्यासितं माज्यं राज्यरथस्य भारमभितः स्कंधे दधल्लीलया । भाति भ्रातरि दक्षिणे समगुणे श्रीवस्तुपालः कथं नश्लाघ्यः स्वयमश्वराजतनुजः कामं सवामा स्थितिः॥३॥ लावण्यांग इति द्युतिव्यतिकरैः सत्याभिधानोऽभवद् __ भ्राता यस्य निशानिशांतविकसचन्द्रप्रकाशाननः । शंके शंकरकोपसंभ्रमभरादासीदनंगः स्मरः साक्षादंगमयोऽयमित्यपहतः स्वर्गांगनाभिलघु ॥४॥ रक्तः सद्गतिभावभाजि चरणे श्रीमल्लदेवो परो यभ्राता परमेष्टिवाहनतया प्राप्तः प्रतिष्ठा पराम् । खेलन्निर्मलमानसे न समयं कापि श्रयन् पंकिलं विश्वे राजति राजहंस इव यः संशुद्धपक्षद्वयः ॥ ५ ॥ सोऽयं तस्य सुधाहरस्य कवितानिष्टः कनिष्टः कृती बंधुर्वधुरचुद्धिवोधमधुरः श्रीवस्तुपालाभिधः । ज्ञानांभोरुहकोटरे भ्रमरतां सारंगसाम्यं यशः सोमे सारितुलां च यस्य महिमक्षीरोदधौ स्वं दधौ ||६||(*) इंदुविदुरपां सुरेश्वरसरिडिंडीरपिंडः पति सां विद्रुमकंदलः किल विभुः श्रीवत्सलक्ष्मानमः । Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ६८ प्राचीन जैनलेख संग्रहे कैलासत्रिदशेभहिमवत्मायास्तु मुक्ताफलस्तोमः कोमलवालुकास्य च यशःक्षीरोदधी कौमुदी ॥५॥ हस्ताग्रन्यस्तसारस्वतरसरसनमाप्तमाहात्म्यलक्ष्मी स्तेजःपालस्ततोऽसौ जयति वसुर्भरैः पूरयन् दक्षिणाशाम् । यहुद्धिः कल्पिभ (# ) द्विपगहनपर क्षोणिभृगुद्धिसंप - लोपामुद्राधिपस्य स्फुरति लसदिनस्फारसं चारहेतुः ||८|| पुण्यश्रीर्भुवि मल्लदेवतनयोऽभूत्पुण्यसिंहो यशो वर्यः स्फुर्जति जैत्रसिंह इति तु श्रीवस्तुपालात्मजः । तेजःपालसुतस्त्वसौ विजयते लावण्यसिंहः स्वयं यैर्विश्वे भवदेकपादपि कल धर्मपादयम् ॥ ९ ॥ एते श्रीनागेंद्रगच्छे भट्टारक श्रीउदय[* प्रभसूरीणाम् । स्तंभतीर्थेऽत्र कायस्थवंशे वाजडनंदनः ॥ प्रशस्तिमेतामलिखत जैत्रसिंहध्रुवः सुधीः ॥ १ ॥ वाsस्य तनूजेन सुत्रधारेण धीमता । एपा कुमारसिंहेन समुत्कीर्णा प्रयत्नतः ॥ २ ॥ श्रीनेमेत्रिजगद्वर्तुरस्वायाच प्रसादतः । वस्तुपालान्वयस्यास्ति प्रशस्ति स्वस्तिशालिनी ॥ ३ ॥ श्रीवस्तुपादप्रभोः प्रशस्तिरियं निष्पन्ना शुभं भवतु ॥ ( ४४ ) वस्तुपालविहारेण हारेणेवोज्ज्वलश्रिया । उपकण्ठस्थितेनायं शैलराजो विराजते ॥ श्रीविक्रम संवत् १९८९ वर्षे आश्विन वदी १५ सोमे महामात्य श्रीवस्तुपालेन आत्मश्रेयोऽयं पचाद्भागे श्रीकपर्दियक्ष Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः–४५-४९ । 'प्रासादसमलंकृतः श्रीशत्रुंजयाव [ तार ] श्री आदिनाथप्रासादस्तदग्रतो वामपक्षे स्वीयसद्धर्मचारिणी महं० श्रीललितादेविश्रेयोऽर्थ विंशतिजिनालंकृतः श्री सम्मेतशिखरमासादस्तथा दक्षिणपक्षे द्वि० भार्या महं० श्री सोखुश्रेयोऽर्थं चतुर्विंशतिजिनोपशोभितः श्रीअष्टापदप्रासादः • अपूर्वघाटरचनारुचिरतरमभिनवप्रासादचतुष्टयं निजद्रव्येण कारयांचक्रे । (लिष्ट ऑफ कियोलॉजिकल रिमॅन्स इन वॉम्बे प्रेसिडेन्सी पृ. ३६१ ) ( ४५-४६ ) महामात्य श्रीवंस्तुपाल महं० श्रीललितादेवी मूर्ति । S महामात्य श्रीवस्तुपालमहं० श्रीसोखुकामूर्ति | ( लि० ऑ० रि० इ० वॉ० प्रे० पृ० ३५७-८ ) ( ४७-४८ ) ........ "पालविहारेण .... 11 यं शैलराजो विराजते ॥ 42 ****................... .....विहारेण हारेणेवोज्ज्वलश्रिया । उपकंठस्थितेनायं शैलराजो विराजते ॥ ( लि० ऑ० रि० इ० वा० प्रे० पृ० ३५९ ) (४९) ६९ संवत् १२१५ वर्षे चैत्रशुदि ८ स्वावद्येह श्रीमदुज्जयन्ततीर्थे जगतीसमस्तदेवकुलिका सत्कछा जाकुवालिसंविरण संघवि Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ७० प्राचीननेनलेखसंग्रह ठ० सालबाहण प्रतिपत्ला मृ० जसहदपु० सावदेवेन परिपूर्णा कृता ॥ तथा ८० भरथसुत ट० पंडि[त] सालिवाहणेन नागजरिसिरायापरितः कारित [ भाग] चत्वारिविवीकृतकुंडकातरतदधिष्ठात्रीश्रीविकादेवीप्रतिमा देवकृलिका च निप्पादिता ॥ (लि० ऑ० रि० इ० बॉ० प्रे० पृ० ३५६ ) (५०) संवत् १२२२ श्री श्रीमालज्ञातियमदं श्रीराणिगमुत महं० श्रीवाकेन पद्या कारिता । (लि० ऑ० रि० इ० बॉ० प्रे० पृ० ३५९) (५१) सं० १२२३ मई० श्रीग़ाणिगसुत मह] श्रीआवाकेन पद्या कारिता। (लि० ऑ० रि० इ० बॉ० प्रे० पृ० ३५९ ) (५२) श्रीमत्सरिधनेश्वरः समभवन्नीशीरभट्टात्मजः शिष्यस्त[ त्प]इपंकजे मधुकरक्रिडाकरो योऽभवत् ।। [शि प्यः शोभितवेत्र नेमिसदने श्रीचन्द्रमरि".... श्रीमद्रेवतके चकार शुभदे कार्य प्रतिष्ठादिकम् ॥ १ ॥ श्रीसङ्गातमहामात्यपृष्टायविहितोत्तरः समुउद्धतवंशादेव चण्डादिजनतान्वितः । सं. १२७६ ॥ (लि० ऑ० रि० इ० बॉ० प्रे० पृ० ३५५.) Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-५३-५५ । (५३.) दछ । संवत् १३०५ वर्षे वैशाख शुदि ३ शनौ श्रीपत्तनवास्तव्य श्रीमालज्ञातीय ठ० वाहड सुत महं० पद्मसिंह पुत्र ठ० पथिमिदेवी अंगज [ महणसिंहा ]नुज महं० श्रीसामतसिंह तथा महामात्य श्रीसलखणसिंहाभ्यां श्रीपार्श्वनाथविम्बं पित्रोः श्रेयसेऽत्र कारितं ततो बृहद्गच्छे श्रीप्रद्युम्नसूरिपटोद्धरण श्रीमानदेवसूरि शिष्य श्रीजयानं[ द सूरिभिः ] प्रतिष्ठितं । [ शुभं भवतु ] (लि० ऑ० रि० इ० बॉ० प्रे० पृ० ३५८. ) (५४) ___ संवत् १३३३ वर्षे ज्येष्ठ वदि १४ भौमे श्रीजिनप्रबोधसूरिसुगुरूपदेशात् उच्चापुरी वास्तव्येन श्रे० आसपालसुत श्रे० हरिपालेन आत्मनः स्वमात हरिलायाश्च श्रेयोऽथे श्रीउज्जयन्तमहातीर्थे श्रीनेमिनाथदेवस्य नित्यपूजार्थं द्र० २०० शतद्वयं प्रदत्तं । अमीषां व्याजेन पुष्पसहस्र २००० द्वयेन प्रतिदिनं पूजा कर्तव्या श्रीदेवकीय आरामवाटिकासत्कपुष्पानि श्रीदेवक..........."पंचकुलेन श्रीदेवाय कटापनीयानि ॥ (लि० ऑ० रि० इ० बॉ० प्रे० पृ० ३५३ ) (५५) संवत् १३३५ वर्षे वैशाख सुदि ८ गुरौ श्रीमदुजयन्तमहातीर्थे देव.... ..........."च श्रीनेमिनाथपूजार्थ धवलककवास्तव्य श्रीमालज्ञातीय संघ० वील्हणत...... (लि. ऑ० रि० इ० वॉ० ० पृ० ३५३ ) Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीन जैनलेखसंग्रहे ( ५६ ) संवत् १३३९ वर्षे ज्येष्ठ सुदि ८ चुधे श्रीउज्जयन्तमहातीर्थे श्रयवाणावास्तव्य प्राग्वाटज्ञातीय महं० जिसधरसुत महं० पूनसिंहभार्या गुनसिरि श्रेयोऽर्थं नेचकें द्र० ३०० त्रीणिशतानि नेचके कारितानि दिनं प्रतिपुप्फ० ३०५० ।। (लि० ऑ० ऑ० रि० इ० बॉ० प्रे० पृ० ३५२ ) ७२ (५७) ॥ ० ॥ संवत् १३५६ वर्षे ज्येष्ठ शुद्धि १५ शुक्रे श्रीपल्लीवाल ज्ञातीय श्रेष्ठ पासृसुत साहु पदम भार्या ते जला........ ""देन कुलगुरु श्रीस्पनि (१) मुनि आदेशेन श्रीमुनिसुव्रत - स्वामिविवं देवकुलिकां पितामह श्रेयो (लि० ऑ० रि० इ० वॉ० प्रे० पृ० ३६३) (५८) संवत् १३७० वर्षे वैशाख सुदि २ गुरु लीलादिवि श्रेयोर्थ श्री आदिनाथविवं थिरपाल - ( लि० ऑ०रि० इ० वॉ० प्रे० पृ० २६२ ) ( ५९ ) ओं नमः सर्वज्ञाय | संवत् १४८५ वर्षे कार्ति शुद्धि पंचमी ५ बुधे श्रीगिरिनारिमहातीर्थे ठा० पेतसिंह निर्वाण श्रीमंत्रिद्राल यवंशे श्रीमत सुनामगोत्रे मरुतीयाणा ८० जहा पुत्र ठा० लापू तत्लुत ठा० कदू-तदन्वय वीसल तदंगज टा० सुरा तदंगभू टा० Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-६०-६२ । ७३ ठा० माधू ठा० भीमसिंह ठ० माला भीमसिंह भार्या ठा० भीमा पुत्री - वाई मोहांण कुक्षिसमुत्पन्न ठा० पेतसिंह भार्या वाई चंदागह श्री नेमिनाथ चरणं प्रणमति । ( लि० ऑ० रि० इ० वा० प्रे० पृ० ३५४ ) (६०) संवत् १४९६ वर्षे आषाढ शुदि १३ गुरौ जंझणपुरिवास्तव्या महती आणी खरतरगच्छे गौत्र नन्हडे साह चादृणसंताने साह गुणराज सुत साह जाजा वीरम देवा पुत्र माणकचंद भ्रातृ संघवी राइमल श्रीगिरि [नारि] जात्रा करी श्रीनेमि [ नाथस्य ] ( लि० ऑ० रि० इ० वॉ० प्रे० पू० ३५५ ) ( ६१ ) स्वस्ति श्री १६८३ वर्षे कार्तिक वदि ६ सोमे श्रीगिरनारतीर्थनी पूर्वपाजनो उद्धार श्रीदिवने संघे पीयनिप्रज्ञ ( पुण्यनिमित्त १ ) श्रीमालज्ञातयिमां सिंघजी मेघजीने उद्यमे कराव्यो । ( लि० ऑ० रि० इ० वॉ० प्रे० पृ० ३६० ) ( ६२ ) " वातेन ..... केन उपायेन .......जादवकुलतिलक तीर्थंकर श्रीने ..... राजदेव प [ति] सिधचक्रपति श्रीजय सिंघदेव ... विजय "पारकरणायनतपितभि ........ .......... मिनाथमासाद ... ठ० कीका च ठ० वाता सूत्रविक्रममारुति 10 **** ......... .... .... ***** ( लि० ऑ० रि० इ० चॉ० प्रे० पृ० ३५६ ) Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : ७४ 1 प्राचीन नै नलेख संग्रहे ( ६३ ) स्वस्ति श्रीधृतिनमः श्रीनेमिनाथाय जवर्षे फाल्गुन शुद्धि ५ गुरौं श्री - तिलकमहाराज श्रीमहापाल - वयरसिंह भार्या फाउत सासुत सा० साईआ सा० मेलामेलाजसुता रूडी गांगी प्रभृति - नाथप्रासादः कारितः प्रतिष्टि मुरि तत्पढे श्रीमुनिसिद्द - .............. - 'कल्याणत्रय (लि० ऑ० ऑ० रि० इ० वॉ० प्रे० पृ० ३५४ ) Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ अर्बुदाचलस्थितप्रशस्तयः। ASERSER गूर्जरमहामात्य-श्रीतेजःपालकारित-लूणसिंहवसहिका गतप्रशस्तिलेखाः। (६४) ॥ ॥ वंदे सरस्वती देवीं याति या का[व] मानसं । नी [यमा] ना [निजेने] व [यानपा] नस [व]ासिन[] ||१|| यः [क्षतिमा [नप्य रु [णः प्रकोपे शांतोपि दीप्त]: स्मरनिग्रहाय । निमीलिताक्षो [पि सम] ग्रदर्शी स वः शिवायास्तु शि[वात] नूजः ॥ २ ॥ अणहिलपुरमस्ति स्वस्तिपात्रं प्रजा [ना म] जरजिर[घुतुल्यैः] पाल्य]मानं चुलुिक्यैः] । [चिरम] तिरमणीनां य [त्र वक्त्रे)न्दु [मंदी]__ कृत इव [सितपक्षपक्षयेऽप्यंधकारः ।। ३ ।। तत्र प्राग्वाटान्वयमुकुटं कुटजप्रसन()विशदयशाः । दानविनिजितकल्पद्रुमपंखंडचंडपः समभूत् ॥ ४ ॥ चंडम[सादसंज्ञिः] स्वकुल [मासा) दहेमदंडोऽस्य । मसर[त्कीर्तिपताकः पुण्यविपाकेन मूनुरभूत् ।। ५॥ Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ७६ प्राचीन जैनलेखसंग्रहे आत्मगुणैः किरणैरिव सोमो रोमोमं सतां (# ) कुन् । उदगाद्गाधमध्यादुग्धोदधिवात्तस्मात् || ६ || एतस्मादजनिजिनावि[नाथभक्ति विभ्राणः स्वमनसि शश्वदश्वरा[जः । तस्यासीsविततमा कुमारदेवी देवी त्रिपुररिपोः कुमारमाता ॥ ७ ॥ तयोः प्रथमपुत्रोऽभून्मंत्री हृणिगसंज्ञया । दैवादवाप बालोऽपि सालोक्यं [च]]सवेन सः ॥ ८ ॥ पूर्व्वमंत्र सचिवः स कोविदै गण्यते स्म गुणवत्सु लुणिगः । यस्य निस्तुपपतेर्मनीपया धिक्कृतेव विषणस्य श्रीरपि ॥ ९ ॥ श्रीमदेवः श्रि(*)तमहिदेवः तस्यानुजो मंत्रिमतल्लिकाऽभूत् । बभूव यस्यान्यवनांगनासु लुब्धा न बुद्धि: शमलव्धबुद्धेः ॥ १० ॥ विधाने भुवनच्छिद्रपिधाने विभिन्नसंघाने | सृष्टिकता नहि सृष्टः प्रतिमहो महदेव (स्य ॥ ११ ॥ नीलनीरदकदम्बकमुक्त श्वेतकेतुकिरणोद्धरणेन । मल्लदेवयशसा गलहस्तो हस्तिमदशनांशुषु दत्तः ॥ १२॥ तस्यानुजो विजयते विजितेंद्रियस्य सारस्वतामृतकृताद्भुतद्दर्षैवर्षैः । श्रीवस्तु [पा]ल इति भावतलस्थितानि दौस्थ्याक्षराणि सुकृती कृतिनां विपन् ॥ १३ ॥ Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीनजैनलेखसंग्रहे ए(*)कोत्पत्तिनिमित्तौ यद्यपि पाणी तयोस्तथाऽप्येकः। वामोऽभूदनयोन तु सोदरयोः कोऽपि दक्षिणयोः ।। २३ ।। धर्मस्थानांकितामुर्वी सर्वतः कुर्वताऽमुना । दत्तः पादो बलाईधुयुगलेन कलेगेले ॥ २४ ॥ इतश्चौलुक्यवीरा(*)णां बंशे शास्त्राविशेषकः । अर्णोराज इति ख्यातो जातस्तेजोमयः पुमान् ॥ २५ ॥ तस्मादनंतरमनंतरितप्रतापः प्राप क्षिति क्षतरिपुलवणप्रसादः । ___ स्वर्गापगाजलबलक्षितशंखशुभ्रा वभ्राम यस्य लवणाधिमतीय कीर्तिः(*) ॥ २६ ॥ सुतस्तस्मादासीदशरथककुत्स्थप्रतिकृतेः प्रतिक्ष्मापालानां कवचित्तवलो वीरधवलः । यशःपूरे यस्य प्रसरति रतिलांतमनसा__ मसाध्वीनां भग्नाभिसरणकलायां कुशलता ॥ २७॥ चौलुक्यः सुकृती स वीरधवलः करणेजपानां जपं यः कर्णेऽपि चकार न प्रलपतामुद्दिश्य यौ मंत्रिों । आभ्यामभ्युदयातिरेकरुचिरं राज्यं स्वभतुः कृतं बाहानां निवहा घटाः करटिनां बद्धाच सौंधांगणे ॥२८॥ तेन मंत्रियेनायं जाने जानूपवर्तिना । वि(भुर्भुजद्वयेनेव सुखमाश्लिप्यति श्रियं ॥ २९ ॥ इतश्च । गौरीवरश्वशुरभूधरसंभवोऽय मस्त्यर्बुदः ककुदमद्रिकदंबकस्य । मंदाकिनी घनजटे दधदुत्तमांगे] यः श्यालका शशिभृतोऽभिनयं करोति ॥ ३० ॥ Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-६४ | कचिदिह विहरंतीची (*) क्षमाणस्य रामाः प्रसरति रतिरंतर्मोक्षमाकांक्षतोऽपि । वचन मुनिभिरपश्यतस्तीर्थवीथीं भवति भवविरक्ता धीरधीरात्मनोऽपि ॥ ३१ ॥ श्रेयः श्रेष्ठवशिष्टहोमहुतभुक्कुंडान्मृतंडात्मजप्रद्योताधिकदेहदीधितिभ ( * ) रः कोऽप्याविरासीन्नरः । तं मत्वा परमारणैकर सिकं स व्याजहार श्रुतेराधार: परमार इत्यजनि तन्नामाऽथ तस्यान्त्रयः ॥ ३३२ ॥ श्रीधूमराजः प्रथमं वभूव भूवासवस्तत्र नरेंद्रवंशे । भूमीभृतो यः कृतवानभिज्ञान् पक्षयोच्छे (*) दनवेदनासु ॥ ३३ ॥ धंधुकध्रुव भटादयस्तत स्ते रिपुद्विपटाजितोऽभवन् । यत्कुलेऽजनि पुमान्मनोरमो रामदेव इति कामदेवजित् ॥ ३४ ॥ रोदः कंदरवर्त्तिकीर्त्तिलहरीलिप्तामृतांशुद्युतेशयशोध इ ( * ) त्यासीत्तनृजस्ततः । यथौलुक्यकुमारपालनृपतिप्रत्यर्थितामागतं - ७९ मत्वासत्वरमेव मालवपति व (ब) लालमालब्धवान् ||३५|| शत्रुश्रेणीगलविदलनोन्निद्र नित्रिंशधारो धारावर्ष: समजनि सुतस्तस्य विश्वप्रशस्यः । क्रोधाकांत (*)धनवसुधानियले यत्र जाताश्योतन्नेत्रोत्पलजलकणाः कोंकणाधीशपत्त्यः ॥ ३६ ॥ Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ८० प्राचीन जैनलेखसंग्रहे सोऽयं पुनर्दाशरथिः पृथिव्यामव्याहतौजाः स्फुटमुज्जगाम । मारीचवैरादिव योऽधुनापि [[]गव्यमव्यग्रमतिः करोति ॥ ३७ ॥ सामं(*)तसिंहसमितिक्षितिविक्षतीजः श्रीगुर्जरक्षितिपरक्षणदक्षिणासिः । महावनस्तदनुजो दनुजोत्तमारि चारित्रमत्र पुनरुज्ज्वलयांचकार ॥ ३८ ॥ देवी सरोजासन संभवा किं कामप्रदा किं सुरसौरभेयी । प्रहादनाकारबरा (*)धराया इतश्च सायातवत्येष न निश्रयो मे ॥ ३९ ॥ धारावर्षसुतोऽयं जयति श्री सोमसिंहदेवो यः । पितृतः शौर्य विद्यां पितृव्यकाद्दानमुभयतो जगृहे ॥ ४० ॥ मुक्त्वा विमकरानरातिनिकरान्निज्जित्य तत्किंचन - प्रापत्संप्रति सोम(*) सिंनुपतिः सोमप्रकाश यशः । येनोन्नतमुज्ज्वलं रचयताप्युत्ताम्यतामीया सर्वेशामिद्द विद्विषां नहि मुखान्मालिन्यमुन्मूलितं ॥४१॥ वसुदेवस्येव सुतः श्रीकृष्णः कृष्णराजदेवोऽस्य । मात्राधिकमतापो यशोद (*) वासंश्रितो जयति ॥ ४२ ॥ अन्वयेन विनयेन विद्यया विक्रमेण सुकृतक्रमेण च । Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , दयिता ललितादेवी तनयमवीतनयमाप सचिवेंद्रात् । नाम्ना जयंत (*) सिंह जयंतमिंद्रात् पुलोमपुत्रीव ॥ ४४ ॥ यः शैशवे विनयवैरिणि बोधवंध्ये धत्ते नयं च विनयं च गुणोदयं च । सोऽयं मनोभवपराभवजागरूक इतच लेखाङ्कः-६४ । कापि कोऽपि न पुमानुपैति मे वस्तुपालसदृशो दृशोः पथि ॥ ४३ ॥ रूपो न कं मनसि चुंबति जैत्रसिंहः ॥ ४५ ॥ श्रीवस्तुपालपुत्रः कल्पायुरयं जयं (#तसिंहोऽस्तु | कामादधिकं रूपं निरूप्यते यस्य दानं च ॥ ४६ ॥ स श्रीतेजःपालः सचिवचिरकालमस्तु तेजस्वी | येन जना निश्चितचिंतामणिनेव नंदति ॥ ४७ ॥ यच्चाणक्यामरगुरुमरुद्व्याधिशुक्रादिकानां प्रागुत्पादं व्यधित भुवने (*) मंत्रिणां बुद्धिधाम्नां । चक्रेऽभ्यासः स खलु विधिना नूनमेनं विधातुं तेजःपालः कथमितरथाधिक्यमपि तेषु ॥ ४८ ॥ अस्ति स्वतिनिकेतनं तनुभृतां श्रीवस्तुपालानुजस्तेजःपाल इति स्थिति बलिकृतामुर्व्वीतले पालयन् । आत्मीयं (# ) हु मन्यते न हि गुणग्रामं च कामंदकिचाणक्योऽपि चमत्करोति न हृदि पेक्षास्पदं प्रेक्ष्य यं ॥ ४९ ॥ वर्णनं ॥ ८१ 11 महं श्रीतेजःपालस्य पत्न्याः श्रीअनुपमदेव्याः पितृवंश ← Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीनजैनलेखसंग्रहे प्राग्वाटान्वयमंडनैकमुकुटः श्रीसांद्रचंद्रावती__वास्तव्यः स्त(*)वनीयकीर्तिलहरिप्रक्षालित्तक्ष्मातलः । श्रीगागाभिधया सुधीरजनि यदृत्तानुरागादभूत् . को नाप्तप्रमदो न दोलितशिरा नोद्धृतरोमा पुमान् ॥५०॥ अनुसृतसज्जनसरणिधरणिगनामा बभूव तत्तनयः। स्वप्रमुहदये(*)गुणिना हारेणेव स्थितं येन ॥ ५१ ।। त्रिभुवनदेवी तस्य त्रिभुवनविख्यातशीलसंपन्ना । दयिताऽभूदनयोः पुनरंग देधा मनस्त्वेकं ॥ ५२ ॥ अनुपमदेवी देवी साक्षादाक्षायणीव शीलेन । तदुहिता सहिता श्रीतेजपालेन(*) पत्याऽभूत् ।। ५३ ॥ इयमनुपमदेवी दिव्यवृत्तप्रसून व्रततिरजनि तेजःपालमंत्रीशपत्नी । नयविनयविवेकौचित्यदाक्षिण्यदान प्रमुखगुणगणेंदुघोतिताशेपगोत्रा ॥ ५४ ॥ लावण्यसिंहस्तनयस्तयोरयं रयं जयन्नि(*) द्रिीयदृष्टवाजिनां। लम्चापि मीनध्वजमंगलं वयः प्रयाति धम्मकविधायिनाऽध्वना ॥ ५५ ॥ श्रीतेजपालतनयस्य गुणानमुप्य श्रीलूणसिंहकृतिनः कति न स्तुवंति । श्रीवंधनोधुरतरैरपि यः समंता दुद्दामता त्रिजगति क्रि(*,यते स्म कीर्तेः ॥ ५६ ॥ गुणधननिधानकलशः प्रकटोऽयमवेष्टितश्च खलसः । उपचयमयते सततं सुजनरूपजीपमानोऽपि.॥५७॥ . Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-६४ । मल्लदेवसचिवस्य नंदनः पूर्णसिंह इति लीलुकासुतः । तस्य नंदतिसुतोयमह्नणा (*)देविभूः सुकृतवेश्म पेथडः ॥ ५८ ॥ अभूदनुपमा पत्नी तेजःपालस्य मंत्रिणः । लावण्यसिंहनामायमायुष्मानेतयोः सुतः ॥ ५९ ॥ तेजःपालेन पुण्यार्थं तयोः पुत्रकलत्रयोः । हर्म्य श्रीनेमीनाथस्य तेने तेनेदमर्बुदे ( * ) || ६० ॥ तेजःपाल इति क्षितीं दुसचिवः शंखोज्ज्वलाभिः शिलाश्रेणीभिः स्फुरदिंदुकुंदरुचिरं नेमिप्रभो मंदिरं । उच्चैमंडपमग्रतो जिन[वरा]वासद्विपंचाशतं तत्पार्श्वेषु वलानकं च पुरतो निष्पादयामासिवान् ॥ ६१ ॥ श्रीमच्चंड (*), [प] संभवः [सम] भवच्चंडप्रसादस्ततः सोमस्तत्प्रभवोऽश्वराज इति तत्पुत्राः पवित्राशयाः । श्रीमल्लूणिग मल्लदेव सचिव श्रीवस्तुपालादया ८३ स्तेजःपालसमन्विता जिनमतारामोन्नमन्नीरदाः ॥ ६२ ॥ श्रीमंत्री श्वरवस्तुपालतनयः श्रीजै ( * ) त्रसिंहाहयस्तेजःपालसुतश्च विश्रुतमतिर्द्धावण्यसिंहाभिधः । एतेषां दश मूर्त्तयः करिवधूस्कंधाधिरूढाविरं राजते जिनदर्शनार्थमयतां दिनायकानामिव ॥ ६३ ॥ मूर्तीनामिह पृष्ठतः करिवधू पृष्ठमतिष्ठाजुपां तन्मूत्तीर्विम (*) लाश्मखत्तकगताः कांतासमेता दश । चौलुक्यक्षितिपालवीरधवलस्याद्वैतबंधुः सुधी स्तेजःपाल इति व्यधापयदयं श्रीवस्तुपालानुजः ||६४ || Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीन जैनलेख संग्रहे तेजःपालसकलप्रजोपजीव्यस्य वस्तुपालस्य । सविधे विभाति सफलः (*) सरोवरस्येव सहकारः ॥ ६५ ॥ तेन भ्रातुयुगेन या प्रतिपुरग्रामाध्वशैलस्थलं वापीकूपनिपानकाननसरःप्रासादसत्रादिका । धर्मस्थानपरंपरा नवतरा चक्रेऽथ जीर्णोद्धृता तत्संख्यापि न बुध्यते यदि परं तद्वेदि () नी मेदिनी ॥ ६६ ॥ ८४ शंभोः श्वासगतागतानि गणयेद् यः सम्मतिर्योऽथ वा नेत्रोन्मीलनमीलनानि कलयेन्मार्कडनाम्नी मुनेः । संख्यातुं सचिवद्वयीविरचितामेतामपेतापर व्यापारः सुकृतानुकीर्तनततिं सोम्युज्जिहीते यदि (*) ||६७|| सर्व्वत्र वर्त्ततां कीर्त्तिरश्वराजस्य शाश्वती । सुकर्त्तुमुपकर्तुच जानीते यस्य संततिः ॥ ६८ ॥ आसीचंडपमंडितान्वयगुरुन्नागेंद्र गच्छश्रिय चूडारत्नमयत्नसिद्धमद्दिमा सूरिर्मद्राभिः । तस्माद्विस्मयनीयचारुचरितः श्रीशांति ( ) [(मूरिस्त] तोप्यानंदामरसूरियुग्ममुदयचन्द्रार्कदीपद्युति ॥ ६९ ॥ श्रीजैनशासनवनीनवनीरवाहः श्रीमांस्ततोऽप्यवहरो हरिभद्रसूरिः । विद्यामदोन्मदगदेष्वनवद्यवैद्यः ख्यातस्ततो विजयसेनमुनीश्वरोऽयं ॥ ७० ॥ गुरो [स्त](*)स्या [शि] पां पात्रं सूरिरस्त्युदयप्रभः । मौक्तिकानीव सूक्तानि भांति यत्प्रतिभांबुः ॥ ७१ ॥ एतद्धर्म्मस्थानं धर्म्मस्थानस्य चास्य यः कर्त्ता तावद्वयमिदमुदियादुदयत्ययमर्बुदो यावत् ॥ ७२ ॥ 1 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-६५ । श्रीसोमेश्वरदेवथुलुक्यनरदेवसेवितांदि(*)युगः । रचयांचकार रुचिरां धर्मस्थानप्रशस्तिमिमां ॥ ७३ ॥ श्रीनेमेरम्बिकायाच प्रसादादर्बुदाचले। वस्तुपालान्वयस्यास्तु प्रशस्तिः स्वस्तिशालिनी ॥ ७ ॥ सूत्र० केल्हणसुतधांधलपुत्रेण चंडेश्वरेण प्रशस्तिरियमुकीर्णा (*) श्रीविक्रम [ संवत् १२८७ वर्षे ] फाल्गुणवदि ३ रवौं श्रीनागेंद्रगच्छे श्रीविजयसेनहरिभिः प्रतिष्ठा कृता ।। (६५) ॥०॥ ॐ नमः..............[संव]त् १२८७ वर्षे लौकिकफाल्गुनवदि ३ रवौ अबेह श्रीमदणहिलपाटके चौलुक्यकुलकमलराजहंससमस्तराजावलीसमलंकृतमहाराजाधिराजश्रीभ.......(:) विजयिराज्ये त................ .........."श्रीवसिष्ट(ए)कुंडयजनानलोद्भुतश्रीमद्धमराजदेवकुलोत्पन्नमहामंडलेश्वरराजकुलश्रीसोमासहदेवविजयिराज्ये तस्यैव महाराजाधिराजश्रीभीमदेवस्य प्रसाद] ......( ४ ) रात्रामंडले श्रीचौलुक्यकुलोत्पन्नमहामंडलेश्वरराणकश्रीलवणप्रसाददेव सुतमहामंडलेश्वरराणक श्रीवीरधवलदेवसत्कसमस्तमुद्राव्यापारिणा श्रीमदणहिलपुरवास्तव्यश्रीमान्बाटजातीय ट० श्रीचंड [५]..............(*) चंडप्रसादात्मजमहं० श्रीसांमतनुज ट० श्रीआसराजभार्या ट० श्रीकुमारदेव्योः पुत्रमदं श्रीमल्लदेवसंघपतिमहं श्रीवस्तुपालयोरनुजसहोदरभ्रामहं श्रीतेजःपालेन स्वकीयभार्यामहं० श्रीअनुपमदव्यास्तत्कुमि[सं.]............(+) १- भागदेव-' -'मुन ८० श्री' :- - Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीनजैनलेखसंग्रहे वित्रपुत्रमहं० श्रीलूणसिंहस्य च पुण्ययशोभिवृद्धये श्रीमदर्बुदाचलोपरि देउलवाडाग्रामे समस्तदेवकुलिकालंकृतं विशालहस्तिशालोपशोभितं श्रीलणसिंहवसहिकाभिधानश्रीनेमिनाथदेवचैत्यमिदं कारितं ॥ छ ॥ (*) प्रतिष्टितं श्रीनागेंद्रगच्छे श्रीमहंदमूरिसंताने श्रीशांतिमुरिशिप्यश्रीआणंदमूरिश्रीअमरचंद्रमरिपट्टालंकरणप्रभुश्रीहरिभद्रसरिशिष्यैः श्रीविजयसेनमूरिभिः ॥ छ ।। अत्र च धर्मस्थाने कृतश्रावकगोष्टि(ष्टि)कानां नामा (*) नि यथा ।। महं० श्रीमल्लदेव महं० श्रीवस्तुपाल महं० श्रीतेजःपालप्रभृतिभ्रातृत्रय. संतानपरंपरया तथा महं० श्रीलूणसिंहसत्कमातृकुलपक्षे श्रीचंद्रावतीवास्तव्यपाग्वाटज्ञातीय ठ० श्रीसावदेवसुत ट० श्रीशालिगतनुज ८० (*) श्रीसागरतनय ८० श्रीगागा पुत्र ठ० श्रीधरणिग भ्रात महं० श्रीराणिगमहं० श्रीलीला तथा ट० श्रीधरणिग भार्या ट०श्रीतिहुणदेविकुक्षिसंभूत महं० श्रीअनुपमदेवीसहोदरभ्रात ८० श्रीखीम्बसीह ट० श्रीआम्बसींह ठ० श्रीऊदल (*)तथा महं० श्रीलीलासुतमहं० श्रीलणसीह तथा भ्रातृ ट० जगसीह ट० रत्नसिंहानां समस्तकुटुंवेन एतदीयसंतानपरंपरया च एतस्मिन् धर्मस्थाने सकलमपि स्नपनपूजासारादिकं सदैव करणीयं लिहिणीयं च ॥ तथा ।। (*) श्रीचंद्रावत्याः सत्कसमस्तमहाजनसकलजिनचैत्यगोष्टिाप्टिोकप्रभृतिश्रावकसमुदायः ॥ तथा उवरणी कीसरउलीग्रामीयप्राग्वाटज्ञा० श्रे० रासल उ० आसघर तथा ज्ञा० माणिभद्र उ० श्रे० आल्हण तथा ज्ञा० श्रे० देल्हण उ० खीम्बसी(*)ह घटनातीय श्रे० नेहा उ० साल्दा तथा ज्ञा० धउलिग उ० आसचंद्र तथा ज्ञा० श्रे वहुदेव उ० सोम प्राग्वाटज्ञा० श्रे० सावड उ० श्रीपाल तथा ज्ञा० ० जाँदा उ० पाल्हण धर्कटना० श्रे० पासु Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-६५ । उ० सादा माग्वाटज्ञातीय पूना उ० साल्हा तथा श्रीमालना० पूना उ० साल्हामभृतिगोष्टि(ष्ठि)काः । अमीभिः श्रीनेमिनाथदेवप्रतिष्टा(ष्ठा)वर्पग्रंथियात्राष्टाहिकायां देवकीयचैत्रवदि ३ तृतीयादिने स्नपनपूजाद्युत्सवः कार्यः । तथा कासहृदग्रामीय ऊएसवालज्ञा(*)तीयश्रे० सोहि उ० पाल्हण तथा ज्ञा० श्रे० सलखण उ० वालण प्राग्वाटज्ञा० श्रे० सांतुय उ० देल्हुय तथा ज्ञा० श्रे० गोसल उ० आल्हा तथा ज्ञा० श्रे० कोला उ० आम्बा तथा ज्ञा० श्रे० पासचंद्र उ० पूनचंद्र तथा ज्ञा० श्रे० जसवीर उ० ज(गा तथा ज्ञा० ब्रह्मदेव उ० राल्हा श्रीमालज्ञा० कडुयरा उ० कुलधरप्रभृतिगोष्टि(ष्ठि)काः । अमीभिस्तथा ४ चतुर्थीदिने श्रीनेमिनाथदेवस्य द्वितीयाष्टाहिकामहोत्सवः कार्यः ॥ तथा ब्रह्माणवास्तव्यप्राग्वाटज्ञातीयमहाजनि० (४) आंमिग उ० पूनड ऊएसवालज्ञा० महा० धांधा उ० सागर तथा ज्ञा० महा० साटा उ० वरदेव प्राग्वाटज्ञा० महा० पाल्हण उ० उदयपाल ओइसबालज्ञा महा० आवोधन उ० जगसीह श्रीमालज्ञा० महा० वीसल उ० पासदेव प्रा(ग्वाटज्ञा० महा० वीरदेव उ० अरसीह तथा ज्ञा०श्रे० धणचंद्र उ०. रामचंद्रप्रभृति गोष्टि(ठि)काः । अमीभिस्तथा५ पंचमीदिने श्रीनेमिनाथदेवस्य तृतीयाष्टाहिकामहोत्सवः कार्यः ॥ तथा धउलीग्रामीय प्राग्वाटजातीयश्रे० सा(*)जण उ० पासवीर तथा ज्ञा० श्रे० वोहडि उ० पूना तथा ज्ञा० श्रे० जसड़य उ० जेगण तथा तातीय श्रे० साजन उ० भोला तथा ज्ञा० पासिल उ० पूनुय तथा ना० श्रे० राजुय उ० सावदेव तथा ज्ञा० दृगसरण उ० साहणीय आइसवाल()ज्ञा० श्रे० सलखण उ० महं• जोगा तथा ज्ञा देवकुंयार उ० आसदेव प्रभृति गोष्टिष्टि)काः । अमीभिस्तथा ६ पष्ठी Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ८८ प्राचीन नलेखसंग्रह दिने श्रीनेमिनाथदेवस्य चतुर्थाष्टाहिकामहोत्सवः कार्यः ॥ तथा मुंडस्थलमहातीर्थवास्तव्यप्राग्वाटज्ञातीय (*) श्रे० संधीरण उ० गुणचंद्र पाल्हा तथा श्रे० सोहिय उ० आश्वेसर तथा श्रे० जेजा उ० खांखण तथा फीलिणीग्रामवास्तव्य श्रीमालज्ञा० वापलगाजणप्रमुखगोष्टि ठिकाः । अमीभिस्तथा ७ सप्तमीदिने श्रीनेमिनाथदेवस्य पंचमाष्टाहिकाम(*)होत्सवः कार्यः ॥ तथा इंडाउद्राग्रामडवाणीग्रामवास्तव्य श्रीमालज्ञातीय श्रे० आम्बुय उ० जसरा तथा ज्ञा० )[0] लखमण उ० आम तथा ज्ञा० अं० आसल उ० जगदेव तथा ज्ञा० श्रे० स्मृमिग उ० धणदेव तथा ज्ञा० श्रे० जिण देव उ० जाला()प्रारबाटना०० आसल उ० सादा श्रीमालज्ञा० श्रे० देदा उ० वीसल तथा ज्ञाः श्रे० आसधर उ० आसल तथा ज्ञा० श्रे० थिरदेव उ० वीरुय तथा ज्ञा श्रे० गुणचंद्र उ० देवधर तथा ज्ञा० श्रे० हरिया उ० हेमा प्राग्वाटज्ञा० श्रे० लखमण(*) उ० कड्याप्रभृतिगोष्टि(ष्ठि)काः । अमीभिस्तथा ८ अष्टमीदिने श्रीनेमिनाथ देवस्य पष्ठाष्टाहिकामहोत्सवः कार्यः । तथा [य]डाइडवास्तव्यप्राग्वाटज्ञातीय श्रे० देशल उ० ब्रह्मसरणु तथा ज्ञा०जसकर उ००धणिया तथा ज्ञा[0] श्रे० (*) देल्हण उ० आल्हा तथा ज्ञा० श्रे० वाला उ० पद्मसिह तथा ज्ञा० श्रे० आंवुय उ० बोद्दडि तथा ज्ञा० श्रे० बोसरि उ० पूनदेव तथा ज्ञा [6] श्रे० वील्य उ० साजण तथा ज्ञा० ऋ० पाहुय उ० जिणदेवप्रभृतिगोष्टि(ष्ठिीकाः । अमीभिस्तथा ९ नवमीदिने (*) श्रीनेमिनाथदेवस्य सप्तमाष्टाहिकामहोत्सवः कार्यः । तथा साहिलबाडावास्तव्य ओइसवालज्ञातीय श्रे० देल्हा उ० आल्हण श्रे० नागदेव उ० आम्बदेव श्रे० का... ल्हण २० आसल ० वोहिय ७० लाखण श्रे० जसदेव उ० HHHH Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्रतिगोष्टिहिकामहास नानामियं ०५ लेखाकः-६५ । चाहड श्रे० (*) सीलण उ० देल्हण श्रे० बहुदा श्रे० महधरा उ० धणपाल श्रे० पूनिग उ० वाघा श्रे० गोसल उ• वहडाप्रभृतिगोष्टि(ष्ठि)काः । अमीभिस्तथा १० दशमीदिने श्रीनेमिनाथदेवस्य अष्टयाष्टाहिकामहोत्सवः कार्यः ॥ तथा श्रीअर्बुदोपरि देउलवा(*)डावास्तव्यसमस्तश्रावकैः श्रीनेमिनाथदेवस्य पंचापि कल्याणिकानि यथादिनं प्रतिवर्ष कर्तव्यानि । एचमियं व्यवस्था श्रीचंद्रावतीपतिराजकुलश्रीसोमसिंहदेवेन तथा तत्पुत्रराज श्रीकान्हडदेवप्रमुखकुमरैः समस्तराजलोकैस्त(*)था श्रीचंद्रावतीयस्थानपतिभट्टारकप्रभृतिकविलास तथा गूगुलीवाह्मण समस्तमहाजनगोष्टि(ठि) कैश्च तथा अर्बुदाचलोपरि श्रीअचलेश्वरश्रीवशिष्ठ तथा संनिहितग्राम देउलवाडाग्राम-श्रीश्रीमातामहघुग्राम-आवुयग्राम-ओरासाग्राम-उ(*)त्तरछग्राम-सिहरग्राम-सालग्राम-हेठउंजीग्राम-आखीग्राम-श्रीधांधलेश्वरदेवीयकोटडीप्रभृतिद्वादशग्रायेषु संति(ट)मानस्थानपतितपोधनगृगुलीब्राह्मणराठियमभृतिसमस्तलोकस्तथा भालि-भाडा-प्रभृतिग्रामेषु संतिष्ट(ट)मानश्रीप्रतीहा(*)रवंशीयसर्च राजपुत्रैश्च आत्मीयात्मीयस्वेच्छया श्रीनेमिनाथदेवस्य मंडपे समुपविश्योपविश्य महं० श्रीतेजःपालपार्थात् स्वीयस्वीयममोदपूर्वक श्रीलणसीहवस हिकाभिधानस्यास्य धर्मस्थानस्य सब्बोंपि रक्षा भारः स्वीकृतः। तदेतदात्मीयवचनं प्रमाणीकुर्वभि(जिरितः सबैरपि तथा एतदीयसंतानपरंपरया च धर्मस्थानमिदमाचंद्राकी यावत परिरक्षणीयं ॥ यतः। किमिह कपालकमंडलुवल्कलसितरक्तपटजटापटलः । वृतमिदमुज्ज्वलगुन्नतमनसां प्रतिपत्रनिर्वहण ॥छ |() 12 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीननैनलेखसंग्रहे तथा महाराजकुलश्रीसोमसिंहदेवेन अस्यां श्रीलूणसिंहवसहि. कायां श्रीनेमिनाथदेवाय पूजांगभोगाथै वाहिरयां डवाणीग्रामः शासनेन प्रदत्तः ।। स च श्रीसामासिंहदेवाभ्यर्थनया प्रमारान्वयिभिराचंद्राक यावत् प्रतिपाल्यः ॥ * ॥ (*) सिद्धिक्षेत्रमिति प्रसिद्धमहिमा श्रीपुंडरीकोगिरिः श्रीमान् रेवतकोपि विश्वविदितः क्षेत्रं विमुक्तेरिति । नूनं क्षेत्रमिदं द्वयोरपि तयोः श्रीअर्बुदस्तत्प्रभू भेजाते कथमन्यथा सममिमं श्रीआदिनमी स्वयं ॥ १ ॥ संसारसर्चस्वमिहेव मुक्तिसर्चस्वमप्यत्र जिनेश दृष्टं । विलोक्यमाने भवने तवास्मिन् पूर्व परं च त्वयि दृष्टिपाथे ||२|| श्रीकृष्णपीयश्रीनयचंद्रमरिमें || सं० सरवणपुत्रसं० सिंहराज साधू साजण सं०सहसा साइदेपुत्री मुनथव प्रणमति ।।शुभं।। (६६) (1) ॐ स्वस्ति सं०१२९६वर्ष वैशाख शुदि३ श्रीग,जयम(2) हातीर्थ महामालश्रीतेजपालेन कारित नंदीसरवर (3) पश्चिममण्डपे श्रीआदिनाथवि देवकुलिकादंडक(4) लसादिसहिता तथा इहेव तीर्थ मह[० श्रीवस्तुपालका(5) रित श्रीसत्यपुरीय श्रीमहावीरविचं खत्तकं च । इहि(द)व (6) तीर्थ शैलमयविंद द्वितीयदेवकुलिकामध्ये खत्तक(7) द्वय श्रीऋपभादिचतुर्विंशति का च । तथा गृहमण्डपपूर्वद्वा(8) रमध्ये खत्तकं मृर्तियुग्मं तदुपरे श्रीयादिनायविं श्री(9) उजयंत श्रीनेमिनाथपादुका मंडपं श्रीनमिनायविं Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाकः-६६। (10) वं खत्तकं च । इहैव तीर्थे महं [0] श्रीवस्तुपालकारित श्री(11) आदिनाथस्याग्रत (तो) मंडपे श्रीनेमिनाथविवं खत्तकं च । (12) श्रीअर्बुदाचले श्रीनेमिनाथचैत्यजगत्यां देवकुलि(13) काद्वयं पट् (डू) विवसहितानि ॥ श्रीजावालिपुरे श्रीपा(14) वनाथ चैत्यजगत्यां श्रीआदिनाथविवं देवकुलिका (15) च । श्रीतारणगढे श्रीअजितनाथगूढमंडपे श्रीआ(16) दिनाथविवं खत्तकं च ॥ श्रीअणहिलपरे धीयावापी(17) प्रत्यासन्न श्रीसुविधिनाथविवं तचैत्यजीर्णोद्धारं च ।। (18) वीजापुरे देवकुलिकाद्वयं श्रीनेमिनाथविवं श्रीपा(19) र्श्वनाथविवं च । श्रीमूलप्रासादे कवलीखत्तकद्वये (20) श्रीआदिनाथ श्रीमुनिसुव्रतस्वामिवियं च ॥ लाटाप(21) ल्यां श्रीकुमरविहारजीर्णोद्धारे श्रीपार्श्वनाथस्याग्र(22) त(तो)मंडपे श्रीपार्श्वनाथविंबं खत्तकं च ।। श्रीप्रह्लादनपु(23) रे श्रीपाल्हणविहारे श्रीचंद्रप्रभस्वामिमंडपे खत्तक(24) द्वयं च । इहैव जगत्यां श्रीनेमिनाथस्याग्रत(तो) मंडपे (25) श्रीमहावीरविवं च । एतत् सर्व कारितमस्ति ॥ श्रीनाग(26) पुरीयवरहुडीया साहु नेमड सुत सा० राइड । (27) सा० जयदेव भ्रा० सा० सहदेव तत्पुत्र संघ सा० (28) खेटा भ्रा० गोसल सा० जयदेव सुत सा० वीरदे(29) व देवकुमार हालय सा० राहट सुत सा० जिणचंद्र (80) धणेश्वर अभयकुमार लघुभ्रातृ सा० लाहडेन (31) निजकुटुम्बसमुदायेन इदं कारितं । मतिष्ठितं (32) श्रीनागेंद्रगच्छे श्रीमदाचार्यविजयसेन मृरिभिः ।। (38) श्रीजावालिपुरे श्रीसावर्णगिरी श्रीपानाथजगत्यां Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ९२ प्राचीन जैन लेखसंग्रहे (34) अष्टापदमध्ये खत्तकद्वयं च || लाटापल्यां श्रीकुमारवि(35) हारजगत्यां श्रीअजितस्वामिर्चिवं देवकुलि( 36 ) का दंडकलससहिता । इहैव चैये जि( 37 ) नयुगलं श्रीशांतिनाथ श्रीअजितस्वामि । (38) एतत् सर्व कारावि (पि)तं । (39) श्रीअणहिलपुर प्रत्यासन्न चारोपे (40) श्री आदिनाथविवं प्रासादं गृहमंड(41) पंछ चकिया सहितं सा० राइड(42) मुत सा० जिणचंद्र भार्या सा० चाहि( 48 ) णिकुक्षिसंभूतेन संघ० सा० दे( 44 ) चचंद्रेण पितामाता आत्मश्रेयो( 45 ) में कारापितं ॥ छ ॥ ( ६७ ) ई० || श्रीनृपविक्रम संवत् १२८८ वर्षे श्रीमत्पत्तन वास्तव्य प्राग्वाटज्ञातीय श्रीचंडप श्रीचंडप्रसाद श्रीसोम म० श्रीआसरा[ज] सुतश्रीमालदेव महं० (*) श्रीवस्तुपालयोरनुज महं० श्रीतेजपालेन महं० श्रीवस्तुपालभार्यायाः महं० श्रीसोरखुकायाः पुण्यार्थ श्री सुपार्श्वजिनालंकृता देवकुलिकेयं कारिता ॥ छ ॥ छ ॥ ( ६८ ) ई०|| श्रीनृपविक्रमसंवत् १२८८ वर्षे श्रीपत्तन वास्तव्य प्राग्वाटज्ञातीय श्रीचंडप श्रीचंडप्रसाद श्रीसोम महं० श्रीआसरा[ज] सुतश्री (*) मालदेव महं० श्रीवस्तपालयोरनुज महं श्री तेजपालेन महं• श्रीवस्तपालभार्या ललतादेविश्रयोऽर्थदेवकुलिका कारिता || c c छ ॥ छ ॥ Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाश:-६९-७३ । (६९) द०॥ संवत् १२८८ वर्ष श्रीचंडप श्रीचंडप्रसाद श्रीसोम महं० - श्रीआसरां(राज)गज महं० श्रीवस्तपालसुत महं० श्रीजयतसीहश्रेयोऽर्थ (*) महं० श्रीतेजपालेन देवकुलिका कारिता ।। दं० [1] श्रीसुवधिनाथस्य कल्या० फाल्गुन वदि ९ च्यवन (७०) द० ॥ श्रीनृपविक्रमसंवत् १२८८ वर्षे श्रीचंडप श्रीचंडमसाद श्रीसोम यहं० श्रीआसरां( राजांगज महं[0] श्रीतजपालन श्रीजयतसीह भार्या जयतलदेवि(श्रेयोऽर्थ देवकुलिकाकारिता॥ (७१) ० ॥ श्रीनृपविक्रमसंवत् १२८८ वर्षे प्राग्वाटज्ञातीय श्रीचंडप श्रीचंडप्रसाद श्रीसोम महा०] श्रीआसरां( राजां) मई श्रीतेजपालेन श्रीजयतसीहभार्या मृहवदवि (क) श्रेयोऽर्थ देवकुलिका कारिता ।। (७२) ० ॥ श्रीनृपविक्रमसंवत् १२८८ वर्षे प्राग्याटशातीय श्रीचंडप श्रीचंडप्रसाद श्रीसोम महं० श्रीवासराजा न्यय समुद्धव महं. श्रीतेजपालेन महं० श्रीजयतसी)माया महं० श्रीमपादपि श्रेयोऽर्थ देवकुलिका कारिता || || ० ॥ श्रीनृपविक्रमसंवत् १२८८ वर्षे श्रीचंटप श्रीचंट Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-७८-८२ । ( ७८) ० || श्रीनृपविक्रमसंवत् १२८८ वर्षे प्राग्वाटवंशीय श्रीचंडप श्रीचंडप्रसाद महं० श्रीसोम महं० श्री आसरा [ज] महं० श्रीमालदेवान्वये महं० श्री पूनसीह सुत महं० श्रीपंथ श्रीते ( *, जपालेन देवकुलिका कारिता ।। (७९) ० ॥ श्रीनृपविक्रमसंवत् १२८८ वर्षे मायावंशीय श्रीचंडप श्रीचंडमसाद महं० श्री सोमान्वये महं० श्रीमालदेव सुत महं० श्रीपुंनसीहश्रेयोर्थ महं० श्रीतेजपालेन देवकुलिका कारिता || 7 || 3 || ९५ महं ० ( ८० ) ० || श्रीनृपविक्रमसंवत् १२८८ वर्षे प्राग्वाटवंशीय श्रीचंडप श्रीचंडप्रसाद महं० श्री सोमान्वये महं० श्री आसरा [ज] सुत महं० श्री मालदेव श्रेयोऽर्थं तत्सोदरलघुभ्रातृ महं० श्री तेजपालेन देवकुलिका कारिता ॥ छ ॥ ( ८१ ) ० ॥ श्रीनृपविक्रमसंवत् १२८८ वर्षे मायावंशीय श्रीचंडप श्रीचंडप्रसाद महं० श्रीसोम महं० श्रीआसरा [ज] महं० श्रीमालदेवान्वये महं० श्रीपुंनसीह सुता वाई श्रीयादे विधेयोऽये महं० श्रीतेजपालेन देवकुलिका कारिता ॥ छ ॥ ( ८२ ) || श्रीनृपविक्रम संवत् १२८८ वर्षे सुंदरचमास्थान वास्तव्यधर्कवंशीय श्रे बाहदित - भाभू तत्सुतः भाइलेन समस्त कुटुंब सहितेन देवकुलिका कारिता | छ । (ॐ) अस्यां च 2 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीन जैनलेख संग्रहे स्वगुरुश्रीपद्मदेवसूरीणां सूत्र शोभनदेवस्य च समक्षं द्र १६ श्री नेमिनाथदेवस्य || नेचानिमित्तं देवकीयभांडागारे थे० भाइलेन पोडा इस्मा वृद्धिफलभोगन्यायेन (क्षिप्ताः । तेषां च व्याजे प्रतिमासं वि८ अष्टौ विशोपकाः । तन्मध्यात् अर्जुन मूलवि अर्जुन पुनरस्यां देवकुलिकायां देवकीयपञ्चकुलेन प्रत्यहं पूजा कार्येति ॥ ॥ मंगलमस्तु || ९६ (८३) C C ई० ॥ स्वस्ति श्री नृपविक्रम संवत् १२९३ वर्षे वैशाख सुदि १५ after श्रीअद्राचलमहातीर्थ अणहिलपुरवास्तव्यश्री प्राग्वाटज्ञातीय ट० श्रीचंडप ट० श्रीचंडमसाद महं श्रीसामान्वये ८० श्री आसराजसुत महं० श्रीमदेव मई (श्रीवस्तुपालयोरनुजम० श्री तेजः पालेन कारितश्रीलणसीहवसविकायां श्रीनेमिनाथचेत्ये जगत्यां चंद्रावतीवास्तव्यप्राग्वाटज्ञातीय ट० सहदेवपुत्र ट० सिवदेवपुत्र ८० सोमसीह सुत सांवतसीह सुहसीह सग्राम (सीह सांवनसीहत सिरपति ८० सोमसीहभार्या ट० नायकदेवि || तथा श्रे॰ बहुदेवपुत्र श्रे॰ देल्हणभार्याजेसिरिपुत्र श्रे० आंड सोमापूंना खोपा आसपाल आंड पुत्र रत्नपाल सोमा पुत्र खेता पूंना पुत्र तेजःपा *)ल वस्तुपाल चाह भार्या धारमति पुत्र जगसीहट ० सिवदेव पुत्र खांखण सोमचंद्र ट० सोमसीह - आंवडाभ्यां स्वपित्रोः श्रेयोर्थ श्री पार्श्वनाथविवं कारितं श्रीनागेन्द्रगच्छे श्रीमद्विजयसेनसूरिभिः प्रतिष्टितम् || ( ८४ ) र्द० ॥ स्वस्ति श्रीनृपविक्रमसंवत् १२९३ वर्षे वैशाखमुदि १५ शनी अधे श्रीभद्राचलमहातीर्थ अणहिलपुरवास्तव्य श्री Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाकः-८५ प्राग्वाटज्ञातीय ठ० श्रीचंडप ट० श्रीचंडप्रसाद महं० श्रीसोमान्वये ट० श्रीआसराजसुत महं० श्रीमल्लदेव महं ० श्रीवस्तुपालयोरनुजमह० श्रीतेजपालेन कारितश्रीलूणसीहवसहिकायां श्रीनेमिनाथ (:) देवचैत्यजगत्यां श्रीचंद्रावतीवास्तव्य प्राग्वाटज्ञातीय श्रे० वीरचंद्र भार्या श्रियादेवि पुत्र श्रे० साढदेव श्रे० छाड श्रे०साहदेव भार्या मात्र आसल श्रेजेलण जयतल जसधर श्रे० छाडभार्याथिरदेवि पुत्र घांघस श्रे० गोलण जगसीह पाल्हण तथा श्रेलण पुत्र श्रे० समुद्धर)० जयतल पुत्र देवधर मयधर श्रीधर आंबड ||() जसपर पुत्र आसपाल । तथा श्रे० गोलण पुत्र वीरदेव विजयसीह कुमरसीह रत्नसीह जगसीह पुत्र सोमा तथा आसपाल पुत्र सिरिपालविजयसीह पुत्र अरसीह श्रीधर पुत्र अभयसीह तथा श्रे० गोलणसमुद्धर प्रमुख कुटुंबसमुदायेन श्रीशान्तिनाथदेवविध कारितं पतिप्ठितं नवांगवृत्तिकारश्रीअभयदेवमूरिसंतानीयः श्रीधर्मघोपम. रिभिः ।। (८५) ई० । स्वस्ति श्रीनृपविक्रमसंवत् १२९३ वर्षे चैत्र यदि ८ ___ शुक्रे अग्रेह श्रीअर्बुदाचलमहातीर्थ अणहिल्लपुरवास्तव्य श्रीमा ग्वाट जातीय ट० श्रीचंडप ट. श्री चं(*)डप्रसाद महं० श्रीसोमा. न्वये ठ० श्रीआसराजसुत महं० श्रीमदेव महं श्रीवस्तुपालयोरनुज महं० श्रीतेजपालेन कारित श्रीलूणसीयसहि(*)कायां श्रीनमिनाथदेवचैत्ये जगत्यां चंद्रावतीवास्तव्य माग्वाटतातीय महं। काउडि सुत थे० साजणेन स्थापित व्यक सुत भात वरदेव । कडआ। धाम (2) देव । सीहड । तया मावन आसपालमभनि कदंब सहितन श्रीनागंद्रगञ् श्रीविजयनिरिमतिष्ठिनापम 13 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीननैनलेखसंग्रहे देवप्रतिमालंकृता देवकुलिकेयं कारिता ॥ छ । (*) वाइ देवइ । तथा रतनिणि । तथा झणक । तथा बडग्रामवास्तव्य प्राग्वाटज्ञातीय व्यव० मुणचंदभार्या लीविणि मांटवास्तव्य व्यव० जयता । आंववीर । वियइपाल | (*) दुती वीरा । साजणभायाँ जालू । दुती सरसइ श्रीवडगच्छे श्रीचक्रेस्त्र(वारमुरिसंतानी [य] सा(श्रा)वक साजणेन कारिता ।। ०॥ संवत् १२८७ वर्षे चैत्र वदि ३ प्राग्वाटज्ञातीय श्रीचंडप श्रीचंडप्रसाद श्रीसोमान्वये ट० श्रीआसराजि]सुतमहा०] श्री. तेजपालेन श्रीअर्बुदाचले कारितश्रीलूणसीवसहिकाया (यां) श्रीनेमिनाथदेवचैत्ये धवलककवास्तव्य श्रीश्रीमालज्ञातीय ट० वीरचंद्रां(*)गज महं० रतनसीहसुत दोसिक ट० पदमसीहेन स्वकीयपितुः महं० रतनसीहस्य स्वकीयमातुः महं० ननांगज मह वीजा सुता कुमरदेव्याश्च श्रेयोथै देवश्रीसंभवनाथसहिता देवकुलिका कारिता समस्ति ॥ छ॥ (८७) संवत् १२९० वर्षे प्राग्वाटवंशीय मई० श्रीसोमान्वये महं० श्रीतजपालसुत मह० लूणसीहभारियणादेवियोऽ(*). महं० श्रीतेजपालेन देवकुलिका कारिता ॥ छ । शुभं भवतु ॥ (८८) ई० ॥ संवत् १२९० वर्ष महं० श्रीसोमान्वये महं० श्रीतेजपालमुत महं० श्रीलणसीहभार्या महं० श्रीलपमादेविश्रेयोऽर्थ - महं० तेजपालेन देवकुलिका कारिता ॥ Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाक:-८९-९२ । (८९) ई० ॥ श्रीनृपविक्रमसंवत् १२९० वर्षे श्रीपत्तनवास्तव्यप्राग्वाटवंशीय महं० श्रीचंडप श्रीचंडप्रसाद' महं श्रीसोमान्वये महं० श्रीआसरा[ज]सुत पहं० श्रीमालदेव भ्रातृ महं० श्री (*) वस्तपालयोरनुज' महं० श्रीतेजपालेन स्वकीयभार्या महं० श्रीअनुपमदेविश्रेयोऽर्थ देवश्रीमुनिसुव्रतस्य देवकुलिका कारिता ॥ छ । (९०) श्रीनृपविक्रमसंवत् १२९० वर्षे प्राग्वाटज्ञातीय महं• श्रीचंडप श्रीचंडप्रसाद श्रीसोम महं० श्रीआसरा[जान्वयसमुद्भव महं० श्रीतेजपालेन स्वसुता बउलदेविश्रेयोऽर्थ देवकुलिका कारिता ।। ॥संवत् १२९० वर्षे माग्वाटजातीय महं० श्रीचंडप श्रीचंडमसाद श्रीसोम श्रीआसरा जान्य यसमुद्भुत मई श्रीतेजपालन स्वसुतश्रीलणसीहसुता गउरदेविश्रेयोऽर्थे देवकुलिका कारिता ॥ छ । (९२) ॥ ॥ स्वस्ति श्रीनृपविक्रमसंवत् १२९३ वर्षे वैशाखशुदि १४ शुक्र अधेह श्रीअर्बुदाचलमहातीर्थ श्रीअणहिलपुरवास्तव्य श्रीमावादक्षातीय ट० श्रीचंडप १० श्रीचंदप्रसाद मई- श्रीसीमान्वये ठ० श्रीआसराजमुत महंश्रीमलदेव म श्रीवस्तुपालयारनुज (*) मह श्रीतेजःपालेन कारित श्रीलणतीयसहिकायां श्रीनेमिनाथदेवचैत्ये जगत्यां चंद्रावतीवास्तच्च मायामानीय ० Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीननलेखसंग्रह सांतणाग श्रे० जसणाग पुत्र सोहिय । सांवत । वीरा । सोहिय पुत्र आंवकुमार | गागर । सावतपुत्र पूनदेव । वाला । वीरापुत्र देवकुमार । शुभ । बृह्म (*) देव । देवकुमार पुत्र बर देव । पाल्हण । पुत्री देल्ही । आल्ही । ललन । संतोस | ब्रह्मदेव । पुत्र बहिडि पुत्री तेजू । वरदेवपुत्रकुंअरा । पाल्हणपुत्र जला । सोमा । पुत्री सीन । कुंवरापुत्र आंवड । पुनड । पुत्री नीमल । रुपल। श्रे० वरदेवश्रेयो) कुमराकन श्रीनागेंद्रगच्छे पूज्यश्रीहरि (*)भद्रमरिशिष्य श्रीमद्विजयसेनमूरि प्रतिष्ठित श्रीनमिनाथदेवालंकृता देवकुलिकेयं कारिता ॥ छ । (९३) स्वस्ति श्रीनृपविक्रमसंवत् १२९३ वर्षे वैशाखसुदि १५ शनी श्रीअर्बुदाचलमहातीय(थ) अणहिल्लपुर वास्तव्य श्रीमा (ोरबाट ज्ञातीय ट० श्रीचंडप ठ० श्रीचंडप्रसाद महं श्रीसोमान्वय ८० श्रीआशाराजमुत महं० श्रीमल्लदेव महं० श्रीवस्तपा(*)लयोरतुज महं तेजःपालेन कारित श्रीलणसीदवसहिकायां श्रींनेमिनाथदेवचंत्ये जगत्यां चंद्रावतीवास्तव्य ()प्राग्वाटज्ञातीय श्रे० पासिलसंताने वीसलमायाँ साधु तत्पुत्र मुणिचंद्र श्रीकुमारसीह कुमारपाल्हण । श्रीकुमारपुत्र वी(*)ल्हा आंद मार आसघर वील्हापुन पासदेव तत्पुत्र आमदेव आसचंद्र श्रेः पाहणभायों - सील तत्पुत्र आसपाल मांटी पाहणेन आत्मश्रेयोऽयं श्रीनागंद्रगच्छ श्रीविजयसेनयरि............................."प्रतिमालंकृता देवकुलिकेयं कारिता ।। छ । (९४) ॥ दे० ॥ स्वस्ति श्रीविक्रमनृपात् सं० १२९३ वर्षे चैत्र Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः–९५-९६ । १०१ वदि ८ शुक्रे अह श्री अर्बुदाचलतीर्थे स्वयं कारित श्रीलूणसिंहवसहिकाख्य श्रीनेमिनाथदेवचैत्ये जगत्यां श्रीमावादज्ञातीय . ठ० चंडप ट० श्रीचंडप्रसाद महं० श्रीसोमान्नये ठ० श्रीआसराज भार्याश्रीकुमारदेव्योः सुत महं० श्रीमालदेव संघपति श्रीवस्तुपालयोरनुज महं० श्रीतेजःपालेन स्वभगिन्या बाई झालहणदेव्याः श्रेयोऽर्थं विहरमानतीर्थंकर श्रीमंधरस्वामीमतिमालंकृता देवकुलिकेयं कारिता प्रतिष्ठिता श्रीनागेंद्र गच्छे श्रीविजय सेन मूरिभिः || || (९५) स्वस्ति श्रीविक्रमनृपात् सं० १२९३ वर्षे चैत्र वदि ८ शुक्रे अग्रे श्री अर्बुदाचलतीर्थे स्वयं कारित श्रीणसी हवस हिकारूय श्रीनेमिनाथदेव चैत्ये जगत्यां श्रीप्राग्वाटज्ञातीय ट० चंडप ठ० श्रीचंडप्रसाद महं० श्री सोमान्वये उ० श्रीआसराज भार्याकुमारदेव्योः सुत महं० श्रीगालदेव संवपति श्रीवस्तुपालयेोरनुज महं० श्री तेजःपालेन स्वभगिनी बाई माथेयोऽर्थं विहरमानतीर्थंकर श्री युगंधरस्वामिजिनमतिमालंकृता देवकुलिकेयं कारिता ॥ छ ॥ ( ९६ ) स्वस्ति श्रीविक्रमनुपात सं० १९९३ वर्षे चैत्र वदि ८ शुक्रे अग्रेह श्रोअर्बुदाचलतीर्थे स्वयं कारित श्रीगुणसी हवसहिकाख्य श्रीनेमिनाथदेवचैत्ये जगत्यां श्रीमावादातीय ट० चंद्रप उ. श्रीचंडप्रसाद महं० श्री सोमान्वये टर श्रीआसराज भार्या श्री कुमारदेच्योः सुत महं० श्रीमालदेव संपति श्री वस्तुपालयोरनुज महं० श्रीवेज पाकेन स्वभगिन्याः साउदेच्या श्रेयोऽयं विहरमानतीर्थंकर श्रीबाहुजिनालंकृता देवकुलिकेयं कारिता |||| Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीन जैनलेखसंग्रहे ( ९७ ) स्वस्ति श्रीविक्रमनुपात् सं० १२९३ वर्षे चैत्र वदि ८ शुक्रे अह श्रीचतीर्थ स्वयंकारित श्रीतृणसीहच सद्दिकाख्य श्रीनेमिनाथदेवचैत्ये जगत्यां श्रीमान्बाटज्ञातीय उ० चंडप ट श्रीचंडप्रसाद महं० श्रीसोमान्वये = श्री आसराज भावीश्रीकु मारदेव्योः सुत महं= श्रीमालदेव संघपति श्रीवस्तुपालयोरनुज मई श्री तेजपालेन स्वभगिन्या बाई धणदेवी श्रेयसे विहरमानतीर्थंकर श्री [मु]बाहुर्विवाकृता देवकुलिकेयं कारिता || ( ९८ ) १०२ II | ● ॥ स्वस्ति श्रीनुपविक्रमसंवत् १२९३ वर्षे चैत्र बदि ८ शुक्रे अह श्री अर्बुदाचलमहातीर्थे स्वयं कारित श्रीणसीद्दबसद्दिकाख्य श्रीनेमिनाथदेव चैत्यजगत्यां श्रीमान्बाटज्ञातीय ८० श्रीचंडप ८० श्रीचंदप्रसाद म० श्री सोमान्वये ८० श्रीभाराज उ० श्रीकुमारदेच्याः सुत महं० श्रीमालदेव संघप(*)ति म० श्रीवस्तुपाठयोरनुज महं० श्रीतेजःपालेन स्वभगिन्या बाई सोहगायाः श्रेयोचे शाश्वतजिनऋषभदेवालंकृता देवकुलिका कारिता] ॥ - ( ९९ ) ॥ ई ॥ स्वस्ति श्रीनृपविक्रम स(संवत् १२९३ वर्षे चैत्र वद ८ शुक्रे अधे श्री अर्बुदाचलमहातीर्थे स्वयं कारित श्रीवृणसी हवसहिकायां श्रीनेमिनाथदेवचैत्यं जगत्यां ( || श्रीमान्बाटजावी (ती) य ट० श्रीचंडप ८० श्रीप्रसाद महं० श्रीसोमान्वये उ० श्री Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाः -१००-१०१। आसराज ठ० श्रीकुमारदेव्योः सुत महं० श्रीमालदेव महं० श्रीवस्तुपालयोरनुज महं० (४) श्रीतेजःपालेन स्वभगिन्या बाई वय. जुकायाः श्रेयोर्थ श्रीवर्द्धमानाभिधशाश्वतजिनप्रतिमालंकृता देवकुलिकेयं कारिता ॥ शुभं भवतु ॥ मंगल महाश्रीः ।। (१००) श्रीनृपविक्रम संवत् १२९३ वर्षे चैत्र वदि ८ शुक्रे अग्रेस चंद्रावत्यां श्रीप्राग्वाटज्ञातीय ठ० चाचिगसत्क भार्या ट. चाचि__णि सुत राघदेव तत्भार्या साभीय सुत उदयपाल तत्भार्या अहि___ वदेवी सुत महं० आसदेव तत्भार्या मई ० सुहगदेवी तथा भ्रातृ ट० भोजदेवस्तत्भार्या ठ• सुमल तथा भ्रातृ महं आणंद तद्भार्या मह.. श्रीछउया आत्मीयमातापिताभ्यां पूर्व पुरुपाणां प्रभृति श्रेयोऽर्थे अस्यां देवकुलिकायां श्रीतीर्थकरदेवप्रतिमा कारिता । मंगलं महाश्रीः ॥ छ॥ (१०१) ०॥ श्रीनु(नृ)पविक्रम संवत् १२९३ वर्षे चैत्र वादि मुनायि (शुक्रावायेह चंद्रावत्यां श्रीमान्बाटान्वये पर्चपुरुषाणां प्रभृति महं.. श्रीअजितांन(?)ये न(त)त्नुत महं[-] श्रीआभट तत्सगुनमहं . ] श्रीसंतीम तात महं० श्रीसोभनंदेवस्तार्या मदं श्रीमा तत्सुता ठ० श्रीरतनदेव्यो(व्या) आत्री(त्मीया माता श्रेयोऽयं महं० श्रीलणसीहवसहिकायां श्रीनेमिनाथदेव(-) चैत्ये अस्यां दवा.. लिकायां श्रीपार्षनाथदेव प्रतिमा कारिता ।। सधीनंजपालः सचिवधिर कालगन्तुजली वी। येन जना निधिनाधितामणिनेन नंदनि ।। Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीनजैनलेखसंग्रहे (१०२) ॥श्रीनृपविक्रम संवत् १२९३ वर्षे चैत्र वदि ७ अोह श्रीअर्बुदाचलमहातीर्थे स्वयं कारित श्रीलणसीहवसहिकाख्यश्रीनेमिनाथदेवचैत्ये जगत्यां महं श्रीतेजःपालेन(*) मातुलसुत भाभा राजपालभणितेन स्वमातुलस्य महं० श्रीपूनपालस्य तथा भार्या महं० श्रीपूनदेव्याश्च श्रेयोऽर्थ अस्यां देवकालिकायां श्रीचंद्राननदेवप्रतिमा कारिता ॥ (१०३) ई० ॥ श्रीनृपविक्रमसंवत् १२९३ चैत्रवदि ७ श्रीअर्बुदाचलमहातीर्थे प्राग्वाटज्ञातीय ट० श्रीचंडप ट० श्रीचंडप्रसाद महं० श्रीसोमान्वये ठ० श्रीआसराजसुत(*) महं० श्रीमालदेव महं० वस्तुपालयोरनुज महं० श्रीतेजपालेन स्वभगिन्याः पन्नलायाः श्रेयोर्थ श्रीवारिसेणदेवालंकृता देवकुलिक कारिता। (१०४) द० ॥ संवत् १२८८ श्रीश्रीमालज्ञातीय ट० राणासुतेन ट० यशो..........'कुक्षिसंभवेन ठः साहणीयेन स्वपुत्रस्य ठ० सुहागदेविकुक्षिसंभूतस्य (*) ट० सीहडस्य श्रेयोऽथ श्रीयुगादिजिनविम्वमिदं कारितमिति शुभं भूयात् ॥ (१०५) द० ।। श्रीनपविक्रमसंवत् १२८७ वर्षे चैत्रवदि ७ अद्येह श्रीअर्बुदाचलमहातीर्थे प्राग्वाटज्ञातीय श्रीचंडप श्रीचंडप्रसाद श्रीसोमान्वये श्रीआसराजसुत महं० श्रीमाल(*)देव तथानुज महं० Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-१०६-१०७ । श्रीवस्तुपाल महं० c श्रीतेजपालेन कारित श्रीतृणिगवसहिकायां श्री नेमिनाथचैत्ये श्रीमालज्ञातीय थे चांदा सुत भोजा सुत श्रे० खेतलेन स्वमातुः श्रे० जामू (# ) श्रेयोऽयं श्रीअजितस्वामिदेवसत्क प्रतिमेयं कारिता || ( १०६ ) ६० ।। संतु त्) १२९१ वर्षे मार्गसीर्षमासे श्रीअर्बुदाचले महं[0] श्री तेजपाल कारित ट० तृणसी हवस हिकाभिधान श्रीमहावीर श्री नेमिनाथचैत्ये श्रीरिपभश्रीसंभव देवकुलिका विंवदंडकलसादिस हिता श्रीनागपुरे (*) पूर्वं साधुवरदेव आशी (सी) त् । यन्नान्ना वरहुडिया इत्याम्नायः प्रसिद्धः ॥ तत्सुतौं सा० आसदेव लक्ष्मीघरी । आसदेवसुत सा० नेमढ | आभट | माणिक । सलपण | लक्ष्मीधरसुतास्तु थिरदेव | गुणधर | जगधर भुवणाभिधानाः । ततः साहुमडपुत्र | सा० राहड | जयदेव | सा० सहदेवाख्याः । तत्र सा० राहडपुत्र जिणचन्द्र । दूलह | धणेसर | लाहट । अभयकुमार संज्ञाः । सा० जयदेवपुत्र वीरदेव । देवकु (*)मार | हान्दूनामानः । सा सहदेव पुत्री सा० खेडागोसली । इत्येवमादिसमस्तनिजकुं (कुटुम्बसमुदायसहितेन । सा सहदेवेन शुद्धश्रद्धा कर्मनिर्जराथमियं कारिता | शिवमस्तु || I C ( १०७ ) ॥ ६ ॥ संवत् १२९१ वर्षे मार्गशीर्ष मासे श्री अनुदानले महं श्रीतेजपालकारितणसीच्यसहकाभिधान श्रीनेमिनाथचेत्ये भीमनिनामदेव श्रीअभिनंदन श्री शांतिदेवकुलिया विवईटकरसा(सा)/ दिसहिता । 14 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीन जैनलेख संग्रहे १०६ श्रीना (# ) गपुरवास्तव्य | सा० वरदेव आशी (सी) द । यन्नाम्ना चरहुडिया इत्याम्नायः प्रसिद्धः । तत्सुतौ सा० आसदेलक्ष्मी | आसदेव सुत नेमड आभट माणिक सलपण | लक्ष्मीधरसुतास्तु | थिरदेव | गुणधर | जग (*)घर भुवणाभिधानाः । ततः सा० नेमडपुत्र । सा० राहड जयदेव | सा० सहदेवाख्याः। तत्र साहु राहडपुत्र । जिणचंद्र । दूलह । धणेसर। लाइट अभयकुमार संज्ञाः । सा० जयदेव सुत वीरदेव देवकुमार हालुनामान [:] (*) सा सइंदेवपुत्रौं खेढागोसलौ इत्येवमादिसमस्त निजकुं (कु) दुम्ब समुदायसहितेन । सा० राहडपुत्र । जिणचंद्र धनेश्वर । लाहड | माता वरी नाईक । बधू । हरियाही श्रेयोर्थं शुद्धश्रद्धया कर्म. निर्जरार्थ इयं कारिता || (१०८) र्द० || स्वस्ति श्रीविक्रमनृपात् संवत् १२९१ वर्षे ॥ श्रीपंढेरक गच्छे महति यशोभद्रसूरि संताने । श्रीशांतिमृरिरास्ते तच्चरणांभोजयुगभृंगः | १ वितर्णधनसंचयः क्षतविपक्षलक्षाग्रणीः कृतोदगुरुवतप्रमुखतीर्थयात्रोत्सवः । दक्षितिभृतां मुदे विशदधीः स दुःसाधता (# ) - मभूदुदयसंज्ञया त्रिविधवीरचूडामणिः ॥ २ ॥ तदंगजन्मास्ति कवींद्रवंधुम्मंत्री यशोवीर इति प्रसिद्धः । ब्राह्मीरमाभ्यां युगपद्गुणोत्यविरोधशांत्यर्थमिवाश्रितो यः ॥३॥ तेन सुमतिना जिनमतनिपुणेन श्रेयसे पितुरकारि । श्री सुमतिनाथविवेन संयुता देवकुलिकेयं ॥ ४ ॥ छ ॥ Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाइः-१०९-१११ । (१०९) ।। दे० ॥ स्वस्ति श्रीविक्रमनृपात् संवत् १२९१ वर्प ॥ श्रीपंडेरकगच्छे महति यशोभद्रसरिसंताने । श्रीशांतिमृरिरास्ते तचरणसरोजयुगभृगः ॥ १ वितीर्णधनसंचयः क्षतविपक्षलक्षाग्रणीः __ कृतोरुगुरुरेवतप्रमुखतीर्थयात्रोत्सवः । दधक्षितिभृतां मुने..)विशदधीः स दुःसाधना___ मभूदुदयसंज्ञया त्रिविधवीरचूडामणिः ॥ ॥ तदंगजन्मास्ति कवींद्रधुम्मन्त्री यशवीर इति प्रसिद्धः । ब्राह्मीरमाभ्यां युगपद्गुणोत्वविरोधशांत्यर्थमिवाश्रितो यः||३| तेन सुमतिना मातुः श्रेयोर्थ कारिता कृतज्ञेन । श्रीपदाप्रम(*)विद्यालंकृतसवकुलिकयं ॥ ४ ॥ ॥छ । ६०३ ॥छ॥ (११०) संवत् १२९७ वर्षे वैशाख चदि १८ गुरी मावाद जातीय चंढप चंद्रप्रसाद महं० श्री......." .................... ........ सा सुतायाः टकु.राजीसंतोपाक्षिसंभूनाया मा. श्रीजःपालद्वितीयभार्या मा. श्रीमुहटादेव्याः श्रेयोऽय एतत् निगदेवकुलिका खत्तकं श्रीशांतिनाथविवं च कारितं ।।। (१११) संवत् १२९७ वर्षे वैशाख मुदि १४ गुरी मायाद हानीय Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १०८ प्राचीन जैनलेखसंग्रहे चंडप चंडप्रसाद महं० श्री सोमान्वये महं० श्रीआसराजसुत महं श्रीतेजः पालेन श्रीमत्पत्तनवास्तव्य मोढज्ञातीय ट० झाल्दण सुत द० आसा सुतायाः ठकुराज्ञीसंतोपाकुक्षिसंभूताया महं० श्री तेजःपालद्वितीयभार्या महं० श्रीसुहडादेव्याः श्रेयो' *************** आषाढ वदि १० भोम श्रे० ( ११२ ) तेजपाल राजपाल सुहडा नरपाल संवत् १३७९ वर्षे 09 .... ******24 #16000 168 sa ses ( ११३ ) प्राग्वाट मह० सिरपाल भार्या संसारदेविपुत्रेन महं० वस्ताकेन स्वमातृपुण्यार्थे श्रीविवं का० वास्तव्य " ( ११४ ) प्राग्वाट ट० मुंझाकेन श्रीमहावीरविवं [का०] त्र० श्रीज्ञानचंद्रसूरिभिः । ***** 10. 2001 ..... ( ११५ ) सं० १३०२ वर्षे चैत्र वदि ११ सोमे प्रारवाद [ ज्ञातीय ] चंद्रावतीवास्तव्य कुंअरा भार्या श्राविकया कारि ... ( ११६ ) संवत् १३०२ फागुण सुदि ७ शुक्रे नाणास्थाने थे० कुलधर भार्या कवलसिरि सुद्दवसुत सवदेव लूणसीह" ******* BUC....... **S ....... .... Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाकः-११७-१२१ । १०९ (११७) प्र० श्रीमाणिकमरि पट्टे श्रीमाणदेवमूरिभिः । प्राग्वाद ) वीजड भा० मोटीपुत्रेण महणेन पित्रोः श्रेयसे नेमिवियं का। (११८) प्र० श्रीधर्मचंद्रसूगिभिः । हंडाउढा वास्तव्य माग्वाट् खोता भा० हसीरदे पु० झाझणखेमसिंहाभ्यां पित्रोः श्रेयसे का। (११९) सं० १३७९ वर्ष वैशाख सुदि माग्वाद ज्ञातीय नंदिग्रामवास्तव्य श्रे........ सीहसुत पूपा कोलाकेन श्रीपार्थनाधचिं [कारितं । (१२०) सं० १३७९ वर्षे मार्ग मुदि १० मिसकण (?) नेमा नरदेव बहिण धाघी साड......श्रेयार्थ श्रीआदिनाथविं कारितं । (१२१) संवत् १२९३ वर्षे मार्ग सुदि । श्रीनागपूरीय वाटि संतानीय सा. नेमलपुत्र सा सहदेवेन व्यपुत्रस्य मौन्याय] सुहागदेविकुक्षिसंभूत सा खेटा गोसलंन"... [लपभ्रा-] सा० राइटपुत्र जिनचंद्रेण च स्वमान वटी नाम्न्याय योऽर्थ श्रीसंभवनाथर्षि कारापितं प्रतिष्ठितं श्रीविजयसनमनिमः । Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीनजैनलेखसंग्रहे (१२२) संवत् १२९३ वर्ष मार्गसुदि १० श्रीनागपुरी[य] वरहडिसंतानीय सा. नेमडपुत्र सा. राहडपुत्र जिनचंद्र पुत्र देवचंद्रेण दादी....."चादिणि श्रेयोऽर्थ श्रीआदिनाथविवं..... (१२३) ___ संवत् १२९३ वर्षे मार्गसुदि १० श्रीनागपुरी[य] वरहुडि संतानीय सा० नेमड पुत्र सा• जयदेव सा० वीरदेव देवकुमार हाल स्वमात साल्हणदेवि आत्मश्रे० श्रीमहावीरविवं कारापितं । (१२४) भगवंत महावीर पर्युपास्थि । संवत् १३८४ वर्षे चैत्रमुदि ३ भोमे कुंबनद्राग्रामे व्यव० श्रीजेसीह भार्या आल्हणदे सुत अभयचंद्र भार्या नामलमुत मलयसीह भार्या माणिक"" स्थापितं ।। (१२५) श्रीआदिनाथ पर्युपास्थि । संवत् १३८४ वर्षे चैत्रमुदि ३ माम कुंवर सद्राग्रामे व्यव० जेसीहमुत अभयचंद्र भायो नामलसुत महं० मलयसीह भार्या माणिक... ... ... विवं स्थापितं ।। (१२६) संवत् १२९३ मार्ग मुदि १० श्रीनागपुरीय बहुडिसंतानीय सा० नेपडपुत्र सा० राहडपुत्र सा० धनेश्वर लाहडेन Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीनजेनलेखसंग्रहे (१३०) सं० १५ • • श्रीमांडववास्तव्य ओसवाल ज्ञातीय सो० सांगण सो० मृरा सो० परम सो० धर्मा सो० हापा भा० वीनु तया(योः) सुत सो० वीघा भार्या ..............]सं० नेसा भायों जसमादे तयो[:] सुतया संघवणि चंपाईनाम्न्या स्त्र श्रेयसे द्विःसप्ततितीर्थंकरपट्टा:] कारिता(तः) । प्र० वृद्धतपापक्षे श्रीज्ञानसागरसीभिः ॥ सोनी बीधा। संघविणि चंपाई। (१३१) (प्रथम हस्ति ) [ मह० श्रीचंडप ।। ( द्वितीय इस्ति ) महं० श्रीचंडप्रसाद । ( तृतीय हस्ति ) महं० श्रीसोम। ( चतुर्थ हस्ति ) महं० श्रीआसराज | ( पंचम इस्ति) [ महं० श्रीलूणिग।] (पष्ट हस्ति) [ महं० श्रीमल्लदेव । ] ( सप्तम हस्ति ) [ मई० श्रीवस्तुपाल । ] ( अष्टम इस्ति ) [ महं० श्रीतेजःपाल | ] ( नवम इस्ति ) [ महं० श्रीजेत्रसिंह । ] ( दशम इस्ति) [ मह० श्रीलावण्यसिंह ।। (१ आचार्यश्रीउदयसेन । २ आचार्यश्रीवि(१ इस्तिपृष्ठभागे) जयसेन । (३ मह • श्रीचंडप । ४ मई० चापलदेवी । (२ , , ) १ मई० श्रीचंडप्रसाद । २ महे० वामलदेवी । Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ @ SL लेखाङ्कः-१३१ । १.१३ . ,,,) १ महं० श्रीसोम । २ महं० श्रीसीतादेवी। ,, ,, ) १ महं० श्रीआसराज। २ महं० श्रीकुमारदेवी । " ,, ) १ महं श्रीलृणिगदेव । २ महं० लूणादेवी । " ) १ महं० श्रीमालदेव । (२ महं० श्रीलीलादेवी। १३ मई श्रीप्रतापदेवी। (२महं श्रीललितादेवी। ..) १ महं० श्रीवस्तुपाल। ३ मह श्रीवेजलदेवी । 2 ५ ८९ (८ ,, ,, ) १ महं० श्रीतेजःपाल । २ मई० श्रीअनुपमदेवी। ,,) १ महं श्रीजयतसिंह । २ महं श्रीजयतलदेवी । (१ मई० श्रीलावण्यसिंह । २ महं० श्रीरूपादेवी। " " 12 महं० श्रीसुहडसीह । २ महं० श्रीमुद्दडादेवी। ३ महं० श्रीसलखणदेवी Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीननलेखसंग्रहे विमलवसति-गतप्रशस्तिलेखाः । ( १३२ ) ।। ई० ॥ श्रीअर्बुदतीर्थप्रशस्तिलिख्यते ।। अंगीकृत्ताचलपढ़ो तृपभासितोसि भूतिर्गणाधिपतिसवितपादपनः । शंभुर्युगादिपुरुषो जगदेकनाथः पुण्याय पल्लवयतु प्रतिवासरं सः ॥ १॥ (*) निवद्धमृलैः फलिभिः सपत्रैदु(ई)मेनररिव सेव्यमानः । पादाग्रजाग्रह वाहिनीक: श्रीअर्बुदो नंदतु शैलराजः ॥ २ ॥ __ यस्मिन् विशिष्टानलकुंडजन्मा साक्षितिक्षतित्राणपरः पुरासीत् । प्रत्य(थिसार्योन्मयनाविकृतार्थी क्षिताविह श्रीपरमारनामा ॥३॥ तदन्वये कान्हडदेववीरः पुराविरासीव(द)प्रवल प्रतापः । चिरं निवासं विदिधान यस्य करांबुजे सर्वजगज्जयश्रीः ॥ ४ ॥ तत्कुलकमल(*मरालः काल[:] प्रत्यर्थिमंडलिकानाम]। चंद्रावतीपुरीशः समजनि वीराग्रणीध(प)धुः ॥ ५ ॥ १ ' वशिष्ठा-'स्यात् । २-'कृतार्थः' स्यात् । ३ "विदधे' स्यात् । Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाका-१३२॥ श्रीभीमदेवस्य नृपश(स्य) सेवा ममन्यमानः किल धंधुराजः । नरेशरोपाच ततो मनश्री (स्त्री) धाराधिपं(४)भोजनृपं प्रपेदे ॥ ६ ॥ माग्वाटवंशाभरणं बभूव रत्नं प्रधानं थि(वि)मलाभिधानः । यस्तेजसा दुस(स्स)मयांधकार(रे) ___ मनोपि धर्मः सहसाविरासीत(त) ॥७॥ तव(तश्च भीमेन नराधिपेन स प्रतापभूमि(मि)बिम()लो महामतिः। क(कृ)तांबु(s)दे दंडपतिः सतां प्रियः प्रियंवदो नंदतु जैनशासने ॥ ८ ॥ अशोकपत्रारुणपाणिपल्लवा समुल्लसत्केसरशां(सिंहवाहना ॥ शिशुदयालंकृतविग्रहा सती सतां क्रियादिन्नविनाशमंचिका ॥ ९ ॥ अथान्यदा तं निशि दंडनायक ___ समादिदेश प्रयता किलांविका । इहाचि(च)ले त्वं गुरु सहा मुंदरं युगादिभनिरपायसंश्रयः ॥ १०॥ श्रीविक्रमादित्य नृपाद व्य( तीते___ हामीतियात गारदां सहश्रम)। श्रीआदिदेवं शिखरेदस्य निवेसि(दिन श्रीरि(वि) मलेन वंदे ॥ ११ ॥ Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीनजैनलेखसंग्रहे विघ्नाधिव्याधिहंत्री या मातेव प्रणतांगिषु । श्रीपुंजराजतनया श्रीमाता भवतां श्रि(*)ये ।। १२ ।। अचलेशविशिष्टानलतटिनीमंदाकिनीविमलसलिलानि पुण्यानि यस्य शून(गे) जयंवि(ति)विविधानि तीर्थानि ॥ १३ ॥ ॥ अथ राजावली ॥ वैरिवर्गदलने गततंद्रश्वाहवामकुलकरवचंद्रः। यो नदलन*गरस्य नरेश आसराज इति वीरवरोऽभूत् ॥ १४ ॥ प्रवलरिदवानलबारिदः समरसिंह इति प्रथितस्ततः । महणसिंहभटः सुभटाग्रणीः पृथुयशा अजनिष्ट तदंगजः ॥ १५ ॥ प्रतापमल्लस्तदनु प्रतापी बभूव पालसदस्सु मान्यः । वीरावतंसोऽजनि वीजडो[s]स्य मरुस्थलीमंडलभूमिभर्ता ॥ १६ ॥ यासन् त्रयस्तत्तनया नयान्या __ मृर्ताः पुमर्या इव भांगभोजः । आयो धरित्रीपतिरक्षपाल: ख्यातः क्षितो(तो) लूणिग(*)नामधेय ॥१७॥ न्यायमार्गशिखरीमधुमासः कालवक्ष(क)वलयन्नरित्रजम् । मंडलीकपदवी(वी)मपालहा(य)झुट इत्यभिधया धियां निधिः||१८|| विपक्षनारीनयनांबुपूरैश्वकार यः कीर्ति(*)लतां सपत्राम् । बभूव भूमिपतिलब्धमानो लुभाभिधानो जगदेकवीरः ॥ १९ ॥ संहृत्य शत्रून् प्रवलनुवलेन श्री अबुवाद प्राप्य नगाधिराजम् । भुक्त्वा स भूमंडल राज्यमुच्चैः स्वी(*)कलोकाधिपतिर्वभूव ॥२०॥ १ 'वशिष्टा' स्यात् । २ भोगभाजः स्यात् । ३ 'प्रबलान्' स्यात् । .. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-१३२ । लुणिगस्य तनुजो जगज्जयी तेजसिंह इति तेजसां निधिः । यत्मतापदवपावकथिरं वैरिवविपदं नदति स्म ॥ २१ ॥ कराग्रजाग्र[त्]करवा (*) लदंडखंडिकृताशेषविरोधिवर्गः । पृथ्यां (यां प्रसिद्ध स्तिहुणाकनामा वीरावतंसः स चिरायुरस्तु ||२२|| श्रीमभकनामा समन्वितस्तेजसिंह - तिगु(हु) णाभ्याम् । अबु (बु) दगिरीश (* राज्यं न्यायनि[धिः पालयामास ॥ २३ ॥ ] [ मंडोर ] पुरवासी सुगुरुश्रीधर्मसूरिषदभक्तः । सर्वज्ञशासनरतः स जयति जेल्दाभिधः श्रेष्टी (टी) ॥ २४ ॥ तत्तनयः सुनयो[s]भृत् (द्) (-)[ल्हा] का सकलभू(तदख्यातः) तत्पुत्रः सुचरित्रः पुण्यनिधिः पारसः साधुः ॥ २५ ॥ सोही - देगा - देसल - कुलधरनाम्ना तदंगजा जाताः । चत्वारः कुलमंदिरगुहस्तंभाभिरामास्ते(ङ) ।। २६ ।। श्रीदेसलः सुकृत पेसलवित्तकांटीश्रचचतुर्दशजगज्जनितावदातः । शत्रुंजयममुख विश्रुतसप्ततीर्थे यात्रायतुर्दश चकार महामहेन ||२७|| देमति-माईल - नाम्नी साधु श्रीसदस्य भायें है । निर्मलशीलगुणाइये दयाक्षमे जैनधर्मस्य ॥ २८ ॥ देमतिकुक्षिप्रभवा गोल-गयपाल- भीम-नामानः । माईकुलेजती मोहरण- गोत्र ॥ २९ ॥ जिनशासनकमलरविः साधुः श्रीगोविदः । गुणरत्नरोहणपरा गुणदेवी मितमा तस्य ॥ ३० ॥ १९७ Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीन नलेखसंग्रहे सद्धर्मकम्मैकनिव(*)द्धबुद्धि . स्तदंगजः श्रीधनसिंहसाघुः । भायों तदीया सदया वदाज्ञा(न्या) मान्या सतां धांधलदेविसंज्ञा ॥ ३१ ॥ साधोभी(6)मस्य सुतो हांसलदेकुक्षिसंभवः श्रीमान् । म(*)हिमानिधिर्महौजा महामतिर्महणसिंहाख्यः ॥ ३२ ।। मयणल्लदेवीवरकुक्षिशुक्ति मुक्तास्त्रयस्तत्तनया जयंति। ज्येष्टोष्ठिो) जगद्व्यापियशःप्रकाशः साध्वग्रणीलाालिग(*) साधुराजः ॥ ३३ ॥ आश्विनयाविव श्रेष्ठौ कनिष्ठौ गुणशालिनौं । सीहा-लापाभिधौ धर्मध्यानप्रवणमानसौ ॥ ३४ ॥ पद् सुता धनसिंहस्य मृता(*)[इव पाइर्तवः । विश्वविश्वोपकारायावतीर्णाः पृथ्वीतेले ।। ३५ ।। तेपामाद्यः साधुवी(वी)जह इति विमलम(तोरयशःप्रसरः । गुणसागरः पिमधरः सज्ञ(ज)न(*)मान्यः समरसिंहः ॥ ३६ ।। राजसमाजश्रेष्ठो विख्यातो(तः) साधुविजपालः । निपुणमतिर्नरपालः सुकृतरतो वीरधवलाख्यः ॥ ३७ ॥ स्वपितृश्रेयसे(*) जीर्णोद्धारं ऋषभमंदिरे । कारयामासतुल्लैंल-चीजडौं साधुसत्तमो(मौं) ॥ ३८ ॥ वादिचंद्र-गुणचंद्रविजेता भूपतित्रयविवोधविधाता। धर्मसूरि(*)रिति नाम पुरासीत(द) विश्वविश्वविदितो मुनिराजः ॥ ३९ ॥ ..., Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-१३३ । मूलपट्टक्रमे तस्य धर्मोपगणार्यमा ( ण: ) । बभूवुः शमसंपूर्णा अमरमभसूरयः || १० || ( ) तत्पदृभूपणमदूपणधर्मशीलः सिद्धांत सिंधुपरिशीलनविष्णुलीलः श्रीज्ञानचंद्र इति नंदतु सृरिराजः पुण्योपदेश विधिवोधितस ( * ) समाजः ॥ ४१ ॥ वसुं -मुँनि - तु (गुं ) ण - शेसि (शि) वर्ष (पं) ज्येष्टे (प्टे) सिति नर (च) मिसोमयुत दिवसे । श्रीज्ञान चंद्रगुरुणा प्रतिष्ठि (ष्ठतोऽर्बुद गरौ ऋषभः ॥ ४२ ॥ (*) १३७९ ज्येष्ठ/सुदि ९ सोमे || >>1948 ( १३३ ) ११९ C ॥ ६० ॥ संवत् १३५० वर्षे माघ सुदि १ भवेद श्रीमदण दिल्लपाटकाधिष्टि (हि) परमेश्वर परमभट्टारक उमापतिवरल ममतावा (पा) क्रांनदि ( वचपा (वा मापाला वि(व) रुथ (धि)नीगजघटा कुंभस्थन्यविदारणैकपंचानन समत (स्त) राजावली समलंकृत अभिनव सिद्धराजमहारा() जाधिराज श्रीश्रीम त्सारंगदेवकल्याणविजयराज्ये तत्पादपपजीवनि (नीव) महामात्य श्रीवाध्ये श्रीश्रीकरणादिसमस्त मुहाव्यापारान परि(०) पंथयति सतीत्येवं काले वनेमाने भय परमा लायां भुज्यमाना महाराज ( * )नपत्र तथा ॥ स एष महाराजदेवः Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १२० प्राचीनजैनलेखसंग्रहे संवत् १३५० वर्षे म(माघ सुदि १ भौमे ऽयेह श्रीचंद्रावत्यां ओसवाल ज्ञातीय सा(*)धु श्रीवरदेवसुत साधु श्रीहेमचंद्रेण तथा महा० भीमा महा० सिरधर श्रे० जगसीह श्रे० सिरपाल श्रे० गोहन श्रे• वस्ता महं० विरपाल प्रभृति सा*)मस्तमहाजनेन भत्याराध्यविज्ञप्तेन श्रीअर्बुदस्योपरिसंतिष्ठ(ष्ठोमानवसहिकाये निश्रयमाणघनतरकर मुक्त्वा उधकृतकरस्य शासनपत्रं(*प्रयच्छति यथा ॥ यत् श्रीविमलवसहिकायां श्रीआदिनाथदेवेन श्रीमातादेव्या सत्क तलहडाप्रत्ययं उद्य देय छ २८ अष्टविंशति द्रम्माः तथा श्रीअर्बुदे(*)त्यटकुरसेहलथतलारप्रभृतीनां कापडां प्रत्ययं उद्य देय छ १६ पोडश द्रम्माः तथा कल्याणके अमीषां दिन द्वये दिन प्रति देय कणह(हातां १० दश दा()तव्यानि । तथा मई० श्रीतेजपालवसहिकायां श्रीनेमिनाथदेवेन श्रीमातादेव्या सक्त वर्ष प्रतिदेय द्र १४ चतुर्दश इम्मा तथा दिनैकेन कणहता(*)देय १० दश तथा श्रीअर्बुदेत्य ठकुर सेलय तलार प्रभृतीनां कापडां प्रत्यय देय द्र८ अष्टो द्रम्मा तथा प्रमदाकुलसक्त नामां ६ षट् नामकं प्रति(*मल प्रत्ययं द्र ५ पंच द्रम्मा"...... .........."वर्षे प्रति दातव्या तथा वसहिकाये पूजारकानां पावान् निष(श्रीयमाणकरो मुक्तो भणित्वा श्रीवुदेत्य ठ(*)कुरेण सेलहयतलारप्रभृतिभिः] किमपि न याचनीयं न गृहीतव्यं च । अस्य (न्य ? ) दिन पूर्व वसहिकायपाश्चात् उपरिलिखितविधे जर्व श्रीअर्बुदे(*)त्य ठकुरेण सेलहयतलारमभृतिभिः तथा चंद्रावत्या श्रीमद्राजकुलेन महंतकसेलहथतलारडोकराप्रभृतिभि त्य(यतोकिमपि न याचनीयं न(*)गृहीतव्यं च । अनया परयित विधिना प्रतिवर्ष वसहिकाद्वयपार्थात् ग्राम ठकुर Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखक: - १३३-१३४ । अन्यैव प्रभृतिभि गृहमानः कल्याणकप्रभृतिमहोत्सवेषु समाया (-)समस्तसंघस्य महरक- तलारकमभूतिके सत्य सर्वे करणीयं काराप पनीयं च ॥ ऊपरिचटित उत्तीर्यमान समस्त संयमध्यात् यस्य कस्यापि किं* चित् गच्छति तत्सर्व श्री अर्बुदेत्यटकुरेण ) लोहमयं रुख्या समर्पनीयं अस्पतवंशजैरपि भाविभोक्तृभि राजाभिः वसद्दिकाद्वये यकृतकरी आनद्रार्क यावत् अयतव्य पालनीयथ । उक्तं च । भगवता व्यासेन बहुभिर्वसुधा मुक्ता राजभिः सगरादिभिः यस्य यस्य यदा(*) भूमिस्तस्य तस्य तदा फलं । ध्यावीष्णतीयापु शुष्ककाटेवाशिनः कृष्णसर्पा प्रजायंते देवदायोपहारिणः । न विपं विपि त्याह (*) देवस्वविमुच्यते विषमेकाकिनं हंति देवस्वं पुत्रपौत्रकं एतानि स्मृतिवाक्यानि अवलोक्य अतः अन्यपि भा विभो (ल)तृभिः अस्मत्कृतय उपकरस्यास्य प्रतिबंधः क दापि न करणीय | नकारापनीयथ । यथा दत्वा च इदमुक्तवान मन्यं स्या अन्यव्यवाये भविष्यति पार्थिवा नेपामहं कर लोमि मंगदत्तं न दुष्यता ॥ जयसिंह सुत पारि पंथान लिखित ॥ हीनाक्षरं ममाणमिति (महाराजकुल श्रीवीसदेव टू महं सागण || अत्र साक्षिणः श्रीवरदेवीवरा नंदि श्रीसिदेवीय तपोध(ल, न अयो अंबादेव्यावती नीलकंठ: 1 प्रमाणाग्रामच्या राजामति स नर ( १३४ ) सं. १३७८ श्रीमदयपुर वास्तव्य स० महिरप 16 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .१२२ प्राचीन नलेखसंग्रहे रुला मेघा भार्या रिहमसिरी पु० धीरपालहीराभ्यां पितृमातृश्रेयोऽर्थं कारितं प्र० श्रीधर्मघोपमूरिपट्टे श्रीज्ञानचंद्रमूरिभिः ॥ (१३५) सं. १२०२ आषाढ सुदि ६ सोमे श्रीप्राग्वाटवंशे आसदेवदेवकीसुताः मई ० बहुदेव धनदेव सृमदेव जसत्रु रामणाख्याः [वन्धः वः । महं० धनदेवश्रेयोऽर्थ तत्सुत[वालणधवलाभ्यां धमनाथप्रतिमा कारिता श्रीककुदाचार्यः प्रतिष्ठिता ।। (१३६) राणानंदि पुत्र श्रे० ठाकुर भार्या हासु श्रे० पु० भीमदेव भावदेवाभ्यां पितृश्रेयसे पार्श्वनाथः का० प्र० श्रीधर्मघोपसूरिपट्टे श्रीज्ञानचंद्रसूरिभिः॥ (१३७) सं० १३०८ वर्षे माघ सुदि ६ गुरौ धर्कटवंशीय श्रेष्टि पुत्र श्रीवच्छ भार्या धनसिरि पुत्र आमवीर भार्या पुत्र अहैवं(?) श्रे० आमसीहेन आत्ममातापिताश्रेयोर्थ श्रीआदिनाथविवं. कारितं प्रतिष्टितं श्री......"शिष्यः श्रीअमरचंद्रमूरिभिः ।। ( १३८) सं० १३७८ सुराणा गोत्रे] सा० गुणधर पुत्र सा० राहणपुत्र सा० जिणदेव हेमा जसदेव रामणः माठ पितृश्रेयसे श्रीशांतिनायविं का० प्र० धर्मघोपमृरिपट्टे श्रीज्ञानचंद्रमूरिभिः ।। Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखालः- १३९-९१२ | ( १३९ ) सं० १२०२ आषाढ सुदि ६ सोमे श्रीमानाटवंशे आसदेवसुतस्य धनदेवस्य पत्न्याः थे० बोल्दा शीलाई सुता शांतिमत्याः श्रेयोऽयं तत्सुत महं० बाणधवलाभ्यां श्रीशांतिनाथमतिमा कारिता श्रीककुदाचार्यः प्रतिष्टितेति ॥ ( १४० ) संवत् १३७८ वर्षे ज्येष्ठ वदि ९ सोम दिने श्रीयुगादि [जिनचय] जीर्णोद्धारे अस्मिन् देहरिकायां श्रीवर्द्धमानमभूति विवानि कुमल सुत महं० पुनसीटेन कारापितानि पुत्र रिहा धांधल मूल गेटा सदा सहितेन महं भ्रातृ पेट पुत्र पा(वा) हद सहितेन ० ******* १२३ ...... ( १४१ ) सं० १३७८ वर्षे सुराणा ( गोत्रे ] नाला पुत्र चेना भार्या देवश्री पुत्र पंथा पुनाहाला लोलान मातृपितृश्रेयसे फा० श्री धर्मसूरिपट्टे श्रीज्ञानचंद्रसूरीणां उपदेशेन ॥ ( १४२ ) सं. १३७८ वर्षे उराणागांचे कुळधर पुत्र सारिंदेव भार्या येही पुत्र देपाल वापसी येन भिरदेवश्रेयसे जीणोद्वारा कारितः । श्रीमानवेंद्रम | समुदा ( १४३ ) सं० १२०२ वर्षे आदि सदा साई Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १२४ प्राचीन नलेख संग्रह सूत सूत्र केला वोल्हा सहव लोयपा वागदेव्यादिभिः श्रीविमलवसतिकातीर्थ श्रीकुंथुनाथप्रतिमा कारिता श्रीककुदाचार्यः प्रतिष्ठिता ।। मंगल महाश्रीः ।। छ । (१४४) सं० १३७८ वर्षे प्राग्वाटज्ञातीय म० वीजडसुतेन ठ० वयजलेन धरणिग जिणदेव सहितेन ट० हरिपाल श्रेयसे श्रीमुनिमुव्रतस्वामिविंव कारितं प्र० मलधारी श्रीश्रीतिलकसूरिभिः ॥ (१४५) सं० १३७८ वर्ष संघपति पोपा गेघा श्रेयोऽर्थे सा० धनपाल सा० महणा देवरसीन श्रीमहावीरविवं कारितं प्रतिष्ठितं मलधारी श्री [हेमचंद्र?] सूरीयगच्छे श्रीश्रीतिलकसूरिभिः ॥ (१४६) सं० १३९४ भण० महणा श्रे० बोहसीह धरणाभ्यां श्रीजिनवि [कारितं] श्रीधर्मतिलकसरिभिः [प्रतिष्ठितं ।।] (१४७) सं० १२०२ आपाह मुदि६ सोमे श्री० ट० अमारसेन मुत मह० ताज"..."स्वपितृ श्रेयोऽर्थ प्रतिमा कारिता श्रीककुदाचार्यः प्रतिष्ठिता । मंगलं महाश्रीः ।। (१४८) सं० १३७८ नाहरगोष्ठि सा० राहडपुत्र गंघु पु० महण Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्क:- ९४९-१५२ । १९५ सीह तथा चांड पु० रील्हणेन का [म] श्रीधर्मधोपसृरिपदे श्री ज्ञानचंद्रसूरिभिः ॥ ( १४९ ) सं० १३८२ वर्षे कार्तिक सुदि १५ माखाद वाणिज रायी सुत ट० मंतणराज श्रेयसे सुत जीवाकेन श्रीनेमिनाथविवं कारितं ॥ ( १५० ) सं० १२०२ आषाढ सुदि ६ सोमे श्रीऋषभनाथवित्र मतिष्ठितं श्रीककुदाचायैः ट० जसराकेन स्वपितुः ट० बबलू श्रेयो प्रतिमा कारिता || ( १५१ ) (१) दशरथ मृर्ति | ( २ ) हेमरथ मूर्ति | ( ३ ) महं० श्रीमहिंदू मृर्ति | ( ४ ) महं० श्रीकालिंग मूर्ति । (५) श्रीनेट मृर्ति । 今 (६) महं० श्रीवीर मृर्ति । ( ७ ) महं० श्रीलहर मूर्तिः | ( ८ ) महं श्रीनीना मूर्तिः । ( १५२ ) श्रीश्रीमाल वीरमहामंत्र पुत्र सम्पति श्री Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १२६ प्राचीन जैनलेख संग्रहे लालिंग तत्सुत महिंदुकेनेदं निजपुत्रकलत्रसमन्वितेन सन्मंत्रिदशरथेन श्रीनेमिनाथर्विवं मोक्षार्थं कारितं रम्यं ॥ ( १५३ ) ..... सं० १२०० जेष्ठ वदि १ शुके महं० श्रीवीरसंताने महं० चाहिल सुत राणाक तत्सुत नरचिद्दिना कुटुंबस हितेन .... श्रेयोऽर्थं मुनिसुव्रतप्रतिमा कारितेति प्रतिष्टिता श्रीनेमिचंद्रमूरिभिः ॥ ( १५४ ) संवत् १११९ । धारापद्रीयसंताने सोमरुपालवल्लभः । शांत्यमात्यो महीख्यातः श्रावकोऽजनि सत्तमः ॥ १ ॥ भार्या तस्य शिवादेवी श्रेयसे प्रतिमामिमां । नीन्न - गीग्ययोः सुन्वोः कारयामास निर्मलं ॥ २ ॥ ( १५५ ) संवत् १३७८ वेसलपुत्र माद्दण पुत्र लखमा भार्या ललितादेवी पुत्र जयताकेन थे० का० श्रीधर्मघोपमृरिपट्टे श्रीज्ञानचंद्रसूरीणां उपदेशेन || ( १५६ ) बरवचनचारु कुसुम; संपादितमुनिमनोरथफलौघः । श्रीनन्नसृरिरनवः कल्पतरुर्जयति ब्रुवसेव्यः ॥ स्तौति श्रीककसूरिः ॥ Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाक:- ९५७-१९१ । ( १५७) सं० १२०६ ॥ श्री शीलभद्रसूरीणां शिष्यैः श्रीचंद्रसूरिभिः । विमलादिसुसंघेन युतैस्तीर्थमिदं स्तुतं ॥ अयं तीर्थसमुद्धारोऽद्भुतोऽकारि विमल [स्य) | श्रीमदानंदपुत्रेण श्रीपृथ्वीशमंत्रिणा ॥ ( १५८ ) सं० १३९४ पूनसीह श्रीमुनिचंद्रसूरिभिः || • • फया शांतिनाथपिं कारितं . १९७ श्री आदिनाथविवं म० ( १५९ ) संवत् १३७८ वर्षे वै० यदि ९ श्रीमदव्यपुरीय देगा पुत्र जगधर पुत्र समधर भार्या सिरियादेवी पुत्र सीट चा माला भडसीन मातृ श्रेयसे का श्रीधर्मपरिषदे श्रीमानचंद्ररिभिः प्रतिष्ठितं ।। ( १६ = ) श्रीधारापीयसंताने महं श्रीविनाययोः गो ( १६१ ) सं० १३७८०० यदि श्रीमद देगा पु नगर ः समधर भयो सिरियादेवी Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखास:- १६५-१७९ । १६९ भार्या श्रीज्ञानचंद्रसूरिशिष्य श्रीमुनिशेखरसूरीणां पूर्तिः ० चील्हणदेवी पुत्र भ्रातृ मृरा वालाभ्यां कारिता । शुभं भवतु । संवत् १३९६० सु ( १६७ ) .........बीजभार्या बल्हणदेव्य [[] धांधन्यदेव्य [[च] समसरण का प्रतिष्टितं श्रीपरपट्टे श्रीज्ञानचंद्रसूरिभिः ॥ ( १६८ ) संवत् १३७८ ० यः ९ रिणस्तंभपुरवास्तव्य जांबद गोत्रे सा० हरिचंद्रपुत्र संपति रतनश्रेयोऽयं पुत्र पुना ऐमा गा जणैः पतिमा) कारिना श्रीसूरि उपदेशेन ॥ ( १६९ ) श्री ऋषभनाथस्य । संवत् १२४५ वर्षे वैशाख वदि ५ गुरौ मायाकुल श्रेयोर्थे धनपालन श्रीनाथविकारि कोस (कास) श्रीसिंह विभिः प्रतिष्ठितं । ( १७० ) *****.... १९४५ वर्षे वास दि ५ श्रीशांतिनागस्य | सं गुरी दिने मावाद महामात्येन श्रीवनपान योग्य कोस (कागो श्रीवृभिः प्रतिष्ठितः । (१७१) पुत्र पाल पनि रणवीर पत्र सागो सा० लाटा संगपनि धनसिंह पुत्र सा Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीनजैनलेखसंग्रहे (१७२ ) श्रीसंभवनाथस्य । सं० १२४५ वर्ष वैशाख वदि ५ गुरी महामात्य श्रीधनपालेन.......श्रेयोऽर्थं श्रीसंभवनाथ प्रतिमा कारिता । कोसहुद ( कासहद ) गच्छे श्रीसिंहसूरिभिः प्रतिष्ठिता । ( १७३) सं० १३९५ सा० धनसिंह पु० सा० विजडसमरसिंहस्य भ्रात जिनपाल श्रेयोर्य । (१७४) १ श्रीअभिनंदनस्य ॥ [सं० १२४५ वर्षे वैशाख वदि ५ गुरी पृथ्वीपालात्मज महामात्य श्रीधनपालेन मातृ श्रीपद्मावतीश्रेयोऽय....'कारिता प्र०] श्रीकोसहुद (कासहूद )गच्छे श्रीसिंहसूरिभिः ॥ (१७५) । सुमतिनाथस्य ॥ संवत् १२४५ वर्षे वैशाख वदि ५ गुरौ माग्वाट.........."पृथ्वीपाल आत्मश्रेयसे प्रतिमा करिता कोसहुद (कासहद) गच्छे श्रीसिंहमूरिभिः प्रतिष्ठिता ।। (१७६) संवत् १२४५ वैशाख चदि ५ गुरौ........... आत्मश्रेयसे...................श्रीपद्म................ सिंहसूरिभिः प्रतिष्ठिता। Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाः-१७-१८९ । ( १७७ ) संवत् १२४९ ० यदि ५ भृगी मारवाद' श्रीमाइल आत्मा पृथ्वीपालात्मज द० जगदेव पत्नि श्रीसुपार्श्वनाथ प्रतिमा का श्रीसिंह [ सूरिभिः प्रतिष्ठिता । ] な ( १७८ ) सं० १३९४ धनपाल पुत्रि बो० नाम आत्म से आ दिनाथविवं का० प्र० श्रीज्ञानचंद्रसूरिभिः ॥ ( १७९ ) ****** १३१ सं० १३७८ वैशाख ०९ दो० महणतुन मोटर भार्या सुदेवपुत्र मदेन पितृमातृ महावीर कारितः । सा महिंद भार्या रांभि श्रेयसे शांतिनाथः । सा० महिंद्र भार्या खीमणि श्रेयसे पार्श्वनाथजीर्णोद्धारः । ( १८० ) वा. सं० १२४५ वर्षे वैशाख यदि ५ गुरी मावाट स्तव्य अमात्य धनपाल भागी महं० श्रीणिश्री श्रेयोऽयं चंद्रममतिमा कारिता मनिष्टिना श्रीसिंहरिभिः ॥ (ict) श्रीमुनिसुव्रतनिनः । खरतर जानेजान श्री चोरी फारितं ॥ (१८२) सं० १९८६ वर्षे फागुण दि २९ सा Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १३२ प्राचीन जैन लेखसंग्रहे रावण व्य० जसधवल भार्या विजेमति सुत व्य० गांगणेन भ्रातृ पुना पाहड चाड व्य० गुणसिरि पुणिग कडुया सेजामीत नवल वधू धनसिरि कुटुंबेन श्रीरिखभदेव प्रतिमा कारिता । प्रतिष्ठिता चंद्रगच्छीय श्रीमलयचंद्रसूरिशिष्य संमतचंद्रसूरिभिः । शुभं भवतु ॥ ( १८३ ) सं० १२४५ वैशाख वदि ५ गुरौ प्राग्वाटज्ञातीय भां० शिवदेव भां० जसधवल । सं० १३७८ शरनीवाल पेथा भार्या पाल्हणदेवि पुत्र लुणा तथा पुत्री नीविणि श्राविकया संघ० साल पुपागणभार्यया स्वश्रे० महावीरः कारितः । प्र० श्रीधर्मवोपरिपट्टे श्रीज्ञानचं - द्रसूरिभिः । ( १८४ ) सं० १९८७ फागुण वदि ४ सोमे भद्रसिणकद्रा स्थानीय प्राग्वाटवंशान्त्रय थे० बाहिल संताने संतणागदेव देवचंद्र आसवर आंबा अंवकुमार श्रीकुमार लाखण श्रावक श्राविकासमुदायेन अर्बुदचैत्यतीर्थे रिखभदेवविवं निःश्रेयसे कारितं । वृहद्गच्छीय श्रीसंविज्ञविहारि श्रीवर्द्धमानसुरिपट्टे पद्मसूरि श्रीभद्रेश्वरसूरिभिः प्रतिष्ठितं । **** ***. ( १८५ ) सं० १२४५ वैशाख वदि ५ गुरौ श्रीअनंतनाथ | प्राग्वाज्ञातीय भां० जसधवल भार्याकक्ष्मी । Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाकः-१८६-१९० ।। १३३ सं० १३७८ वर्षे उत्सत्रवाल(?) सामंत पुत्र लाहड भार्या लखमी पु० पुण्या कुसलीया लाखण झांझण हरदेव नेजाकैः पितृमातृश्रे० कारितं प्रतिष्टितं श्रीधर्मघोपसूरिपट्टे श्रीज्ञानचंद्रसूरिभिः । सा० धनसिंह भार्या धांधलदेवी पुत्र श्रे० सा० विजडेन कारितं ।। (१८६) सं० १२४५ वर्षे वैशाख वदि ५ गुरौ......श्रे० श्रीदेवचंद्रसरिभिः श्रीअनंतनाथप्रतिमा प्रतिष्ठिता ॥ (१८७) संवत् १३९४ सा० कर""सि पुत्र कुलचंद्र ..........श्री कुंथुनाथ का० प्र० श्रीजिनचंद्रसूरिभिः ॥ ( १८८) संवत् १२४५ वैशाख वदि ५ गुरौ श्रीप्राग्वाटवंशीय यशोधवलसुत भा० शालिगेन देवश्रीअरनाथाविवस्य श्रेयसे प्रतिष्ठा कारिता । श्रीअर्बुदतीर्थे सकलाभ्युदयकारी भवतु अरनाथः ॥ (१८९) सं० १३७८ वर्षे सा० वीकसुत लखमभार्या वकाई श्राविकया आत्मशेयसे श्रीमल्लिनाथः का। (१९०) सं० १२४५ वर्षे वैशाख वदि ५ गुरौ श्रीयशोदेवस्मृरिशिप्यश्रीदेवचंद्रसूरिभिः श्रीअरनाथमतिमा प्रतिष्ठिता । माग्वाटज्ञातीय Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १३४ प्राचीन जैनलेखसंग्रहे भां० जसघवल सुत शालिगेन आत्मनः श्रेयोऽर्थं देवकुलिका का० च । ( १९१ ) सं० १३७८ श्रीमांडव्यपुरीय सा० महाधर भार्या भावदेवी पुत्र सांगणेन पितृमातृश्रेयसे शांतिनाथः कारितः प्र० श्री धर्मघोपसृरिपट्टे श्रीज्ञानचंद्रसूरिभिः ॥ ( १९२ ) संवत् १२४५ वर्षे वैशाख बढि ५ गुरौ श्रीबृहद्गच्छे श्रीमदारासणसत्क श्रीयशोदेवसृरिशिष्य श्रीदेवचंद्रसूरिभिः श्रीश्रेयां समतिमा प्रतिष्ठिता । प्राग्वाटज्ञातीय महामात्य श्री पृथ्वीपालसत्क प्रतीहार पुनचंद्र ठ० धामदेव भ्रातृ सिरपाल भ्रातृव्यक देसल ठ० जसवीर धवल ८० देवकुमार ब्रह्मचंद्र ट० आमचंद्र लखमण गुणचंद्र परमार वनचंद्र ट० डुंगरसी आसदेव ट० चाहड गोसल बीसल रामदेव आसचंद्र जाजा प्रभृतीनां || ( १९३ ) सं० १३०४ वर्षे फागुण सुदि २ बुधे श्री अर्बुदाचले कासहृदस्थानवास्तव्य थे० संतिनाग संताने श्रे० देदा भार्या पून - सिरि तत्सुत वरदेव पाल्हण तयोर्भार्या पद्मसिरि.......वरदेव पुत्रकुबरा भार्या पाहिणि सुत आववपुन ट० धूसल पूना इंद्दिण प्रभृति कुटुंबसहितेन कुबरा श्रावकेन " ...... .... .... ............. *****... ( १९४ ) सं० १३९४ वर्षे गुणपाल पुत्र ट० हरिपाल दे थे० का ० म० श्रीज्ञानचंद्रसूरिभिः । Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-१९१-१९९ । ( १९५) ' संवत् १२४५ वर्षे वैशाख वदि ५ गुरौ श्रीबृहद् [गच्छे] श्रीमदारासनसत्क श्रीयशोदेवसूरिशिष्य श्रीदेवचंद्रसूरिभिः श्रीधर्मनाथप्रतिमा प्रतिष्ठिता । ( १९६ ) सं० १३७८ सा० सावड सुत नरदा मदन पून पदम सलखाकैः पुत्री नाउ श्रेयसे कारितं । १३५ ( १९७ ) संवत् १२४५ वर्षे वैशाख वदि ५ गुरौ श्रीयशोदेवसूरिशिष्यैः श्रीदेवचंद्रसूरिभिः श्रीशीतलनाथ प्रतिमा प्रतिष्ठिता । ( १९८ ) सं० १३७८ वैशाख वदि ९ नाहरगोत्रे भां० जगपालपुत्र वीक्रम भार्या विजयदेवी पुत्र हीरा सुहडा सांगण लापाकैः भ्रातृ हरपाल श्रेयसे श्रीशांतिनाथ का० म० श्रीधर्मघोषसूरिपट्टे श्रीज्ञानचंद्रसूरिभिः ॥ ( १९९ ) 1 संवत् १२४५ वर्षे वैशा[ख वदि] ५ गुरौ प्राग्वाटकुलोद्भव ठ० देसल लघु भ्रातृ उ० लाखणाभ्यां पिता आसिणि श्रेयोर्थ श्री सुविधिनाथबिंव कारितं प्रतिष्ठितं श्रीदेवचंद्रसूरिभिः । 1 ********* Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीनजैनलेखसंग्रहे (२००) संवत् १२४५ वर्ष वैशाख बदि ५ गुरौ श्रीयशोदेवसूरिशिप्यः श्रीदेवचंद्रमूरिभिः श्रीकुंथुनाथ प्रतिमा प्रतिष्ठिता । (२०१) संवत् १२९९ वर्षे महा सुदि १२ शुक्रे ...... (२०२) सं० १३७८ ज्यष्ट बदि ९ सोमे श्री चैत्रगच्छे अकेशस्थानीय सं० पद्मदेव सं० गुणघर सो० महणसि सो० लुणा भायों लुणादे पु० सो० माला धरणिग खाणा......."पित्रोः श्रेयसे श्रीसुमतिनाथवि कारितं । प्रतिष्ठितं श्रीहेमप्रभसूरिशिष्यैः श्रीरामचंद्रसूरिभिः ॥ (२०३) सं० १३९४ वर्ष सो० खोखा भार्या लखमादेवी पुत्र लूंढाकेन पित्रोः श्रेयसे भ्रातृ ४ सहितेन पुनर्विवं कारितं ।। (२०४) संवत् १२४५ वर्षे वैशाख वदि ५ गुरौ श्रीयशोदेवसरिशिप्यः श्रीदेवचंद्रसूरिभिः श्रीमल्लिनाथप्रतिमा प्रतिष्ठिता । (२०५) संवत् १२४५ वर्षे वैशाख वदि ५ गुगै श्रीबृहद्गच्छे श्रीमदारासन सत्क श्रीयशोदेवसरिशिष्यैः श्रीदेवचंद्रसूरिभिर्वासुपत्यप्रतिमा प्रतिष्ठिता। Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः - २०६-२१० । ( २०६ ) सं० १३७८ वर्षे ज्येष्ठ वदि ९ सोमे श्रीउपकेशिगच्छे श्रीककुदाचार्य संताने मेहडाज्ञाती[य] सा० लाहडान्वये सा० धांधल पुत्र सा० छाजू भोपति भोजा भरह प्रभृति श्रीआदिनाथः कारितः प्रतिष्ठितः श्रीकक्कसूरिभिः । ....... ( २०७ ) संवत् १२४५ वर्षे वैशाख वदि ५ गुरौ श्रीयशोदेवसूरिशिष्यैः श्रीदेवचंद्रसूरिभिः श्री अजितनाथमतिमा प्रतिष्ठिता । १३७ ( २०८ ) संवत् १२४५ वर्षे वैशाख वदि ५ गुरौ श्रीबृहद्गच्छे श्रीमदारासन सत्क श्रीयशोदेवसूरिशिष्यैः श्रीदेवचंद्रसूरिभिः श्री नेमिनाथप्रतिमा प्रतिष्ठिता कारिता च पुत्र महं० आमवीर श्रेयोर्थ ठ० श्रीनागपालेन । ( २०९ ) संवत् १३०२ श्रीमदर्बुदमहातीर्थे देवश्री आदिनाथचैत्ये कांतालज्ञातीय ठ० उदयपाल पुत्र ठ० श्रीधर प्रणयिन्या ठ० नाग पुत्र्या ठ० आंव देवसिंह जनन्या वीरिकया खत्तकसमेतं श्रीनेमिनाथविंवं आत्मश्रेयोऽर्थं कारितं प्रतिष्ठितं रुद्रपल्लीय श्रीदेवभद्रसूरिभिरेव || ( २१० ) संवत् १३०२ [वर्षे] मार्ग वदि ९ शनौ 18 **** **** ** ... संतानीय Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीनजनलेखसंग्रहे श्रीरुद्रपल्लीय श्रीमदिमायदेवसरिशिष्याणां श्रीदेवभद्रमृगणामुपदेशेन मं० पल्ट पुत्र मं० चाहट पुच्या धेहिकया श्रीमदादिनाथविवं सपरिकर आत्मश्रेयोऽर्थ कारित प्रतिष्ठितं] च श्रीमद् देवभद्रसूरिमिरव ॥ (२११) __ संवत् १२४५ [व] वैशाख वदि ५ गुरी श्रीकासदीय गच्छे श्रीज्योतनाचार्यसंतान थे. जसणाग चांदणाग जिंदा मुत जसहड जसोधण देवचंद्र जसदृढ भार्या भालु तत्पुत्र पारस भार्या साही मात्र वसू पारस पुत्र आमवीर कुलघर राणु श्रे० देवचंद्र मुत शालिग तत्पुत्र आसचंद्र आसपाल आल्हण आमदेव मुत अजिया भाग्नेयी लखमिणि मोई प्रभृति आत्मीयकुटुंबसदितेन श्रे० जसडपुत्रेण पार्श्वचंद्रण आत्मश्रेयाथ श्रीपार्श्वनाथप्रतिमा कारिता प्रतिष्ठिता श्रीउद्योतनाचार्याय श्रीसिंहसूरिभिः ।। मंगलमस्तु । (२१२) ___ सं०.९३ [व] मार्ग सुदि १० श्रीअर्बुदाचलं कुलधर चेटा फतु सा० नादु पुत्री.......श्रेयोथै श्रीमहावीरविचं का शुभं भवतु ।। (२१३) संवत् १२४५ वर्ष। श्रीपंढेरकगच्छे मद्दति यशोभद्रमुरिसंताने 1 श्रीशांतिमुरिरास्ते तत्पादसरोजयुगभंगः ॥ १ ॥ Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-२१४-२१५ । १३९ वितीर्णधनसंचयः क्षतविपक्षलक्षागणीः कृतोरुगुरुरैवतप्रमुखतीर्थयात्रोत्सवः । दधक्षितिभृतां मुदे विशदधीः स दुःसाधता मभूदुदयसंज्ञया त्रिविधवीरचूडामणिः ॥ २ ॥ तदंगजन्मास्ति कवींद्रवंधुमंत्री यशोवीर इति प्रसिद्धः । ब्राह्मीरमाभ्यां युगपद्गुणोत्थविरोधशांत्यर्थमिवाश्रितोयः ॥३॥ तेन सुमतिना जिनमतनैपुण्यात् कारिता स्वपुण्याय । श्रीनेमिविवाधिष्ठितमध्या सद्देवकुलिकेयं ॥ ४ ॥ ॥ शुभं भवतु ॥ सा० लाखुपुत्र तिहुणसिंह श्रीशांतिनाथं कारितं प्रतिष्ठितं श्रीकक्कसूरिभिः ॥ (२१४) ___ संवत् १२४५ वर्षे वैशाख वदि ५ गुरौ श्रीयशोदेवमूरिशिष्यैः श्रीनेमिनाथप्रतिमा श्रीदेवचंद्रसूरिभिः प्रतिष्ठिता । श्रीपंडेरकगच्छे दुसा० श्रीउदयसिंह पुत्रेण मंत्री यशोवीरेण मात श्रीउदय श्रेयोऽर्थ प्रतिमा सतोरणा सदेवकुलिका कारिता सह . कुटुंवेन............. ( २१५) संवत् १२४५ वर्षे वैशाख वदि ५ गुरौ प्राग्वाटवंशकुलति. लक महामात्य श्रीमदानंद सुत ठ० श्रीनाना सुत ठ० श्रीनाग. पालेन मातृ त्रिभुवनदेव्याः श्रेयोर्थ श्रीमहावीरवि कारितं प्रतिष्ठितं श्रीरत्नसिंहसरिभिः । Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीन जैनलेख संग्रहे ( २१६ ) सं० १३७८ वर्षे वैशाख सुदि ९ श्रीसंतिनाथ देहरी श्रे० आमकुवर सुत वसा० जगपाल भार्या जासलदेवी बसा० भीमपाल जगसिंह श्रेयोऽर्थ जीर्णोद्धारे" 'कारापितं ॥ १४० ******. ( २१७ ) संवत् १२१२ ज्येष्ठ सुदिशुक्रे श्रीपंडरेकगच्छे श्रीशालिभद्राचार्य संताने ....... तदद्भार्या सहजि पुत्र पासल तद्भार्या ........ 'विणि तत्पुत्र पासल... चांद्राहडा भार्या लहुदेवी पुत्र आसल सेलादि कुटुंब सहितेन श्रीमहावीरविंवं कारापितमिति ॥ ( २१८ ) संवत् १२१२ माघ सुदि बुधे दशम्यां महं० ललितांग महं० शीतयोः पुत्रेण ट० पद्मसिंहेन आत्मीय ज्येष्ठ भ्रातृ उ० नरवाहण श्रेयोर्थं श्रीमदजितनाथ विद्यमर्बुदे कारितं प्रतिष्टितं शीलभद्रसूरिशिष्य श्रीभरतेश्वराचार्यैः श्रीवैरस्वामिसूरिभिरिति ॥ मंगलं महाश्रीः || ( २१९ ) सं. १३७८ नाहरगोत्रे सा० उदयसिंह सुत जगपाल भार्या जयतलदेवी पुत्र जयताकेन मातृपितृश्रेयसे का० प्र० श्रीधर्मसुरिपट्टे श्रीज्ञानचंद्रसूरिभिः ॥ ( २२० ) संवत् १९९२ माघ सुदि बुधे १० उ० धरमेण उ० बीज Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः–२२१-२२६ । १४१ लदेव्याः श्रे.... "" श्रेयोर्थं श्रीपार्श्वनाथ [[र्विवं कारितं ] प्रतिष्ठितं श्री शीलभद्रसूरिशिष्य श्रीभरतेश्वर श्रीवैरस्वामिभिः ॥ .... ******** ( २२१ ) संवत् १२१२ माघ सुदि १० महं० श्रीजज्जकभार्यया ..... अर्बुदे कारितः प्रतिष्ठितः श्री ... जासुकया आत्मपुण्यार्थे... [र] स्वामिसूरिभिः ॥ ......01 ( २२२ ) सं० १२४५ वर्षे वैशाख वदि ५ गुरौ श्रीविमलनाथमतिमा प्रतिष्ठिता । ( २२३ ) संवत् १३९४ सा० लाला श्रे० संघ० नरपालेन श्रीमहावीरविंवं कारितं प्रति० श्री [ ज्ञानचंद्र ] सूरिभिः || ( २२४ ) संवत् १२१२ ज्येष्ठ वदि ८ भोमे चंद्रा० ककुदाचार्यैः प्रतिष्ठिता । ( २२५ ) सं० १३११ (१) हरिचंद्र पुत्र सा० रामाम० श्रीज्ञानचंद्रसूरिभिः ॥ ( २२६ ) सं० १३७८ वर्षे वैशाख वदि ९ सोमे श्री अर्बुदाचले श्रीवि Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीन जैनलेख संग्रहे मलवसद्दिकायां श्रीश्रीमालज्ञातीय महं० श्रीसुत महं" महावीरवि कारापितं ॥ १४२ (२२७) संवत् १२१२ वर्षे माघ सुदि बुधे दशम्यां महामात्य श्री मदानंद महं० श्रीसलणस्य पुत्रेण ८० श्रीनानाकेन ट० श्रीत्रि भुवनदेवीकुक्षिसमुद्भूतस्वसुत दंड० श्रीनागार्जुन श्रेयोऽयं श्रीसंभवविवं कारापितं श्री मृरिभिरिति । मंगल महाश्रीः || ....... ( २२८ ) संवत् १३९४ सं० उदयराज पुत्र सं० धाघा पु० चचुलदेवी आत्म० श्रीशीतलका० प्र० श्रीज्ञानचंद्रसूरिभिः ॥ (२२९) संवत् १४०१ कारतक सु० ८ शुक्रे सा० पातल था० प्रेमलदेवी प्रतीपदे पुत्र राहुड श्रेयोऽर्थे श्रीवासुपूज्यविवं कारितं प्रतिष्ठितं मृरिभिः || XXXX ...... ( २३० ) संवत् १२२२ फाल्गुण सुदि १३ वी श्रीकासन्दद्गच्छे श्रीमदुद्योतनाचार्य संताने अर्बुदवास्तव्य थे० वरणाग तद्भार्या दुली तत्पुत्र थे० छाड व्यवहारी प्रथमभार्या ..... देवचंद्र वीरचंद्र भागचंद्र प्रभृतिसमस्त कुटुंबसमुदायेन श्रीपार्श्वना श्रीतत्पुत्र थविवं आत्मश्रेयोऽर्थे कारितमिति मंगल महाश्रीः आचंद्रार्के जयतु ॥ ....... Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाकः-२३१-२३४। १४३ (२३१) सं० १३०८ वर्षे फाल्गुण वदि ११ शुक्रे श्रीनाणकगच्छे श्रीआघाटवास्तव्य श्रे० आंवप्रसाद लूण पाल्हण साल्हण आम्रप्रसादपुत्र सा० श्रीपति तत्सुत सा० पुत्राकेन आभा महणसिंह रावण मात उदयसिरि आल्ह भार्या जयतु हीरु वधु भोपल वाहडादि कुटुंबसहितेन पुत्र जगसिंह श्रेयोर्थ श्रीरिखभदेवसर्वांगाभरणस्य जीर्णोद्धारः कृतः ॥ ( २३२ ) संवत् १३०८ वर्षे फाल्गुण वदि ११ शुक्र श्रीवालीपुरवास्तव्य चंद्रगच्छीय खरतर सा० दुलहसुत सधीरण तत्सुत सा० वीजा तत्पुत्र सा० सलखणेन पितामही राजमाता साउभार्या माल्हणदेवी सहितेन श्रीआदिनाथसत्क सर्वांगाभरणस्य साउश्रे. योथै जीर्णोद्धारः कृतः ।। (२३३) संवत् १३७८ संघ धनसिंह भायर्या धांधलदेवी पुत्र वीजड समरसिंह विजपाल धवल................"श्रेयसे श्रीमहावीर का० प्र० श्रीधर्मघोपसूरिपट्टे श्रीज्ञानचंद्रसूरिभिः ।। ( २३४) संघपति धनसिंह भार्या धांधलदेवी पुत्र वीजड समर Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १४४ प्राचीन जैनलेखसंग्रहे सिंह विजपाल वीदाकैर्भ्रातृ खिमधर भार्या खेतलदेवी श्रेयसे कारितं ॥ ( २३५ ) ( पुरुष ) माघ सुदि ७................. (स्त्री) महं० सुहागदेवी । (स्त्री) मह० गुणदेवी सत्कमूर्ति सा० वीजडकारापितं ॥ (पुरुष) सा० सुहणसिंह सत्कमूर्ति सं ० १३९८ ॥ (स्त्री) महं० वासक्षेप " L $21. ( २३६ ) संवत् १६६१ वर्षे आसो सुदि ११ दिने वार शुक्रे ओसबालज्ञातीय सा० मुला संघवी रूपा राउत कचरा जगमाल श्रीसीरोद्दीनगरवास्तव्यैः श्री अर्बुदाचलचैत्ये युगप्रधान भट्टारक श्रीश्रीश्रीहीरविजयसूरिस्थापित महोपाध्याय श्रीलब्धिसागर .... .......... 1.0.0 L GOGO ( २३७ ) संवत् १३३८ वर्षे ज्येष्ठ वदि ९ सोमे मांडव्यपुरीय संघ० देसल सुत संघ० गोसल तथा सा० भीमा सुत संघ० महणसींह तथा सं० गोसलसुत संघ० वनसींह तथा संघ० महणसिंह सा० Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-२३८-२४०। १४५ लाला तथा वीजडाभ्यां स्वकुटुंब श्रेयसे श्रीआदिनाथर्विवं श्रीधर्मघोपसूरीणां पट्टे श्रीज्ञानचंद्रसूरीणामुपदेशेन कारितं ॥शुभं भवतु॥ (२३८) ___ संवत् १३७८ वर्षे ज्येष्ठ वदि ९ सोमे मांडव्यपुरीय देसलसुत संघ० गोसल सा० भीमा सुत संघ० महणसिंह तथा सं० गोसलसुत सं० धणसिंह सं० महणसिंह सा० लाला सं० धनसिंह सुत सा० वीजड........ ( २३९) सं० १४०८ वर्षे वैशाखमासे शुक्लपक्षे ५ पंचम्यां तिथौ गुरुदिने श्रीकोरंटगच्छे श्रीनन्नाचार्यसंताने महं० कउरा भार्या महं० नाकउ सुत महं० पेथड महं० मदन महं० पूर्णसिंह भार्या पूर्णसिरि महं० दूदा महं० धांधल म० धारलदे म० चापलदेवी पुत्र मौरासिंह हापा उणसिंह जाणा नीछा भगिनी वा० वीरी भागिनेय हाल्हा प्रमुख स्वकुटुंव श्रेयसे म० धांधुकेन श्रीयुगादिदेव प्रासादे जिनयुगलं कारितं । प्रतिष्ठितं श्रीककसूरिभिः ॥. (२४०) संवत १४०८ वर्षे वैशाखमासे शुक्लपक्षे ५ पंचम्यां.. तिथौ गुरुदिने श्रीश्रीकोरंटकगच्छे श्रीनन्नाचार्यसंताने महं० • कउरा भार्या कुरदे पुत्र महं० मदन म० पूर्णसिंह भार्या पूर्ण सिरि सुत महं० दूदा म० धांधल मूलू म० जसपाल गेहा रुदा Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीनजैनलेखसंग्रहे प्रभृतिकुटुंबश्रेयसे श्रीयुगादिदेवप्रासादे महं० धाधुकेन श्री जिन] युगलद्वयं कारितः प्रतिष्ठितः श्रीनन्नमृरिपट्टे श्रीकक्कमूरिभिः ।। (२४१) संवत् १३८९ वर्षे [• • •] सुदि ८ शुक्रे....."गोष्ठि सा० छाजल पुत्र भोजदेव भार्या पुनी पाल्हा पुत्र घोलीया पुत्री नील्हण भगिनी आत्मश्रेयसे श्रीशांतिनाथविवं कारितं प्रतिष्टितं श्रीज्ञानचंद्रमूरिभिः ]..............।। (२४२) ___ सं० १२७८ वर्षे फाल्गुण वदि ११ गुरौ श्रीमत्पत्तनवास्तव्य प्राग्वाटज्ञातीय श्रीट० श्रीचंडेशानुज ट० मुमाकीयानुज(१) ठ० श्रीआसराजतनुज महं० श्रीमालदेव श्रेयसे सहोदर महं० श्रीवस्तुपालन श्रीमल्लिनाथदेवखत्तकं कारितमिदमिति । मंगलं महाश्रीः । शुभं भवतु ॥ (२४३) प्राग्वाटवंशतिलकः श्रेष्ठी देव इति नाम धेयः । सुतः संघीणोऽस्य पुत्रस्तस्यापि यशोधनस्तनयः ॥ १ ॥ नव्या यशोमतीनाम्नी पत्नी पुत्रास्तयो..........." | अंवकुमारो गोतः श्रीधर आशाधरो वीरः ॥ २ ॥ द्वादशवर्षयुतेषु द्वादशसु शतेषु विक्रमार्कनृपात् । भोमे बहुलाष्टम्यां ज्येष्ठस्य युगादिजिनविवं ॥३॥ अकार्यत् यत्पितुः स्वस्य श्रेयसे तैरिदं मुदा । अर्बुदाद्विशिरोवमश्रीनाभेयजिनालये ॥४॥ Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-२४४-२४७ । १.४७ (२४४) संवत् १३७८ वैशाख वदि ९ श्रीश्रीमालज्ञातीय.........."मं० ट० आल्हा ठ० पेथड ठ० झांझण प्रभृतिभिः श्रेयसे कारापितं ॥ (२४५) स्वस्ति श्रीसंवत् १५२० वर्षे आपाढसुदि १ बुधे श्रीप्राग्वाटज्ञातीय सं० वरसिंह भार्या मंदोवरि सुत महं० आल्हण महं० मुल्हण अनुज महं० कीका तदभार्या भोली श्रेयो) श्रीपद्मप्रभविवं। (२४६) ..संवत् १५२३ वर्षे वैशाखसुदि १३ गुरौ सं० ठाकुरसिंहेन श्रीवर्द्धमानप्रतिमा कारिता श्रीचारित्रसुंदरसूरीणामुपदेशेन । (२४७) (१) संवत् १२०४ फागुणसुदि १० शनौ दिने महामात्य श्रीनेढकस्य । (२).............. ......................दिने महामात्य श्रीधवलकस्य । (३) संवत् १२०४ फागुणसुदि १० शनौ दिने महामात्य श्रीआनंदकस्य । Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ४८ प्राचीननलेखसंग्रह (४) संवन् १२३७ आपाढसुदि ८ बुधदिने परिहार ४० श्रीजगदेवस्य । (५)................ महापात्य श्रीधनपालस्य । (६) संवत् १२०४ फागुणमुदि १० नौ महामात्य श्रीपृथ्वीपालस्य । (७)............. (८) संवत् १२०४ फागुणमुदि १० शुनौ दिने महामात्य श्रीवीरकस्य । (९)............. महामात्य श्रीलंहरकस्य । (१०) संवत् १२०४ फागुणमुदि १० शनी महामात्य श्रीनीनकस्य ॥ ... .... . . . .. . ..... .... .... . ... . . .... . .... . .... ................... .............................. ... (२४८) सं० १२१२ ज्येष्ठत्रदि ८ भोमं श्रीकोरंटगच्छे श्रीनन्नाचार्यसंतान श्रीओशवंशे मंत्रियाधुकेन श्रीत्रिमलमंत्रिहस्तिशालायां श्रीआदिनाथसमवसरणं कारयांचवे श्रीनन्नमृरिपडे श्री. ककमरिभिः प्रतिष्ठितं । वलापल्ली वास्तव्यन । Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः– २४९ - २५१ । १४९ श्रेष्टि - भीमासाहकारित - मंदिरगतलेखाः । ( २४९ ) सं० १५२५ फा० सु० ७ शनि रोहिण्यां श्रीअर्बुदगिरौ देवडा श्री राजधरसायर डुंगरसीराज्ये सा० भीमचैत्ये गूर्जर श्रीमालराजमान्य मं० मंडनभार्या मोली पुत्र महं० सुंद्र पु० मं० गदाभ्यां भा० हांसी परमाई महं० गदा भा० आसू पु० श्रीरंग वाघादि कुटुंबयुताभ्यां १०८ मणप्रमाणं परिकरं प्रथमजिनविवं का० तपागच्छनायक श्री सोमसुंदरसूरि पट्टप्रभाकर श्री - लक्ष्मीसागरसूरिभिः प्रतिष्ठितं श्री सुधानंदनसूरि श्रीसोमजयसूरि महोपाध्याय श्रीजिनसोमगणि प्रमुख [परिवार परिवृतैः ] विज्ञानं सूत्रधार देवाकस्य श्रीरस्तु ॥ ( २५० ) मेवाडाज्ञातीय सूत्रधार मिहिपा भा० नागल सुत सूत्रधार देवा भा० करमीसुत सूत्र हला गदा हापा नाना दाना कला O ....तत्पपाधाताः ॥ ( २५१ ) ( 1 ) संवत् १५२५ वर्षे फा० सु० ७ शनि रोहिण्यां अर्बुदगिरौ देवडा श्रीराजधर सायर ( 2 ) डुंगरा महाराज्ये गुर्जर सा० भीमचैत्ये गुर्जर ज्ञाति शृंगार मं० मंडन भार्या मोली पुत्र राजा 1 i Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीनलैनलेखसंग्रहे ( 3 ) धिराज श्रीरामदासमान्य मं० सुंदर भार्यया दो० रत्ना भार्या जीविीणपुच्या श्राविक्रया ___(4) पित्तलमय ४१ अंगुलप्रमाण प्रथमजिनमूलनायकपरिकरे श्रीशीतलनाथवि कारितं (5) प्रतिष्ठितं तपागच्छनायनायक श्रीसोमसुंदरमूरिपट्टे श्रीमुनिसुंदरसूरि श्रीजयचंद्रसूरि तत्प (6) हे श्रीरत्नशेखरसरिपट्टप्रभाकर श्रीलक्ष्मीसागर सूरिभिः श्रीसुधानंदन[ सूरि ] श्रीसोमजयसृरि (7) महोपाध्याय श्रीजिनसोमगणि प्रमुखपरिवारपरिवृतैः ।। श्री ॥ सूत्रधार मंडन सुत ( 8 ) मुतार देवा.......... (२५२) ( 1 )......... ( 2 ) डुंगरसिंहराज्ये गुर्जरसाइ भीमप्रासादे गुर्जरज्ञातीय............ (3) ..मं० सुंद्र सुत मंत्रीश्वर गदा भार्यया सा० हीरा भार्या मदी पुत्र्या (4) थाम्नाम्न्या पुत्र श्रीरंग वाघादि परिवृतया पिचलमय ४१ अंगुल प्रमाण प्रथम-~-- (5) तीर्थंकर मूलनायकपरिकरे श्रीवासुपूज्यविवं कारितं Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाकः-२५३-२५५ । १५१ (6) प्रतिष्ठितं तपागच्छनायक श्रीसोमसुंदरसूरि पट्टे श्रीमुनिसुंदरसूरि श्रीजयचंद्रसूरि तत् पट्टे (7) श्रीरत्नशेखरमरिपप्रभाकर श्रीलक्ष्मीसागरसूरिभिः श्रीसुधानंदन सूरि ] श्रीसोमजयसूरि (8) महोपाध्यायश्रीजिनसोमणिप्रमुखपरिवारपरिवृतैः।। महिंसाणावास्तव्य सूत्रधार देवा घटितं ।। (२५३) सो. सुहटादे कारित श्रीशांतिनाथविर्व प्र० श्रीउदयवलभसूरिभिः॥ ( २५४) श्रीशीतलनाथविवं मं० नाथा मं० बद्रनवन (?) प्रति मा.] • कारिता ॥ (२५५) (१) मूलनायकः श्रीसुविधिनाथ सा० डुंगरकारितः । (२) श्रीआदिनाथः सा० खीमा { कारितः । (३) सं० ९४ ( ? ) संघपति साफ सुंदर भार्या सं० रतिनिः पुत्री सा० चीजडभार्या मालहणदेवि........" कारितः पुंडरीक[:] प्र. श्रीज्ञानचंद्रसूरिभिः । , (४) श्रीधर्मनाथः डुंगरसुत जिनदत्तकारितः। - Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १५२ प्राचीन जैन लेखसंग्रहे (५) श्री संभवः सा० डुंगरसुत सा० वाधा कारितः । श्रीः || ( दक्षिणपार्श्वे ) - पु० ( 1 ) श्रीसर्वज्ञाय नमः ॥ विक्रम नृप संवत् १५२५ वर्षे - - भा० सूट्टी ( 2 ) मई० नाथा गहिला तत्पुत्रौ - कौ सुंद्र भार्ये हासी ****** ***GE O ( २५६ ) ( 3 ) श्री राजधर सायर श्री देवडा चुंडा राजपुत्र राजधर ... 40 ( वामपार्श्वे ) राज्ये .. राजा महं० भा० भोली - मं० सगरपुत्रौ मं० सुंद्रगदाभ्यां श्री अर्बुदाधिपति देवढा श्रीवीसापुत्र कुंभा पुत्र प्रति श्रीरामदास .... -स्तरेण पत्तन अहम्मदावाद ( 4 ) आदेशात् प्रथमतीर्थ- स्तंभतीर्थ इलादुर्ग प्रमुख..... करविवं [ सपरिक ] रं १०८. -च प्रतिष्ठितं श्रीतपागच्छ .... ....... ( 5 ) बहु बहु स्थान श्रीसंधैः नायक श्रीदेवसुंदरसूरिपट्टालंकार श्रीश्रीसह यात्रायै *0* .... - — श्री सोमसुंदरसूरि श्रीमुनि -- सूरि सोमजयसूरि महो|पाध्याय श्रीजिनसोमगणि पंडित सुंदरसूरि श्रीजयचंद्रसूरि तत्पट्टे । सत्यरत्नगणि प्रमुख साधु साध्वी रत्नशेखरसूरि " यथाविधि श्रीसंघ परिवृतैः ॥ Dad an .... ........ Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-२५७-२६१ । ( २५७ ) सं० १५२१ वर्षे वैशाख सुदि १० रवौ सं० रत्ना स० फताभ्यां श्रीशांतिनाथविवं कारितं ॥ ११.३ ( २५८ ) सं० १५२३ वर्षे वैशाख सुदि १३ गुरौ श्रीशीतलनाथविवं सा० सुदा भा० श्रीसुहवदेव्या का० प्र० खरतरगच्छे श्रीजिनहर्पसूरिभिः विजयचंद्रेन || *** (२५९) संवत् १५१५ वर्षे आषाढ वदि १ शुक्रे श्री केशवंशे दरडागोत्रे सा० आसा भा० सोखु पुत्रेण सं० मंडलिकेन भा० - हीराई पु० साजण भा० रोहिणि प्र० भा० सा० पाल्हादि परिवार संयुक्तेन श्रीचतुर्मुखप्रासादे श्री अविका मूर्तिः का० प्र० श्रीजिनचंद्रसूरिभिः ॥ (२६० ) ( १ ) प ० मांजू श्राविकया श्रीसुमतिनाथविंवं कारितं ॥ ( २ ) श्रीखरतरगच्छे श्रीपार्श्वनाथः सा० मला भा० मांजूश्राविका कारितः । (३) का० सा० धन्नाश्रावकेन श्री आदिनाथविवं कारितंः ॥ (२६१ ) ( १ ) द्वितीयभूमौ श्रीपार्श्वनाथः । 20 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीनजैनलेखसंग्रह (२) पार्श्वनाथः श्रीमंडलिकेन [ कारितः ] (३) श्रीपार्श्वनाथः मह० श्रीमंडलिकेन [ कारितः ] (२६२) ( १ ) श्रीमनोरथ कल्पद्रुम श्रीपार्श्वनाथः मंडलिकेन कारितः। (२) श्रीखरतरगच्छे श्रीजिनचंद्रमुरिभिः प्रतिष्ठितः श्रीचिंतामणिपार्श्वनाथः सं० मंडलिक कारितः । - (३) श्रीखरतरंगच्छे श्रीमंगलाकर श्रीपार्श्वनाथः सं० मंडलिकन कारितः। (४) श्री............."पार्श्वनाथः श्रीमंडलिकेन कारितः श्रीखरतरगच्छे । (२६३) संवत् १५६६ वर्षे फाल्गुनसुदि १० दिने श्रीअचलदुर्गे राजाधिराज श्रीजगमालविजयराज्ये प्राग्वाटज्ञातीय सं० कुंरपाल पुत्र सं० रत्ना सं० धरणा सं० रत्नापत्र सं० लापा सं० सलपा सं० सोना सं० सालिग भा० सुहागदे पुत्र सं० सहसाकेन भा० Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १५५ लेखाङ्क:-२६३-२६४। संसारदे पुत्र पीमराज द्वि० अनुपमदे पुत्र देवराज पीमराज भा० रमादे....."पु० जयमल्लमनजी प्रमुख परिवार] युतेन निजकारित चतुर्मुखमासादे उत्तरद्वारे पित्तलमय मूलनायक श्रीआदिनाथविंवं कारितं प्र० तपागच्छनायक श्रीसोमसुंदरसूरि पट्टे श्रीमुनिसुंदरसूरि श्रीजयसुंदरसूरि पट्टे श्रीविशालराजसूरि पट्टे श्रीरत्नशेखरसूरि पट्टे श्रीलक्ष्मीसागरसूरि श्रीसोमदेसूरिशिष्य श्रीसुमतिसुंदरसूरिशिष्य गच्छनायक श्रीकमलकलशसूरिशिष्य संप्रतिविजयमानगच्छनायकश्रीजयकल्याणसूरिभिः श्रीचरणसुंदरसूरि प्रमुखपरिवारपरिवृतैः ॥ सं० सोना पुत्र सं० जिणा भ्रातृ सं० आसाकेन भा० आसलदे पुत्र "......""युतेन कारितप्रतिष्ठामहे श्रीरस्तु ॥ सू० वाछा पुत्र सू० देवा पुत्र सू० अरबुद पुत्र सू० हरदास ॥ (२६४) संवत् १५१८ वर्षे वैशाखवदि ४ दिने मेदपाटे श्रीकुंभलमेरुमहादुर्गे राजाधिराज श्रीकुंभकर्णविजयराज्ये तपापक्षीय श्रीसंघकारिते श्रीअरवुदानीतपित्तलमयप्रौढश्रीआदिनाथमूलनायकप्रतिमालंकृते श्रीचतुर्मुखप्रासादे द्वितीयादिद्वारे स्थापनार्थं श्रीतपापक्षीय श्रीसंघेन श्रीआदिनाथविवं कारितं डूंगरपुरनगरे राउलश्रीसोमदासराज्ये ओसवाल [ज्ञातीय] सा० साभा भा० कर्मादे पुत्र सा० माला सा० साल्हा कारित विस्मयावहमहोत्सवैः प्रतिष्ठितं तपाश्रीसोमसुंदरसूरि पट्टे श्रीमुनिसुंदरसूरि श्रीजयचंद्रसूरि श्रीमुनिसुंदरसूरि पट्टे श्रीरत्नशेखरसूरि पट्टे श्रीलक्ष्मीसागरसूरिभिः श्रीसोमदेवसूरि प्रमुखपरिवारपरितः ॥ डूंगरपुरे श्रीसंघोपक्रमणसूत्रधार लुंभा लांपायैर्निर्मितं ॥ Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीनजैनलेखसंग्रहे ( २६५ ) संवत् १५१८ वर्षे वैशाखबादि ४ शनौ श्रीडूंगरपुरनगरे राउल श्री सोमदासविजयि राज्ये ओसवाल [ ज्ञातीय ] चक्रेश्वरीगोत्रे सा० जुंजाय भा० धान सुत सा० साभा भार्या करमाढ़े नाम्न्या स्वभर्तु सा० साभा श्रेयसे श्रीशांतिनाथविवं कारितं प्रतिष्टितं तपाश्रीसोमसुंदरसूरि पट्टे श्रीमुनिसुंदरसूरि श्रीजयचंद्रसूरि पट्टे श्रीरत्नशेखरनृरिपट्टालंकार श्रीलक्ष्मीसागरसूरिभिः श्री सोमदेवसूरिभिश्रादि [ परिवार ]परिवृतैः ॥ श्रीः ॥ डूंगरपुरे श्रीसंघोपक्रमेण सूत्रधार नाथा कुंभाद्यैर्निर्मितं ॥ ( २६६ ) संवत् १५२९ बर्षे बैं० ब० ५ शुक्रे डूंगरपुरनगरे राउंलश्री सोमदास विजयराज्ये १९६ ***** S ( २६७ ) सं० १५१८ वैशाखबाद ४ प्रागवाट दो० डुंगर भा० ... "रि पुत्र दो० करमा करणा बंधुना दो० गोइंडेन करमा भा० करणू पुत्र आसा अषा अदा करणा भा० वछतिगड़े पुत्र सीघर गोइंद भा० जयत् पुत्र वाच्छादि कुटुंबयुतेन स्वमातृबंधुश्रेयसे श्रीनेमिनाथवित्रं का० प्र० तपागच्छे श्रीश्रीश्रीरत्नशेखरमृरि पट्टे श्रीलक्ष्मीसागरसूरिभिः || कुंभलमेरौ | ( २६८ ) संवत् १५६६ वर्षे फाल्गुनमुदि १० सोमे श्रीअचलगढ महादुर्गे महाराजाधिराज श्रीजगमालविजयराज्ये सं० सालिग Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-२६८-२७१ । १५७ सुत सं० सहसाकारित श्रीचतुर्मुखविहारे भद्रप्रसादे श्रीसुपार्थविवं श्रीसंघेन कारितं प्रतिष्ठितं तपागच्छे श्रीसोमसरिसंताने श्रीकमलकलशसूरिशिष्य श्रीजयकल्याणसूरिभिः । भट्टारक श्रीचरणसुंदरसूरिप्रमुखपरिवारपरिवृतैः ॥ श्रीरस्तु श्रीसंघस्य ॥ (२६९) संवत् १७२१ वर्षे ज्येष्ठसुदि ३ रवौ महाराजाधिराज महाराय श्रीअपयराजजीविजयराज्ये श्रीराजनगरवास्तव्य श्रीश्रीमालज्ञातीय वृद्धशाखीय दो० पतीया सुत मनीया भार्या मनरंगदे सुत दो० शांतिदासकेन श्रीआदिनाथविवं कारापितं प्रतिष्ठित च तपागच्छीय भ० श्रीहीरविजयसरि भ० श्रीविजयसेनसरि भ० श्रीविजयतिलकसूरि पट्टालंकार भ० श्रीविजयानंदसूरि पट्टोद्योतकारक भ० विजयराजसूरिः । श्रीरस्तु । (२७०) शांतिनाथ ॥ श्रीजयकल्याणसूरि ।। . (२७१) प्राग्वाटान्वयवंशमौक्तिकमणेः श्रीलक्ष्म(*)णस्मात्मजः श्रीश्रीपालकवीन्द्रवन्धुरमलश्वा(*)शालतामण्डपः । श्रीनाभेयजिनांहिपद्मम(*)धुपस्त्यागाद्भुतैः शोभितः श्रीमान् शोभित(*) एष सद्यविभवः(१)स्वर्णोकमासेदिवान् ॥१॥ • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १९८ प्राचीन जैनलेख संग्रहे मुंडस्थलमहातीर्थलेखाः । ( २७२ ) ( 1 ) ई० ॥ संवत् १२१६ वैशाखबदि ५ सोमे जासा बहुदेवी सुत ( 2 ) बीसलदेवाभ्यां सलखण भार्या पद्मीराजश्री सुत वीरदेवेन ( 3 ) सह आत्मश्रेयोऽयं स्तंभलता कारापिता परमभक्ति वशादिति । ( २७३ ) ( 1 ) ई | संवत् १२१६ वैशाखबदि ५ सोमे जासा बहुदेवि नि ( 2 ) मित्तं वीसलेन स्तंभलता कारापिता भक्तिवशा दिति । ( २७४ ) ( 1 ) सं० १४२६ वर्षे वैशाखसु - ( 2 ) दि २ रवी श्रीकोरंटगच्छे ( 3 ) श्रीनन्नाचार्य संताने मुंड ( 4 ) स्थलग्रामे श्रीमहावीरप्रा ( 5 ) साढ़े श्रीककरिपट्टे श्री ( 6 ) सावदेवसूरिभिः जीर्णो Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-२७४-२७६ । ११९ ( 7 ) द्धारः कारितः प्रासादे कलश(8) दंडयोः प्रतिष्ठा तत्र देवकुलि(9) कायाश्चतुर्विंशतितीर्थक( 10 ) राणां प्रतिष्ठा कृता देवेषु व(11) नमध्यस्थेष्वन्येष्वपि विवेषु च ( 12 ) शुभमस्तु श्रीश्रमणसंघस्य ॥ (२७५) (1) सं. १४२६ वैशाखसुदि २ (2) रचौ मुंडलस्थलग्रामे श्रीजीव(वि)(3) तस्वामिश्रीमहावीरचैत्ये (4) प्राग्वाटज्ञातीय ठ० महीपा(5) ल भा० रूपिणि पु. सिरपाले(6) न जीर्णोद्धारः कारितः (7) श्रीमहावीरमासादे कल(8) श-दंडयोः प्रतिष्ठा तथा दे(9) व कुलिकायाश्चतुर्विंशति(10) विवानां प्रतिष्ठा कारिता ॥ (11) श्रीश्रमणसंघस्य शुभमस्तु ।। (२७६) (1) सं० १४४२ वर्षे जेठ सुदि (2) ९ सोमे श्रीमहावीर० Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १६० प्राचीन जैनलेखसंग्रहे (3) राज श्रीकान्हडदेवे सु (4) तु राज श्रीवीसलदेव स (5) वाडीवाट दातव्या (6) ग्रामं ......ष्टिप्रदोश ने (7) वापढे शासनं प्रद (8) त्तः ॥ बहुभिर्वसुधा (9) अक्ता राजभिः सग - (10) रादिभिः यश यश (11) जड़ा भूमि तशत( 12 ) श तदा फलं | ( ? ) -27-23 आरासणतीर्थंगतलेखाः । ( २७७ ) संवत् १६७५ वर्षे मात्रमुदि चतुथ्यों शनी श्री ओोकेश ज्ञातीय वृद्धसज्जनीय श्रीनेमिनाथचेत्ये श्रीनेमिनाथवित्रकारितं प्रतिष्ठितं सकलक्ष्मापालमंडलाखंडल श्री अकवर प्रदत्त जगद्गुरुविरुदधारिभट्टारक श्रीहीरविजयसूरीश्वर पूर्वीच मार्तंड मंडलायमानभट्टारक श्रीविजयसेनसूरि शर्वरीसार्वभौमपट्टालंकारनीरवीश्वरसौभाग्यभाग्यादिगुणगणरंजितमहातपाविरूद्धारक भट्टारक श्रीविजयदेवसूरिभिः पंडित श्रीकुशलसागरगणि प्रमुख परिवारसमन्वितः बुदरा राजपा० शुभः सकला भवतीतिशुभम् ॥ . - Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-२८२-२८४ । ( 5 ) पुत्र श्रे० गांगदेवेन । वीस(G) लपीय द्रमाणां १२० श्रीनेमि(7) नाथदेवस्य भांडागारे निक्षि( 8 ) सं । वृद्धफलभोगाय] मासं प्रतिद्र(9) म ३ चटंति । पूजार्थ । आचंद्र( 10 ) कालं यावत् । शुभं भवतु ॥ छ । श्री ॥ (२८२) (1) संवत् १५२६ वर्षे आपाढवादि ९ सोमे श्री ( 2 ) पत्तनवास्तव्य गूजरज्ञातीय महं० पूजा० ( 3 ) सुत सीधर नित्यं प्रणमति ।। (२८३) कल्याणत्रये श्रीनेमिनाथविवानि प्रतिष्ठितानि नवांगत्तिकार श्रीमदभयदेवसूरिसंतानीय श्रीचंद्रसूरिभिः श्रे० सुमिग श्रे० वीरदेव श्रेष्ठिगुणदेवस्य भार्या जयतश्री साहूपुत्र वइरा पुना लुणा विक्रम खेता हरपति कर्मट राणा कर्मटपुत्र खीमसिंह तथा - वीरदेव सुत अरसिंह प्रभृतिकुटुंबसाहितेन गांगदेवेन कारितानि.... (२८४) (1) संवत् १३३८ वर्षे ज्येष्ठशुदि १४ शुक्रे श्रीनेमिनाथ चैत्ये संविज्ञविहारि श्रीचक्रेश्वरसूरिसंताने श्रीजयसिंहसूरिशिष्य श्रीसोमप्रभसूरिशिष्यैः श्रीवर्द्धमानसूरिभिः प्रतिष्ठितं । आरासणकर वास्तव्य Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 प्राचीन जैनलेख संग्रहे ( 2 ) प्रावादज्ञातीय श्रे० गोनासंताने थे आमिगभार्यारत ० नी पुत्र तुलहारि आसदेव भ्रा० पास तत्पुत्र सिरिपाल तथा आसदेव भार्या सहजू पुत्र तु० आसपालेन भा० धरणि..... ....सीत्त सिरिमति तथा sode 104 600 $44 ( 3 ) आसपालभाय आसिणि पुत्र लिवदेव हरिपाल तथा .........ऊदा भार्या धरणिग भार्या पाल्हणदेवि प्रभृति कुटुंब सहितेन श्रीमुनिसुव्रतस्वामिविवं अश्वाववोधसमळिकाविहारतथिद्वारसहितं कारितं || मंगलमहाश्रीः || **** **** *********. ( २८५ ) सं० १३६६ फागुणशुदि १० गुरौ प्राग्वाटना [तीय].... 'हदेव ....... [अष्टा] पद तीर्थं कारितं । (२८६ ) संवत् १२०४ फाल्गुणवदि ११ कुजे श्रीनेमिनाथ चैत्यमुखisuaतके श्रीशांतिर्विवं *** Se cood ... ... $882 ... ( २८७ ) संवत् १९९१ वर्षे " ..... Goss484 ****** S Sas ( २८८ ) संवत् १२०८ फागुणमुदि १० रवौ आरास नाकरे श्रीनमिनाथचैत्यमुखमंडपे श्रीनेमिनाथवित्रं कारितं Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखांकः-२८९-२९१ । ( २८९ ) ( 1 ) संवत् १२०६ ज्येष्ठसुदि ९ मंगलदिने श्रे० सहजि. गसुतेन उद्धा परमश्रावकेण निजानुज भोदा भागिनेय ममा भगिनी लोली प्रभृति स्वकुटुंव (2) समन्वितेन निजकलनसलक्षणश्रेयोनिमित्तं श्रीपाजिनविवं कारापितं । प्रतिष्ठितं श्रीअजितदेवसूरिशिष्यैः श्रीवि. जयसिंहसूरिभिः। ( २९०) संवत् १३३८ वर्षे ज्येष्ठसुदि १४ शनी श्रीनेमिनाथचैत्ये वृहद्गच्छीय श्रीरत्नप्रभसूरि शिष्यश्रीहरिभद्रसूरिशिष्यैः श्रीपरमानंदमूरिभिः प्रतिष्ठितं प्राग्वाटज्ञातीय श्रे० शरणदेवभार्या सुहड. देवी तत्पत्र श्रीवीरचंद्रभार्या सुपमिणी पुत्र पुना भार्या सोहगदेवी पुत्र] आंवडभायों अभयसिरि पुत्र वीजा खेता रावण भार्या हीरु पुत्र वोडसिंह भार्या जयतलदेवी प्रभृतिस्वकुटुंबसहितः रावणपुत्रैः स्वकीयसर्वजनानां श्रेयोऽर्थ श्रीवासुपूज्यदेवकुलिकासहितं कारितं प्रतिष्ठापितं च । (२९१) संवत् १३३५ वर्षे माघसुदि १३ चंद्रावत्यां जालणभार्या ................... भार्या मोहिनी सुत सोहड भ्रात सांगाकेन आत्मश्रेयोर्थ श्रीशांतिनाथपिवं कारापितं प्रतिष्ठितं च श्रीवर्द्धमानसूरिभिः। Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीनजैनलेखसंग्रहे ( २९२) संवत् १३३७ वर्षे ज्येष्ठसुदि १४ शुक्रे बृहद्गच्छीय श्रीचक्रेश्वरमुरिसंताने पूज्यश्रीसोमप्रभसूरिशिष्यैः श्रीवर्द्धमानमुरिभिः श्रीशांतिनाथविवं प्रतिष्ठितं कारितं श्रेष्ठि आसलभार्या मंदोदरी तत्पुत्र श्रेष्टि गला भार्या शीलू तत्पुत्र मेहा तदनुजेन साहु खांखणेन निजकुटुंबश्रेयसे स्त्रकारितदेवकुलिकायां स्थापितं च ॥ मंगलमहाश्रीः । भद्रमस्तु ॥ (२९३) ( 1 ) संवत् १६७५ वर्षे माघशुद्ध ४ शनौ श्रीउकेशवंशीय वृद्धशाखीय सा० अहिया भार्या तेजलदे सत गावा भा० गोरदे (2) सुत सा० नानिआकेन भा० नामलदे सुत सोमजीयु तेन श्रीमहावीरविवं कारितं प्रतिष्ठितं च श्रीतपागच्छे भ० श्रीहरिविजयमूरी(3) श्वरपट्टप्रभाकर भ० श्रीविजयसेनसूरि पट्टालंकार भधारक श्रीविजयदेवसूरिभिः ॥ श्रीआरासणनगरे ।। " बु० राजपालो दामेन । _ (२९४) ०॥ संवत् १११८ फाल्गुन सुदि ९ सोमे ॥ आरासणा भिधाने स्थाने तीर्थाधिपस्य प्रतिमा कारिता......... ....... Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- लेखाङ्कः–२९९-२९८ । ( २९५ ) ( 1 ) संवत् १६७५ वर्षे माघधवलेतर ४ शनौ श्रीओकेशवंशीय वृद्धसज्जनीय सा० जगड भा० जमणादे सुत रहिआ भा० चांपलदे १६७ ( 2 ) सुत नानजीकेन भा० नवरंगदेयुतेनात्मश्रेयोर्थ श्री पार्श्वनाथविवं का० म० श्रीतपागच्छेश्वर भ० श्रीहीर विजयसूरीश्वर पट्टोदय ( 3 ) दिनमणि भ० श्रीविजयसेनसूरि पट्टालंकारहार भट्टारकश्रीविजयदेवसूरिभिः पं० कुशलसागरगणि प्रमुख परिवारयुतैः ॥ बु० राजपालदामेन ॥ ( २९६ ) पुना संवत् १२१६ वैशाखसुदि २ ० पासदेव पुत्र वीर भ्यां भ्रातृ जेड श्रेयोर्थ श्रीपार्श्वनाथप्रतिमेयं कारिता श्रीनेमि - चन्द्राचार्यशिष्यैः देवाचार्यैः प्रतिष्ठिता || ( २९७ ) संवत् १९६१ थिरापद्रीयगच्छे श्रीशीतलनाथविवं [कारितं ] ( २९८ ) संवत् १२७६ माघशुदि १३ रवौ श्रेष्ठि सलखण सुत प्रतिष्ठितं धर्मघोषसूरिभिः । Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १६८ प्राचीनजैनलेखसंग्रहे (२९९) स्वस्ति श्रीविक्रमसंवत् १२५९ वर्षे आपाढसुदि २ शनौ बहुदेव पुत्र्याः श्रे० मणिभद्र सलक्षणायाः श्रेयोर्थ वासुपूज्यविवं कारापितं प्रतिष्ठितं श्रीधर्मघोषसूरिभिः ।। (३००) स्वस्ति श्रीविक्रमसंवत् १२५९ आपाढसुदि २ शनौ श्रेष्टि गोहडसुत श्रेष्ठि कुमारस्य श्रेयसे तत्पुत्र श्रष्टि सज्जनेन श्रीसंभवनाथविवं कारितं मूरिभिश्च प्रतिष्ठितं ।। (३०१) स्वस्ति श्रीविक्रमसंवत् १२५९ वर्षे आषाढसुदि २ शनौ आरासणमंडले करशंभु (१) श्री......श्रीकुमारसुत श्रीसजनेन स्वश्रेयोर्य श्रीसुमतिनाथविवं कारितं प्रतिष्ठितं श्रीधर्मघोपमूरिभिः।। (३०२) ०॥ संवत् ११३८ धांग वल्लभदेवीसुतेन वीरकश्राव. केन श्रेयांसजिनप्रतिमा कारिता । द० ॥ संवत् ११३८ सोमदेवसहोदरेण सुंदरीसुतेन शीतलजिनप्रतिमा कारिता । (३०४) ई० ॥ संवत् १३४६ ज्येष्ट सु० ९ शुक्रे पूर्णदेव भोलिका Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-३०५-३०७ । १६९ मुतेन पोहरिश्रावकेन 'भ्रात वीरकसंयुतेन श्रीवीरजिनप्रतिमा कारिता ॥ . (३०५) ० ॥ संवत् ११३८ पहदेवमण्डकासुतेन सहदेवश्रावकेन सुविधिजिनप्रतिकृतिः कारिता ॥ (३०६) संवत् ११३८ वीरक सलहिका सुतेन देवीग (१) सहोदरयुतेन जासकश्रावकेण विमलजिनप्रतिमायु"" """." ॥ राणकपुरमंदिरगत-लेखाः। (३०७) ( 1 ) [1] श्रीचतुर्मुखजिनयुगादीश्वराय नमः ॥ ( 2 ) [व]क्रमतः १४९६ संख्यवर्षे श्रीमेदपाटराजाधि(3) राज] श्रीवप्प १ श्रीगुहिल २ भोज ३ शील ४ कालभोज ( 4 ) ५ भर्तृभट ६ सिंह ७ महायंक ८ राज्ञीसुतयुतस्वसुव( 5 ) र्णतुलातोलक श्रीखुम्माण ९ श्रीमदल्लट १० नरवाह(6) न ११ शक्तिकुमार १२ शुचिवर्म १३ कीर्तिवर्म १४ योगराज (7 ) १५ वैरट १६ वंशपाल १७ वैरीसिंह १८ वीरसिंह १९ .. श्रीअरि(8) सिंह २० चोडसिंह २१ विक्रमसिंह २२ रणसिंह २३ क्षेमसिंह Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीन जैनलेखसंग्रहे (१) २४ सामंतसिंह २५ कुमारसिंह २६ मथनसिंह २७ पद्मसिंह (10) २८ जैत्रसिंह २९ तेजस्विसिंह ३० समरसिंह ३१ चाहु (11) मान श्रीकीतूकनृप श्रीअल्लावदीन सुरत्राणजैत्रवप्प(12) वंश्य श्रीभुवनसिंह ३२ सुतश्रीजयसिंह ३३ मालवेश(13) गोगादेवजैत्रश्रीलक्ष्मीसिंह ३४ पुत्र श्रीअजयसिंह • (14) ३५ भ्रातु श्रीअरिसिंह ३६ श्रीहम्मीर ३७ श्रीखेतसिंह ३८ (15) श्री लक्षायनरेंद्र ३९ नंदनसुवर्णतुलादिदानपुण्य(16) परोपकारादिसारगुणसुरद्रुमविश्रामनंदन श्री मोकल( 17 ) महीपति ४० कुलकाननपंचाननस्य । विषमतमाभंगसारंग(18) पुर नागपुर गागरण नराणकाऽजयमेरु मंडोर मंडलकर वृदि (19) खाटू चाट सृजानादि नानामहादुर्गलीलामात्रग्रहणप्रमाणि - (20) तजितकाशित्वाभिमानस्य । निजभुजोर्जितसमुपार्जितानेकभ(21) द्रगजेंद्रस्य । म्लेच्छमद्दीपालव्यालचक्रवालविदलन विहंगमें(22) द्रस्य । प्रचंडदोर्द डखंडिताभिनिवेशनानादेशन रेशभालमा(23) लालालितपादारविंदस्य । अस्खलितलालितलक्ष्मीविला( 24 ) सगोविंदस्य | कुनयगहनदद्दनदवानलायमानप्रतापव्या(25) पपलायमानसकलबलूलमतिकूलक्ष्मापश्वापदवृंदस्य । (26) प्रबलपराक्रमाक्रांतढिल्ली मंडल गूर्जरत्रासुरत्राणदत्तातप(27) श्रमथितहिंदुसूरत्राणविरुदस्य सुवर्णसत्रागारस्य दर्श(28) नधर्माधारस्य चतुरंगवाहिनीवाहिनीपारावारस्य कीर्तिधर्मम(29) जापालनसम्वादिगुणक्रियमाणश्रीरामयुधिष्ठिरादिनरेश्वरा - नुका (30) रस्य राणाश्री कुंभकर्ण सर्वोपति सार्वभौमस्य ४१ विजय - (31) मानराज्ये तस्य प्रसादपात्रेण विनयविवेकधैर्योदार्यशुभकर्म Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्क:- ३०७ १७१ (82) निर्मलशीलाद्यद्भुतगुणमणिमयाभरणभासुरगात्रेण श्रीमदह म्मद (33) सुरत्राणदत्तफुरमाणसाधु श्रीगुणराज संघपतिसाहचर्यकृताच (84) कारिदेवालयाडंवरपुरः सरश्री शत्रुंजयादितीर्थयात्रेण । अजा(35) हरीपिंडरवाटकसालेरादिबहुस्थाननवीन जैन विहारजीर्णोद्धार (36) पदस्थापनाविषमसमय सत्रागारनानाप्रकारपरोपकारश्रीसंघस1 (37) काराग्रगण्य पुण्यमहार्थक्रयाणकपूर्यमाणभवार्णवतारणक्षम(38) मनुष्यजन्मयानपात्रेण प्राग्वाटवशावतंस सं ० मांगणसुतसं० कुर (39) पाल भा० कामलदे पुत्र परमाईत सं० धरणाकेन ज्येष्टभ्रातृ सं० रत्ना भा० ( 40 ) रत्नादे पुत्र सं ० लापामजास नासालिग स्वभा० सं० धारलदे पुत्रजाज्ञा (जा) - ¡ (41) जावडादिमवर्द्धमानसंतानयुतेन राणपुरनगरे राणाश्री कुंभ कर्ण - (42) नरेंद्रेण स्वनाम्ना निवेशित (ते) तदीयसुप्रसादादेशतत्रैलोक्यदीपका - (43) भिधानः श्रीचतुर्मुखयुगादीश्वरविहारः कारित प्रतिष्ठितः (44) श्रीवृहत्तपागच्छे श्रीजगच्चन्द्र []रि श्रीदे[वेंद्रसूरि संताने श्रीमद् ] (45) [ श्रीदेवसुंदर ] सूरि [ पट्टमभा ] कर परमगुरु सुविहितपुरंद[रगच्छा]धि ॥ [ कृत ]मिदं च (46) राजश्री सो[म] सुंदरसूरि [भिः ] ॥ सूत्रधारदेपाकस्य (47) अयं च श्री [ चतुर्मुखप्रासाद आचंद्रार्क ] नंद [ता]त् ॥ शुभं भवतु।। Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १७२ प्राचीनजैनलेखसंग्रहे (1) ॥ ई० ॥ संवत् १६११ (१) वर्षे वैशाखशु(2) दि १३ दिने पातसाहि श्रीअकवरप(3) दत्तजगद्गुरुविरुदया। र]क परमगु(4) रु तपागछा(च्छा)धिराज भट्टारकश्री६ ही(5) रविजयसूरीणामुपदेशेन श्रीराण(6) पुरनगरे चतुर्मुखश्रीधरणविहार श्री(7) मदम्हदावादनगगनिकटवत्यु()समा(8) पुरवास्तव्यमाग्य(ग्वा) ट ज्ञातीय सा० रायम(9) लभार्या वरजू भार्या सुरुपदे तन्पुत्र [ सा० ] ( 10 ) खेता सा नायकाभ्यां भावरबादि कुटुं(11) वयुताभ्यां पूर्वदिगम(मोनोल्या मेघनादालि(भि)( 12 ) यो मंडप ( प ) कारितः स्वश्रेयोये ।। सूत्रथा( 13 ) र समलमंडपरिवनादविरचित ( तः ) [1] (३०९) (1) ॥ ई० ॥ संवत् १६४७ वर्षे श्रीफाल्गुनमासे शुक्लपक्षे. (2) पंचम्यां तियों गुरुवासरे श्रीतपागच्छाधिराजपात(3) साह श्रीअकवरदत्तजगद्गुरुविदयारक भट्टारि(र)क श्री. ( 4 ) श्रीश्री४ हीरविजयसूरीणामुपदेशेन । चतुर्मुखश्रीधरण(5) विहारे प्राग्वाटज्ञातीयमुश्रावक सा० खेता नायकेन ... (6) बर्दापुत्र यशवंतादि कुटं(९)वयुतेन अष्ट चत्वारिंशत् ४८ प्र पनि सुवर्णनाणकानि मुक्तानि पूर्वदिक सत्तमतोली(8) निमित्तमिति श्रीअहिमदाबादपावें । उसमापुरतः ॥... श्रीरस्तु ॥ Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-३१०-३१२ । (३१०) ) ་ संवत् १५५१ व ० वैशाख वदि ११ सोमे से० जाविः भा० जिसमाइ पु० गुणराज भा० सुगणादे पु० जगमाल भा० श्री वछकरावितं • वा० गंगादे नागरदास व० साडापति श्रीमूजा कारापिता श्रा० नीत्तवि० रामा भा० कम (2) . · 8 १७३ ( ३११ ) (1) ॥०॥ सं० १५०७ वर्षे माघसु० १० ऊकेशवंशे सं.० भीला भा० देवसुत सं० धर्मा सं० केल्हा भा० हेमादे पुत्र सं० तल्हा गांगा मोल्हा कोल्हा आल्हा साल्हादिभिः सकुटुंवैः स्वश्रेयसे श्रीराणपुर महानगरे त्रैलोक्यदीपकाभिधानश्री चतुर्मुखश्रीयुगादिदेव प्रासादे .............महातीर्थशत्रुंजयश्री गिरिनारतीर्थद्वयपट्टिका' कारिता प्रतिष्ठिता श्रीसूरिपुरंदरैः || तीर्थानामुत्तमं तीर्थ नगानामुत्तमोनगः । क्षेत्राणामुत्तमं क्षेत्रं सिद्धाद्रिः श्रीगि ....... | ( ३१२ ) (1) संवत् १५३५ वर्षे फाल्गुणशुदि... दिने ( 2 ) श्री सवंशे महोरागोत्रे सा० लाधा (3) पुत्र सा० वीरपाल भार्या नेमलादे ( 4 ) पुत्र सा गयणाकेन भा० मेतादे प्र(5) मुखयुतेन माता विमलादे पुण्यार्थे ( 6 ) श्रीचतुर्मुखदेवकुलिका कारिता ॥ ० Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीनजैनलेखसंग्रह ..... (३१३) (1) संवत् १५५२ व० माग]शर शुदि ९ गुरुदिने श्रीपा(2.) टणवास्तव्य उसवंसज्ञातीय मं० घणपति (3) भा० चांपाइ भाइ मं० हरया भा० कीकी पु० (4) मं० गुणराज मं० मिहपाल | करावतं ॥ (३१४) (1) सं० १५५६ वर्षे वै० सु०६ शनी श्री (2) स्तंभतीर्थवास्तव्य श्रीसवंश सा० (3) गणपति भा० गंगादे मु० सा० हार] राज भा० (4) धरमाइ सु० सा० रत्नसीकेन भा० कपूरा (5) प्रमु• कुटंबयुतेन राणपुरमंडन. (6) श्रीचतुर्मुखप्रासादे देवकुलिका का० (7) श्रीउसवालगच्छे श्रीदेवनाथ(१)सूरिभिः ॥ ___ (३१५) (1) सं० १५५६ वर्षे वै० सु०६ शनी श्रीस्तंभतीर्थ वा स्तव्य श्रीउसवंश सा० आसदे भा(2) यो सपांइ सु० सा० सांजा भार्या राजी सुत सा० श्रीजोगराजेन भ्रातृ समागा (8) स्वभार्या प्रथ० सोवती द्विती० संखा""सहनो सा० भाकर प्रमु० कुटुंबयु(4) तेन स्वश्रेयसे श्रीराणपुरमंडन श्रीचतुर्मुखप्रासादे देव कुलिका कारिता श्री (5) उदयसागरसूरिभिः [प्रतिष्टिीता ॥ . . Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखांकः-३१६-३१८ । १७९ (३१६) (1) ॥ संवत् १९०३ (2) वैशाख सुद ११ (2) गुरौ दिने पूज्यपरमपू(4) ज्य भट्टारकश्रीश्रीकक(5) सूरिभिः गणेश. (शिष्य ?) सहिता यथा ( यात्रा ?) (6) सफलीकृता श्रीकवलागच्छे । (7) लि। पं० । शिवसुंदरमुनिना ॥ श्रीरस्तु ॥ (३१७) ॥ संवत् १९०३ वर्षे वैशाख सुद ११। श्रीजिनेश्वराणां चरणेषु । ५० शिवसुंदर ] समागतः । हस्तिकुण्डी-प्रशस्तयः। (३१८) -- - - - - - - -॥ विरके (१) .- पजे (१) [ रक्षासंस्था १ ] जवस्तवः । परिशासतु ना - - परार्थिख्या?] पना जिनाः ॥ १॥ ते वः पान्तु [जिना] विनामसमये [ यत्पा] दपद्मोन्मुख-... खासंख्यमयूख [शेखरनखश्रेणीपु विवो विम्बो) दयात् । प्रायैकादशभिर्गुणं दशशती शक्रस्य शुभदृशां कस्य स्याद् गुणकारको न यदि वा स्वच्छात्मनां संगमः ॥२॥ Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १७६ - क्त सुसे (शे) [खर] अभिवि (वि) भ्रगुचि कांतां सावित्रीं [ चतु ] रा[न]नः । हरिवर्म्मा व (ब) भूवा भूविभुर्भुवनाधिकः ॥ ४ ॥ सकललोकविलोक (च) नपंकज V प्राचीनले नलेखसंग्रहे नासत्करो को ? [प] शोभितः । (*) - लौं मृर्दिन रूठो महीभृताम् || ३ || - - V स्फुरद नंबुदवा (वा) लदिवाकरः । रिपुवधूवदनेंदुहृतद्युतिः (*) समुदपाद विदग्धनृप [ स्ततः ] ॥ ५ ॥ स्वाचार्यैर्यो रुचिरवच [ नैर्वा ]सुदेवाभिधाने (a) धं नीतो दिनकरकरैनीरजन्माकरो व । पूर्व्वं जैनं निजमित्र यशो[ कारयद्ध ]स्ति कुंड्यां रम्यं हर्म्यं गुरुहिमगिरेः शृंग (शृं ) गारहारि ॥ ६॥ दानेन तुलितव (व) लिना तुलादिदानस्य येन देवाय । भाग[द्वयं] व्यतीर्यत भागथा (*)[ चार्यव ]र्याय ॥ ७ ॥ तस्मादभू[ च्छुद्ध ] सत्वो ( त्वो ) ममटाख्यो महीपतिः । समुद्रविजयी श्राघ्यतरवारिः सदृर्म्म (मि) कः ॥ ८ ॥ तस्मादसमः समजनि [ समस्त ] जनजनितलोचनानन्दः ध[ व ]लो वसुधान्यापी चंद्रादिव चंद्रिकानिकरः |९|| भक्त्वा घाटं घटाभिः प्रकटमिव मदं मेदपाटे भटानां जन्ये राजन्य ( * ) जन्ये जनयति जनताजं रणं गुंजराजे । [ श्री ] माणे [म] णष्टे हरिण इव भिया गूर्जरेशे विनष्टे तत्सैन्यानां स ( ( ) रण्यो हरिरिव शरणे यः सुराणां * व (वभूव ॥ १० ॥ Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-३१८॥.. १७७ श्रीमदुर्लभराजभूभुजि भुजैर्भुजत्यभंगां भुवं । दंडैर्भण्डनशौण्डचंडसुभटैस्तस्याभिभूतं विभुः ।.. यो दैत्यैरिव तारक(*)प्रभृतिभिः श्रीमान् [महेंद्रं पुरा सेनानीरिव नीतिपौरुषपरोऽनैपीत् परां नितिम् ॥ ११ ॥ यं मूलादुरमूलयद्गुरुबलः श्रीमूलराजो नृपो . दप्पोधो धरणीवराहनृपतिं यद्वद्वि(वि)पः पादपम् । . आयातं भुवि कांदिशीकमभिको यस्तं शरण्यो दधौ - दंष्ट्रायामिव रूढमूढमहिमा कोलो महीमण्डलम् ॥१२॥(*). , इत्यं पृथ्वीभर्तृभिर्नाथमानैः ___सा - - - सुस्थितैरास्थितो यः । पाथोनाथो वा विपक्षात्स्वपक्ष रि(र)क्षाकांक्ष रक्षणे बद्धकक्षः ॥ १३ ॥ दिवाकरस्येव करैः कठोरैः .. करालिता भूपकदंव(ब)कस्य । अशिश्रियं तापहृतोरुतापं यमुन्नतं पादपवज्जनौघाः ॥ १४॥ . धनुर्द्धरशिरोमणेरमलधर्ममभ्यस्यतो जगा(*)म जलधेर्गुणो गुरुरमुष्य पारं परम् । समीयुरपि सम्मुखाः सुमुखमार्गणानां गणाः __ सतां चरितमद्भुतं संकलमेव लोकोत्तरम् ॥ १५ ॥ यात्रासु यस्य वियदौर्णविपुचिशेषात्- . . . . . .. वोल्गत्तुरंगखुरखातमहीरजांसि । .. तेजोभिरूजितमनेन विनिजितत्वाद् भास्वान् विलज्जित इवातितरां तिरोऽभूत् ॥ १६ ॥(*) 23 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीननेनलेखसंग्रह न कामनां मनो धीमान् ध - - . लनां दधौ । अनन्योद्धार्यसत्कार्यभारधुर्योऽर्थनोऽपि यः ॥ १७ ॥ यस्तेजोभिरहस्करः करुणया शौद्धोदनिः शुद्धया · भीष्मो वंचनवंचितेन वचसा धर्मेण धर्मात्मजः। . प्राणेन प्रलयानिलो व(बलभिदो मंत्रेण मंत्री परो रूपेण प्रमदापियेण(*)मदनो दानेन क[ो]ऽभवत् ।।१८।। सुनयतनयं राज्ये वा(वा)लप्रसादमतिष्ठिपत् परिणतवया निःसंगो यो व(व)भूव सुधीः स्वयम् । कृतयुगकृतं कृत्वा कृत्यं कृतात्मचमु(प)स्कृतीरकृत सुकृती नो कालुप्यं करोति कलिः सताम् ॥ १९ ॥ काले कलावपि किलामलमेतदीयं लोका विलोक्य कलनातिगतं गुणा(*)यम् । [पार्था दिपार्थिव [गुणा]न् गणयंतु सत्या नेकं व्यधाद्गुणनिधि यमितीव वेधाः ॥ २० ॥ गोचरयंति न वाचो यच्चरितं चंद्रचंद्रिकारुचिरम् । वाचस्पतेर्वचस्वी को वान्यो वर्णयेत्पूर्णम् ॥ २१ ॥ राजधानी भुवा भर्तुंस्तस्यास्ते हस्तिकुण्डिका । अलका धनदस्येव धनान्य जनसेविता ॥ २२ ॥ नीहारहारहरहास[हि(*)मांगुहारि__ [झा]त्का[र] वारि [भु ?]वि राजविनिझराणाम् । वास्तव्यभव्यजनचित्तसम[स]मंतात् संतापसंपदपहारपरं परेपाम् ।। २३ ॥ घोतकलधौतकलशाभिरामरामास्तना इव न यस्याम् । संत्यपरेऽप्यपहारा: सदा सदाचारजनतायाम् ॥ २४ ॥ Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीननलेखसंग्रह तदीयवचनान्निज धनकलत्रपुत्रादिक विलोक्य सकलं चलं दलमित्रानिलांदोलि] तम् । गरिष्टगुणगोष्ठयदः समुददीधरधीरधी रुदारमतिसुंदर प्रथम(*)तीर्थकृन्मंदिरम् ।। ३३ ।। [ रक्तं ] वा रम्यमाणां मणितारावराजितम् । इदं मुखमिवाभाति भासमानबरालऋम् ॥ ३४ ॥ चतुरस्त्र [ पट्टज ? | नवा इ]निकं शुभशुक्तिकरोटकयुक्तमिदम् । बहुभाजनराजि जिनायतनं प्रविराजति भोजनधामसमम् ॥ ३५॥ विदग्धनृपकारिते जिनगृहे(*)ऽतिजीर्णे पुनः समं कृतसमुद्धताविह भवाधिरात्मनः । अतिष्टिपत सोऽप्यथ प्रथमतीर्थनाथाकृति स्वकीर्तिमिव मुर्ततामुपगतां सितांशुश्रुतिम् ।। ३६।। शान्त्याचास्त्रिपंचाशे सहले शरदामियम् । माघशुक्लत्रयोदश्यां सुप्रतिष्ठेः प्रतिष्ठिता ॥ ३७ । विदग्धनृपतिः पुरा यदतुलं तुलादे(ोर्ददों सुदानमवदानधारिदमपीपलन्नादभुतम् । यतो धवलभूपतिर्जिनपत्तेः स्वयं सात्म[जो] रघट्टमथ पिप्पलोपदिक पकं प्रादिशत् ।। ३८॥ यावच्छेपशिरस्थमेकरजतस्थूणास्थिताभ्युल्लसत् ___ पातालातुलमंडपामलतुलामालंवत्ते भूतलम् । तावत्तार(*)रवाभिरामरमणी[गधर्वधीरध्वनि मिन्यत्र धिनोतु धार्मिकधियः सिध्दपवेलाविधौ॥३९॥ Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-३१८ । सालंकारा समधिकरसा साधुसंधानंबंधा श्लाघ्यश्लेपा ललितविलसत्तद्धिताख्यातनामा | सत्ताढ्या रुचिरविरतिर्धर्यमाधुर्यवर्या . सूर्याचार्यैर्व्यरचि रमणीवा (*)ति[रम्या] प्रशस्तिः ॥४०॥ संवत् २०५३ वर्षे माघशुक्ल १३ रविदिने पुष्पनक्षत्रे श्रीरि (ऋ) पभनाथदेवस्य प्रतिष्ठा कृता महाध्वजचारोपितः ॥ मूलनायकः ॥ नाहक जिंदजसशंपपूर भद्रनागपोचि[स्थ] श्रावक गो. ठिकैरशेषकर्मक्षयार्थ स्वसंतानभवान्धितर (*) [णार्थं च] न्यायोपार्जितवित्तेन कारितः ॥ छ ॥ ती १८१ परवादिदर्पमथनं हेतुनयसहस्त्रभंगकाकीर्णम् । भव्यजन दुरितशमनं जिनेंद्रवर शासनं जयति ॥ १ ॥ आसीद्धीधनसंमतः शुभगुणो भास्वत्मतापोज्ज्वलो विस्पष्टप्रतिभः प्रभावकलितो भूपोत्तयां (मां) गर्चितः । योपित्पी(*)नपयोधरांतरसुखाभिष्वंगसंलालितो यः श्रीमान् हरिवर्म उत्तममणिः सशहारे गुरौ ||२|| तस्माद ( ) भूव भुवि भूरिगुणोपपेतो भूपमा भू] तमुकुटार्चितपादपीठः । श्री राष्ट्रकूटकुलकानन कल्पवृक्षः श्रीमान् विदग्धतृपतिः प्रकटमतापः ॥ ३ ॥ 7 - तस्माद्भूप (*)गणा [कीर्तेः ] परं भाजनं संभूतः सुतनुः सुतोऽति मतिमान् श्री मंमटो विश्र (श्रुतः । येनास्मिन्निजराजवंशगगने चंद्रायितं चारुणा तेनेदं पितृशासनं समधिकं कृत्वा पुनः पाल्यते ॥ ४ ॥ Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १८२ प्राचीनजैनलेखसंग्रह श्रीवलभद्राचार्य विदग्धनृपपूजितं समभ्यर्च्य । अ ( आ ) चंद्रा यावदत्तं भवते मया(*)- - - ॥५॥ [श्रीहस्ति ] कुंडिकायां चैत्यगृहं जनमनोहरं भक्त्या । श्रीमद्वलभद्रगुरोर्यद्विहितं श्रीविदग्धेन ॥ ६॥ तस्मिन्लो(लो)कान् समाहृय नानादेशसमाग[तान । आचंद्रार्कस्थिति यावच्छासनं दत्तमक्षयम् ।। ७ ।। [रू]पक एको देयो बहतामिह विंशतेः प्रवहणानाम् । धम्म(*)- - - - - - - क्रयविक्रये च तथा ॥८॥ संभृतगंच्या देयस्तथा वहत्याश्च रूपकः श्रेष्ठः। . घाणे घटे च कर्क देयः सर्वेण परिपाट्या ॥९॥ श्री[भट्ट]लोकदत्ता पत्राणां चोल्लिका त्रयोदशिका । पेल्लकपेल्लकमेतद्द्युतकारैः] शासने देयम् ॥ १० ॥ देयं पलास(श पाटकमर्यादावार्त्तिक(*)- - - - प्रत्यरघ[] धान्याढकं तु गोधूमयवपूर्णम् ॥ ११ ॥ पेड्डा च पंचपल्लिका धर्मस्य विशोपकस्तथा भारे । शासनमेतत्पुर्व विदग्धराजेन संदत्तम् ॥ १२ ॥ [कप्पा]सकांस[स्य] कुंकुम[पुर]मांजिष्ठादिसर्वभांडस्य । [द]श दश पलानि भारे देयानि विक(*)- - - - ॥ १३ ॥ आदानादेतस्माद्भागव्यमर्हतः कृतं गुरुणा । शेषस्तृतीयभागो विद्याधनमात्मनो विहितः ॥ १४ ॥ राज्ञा तत्पुत्रपौत्रैश्च गोष्टया पुरजनेन च । गुरुदेवधनं रक्ष्यं नोपेक्ष्यिं हितमि(मी)प्सुभिः] ॥ १५ ॥ दत्ते दाने फलं दानात्पालिते पालनात्फलम् । - [भक्षितो पेक्षित पापं गुरुदे(*)[वधने]धिकम् ॥ १६ ॥ Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्क: - ३१८-३१९ । गोधूम मुद्द्रयवलचणराल[का] देस्तु मेयजातस्य | द्रोणं प्रति माणकमेकमत्र सर्व्वेण दातव्यम् ॥ १७ ॥ बहुभिर्वसुधा भुक्ता राजभिः सगरादिभिः । यस्य यस्य यदा भूमिस्तस्य तस्य तदा फलम् ॥ १८ ॥ रामगिरिनंदकलिते विक्रमकाले गते तु शुचिमा [से] (*) । [श्रीम] द्वलभद्रगुरोर्विदग्धराजेन दत्तमिदम् ॥ १९ ॥ नवसु शतेषु गतेषु तु पण्णवतीसमधिकेषु माघस्य । कृष्णैकादश्यामिह समर्थितं मटनृपेन (ण) ॥ २० ॥ यावद्भूधरभूमिभानुभरतं भागीरथी भारती 'भास्त्र [द्भा]नि भुजंगराजभव [नं] भ्राजद्भवांभोधयः । ति[ष्टं(*)त्यत्र]सुरासुरेंद्रमहितं [जै]नं च सच्छासनं । श्रीमत्केशव सूरि संततिकृते तावत्मभूयादिदम् ॥ २१ ॥ इदं चाक्षयधर्म्मसाधनं शासनं श्रीविदग्धराज्ञा (जेन) दत्तं || संवत् ९७३ श्रीमंमट[ राज्ञा (जेन) समर्थि] तं संवत् ९९६ ।। सूत्रधारोद्भव [शत] योगेश्वरेण उत्कीर्णेयं प्रशस्तिरिति ॥ ( ३१९ ) ( 1 ) ओं संवत् १३३५ वर्षे श्राम्व (व) ण( 2 ) वदि १ सोमेऽद्येह समीपाट्टी( 3 ) मंडपिकायां भांपा इट भांवा ( 4 ) पयरा महं सजन महं० धीणा ( 5 ) ८० धणसीहउ ० ८० देवसीह प्रभृ ( 6 ) ति पंचकुलेन श्रीराताभिधा १८३ Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १८४. प्राचीन जैन लेखसंग्रहे ( 7 ) न श्रीमहावीरदेवस्य नेचाr( 8 ) चयं वर्षस्थित के कृत द्र २४ चतु - ( 9 ) विंशति द्रम्माः वर्षे वर्षे प्रति स( 10 ) मी मंडपिका पंचकुलेन दातव्याः ॥ ( 11 ) पालनीयाथ || बहुभिर्व( 12 ) सुधा ] युक्ता राजभिः सगरादि( 13 ) भिः । यस्य यस्य यदा भूमी तस्य ( 14 ) तस्य तदा फलं || शुभं भवतु || -424864--- ( 15 ) सं० १३३६ वर्षे श्रेष्ठको नाग[य] ( 16 ) से अरसीहेन भ ( स ) टापक्षे दत्तद्र १२ उभ ( 17 ) चंद्र ३६ समीपाटी मंडपिका ( 18 ) यां व्यापृयमाणपंचकुलेन ( 19 ) वर्ष वर्षे प्रति आचंद्रार्क] याव ( 20 ) दा (दा) तव्याः || शुभमस्तु ॥ (३२० ) (1) र्द० || ओं नमो वीतरागा(2) य ॥ संवत् १३४५ वर्षे ॥ ( 3 ) प्रथम भाद्रवा वदि ९ शु(4) ऋदिनेऽद्येह श्रीन(5 ) डूल मंडळे महाराज( 6 ) कुल श्रीसाम्वंत सिंग (६)( 7 ) देव राज्येऽत्र | नि] युक्तश्री Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-३२१-३२२ । १८५ (8) श्रीकरणमहं. ललना(9) दिपंचकुल] प्रभुभि(भृति) अक्ष(10) राणि पञ्च(प्रयच्छत ? ) ॥ समीतल(11) प्रदेत्य मंडपिकायां सा-- . (12) धु०. हेमाकेन हाथिउं-. (13) डीग्रामे श्रीमहावीरदे(14) वनेचा) वर्ष प्रति वत्सी (१) .. (15) क द्र,२४ चतुर्विंशति द्रमा (16) प्रदत्ता शुभं भवर (तु) ] (17) बहुभिव(4)सुधा भुक्ता रा(18) जभिः सगरादिपि (भिः) । ज(य) (16) स्य २ ज(य)दा पू (भू)मी तस्य २ (20) तदा फलं॥ (21) के ( ?)ष्णविजय लिखतु (खितं ) । (३२१) ओं सं० १२९९ वर्षे चैत्र सुदि ११ शुक्रे श्री रत्नप्रभोपा___ ध्यायशिष्यैः श्रीपूर्णचंद्रोपाध्यायैरालकद्वयं शिखराणि च कारितानि सर्वाणि ॥ . (३२२) . (1) ० ॥ ओं नमो वीतरागाय । संव(2) १३४६ वर्षे श्रावण वदि ३ (3 ) सुक्रदिने खहेडा ग्रामे महाद(4) पाल सा० रावा कर्मसीह पा 24 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १८६ प्राचीनजैनलेखसंग्रहे सेवाडीग्रामस्थलेखाः। (३२३) या ॥ स्वजन्मनि जनताया जाता परतोपकारिणी शांतिः । वित्रुधपतिविनुतचरणः स शांतिनामा जिनो जयति ॥ १ ॥ आसीदुग्रप्रतापायः श्रीमदणहिलभूपतिः । (*) येन प्रचंडदोडपराक्रम[ जिता मही ॥२॥ तात्र चाचा)हमानानामन्वये नीतिसदई .)। दिरामाभियो साजा सत्यसौ मीर्य समाश्रयः ॥ ३ ॥ तीनजस्तता जातः प्रतापानांत भूतलः । अश्व राजः श्रियाधारो [भू(*)प]तिर्भूभृतां वरः ॥ ४ ॥ ततः कटुकराजेनि तन्पूि]त्रो घरणीतले । जनेस त्यागसौभाग्यविख्यातः पुन्य(ण्याविस्मितः ॥ ५ ॥ तन्द्भुकों(क्तो) पत्तनं रयिं] शूमीपाटीति नाम[कं] । तत्रास्ति वीरनथास्य चैत्यं स्वर्गसमोपमं ॥ ६ ॥ (*) इतवासीत् विशुद्धात्मा यशोदेवो बलाधिपः । राज्ञां महाजनस्यापि समायामग्रणीस्थितः ॥ ७ ॥ श्रीपंडेरकरद्च्छे बंधुनां सुहृदां] सतां । नित्योपकुळता येन न श्रांतं स(श)मचेतसा ॥ ८ ॥ (*) तत्सुतो वाइडो जातो नराधिपजन मिय] । विश्वकच सर्वत्र प्रसिद्धो विदुषां मतः ॥ ९ ॥ तत्पुनः [प्रायित्ता लोके जैनधर्मपरायणः। उत्पन्न स्यालको राज्ञः प्रसादगुणमंदिरं (*) ॥ १० ॥ Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखा:-३२३-३२४ । दयादाक्षिन्य(ण्योगांभीर्यचुद्धिचिद्धयानसंयुतः । श्रीमत्काटुकराजेन तस्य दान [कृतं] शुभं ॥ १ ॥ माघे व्यव(व)कसंप्राप्तौ वितीन(ण) प्रतिवर्षकं । द्रम्माष्टकं प्रमाणेन थल्लका(*)य प्रमोदतः ॥ १२ ॥ पूजार्थ] शांतिनाथस्य यशोदेवस्य ख[च के । प्रवर्दयतु चंद्रार्क यावदादानमुज्ज्व]लं ॥ १३ ॥ पितामहे[न] तस्येदं शमीपाटयां जिनालये । कारितं शांतिना(*)थस्य विवं जनमनमनोहरं ॥ १४ ॥ धर्मेण लिप्यते राजा पृथ्वीं भुनक्ति यो यदा । ब्रह्महत्या सहश्रेण पातकेन विलोपय[न] ॥ १५ ॥ संवत् ११७२ ॥ - (३२४) (1) सं० ३१ भाद(द)[प]द सुदि ११ ऽघेह श्रीनाडू)ले (2) [महाराजाधिराजश्रीकटुदेवविजयोदायी] त(3)-[जयतसीहयुवराजभुज्यमानसमीपाव्यां श्रीम(4)-रपाल]: समस्तमुद्राव्यापारान् परिपंथियन्] (5) [श्री] से [आ] भटसमस्तमहाजनप्रभृती[न् । [त)(6) वार:-सिंधुराज- तस्मिन् काले प्रवर्त]माने (7) लि [प]ति च पूर्वधर्मशासन . . . . यतु घाणक प्र(8) तिसूण सर्वप्रमाण श्या-हलखेटलनिषेधिः] एत(9)-प्रतिपाळयंति [स] आत्मानं पुण्येन लिप्यते ज Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १८८ प्राचीन जैनलेखसंग्रहे : ( 10 ) कोपि लोप [य] स्यति स ब्रह्महत्यापापेन गृह्यते ॥ मंगलं (11) HET1⁄2ft || (३२५) ( 1 ) ओं० || सं० ११६७ चैत्र सु० १ महाराजाधिराजश्रीअश्वराजराज्ये | श्रीकटुकराजयु यौवरा[ ज्ये] समी पाटीय चैत्ये जगतौ (त्यां) श्री [ध ] नाथदेवसां (स्य) नित्यपूजार्थं ( । ) महासाहणियपूअविपौत्रे[ण] उत्तिमराजपुत्रेण उप्पलराकेन ( 1 ) मांगट आंवल ( 11-) ( 2 ) वि० सलखणजोगरादि कुटुंब (व) समं (1) पाडा ग्रा[मे] ( 1 ) तथा मे [ट्रं] चा ग्रामे (1) तथा छेछडियामद्दडीग्रामे ( | ) [ अ ]रटं अरहढं प्रति[द]त्तः जवाहरकः ( | ) एकः ॥ यः कोपि लोप[य]ष्यति (1) स गोस्त्रीत्रा(ब्रा) [ह्म]णविनाशपापेनात्मा [नं ] ! ( 3 ) एतत् ये ( 1 ) प्रतिपालयि[प्यं ]ति ( । ) ते स्मदीयध[भ][ग्याः सदा भविष्यति || इति मत्वा प्रतिपालनीयं || यस्य यस्य यदा भूमिस्तस्य तस्य तढ़ा फलं व (व)हुभिर्वसुधा [भु]क्ता राजभिः सगरादिभिः ॥ १ ॥ छ ॥ ( ३२६ ) 1 (1) ओं० ॥ संवत् १२१३ चैत्रवदि ८ भौमे अग्रेह श्रीनडूले दंडीवई जातिपत्तों महं श्रीजसदेव प्रभृतिपंचकुलप्रतिपत्तौ बला० श्रीचांडदेव जसणागयो हस्ताक्षराणि प्रयच्छति । यथा सीम्बाडीवास्तव्यवणिक् ( ग् ) महणा पुत्र जिणढा १' लेपयेत् ' इति शुद्धं प्रतिभाति । Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाकः-३२६--३२८ । ...(2) केन देवश्रीमहावीरजगत्यां कारितदेवश्रीपार्श्वनाथदेवाय . नेचयनिमित्तं समीपाट्यां तले संजातमंडपिकायां मासं प्रतिधर्मेण उदकपूर्व दत्त द्वादशक रू १ एकः । प्रदत्तः ॥ बहुभिर्वसुधा भुक्ता राजभिः सगरादिभिः ।। (3) यस्य यस्य यदा भूमिस्तस्य तस्य तदा फलं ॥ कालं .. कालांतरेष्वपि केनापि राहवलाधिपैश्च लुपद्भिश्च परिपंथना कारापय( यि )तव्या ॥ सरि ~ ~ ~ || अत्र साक्षि पो० पाल्हा ॥ गां० मालानिणि [क]मारपालराजजोयण आ— (4) वडहरिचंद्र मध्यक कोहलप्रभृतयः ॥ मासं प्रति रूपको दत्तः॥ छ । दे। पाद्राडाग्राम सत्कठकुर आजडपुत्र मोखपाल सज्जणपालाभ्यां । श्रीपार्श्वनाथदेवाय दत्त पाडउआ अरहट लसाउरहाडिमध्मात् जवहार(5) रउ १ तथा अरहट........................ (३२७) (1) ओं० ॥ सं० १२५१ कार्तिकसुदि १ रवौ अत्रत्याधिवासिना (2) नालिकेर ध्वजा खासटीमूल्यं निजगुरु श्रीशालिभद्र(3) सूरिमूर्तिपूजाहेतोः श्रीसुमतिसूरिभिः प्रदत्तं । त. (4) त्र वला० ५ मासपाटके नेचके व्ययनीयाः ।। छ । (३२८) . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1) ओं० ॥ संवत् १२९७ वर्षे ज्येष्ठसुदि २ गुरौ राराइंड वा स्तव्य ऊज-ज-लायां ............ Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीनजैनलेखसंग्रह 2) -- देवसंधारणत आसपाल घणपाल गुणपाल सेहडसुत सृमदेव सावदेव समदेवसुत यणदेव राहडभार्या ____ शीतपुत्रिका साजणि जाल्हू संघरिण भार्या । (४) राही....... ................संहडभार्या अइहच सूमदेव भायां महाअनि सावदेव भार्या पट्टजसिरि कुटुप(म्ब) समुदायेन सदृढेन भार्या समन्वितेन देवऋलिका कारापिता।। (३२९) ई०॥ संवत् १९९८ आसोज बदि १३ रचौ अरिष्टनेमिपूर्वदिशायां अपवरिका अग्रे भित्तिं द्वारपत्रं च न लभ्यते कर्तु समस्तगोष्टया मिलित्वा निषेधः कृत ।। लिखितं पं अश्वदेवेन ॥ (३३०) (1) ओं सं० १३२१ वर्षे चैत्र बदि(2) १५ सोमे योद्द महाराज कु(8) ल श्रीचाचिगदेवन करहे(4; डाग्रामे श्रीपार्श्वनाथाय - (5) जार्थे । सोमपर्वणि नद्दल - (6. मंडपिकायां उदकम् . . . . (7) . . . [दन] . . . . . . Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ • लेखाङ्कः - ३३१-३३२ । नाङलाई - स्थलस्थलेखाः । २०४६५८ ( ३३१ ) १९१ ( 1 ) ओं ॥ संवत् १९८९ माघ सुदि पंचम्यां श्रीचाहमाना. न्वय श्रीमहाराजाधिराज [ रायपाल ( 2 ) देव (वः) तस्य पुत्रो (त्रौ ) रुद्रपाल अमृतपा[ लौ] ताभ्यां माता श्रीराज्ञी मा[न लदेवी तथा [नदूल [डा ]गिका - ( 3 ) यां सतां परजतीनां [ रा ] जकुलपल [ म ]ध्यात् पलि - काद्वयं घाण [कं ] प्रतिधर्म्माय प्रदत्त त्तं) । भं० नागसि ( 4 ) प्रमुख समस्त ग्रामीणक रा० चिमटा वि० सिरिया वणिक पोसरि लक्ष्मण एते सा - (5) खिं ( एतान् साक्षिणः ) कृत्वा दत्तं लोपकस्य यदु ( त्) पापं गोहत्यासहस्रेण | ब्रहम (ब्रह्म) हत्यास (श) तेन च तेन पापेन लिप्यते सः ||०|| श्री || ( ३३२ ) ( 1 ) ओं० ॥ नमः सर्वज्ञाय ॥ संवत् ११ (2) ९५ आसउज वदि १५ कुजे ॥ (3) अधेt श्रीन[ डू ]लडा [ गि ]कायां महा(4) राजाधिराज श्रीराय[ पा ]लदेवे । विज(5) यी ( यि ) राज्यं कुव्र्व्वतीत्येतस्मिन् काले श्री - (6) मदुतितीर्थ : ( ) श्री [ ने ]मिनाथदेवस्य Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १९२ प्राचीन जैनलेखसंग्रहे (7) दीपधूपनैवे [घ] पुष्पपूजाद्यर्थे गृ (8) हिलान्त्रयः राउ० ऊधरण सुनु(9) ना भोक्तारि (2) ८० राजदेवेन स्वपु(10) ण्यार्थे स्वीयादानमध्यात् मार्गे ग( 11 ) च्छतानामागतानां वृषभानां शेके [ ए ] (12) यढ़ाभाव्यं भवति तन्मध्यात् विं[श ] (13) तिमो भागः चंद्रा यावत् देवस्य ( 14 ) प्रदत्तः ॥ अस्मीयेनान्येन वा (15) केनापि परिपथना न करणीया || (16) अस्मद (६) त्तं न केनापि लोप [नी]वं ॥ ( 17 ) स्वहस्ते परस्ते वा यः कोपि लोप(18) यिष्यति (प्य ) ति । तस्याहं करें कन्नो (19) न लो [प्यं) मम शासनमिदं ॥ कि० (20) [प] सिलेन || स्वहस्तीयं साभि(21) ज्ञानपूर्वकं राज० रा [ज]देवें( 22 ) न मतु दत्तं ॥ अत्राहं साक्षि[णा] (28) ज्योतिषिक [दुद्द] पासूनुना गृगि(24) नः (ना) | तथा पला० [प]ाला० । पृथिं(25) चा १ मांगु[][ || दुपसा | रा ( 20 ) पसा || मंगलं महा[ श्रीः] ॥ 22066- Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-३३३-३३४ । १९३ - (३३३) (1) ओं ॥ संवत् ।] १२०० जेष्ट (ज्येष्ठ) [स]दि ५ गुरौ श्रीमहाराजाधिराजश्रीरायपालदेवराज्ये- -हास---- (2) समए (ये) रथयात्रायां आगतेन रा० राजदेवेन आत्म पाइला पध्यात् । [सर्च साउतपुत्र विसो(शो) (3) पंको दत्तः ॥ आत्मीयघाणकतेलव(प)[ल]मध्यात । माता (त) निमित्तं पलिकाद्वयं प्ली २ दत्तः (त्तं) ।। म (4) हाजनग्र(ग्रा)मीणजनपदसमक्षाय( क्षं)। धम्माय नि मित्तं विसो(शो)पको(कः) पलिकाद्वयं दत्तं ।। गोह(5) त्यानां सहस्रेण ब्रह्मा हत्यास(शतेन च ॥ स्त्रीहत्या. भ्रूणहत्यां च (भ्यां) जतु (यत) पापं तेन पापेन लिप्यते सः॥ (३३४) (1) ओं ॥ संवत् १२०२ आसोज वदि ५ शुक्रे श्रीमहारा____जाधिराज श्रीरायपालदेवराज्ये प्रवर्त्तमाने] (2) श्रीनदूलडागिकायां । रा० राजदव ठक्कुरेण प्रव[]माने न ॥ [श्री]महावीर चैत्ये साधुत( 3 ) पोधन निष्ठिार्थे] श्रीअभिनव रीय वदार्या अत्रत्ये]पुस [मस्तवणजारकेपु देसी मिलित्वा (देश्यां मिलितेपु) - (4) [प] भ [भ]रित जतु (यत्) पाइलालगमाने(नं) ततु(द) वीसं प्रति रूआ २ किराडउआ गाडं पति रू० १ वण 25 - Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-३३७ । ( 47 ) कारितदेव कुलिकाद्युद्धारतः ( 48 ) सायरनामश्रीजिनवसत्यां । (49) श्री आदीश्वरस्य स्थापना का( 50 ) रिता ( कृता ) श्रीशांतिसूरिप( 51 ) हे देवसुंदर इत्यपरशिष्य( 52 ) नामभिः आ० श्रीईश्वरसू( 53 ) रिभिः । इति लघुप्रशस्तिरि( 54 ) थं लि० आचार्यश्री ईश्वरसूरि( 55 ) णा उत्कीर्णा सूत्रधारसोमाके( 56 ) न ॥ शुभं ॥ -- १९७ ( ३३७ ) (1) संवत् १६७४ वर्षे माघवदि १ दिने गुरु पुक्ष (ष्य ) योगे उसवालज्ञाती[य] भंडारी - ( 2 ) गोत्रे सायर पुत्र साहल तत् पु० समदा लखा धर्मा कर्मा सीहा समदा पु० पहराज पद ( 3 ) मा नामा तत् पु० भीमा भं० पहराज पुत्र कला भं० नगा पुत्र काला भं० पदमा पुत्र जयचंद ( 4 ) भं० भीमा पुत्र राजसी भं० काला पुत्र संकर उसवाल जैचंदपुत्र जसचंद जादव भं० शिवा पुत्र (5) पुंजा जेठा संयुतेन श्रीआदिनाथविंवं कारितं प्रतिष्ठितं तपागच्छाधिराज भट्टा० श्रीहीरविजयसूरि ( 6 ) तत्पट्टालंकार श्रीविजयसेनसूरि तत्पट्टालंकार भट्टारक श्रीविजयदेवसूरिभिः । Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीननलेखसंग्रह (३३८) । (1) सं. १५६९ वर्षे कुतवपुगपक्षे तपागच्छाधिराजश्री (2) इन्द्रनंदिसूरिगुरूपदेशात् मुंजिगपुरश्रीसंघेन कारिता देवकु लिका चिरं नंदतात् । १५६८....वीरमग्राम वास्तव्य श्रीसंघेन....! (३३९) संवत् १५७१ वर्षे कुतवपुरा तपागच्छाधिराजश्रीइंद्रनंदिसुरिशिष्य श्रीप्रमोदसुंदरगुरूपदेशात् चंपकपुर्यश्रीसंघन कारिता देवकुलिका चिरं जीयात् ॥ १५७१....चंपकदुर्ग श्रीसंघेन ........। १५७१....पत्तनीय श्रीसंघेन........! १५७१....चंपकनेर संघेन........! १५७१....इंद्रनंदिसूरिशिष्य श्रीसौभाग्यनंदिगुरूपदेशेन श्रीशमी संघेन........। १५७१....महमदावादसंघेन........ Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-३४०-३४१ । १.९९ (३४०) (1) महाराजाधिराज श्रीअभयराजराज्ये (2.) संवत् १७२१ वर्षे ज्येष्ट शुदि ३ रवौ श्रीनडुलाइनगरवा स्तव्य प्राग्वा(8) ट ज्ञातीय वृ० सा । जीवा भार्या जसमादे सुत सा । : नाथाकेन श्रीमुनिसुव्रतविवं ___ (4) कारापितं । प्रतिष्ठितं च । भट्टारक श्रीविजय[ प्रभ? ] सूरिभिः । (३४१) (1) ॥ ० ॥ संवत् १६८६ वर्षे वैशाखमासे शुक्लपक्षे शनि पुष्ययोगे अष्टमीदिवसे महाराणाश्रीजगसिंहजीविजयि राज्ये जहांगीरी महातपा(2) विरुदधारक भट्टारक श्रीविजयदेवसूरीश्वरोपदेशकारित प्राक्प्रशस्तिपट्टिकाज्ञातराजश्रीसंप्रतिनिििपत श्रीजेखल. पर्वतस्य जी(3) पर्णप्रासादोद्धारेण श्रीनडुलाई वास्तव्य समस्तसंघेन स्वश्रेयसे श्रीश्रीआदिनाथविवं कारितं प्रतिष्ठितं च पाद शाह श्रीमदकबर(4) शाह प्रदत्त जगद्गुरुविरुदधारक तपागच्छाधिराज भट्टारक श्रीपहीरविजयसूरीश्वरपट्टप्रभाकरभ० श्रीविजयसेनसूरीश्व Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीननेनलेखसंग्रहे (5) रपट्टालंकार भट्टारक श्रीविजयदेवयूरिभिः स्वपदप्रतिष्ठि ताचार्य श्रीविजयसिंहमूरिप्रमुखपरिवारपरिवृतेः श्रीनडुला ईमंडनश्री(6) जेखलपर्वतस्य प्रासादमूलनायक श्रीआदिनाथविवं श्री ।। (३४२) ___ (1) ॥ ० ॥ संवत् १२०० कार्तिक बदि ७ रवी महाराजा धिराजश्रीरायपालदेवराज्ये श्रीन(2) इलढागिकायां रा० राजदेवठकुरायां श्रीनला(ई)य महा जनेन(नः) समिलित्वा श्री(3) महावीरचैत्ये दानं दत्तं []ततेल चोपड पाइय प्रति । क० धानलवनमपि (4) तद् द्रोणं प्रति । मा० ३ कपास [लोहगूढखांडहींगुमांजीठा तोल्ये घडी प्रति । गु० पुगहरी(5) तकीप्रमुखगणितैः सहस्रं प्रति पुगु १ एतत्तु महाजनेन वेतरेण धर्माय प्रदत्तं (6) लोपकस्य जतु (यत्) पापं । गोहत्यासहस्रेण ब्रह्महत्याश तेन च । तेन पापेन लिप्यते । (३४३) (1) ॥ ० ॥ संवत् ११८७ फाल्गुन सुदि १४ गुरुवार श्रीपं डेरकान्वय देशीचंत्ये देवश्रीमहावीर[य]दत्तः (2) मोरकराग्रामे घाणक तैलबलमध्यात् चतुर्थभागचाइमाण__ पापयरा सुत विंशराकेन कलशो दत्तः ॥ रा. वीच्छ Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-३४४-३४५। २०१ (3) रा समेतसाखियभराडौनागसिडऊतिपरावीद्धरामोसरि ल ख्मण (?) (4) बहुभिर्वसुधा भुक्ता राजभिः सगरादिभिः ज(य)स्य२ यदा भूमिस्तस्य तस्य तदा फलं । (३४४ ) (1) संवत् १७६५ वर्षे वैशा(2) ख सुदी २ दिने ऊकेश ज्ञाती (8) वोहरा कागगोत्रे साह (4) ठाकुरसी पुत्र लालाके(5) न सुवर्णमयकलशकारा(6) पितं श्रीआदिनाथजी (7) सत्तर भेदपूजा सहितेन (8) संप्रति तपा माणिक्यविजे (9) शिष्य जितविजय शिष्य कुशल(10) विजय उपदेशात् (11) शुभं भवतु ॥ (३४५) (1) ओं नमः शिवाय भूर्भुवः स्वश्वरं देवं वंदे पीठं पिना किनं स्मरसि श्रेयसे यस्तं' पुरा........." """""""समस्त राजा(2) वलि विराजित महाराजाधिराज परमभट्टारक परमेश्वर निजभुजविक्रम(म)रणांगणविनिर्जित ..................... Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीनजनलेखसंग्रह पार्वतीपतिवरलब्धप्रौढप्रतापश्रीकुमारपालदेवकल्याणवि जयराज्ये ( 8 ) स्वे स्वे वर्तमाने श्रीशंभुप्रसादावाप्तस्वच्छपूरत्नपुरचतु राशिकायां महाराजभूपाल श्रीरायपालदेवान्महासनमातश्रीपूनपाक्षदेवश्रीमहाराज्ञीश्रीगिरिजादेवीसंसारस्यासारतां ( 4 ) विचिन्त्य प्राणिनामभयदान महादानं मत्वा अत्र नग रनिवासी(सि समस्तस्याना न)पतिब्राह्मणान् समस्ताचार्यान् समस्तमहाजनान् तांबोलिकान् प्रकृती(ति) किंकृती(ति)नः संबोध्य संविदितं शासनं संप्रयजति यथा अद्य अ ( 5 ) मावस्यापर्वणि प्राणिनामभयदानशासनं प्रदत्तं स्या (स्नात्वा देवपिठमनुप्यान्के न संतये वारावार".. पूर्दैवतां प्रस्वा(साय ऐक्रिपारत्रिकफलमंगीकृत्य प्रेत्य यशोभिरद्धये जीवस्य अमारिदानं (6) मासे मासे एकादश्यां चतुर्दश्यां अमावस्या [यां] उभयोः] पक्षे ( पक्षयोः ) श्रेष्ठतियों भूसहायशासनोदकपूर्व स्वित्परंपराभिः प्रदत्तं अस्मदीयमुवि भोक्ता महामात्यः सांघिविग्रहिकमतीतस्वपुरोहितमभृति (7 ) समस्तठकुराणां तथा सर्वान् संबोधयत्यरतुवः संविदितं "" कारापनाय ( करणाय )................ Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-३४५। (8) महाजनानां पणेन लिख्यते राज्ञा सभयं निग्रहणीयः श्रुत्वा शासनमिदमाचंद्रार्क यावत् पालनीयं उक्तं च यथा व्यासेन बहुभिर्यसुधा भुक्ता राजभिः सगरादिभिः । यस्य यस्य यदा भूमी तस्य तस्य तदा फलम् ॥ सर्वानित्थं भाविनः (9) पार्थिवेन्द्रान् भूयो भूयो याचते रामचंद्रः। सामान्योयं धर्म से]तुपाणां काले काले पालनीयो भवद्भिः ॥ अस्मदश्यसमुत्पन्नो धन्यः कोपि भविष्यति । तस्याहं करसंलग्नो न लोप्यं मम शासनं ॥ अमावस्यां पुण्यतिथि भांडप्रजा(ज्वा)लनं च [पौविकैः] कुंभकारश्च नो कार्य ( 10 ) तासु तिथिष्ववज्ञाविभयः प्राणिवधं कुरुते तस्य शिक्षापनां दभि द्र ४ चत्वारि नडूलपुरवासी प्राग्वाटवंशजः शुभंकराभिधानः सुश्रावकः साधुधार्मिकः तत्सुतौ इह हि योनौ जातौ पूतिगसालिगौ तै(ताभ्यां) कृपा [ पराभ्यां ] प्राणिनामर्थे विज्ञप्य शासनं [कारापितं] (11) 1500 स्वहस्तः श्रीपूनपाक्षदेवस्य लिखितमिदं पारि० लक्ष्मीधरसुत उ० जसपालेन ममाणमिति ।। Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीनजेनलेखसंग्रह (३४६) (1) ओं ॥ संव[व] १२०९ माघवदि १४ शनी अद्येह श्री • • • • • • • • • • • • • • हाराजाधिराजप(2) रमेश्वर उमापतिवरलब्ध प्रशा(सादप्रौढप्रताप • • • . __• • • • • • • • • • • • • • • निलित शाकंभरी( 8 ) भूपालश्रीमत्कुमारपालदेवकल्याणविजय . . . . . . • • • • • • • • • पश्रीमहादेवे श्री](4) श्रीकरणादी समस्तमुद्राच्यापारान् परि[प] • • • . • • • • • • • । • • • • • • • • • [प्रभुप्रसादावा( 5 ) सश्रीकिराटकृपलाईदशिवा . . . . . . . . . . • • • • • • • • • • • • राजश्रीआलण(6) देवः शिवरात्रिचतुर्दश्यां शुचिर्द • • . . . . . . . . • • • • • • • • • [पाण्ययशोऽभि(7) वृद्धये प्राणिनामभयमदानं म • • • • • • • • • • • . . . . . . . . • हा जनतांलि( 8 ) कसमस(स्त)प्रकृतीन(तीः) संबोध्य अभय · · · · . • • • • • • • • • • • • से मासे उभय(9) योः पक्षयोः अष्टमी एकादशी चतुर्दशी] . . . . . . . . . . . . . . . ' दर अतोऽनंत(10) र एतासु तिथिषु नगरत्रयेपि जी[व] . . . . . . . . . ' ' ' • • • • • • • • [जाच व्यतिक्रम्य जी( 11 ) वानां वध(ध) कारयति करोति वा स व्यापा • • . . . . . . . . . ' ' आचंद्राई चार Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-३४६ । २०९ ( 12 ) त् केनापि न लोपनीयं । अपरं पुरोहिता[अमा] • • • • • • • • • • • • सर्वैरपरैश्च ए( 18 ) पा अमारिरूढिः प्रमाणीकार्या। [यः को] : . . . . . • • • • • • • • • • • कालेन क्षीयते ( 14 ) फलं । एप(त)स्याभयदानस्य क्षय . . . . . . . . . • • • • • • • • • • • • • • • • • • • स्य प्र ताऽभ-. ( 15 ) यदक्षिणा न तु विप्रसहस्रेभ्यो . . . . . . . . . . • • • • • • • • • कोपि पापिष्ठतरो जी( 16 ) ववधं कुरुते तदा स पंचद्रम्मैद(द)ड[नीयः] • . . . . • • • [दयो]माहराजिकस्यैको ( 17 ) द्रम्मोस्ति ॥ स्वहस्तोयं महारा[जश्रीआल्हण देवस्य] ॥ श्रीमहाराजपुत्रश्रीकल्हण-- __( 18 ) देवमेतत् ॥+महाराजपुत्रगजसिंहस्य[म]त ॥ सांधिवि ग्रहिक ठ० खेलादित्येन लि( 19 ) खितमिदं ॥ श्रीनदूलपुरवासिमाक्(ग)वाटवंशप्रभूतसु (शुभंकराभिधानश्रावकः तत्पुत्रौ क्षि( 20 ) तितल(ले)धर्मतया विख्याती पूवि(ति)गशालिगौ । ताभ्यामतीवकृ[५] पराभ्यां प्राणिनामभयमदानशा( 21 ) श(सोनं विज्ञ(ज्ञा प्य कारापितमिति ॥ उत्कीर्ण सूत्र भाइलेन ॥ Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीन जैनलेखसंग्रहे ( ३४७ ) (1) ओं ॥ संवत् १२३३ जे (ज्ये) ट वदि १३ गुरौ (2) अह [ श्री ] नडुले महाराजाधिराजश्री - (3) केल्हणदेवराज्ये वर्त्तमानः (ने) श्रीकी[र्त्ति ](4) पालदेवपु[त्रेः ] सिनाणवभोक्ता राजपु(5) [x]लापणपा [a] राजपुत्र अभयपाल (लैः ) रा - (6) जी श्रीमद्दिव (ब) लदे विसहितैः श्रीशांति(7) नाथदेवयात्रानिमित्तं भडियाउन [ अ ] - ( 8 ) रघटउरहारिमध्यात् गुजर[व] हार (9) · १ जना ग्रामपंचकुलसमक्षि (क्षं) एत्त् (10) २०६ (11) (12) (13) (14) (15) (16) (17) (18) 1 1 事 • + 1 • # दानं कृतं पुण्याय | साक्षि (क्षी) अत्र वास्त [ह]ण • • • · • • · • सी० देवल[ये] ० समीपाटीय 'पाजून आम [स]मक्षं आदानं मितत्य २ त 4 हत्यापातकेन लि 11 [2] • • + • ( ३४८ ) (1) संवत् १२३३ वैशाख सुदि ३ ( १ ) (2) संनाणकभोक्ता[रौ] राजपुत्रकाखण Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २. लेखाङ्कः-३४८-३४९। (3) पाल राजपुत्र अभयपाल(लौ) तस्मि(4) न् राज्ये वर्तमाने चा० भीवडा प(5) डिदेह [व]ासी सू० आसधर(रैः) सम[स्त](6) सीरसहित[:] खाडिसीरजवमध्या(7) त् ज(य)वा[:] से ४ गूजरीजानानिमित्तं (8) [श्री] शांतिनाथदेवस्य दत्ता[:] पुण्याय (9) यः कोपि लुप्यते (लोपयति) स पापो(पे)न छिद्य(10) ते ॥ मं[ग]लं भवतू (तु) तथा भडियाउअ(11) अर]हट्टे आसधर सीरोइय सम[स्त](12) सीरण ज(य)वा[:] ह[रो]थु १ गूजरतृयात्रहि (13) वील्हास्य] पुण्याथै ॥१॥ (३४९ ) (1) ओं ॥ संवत् १२२१ माधवदि २ शुक्रे अोह श्रीके ल्हणदेव विजयरा[ज्ये] । तस्य मातृराज्ञी श्रीआन[ल]देव्या श्रीपंड रेकीय मूलनायक श्रीमहावीरदेवाय [चै]-. त्रवदि १३ कल्याणिक निमित्तं राजकीय(2) भोगमध्यात् युगंधर्योः हाएल एकः प्रदत्तः । तथा राष्ट्र कूट पातू केल्हण तद्धिातृजऊत्तमसीहसूद्रगकाल्हण आहड आसल अणतिगादिभिः तलाराभाव्यथस (१) गट( 3 ) सत्कात् अस्मिन्नेव कल्याणके द्र १ प्रदत्तः ॥ १ तथा श्रीपंडेकवास्तव्य रथकार धणपाल सूरपाल जोपाल सिगडा अमियपाल जिसहडदेल्हणादिभिः [चै]त्र सुदि १३ कल्याणके Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २०८ प्राचीनजैनलेखसंग्रहे ( 4 ) युगंधर्याः [हाएल] ए[क १ प्र] ---- ( ३५० ) ( 1 ) || [ यां या सुत राल्हा पाल्हाभ्यां ] मातृपाद] श्रीनिमित्तेि स्तं]भको(कः) प्रदतः(त्तः) । ( 2 ) (संवत् १२३६ कार्तिक बदि [२] बुधे अधे]ह श्रीनले महाराजाधिराज श्री - ( 3 ) केल्हणदेवकल्याणविजयराज्ये प्रवर्त्तमाने [राज्ञी ] श्रीजाहणदेवि ( 4 ) शुको तौ) श्रीप[डेर]कदेवश्रीपार्श्वनाथप्रतापत्तः याथा सुतराल्दाकेन भा(भ्रातृ(5) पाल्हापुत्र सोहा सुभकर रा[म]देव घराणि [ यवो ] हीपवर्द्धमान लक्ष्मी(6) घरसहजिग सहदेव [ सहियग ] छा (8) [रा]सां धीरण हरिचंद्रवरदेवादि(7) भिः युतेन म--- परमश्रेयोर्थे विदितनिजगृहमदतः (तं ) ॥ राल्हाश(स)(8) [क] मानुपैः] वसद्भिः व[प] प्रति द्राएला ४ प्र देयाः । शेषजनानां वस(9) तां साधुभिः गोष्ठिक (कैः) सारा कार्या ॥ संवत् १२६६ वर्ष घे(ज्ये)(10 ) [H] सुदि १३ शनी सोयिं] मातृधारमति पुनः ( पुण्यार्थ ? ; स्तंभको उधृतिः ।। Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २०९ लेखाङ्कः-३५१। जालोरदुर्गस्थलेखाः । ( ३५१ ) (1)--(साक्षा ? ) त्रैलोक्यलक्षीविपुलकुलगृहं धर्म• वृक्षालवालं श्रीमन्नाभेयनाथक्रमकमलयुगं मंगलं वस्तनोतु । मन्ये मांगल्यमाला प्रणतभवभृतां सिद्धिसौधप्रवेशे यस्य स्कन्धप्रदेशे विलसति गवलश्यामला कुंतलाली ॥ १॥ श्रीचाहुमानकुलांबरमृगांकश्रीमहाराज अणहिलान्वयोद्भवश्रीमहाराजआल्हणसुत(2) • • • • • • • • यावलीदुर्ललितदलितरिपुबलश्रीमहा राजकीर्तिपालदेवहृदयानंदिनंदनमहाराजश्रीसमरसिंहदेवकल्याणविजयराज्ये तत्पादपद्मोपजीविनि निजप्रोढिमातिरेकतिरस्कृतसकलपीलवाहिकामंडलत[स्क] रव्यतिकरे राज्यचिंतके जोजलराजपुत्रे इत्येवं काल(ले) प्रवर्तमाने (3) • • • • • • • [f]रपुकुलकमलेंदुः पुण्यलावण्य पानं नयविनयनिधानं धाम सौंदर्यलक्ष्म्याः । धरणितरुणनारीलोचनानंदकारी जयति समरसिंहक्ष्मापतिः सिंहवृत्तिः ॥ २ तथा ॥ औत्पत्तिकीप्रमुखबुद्धिचतुष्टयेन निणीतभूपभवनोचितकार्यवृत्तिः । यन्मातुलः समभवत् किल जोजलाहो (4) - - - (दोर्दैड ? ) खंडितदुरंतविपक्षलक्षः॥३ _ श्रीचंद्रगच्छमुखमंडनसुविहितयतितिलकसुगुरुश्रीश्रीचं 7 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २१० प्राचीनजैनलेखसंग्रहे द्रसूरिचरणनलिनयुगलदुर्ललितराजहंसश्रीपूर्णभद्रसूरिचरणकमलपरिचरणचतुरमधुकरेण समस्तगोष्ठिकसमुदायसमन्वितेन श्रीश्रीमालवंशविभृपणश्रेष्टियशोदेवसुतेन सदाज्ञाकारिनिज(5) -(भ्रात यशोराजजगधरविधीयमाननिखिलमनोरथेन श्रेष्टि( प्टि )यशोवीरपरमश्रावकेण संवत् १२३९ वैशाख. सुदि ५ गुरी सकलत्रिलोकीतलाभोगभ्रमणपरिश्रांति]कमलाविलासिनीविश्रामविलासमंदिरं अयं मंडपो निमर्मापितः ॥ तथा हि ॥ नानादेशसमागतनवनवैः स्त्रीपुं सवगैर्मु[ ]र्यस्यै(6) - - - वावलोकनपरेनों तृप्तिरासाद्यते । स्मारं स्मारमयो यदीयरचनावैचित्र्यविस्फूर्जितं तेः स्वस्थानगतैरपि प्रतिदिनं सोत्कंठमावर्ण्यते ॥ ४ वि[व]भरावरवधृतिलक किमेतल्टीलारविंदमय किं दुहितुः पयोधेः। दत्तं सुरैरमृतकुंडमिदं क्रिमन यस्यावलोकनविधी विविधाविकल्पाः ॥ ५ ग पूरेण पातालं (7) · · · (विस्तारे? )[ ण ] महीतलं । तुंगत्वेन नभो येन व्यानशे भुवनत्रयं ॥ ६ किं च ॥ स्फु व्योमसरः समीनमकरं कन्यालिकुंभा[कु ]ल मेपाढ्यं सकुलीरसिंहमिथुनं प्रोद्यपालंकृतं । ताराकेरवमिंदुधामसलिलं सद्राजहंसास्पदं यावत्तावदिहादिनाथभवने नंद्यादसौ मंडपः ॥ ७ कृतिरियं श्रीपूर्णभद्रसूरीणां ॥ भद्रमस्तु श्रीसंघाय ॥ Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २११ लेखाङ्कः-३५२। ( ३५२) (1) ओं ॥ संवत् १२२१ श्रीजावालिपुरीयकांचना ( ग] रिगढस्योपरि प्रभुश्रीहेमसूरिप्रबोधितश्रीगूर्जरधराधी श्वरपरमाईतचौल्लक्य(2) महारा[जाधिराजश्री[ कु ]मारपालदेवकारिते श्रीपा [ ]नाथसत्कमूल] विच( विंव )सहितश्रीकुवरविहाराभिधाने जैनचैत्ये । सद्विधिप्रव[ ]नाय वृ(ब)हद्दच्छीयवा (3) दींद्रश्रीदेवाचार्याणां पक्षे आचंद्रार्क समपिते ॥ सं० १२४२ वर्षे एतदेसा( शा )धिपचाहमानकुलतिळकम हाराजश्रीसमरसिंहदेवादेशेन भां० पासूपुत्र भां० यशो( 4 ) वीरेण स[मु]द्धृते श्रीमद्राजकुलादेशेन श्रीदे[वा]चार्य शिष्यैः श्रीपूर्णदेवाचार्यैः । सं० १२५६ वर्षे ज्येष्ठसु० ११ श्रीपार्श्वनाथदेवे तोरणादीनां प्रतिष्ठाकार्ये कृते । मूलशिख(5) रे व( च ) कनकमयध्वजादंडस्य ध्वजारोपणप्रतिष्ठायां कृतायां ।। सं० १२६८ वर्षे दीपोत्सवदिने अभिनवनिष्पन्नप्रेक्षामध्यमंडपे श्रीपूर्णदेवनारीशष्यैः श्रीरामचंद्राचार्य[:] सुवर्णमयकलसारोपणप्रतिष्ठा कृता ।। सु( शुभं भवतु ॥ छ । Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २१९ प्राचीनजैनलेखसंग्रह (३५३ ॥ (1) ओं ॥ [संवत् १३५३ [ वर्षे ) ( 2 ) वैशा]ख बदि ५ [ सोमे ] श्री(8) सुवर्णगिरौ अधेह महा( 4 ) राजकुलश्रीसाम(म)तसिंह(5) कल्याणं(ण)विजयराज्ये त( 6 ) स्पाइपद्मोपजीविनि (7) राजश्रीकान्हडदेवरा(8) ज्यधुरा[मुहहमाने इहै(9) व वास्तव्यसंघपतिगुणध(10) र उकुर आंबडपुत्रव(उ)कुर(11) जसपुत्र सोनीमहणसीह(12) भार्या माल्हणि पुत्र सोनी]रत(13) नासिंह पपाखो माल्ण गजसीद (14) तिहणापुत्र [सोनीनरपति ज(15) यता विजयपाल नरपतिभा(16) यो नायकदेविची) पुत्रलखमीध(17) र भुवणपाल सिहडपाल हि(18) तीय[भ]ार्या जाहणदेवि(ची इ(19) त्यादि कुटंब(टुंब) सहितेन] भा(20) या नायकंदविवी) श्रिीयोर्य (21) देवश्रीपार्श्वनायवेत्ये पंच(22) मीवलिनिमित्त(त) निश्रा निक्षे Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-३५४ । ( 23 ) प [ह]ट्टमेकं नरपतिना दत्त (त्तं ) ( 24 ) तत् (द् भाटकेन देवश्रीपा[र्श्व] - ( 25 ) नाथगोष्टि (ष्ठ) [कैः प्रतिव]र्षः(र्षं) (26) आचां (चंद्रार्क पंचमी व (ब) लि: ( 27 ) कार्या (र्यः ) [ ॥ शुभं ] भव[तु] ॥ छ ॥ २१३ ( ३५४ ) ( 1 ) ॥ ६० ॥ संवत् १६८९ वर्षे प्रथम चैत्रवदि ५ गुरौ अह श्री राठोड वंशे श्रीसूरसिंघपट्टे श्रीमहाराज श्रीगजसिंहजी ( 2 ) विजयिराज्ये मुहणोत्रगोत्रे वृद्ध उसवालज्ञातीय सा० जेसा भार्या जयवंतदे पुत्र सा० जयराजभार्या मनोरथदे पुत्र सा० सादा सुभा सामल सुरताण प्रमुख परिवारपुण्यार्थं श्रीस्वर्णगिरिगह (ढ) दु ( 3 ) परिस्थितश्रीमत्कुमरविहारे श्रीमति महावीरचैत्ये सा० जेसा भार्या जयवंतदे पुत्र सा० जयमलजी वृद्धभार्या सरूपदे पुत्र सा० नहणसी सुंदरदास आसकरण लघुभार्या सोहागदे पुत्र सा० जगमालादि पुत्रपौत्रादिश्रेयसे ( 4 ) सा० जयमलजीनाम्ना श्री महावीरविंवं प्रतिष्ठामहोत्सवपूर्वकं कारितं प्रतिष्ठितं च श्रीतपागच्छपक्षे सुविहिताचारकारक शिथिलाचारग (निवा) रक साधुक्रियोद्धारकारक श्री आणंद विमलसूरि पट्टप्रभाकरश्रीविजयदानसूरि Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २१४ प्राचीन जैनलेखसंग्रह (5) पट्टशृंगारहार मद्दाम्लेच्छाधिपतिपातशाहि श्री अकबर म तिबोधकतद्दत्तजगद्गुरुविरुदधारक श्री शत्रुंजयादितीर्थजीजीयादिकरमोचक तद्दत्तपण्यास अमारिप्रवर्तक भट्टारक श्री६हीर विजयसूरिपट्टमुकुटायमान भ० (6) श्री६ विजयसेनरिपट्टे संप्रतिविजयमानराज्यसुविहितशिरः शेखरायमाण भट्टारक श्री६ विजयदेवसूरीश्वराणामादेशेन महोपाध्याय श्रीविद्यासागरगणिशिष्य पंडित श्रीसहजसागरगणिशिष्य पं० जयसागरगणिना श्रेयसे कारकस्य ॥ - ( ३५५ ) ( 1 ) || संवत् १६८३ वर्षे आपाढवदि ४ गुरौं श्रवणनक्षत्रे (2) श्रीजालोरनगरे स्वर्णगिरिदुर्गे महाराजाधिराजमहाराजाश्रीगजसिंहजीविजयराज्ये ( 3 ) महुणोत्रगोत्रदीपक मं० अचला पुत्र मं० जेसा भार्य्या जैवंतदे पु० मं० श्रीजयमल्लनाम्ना भा० सरूपदे द्विती( 4 ) या सुहागदे पुत्र नयणसी सुंदरदास आसकरण नरसिंहदास प्रमुख कुटुंबयुतेन स्वश्रेयसे ॥ श्रीधर्म( 3 ) नाथविवं कारितं प्रतिष्ठितं श्रीतपागच्छनायकभट्टारक श्रीहीरविजयमृरिपट्टालंकार भट्टारक श्रीविजय सेन .....॥ ( ३५६ ) (1) ॥ संवत् १६८३ वर्षे | आषाढवदि ४ गुरौ सूत्रधार ऊद्धरण तत्पुत्र तोडरा ईसर Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्क: - ३५७ - ३५९ । २१५ ( 2 ) टाहा दूहा हांराकेन कारापितं प्रतिष्ठितं तपागच्छे भ० श्री विजयदेवसूरिभिः । ( ३५७ ) श्रीमदैवतकाभिधे शिखरिणि श्रीसारणाद्रौ च यद्विख्याते भुवि नन्दिवर्धन गिरौ सौगन्धिके भूधरे । रम्ये श्रीकलशाचलस्य शिखरे श्रीनाथपादद्वयं भूयात्प्रत्यहमेव देव ! भवतो भक्त्यानतं श्रेयसे || ( ३५८ ) ( 1 ) ॥ ६० ॥ संवत् १६८१ वर्षे प्रथम चैत्रवदि ५ गुरौश्री ( 2 ) श्री मुहणोत्रगोत्रे सा० जेसा भार्या जसमादे पुत्र सा० जयमल भार्या सोहागदेवी श्री आदिनाथविवं ( 3 ) कारितं प्रतिष्ठा महोत्सव पूर्वकं प्रतिष्ठितं च श्रीतपागच्छे श्री ६ विजयदेवसूरीणामादेशेन जयसागरगणेन ( णिना ) | ( ३५९ ) ( 1 ) ॥ संवत् १६८४ वर्षे माघशुदि १० सोमे श्रीमेडतानगर वास्तव्य ऊकेशज्ञातीय ( 2 ) प्रामेचागोत्र तिलक सं० हर्षा लघुभार्या मनरंगदे सुतसंघपति सामीदासकेन श्रीकुंथुनाथविंवं कारितं प्रतिष्ठितं श्रीतपागच्छे श्री ( 3 ) तपागच्छाधिराजभट्टारक श्रीविजयदेवसूरिभिः ॥ आचार्य श्रीविजय सिंह सूरिप्रमुख परिवार परिकरितैः । श्रीरस्तु ॥ 1 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीन जैनलेखसंग्रहे ( ३६० ) (1 ( 1 ) || संवत् १९७५ वैशाखवदि १ शनौ श्रीजावालिपुरीयचैत्ये पां ( 2 ) गतश्रावकेण वीरकपुत्रेण उवोचनपुत्र शुभंकर पेडात्यां (?) सहितेन च २१६ ( 2 ) तत्पुत्र देवंग देवधर स्यां (2 पुत्रेण तथा जिनमतिभार्या प्रोच्छा सा हितेन श्रीसुविधिदेवस्य खत्तके द्वारं कारितं धर्म्मार्थमिति || मंगलं महाश्रीः || ( ३६१ ) ९ संवत् १२९४ वर्षे (र्षे) श्रीमालीयश्रे० बीसलसुत नागदेवस्तत्त्रा देल्हा सलक्षण झोपाख्याः । झपापुत्रो बीजाकस्तेन देवडस हितेन पितृ झां[पा ] श्रेयोर्थ श्रीजा[वा]लिपुरीयश्री महावीर जिनचैत्ये करोदिः कारिता || शुभं भवतु ॥ ( ३६२ ) (1 ) ॥ संवत् १३२० वर्षे माघसु( 2 ) दि १ सोमे श्रीनाणकीयग( 3 ) च्छप्रतिवद्धा जिनालये महा( 4 ) राजश्रीचंदन विहारे श्री -- (5) क्षीवरायेश्वरस्थाना (न) प(6) तिना भट्टारकरा[ व ]ल ल(7) क्ष्मीधरेण देवीम हा ] - ( 8 ) वीरस्य आसीजमासे ॥ Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २१७ लेखाङ्कः-३६३ (9) अष्टाह्निकापदे द्रमाणां (10) १०० शतमेकं प्रदत्तं ॥ तव्या(11) जमध्यात( ) मठपतिना गोष्ठि(12) कश्च द्रम १० दशकं वेचनी(13) यं पूजाविधाने देवश्रीमहावीरस्य ।। (३६३ ) (1) द ॥ संवत् १३२३ वर्षे मार्गसु(2) दि ५ बुधे महाराजश्रीचा(3) चिगदेवकल्याणविजय( 4 ) राज्ये तन्मुद्रालंकारिणि (5) महामात्य श्रीजक्षदेवे ।। (6) श्रीनाणकीयगच्छप्रतिवद्ध(7) महाराजश्रीचंदनविहारे ( 8 ) विजयिनि श्रीमद्धनेश्वर(9) सूरौ तैलगृहगोत्रोद्भ(10) वेन महं नरपतिना स्वयं (11) कारित जिनयुगल पूजा(12) निमित्तं मठपत्तिगोष्टि(ष्ठि)क(13) समक्ष श्रीमहावीरदेव(14) भांडागारे द्रम्माणां शता-- (15) ई प्रदत्तं ॥ तव्याजोद्भवे(16) न द्रम्माद्देन नेचकं मासं (17) प्रति करणीयं ।। शुभं भवतु ।। 28 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ...२१८ .. प्राचीनजैनलेखसंग्रहे नाडोलनगरस्थलेखाः । (३६४) (1) संवत् १२१५ ।। वैशाख शुदि १० भौमे वीसाडास्थाने श्रीमहावीर चैत्ये समुदा( 2 ) यसहितः देवणाग नागड जोगढसुतैः देम्हाज धरण जसचंद्र ज(8) सदेव जसघवल जसपालैः श्रीनेमिनाथविवं कारितं ॥ वृदिच्छी]... (4) य श्रीमद्देवसूरिशिष्येण पं० पद्मचन्द्रगणिना प्रतिष्ठित।। (३६५ ) (1) संवत् १२१५ वैशाख शुदि १० भौमे बीसाडास्थाने श्रीमहावीरचैत्ये समुदायस(2) हितैः देवणाग नागड जोगडसुतेः देम्हाज धरण जसचंद्र जसदेव (8) जसघवल जसपालैः श्रीशांतिनायविंवं कारितं प्रति ष्ठितं वृहद्ग( 4 ) च्छीय श्रीयन्मुनिचंद्ररिशिष्य श्रीमद्देवसूरिविनेयेन ......... पाणिनीय पं० पनचं- .. (5) गणिना यावदित्रि चंद्ररवी स्यातां धर्मो जिनमती- तोस्ति तावब्जिी यादेत(6) [ज्जि) नयुगलं वीरजिनभुवने ॥ 4 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ • लेखाका-३६६-३६७। १९ __ (1) ॥ ० ॥ सं. १६८६ वर्षे प्रथमाषाढव० ५ शुक्रे राजा धिराजगजसिंहजीराज्ये योधपुरनगरवास्तव्य मंणोत्र ( 2 ) जैसासुतेन जयमलजीकेन श्रीशांतिनाथविवं कारितं प्रति ष्ठापितं स्वप्रतिष्ठायां प्रतिष्ठितं च श्रीतपागच्छा(3) धिराजभट्टारक (4) [श्री] ५ श्रीविजयदेवमूरिभिः स्वपट्टालंकार आचार्य___ श्रीश्रीविजयसिंहसूरिप्रमुखपरिवार सहितैः) ( ३६७ ) (1) श्रीपद्मप्रभविवं (2) ॥ दै० ॥ सं० १६८६ वर्षे प्रथमापाड ३० ५ शुक्र (3) राजाधिराजश्रीगजसिंहप्रदत्तसकलराज्यव्यापाराधिका रेण (4) मं० जेसा सुत मं० जयमल्लजीनाम्ना श्रीचंद्रमभर्विवं कारितं प्रतिष्ठापितं स्वप्रतिष्ठायां श्रीजा(5) लोरनगरे प्रतिष्ठितं च तपागच्छाधिराज भ० श्रीहीर विजयमूरिपट्टालंकार भ० श्रीविजयसेनसूरिपट्टालंकार पातशाहि श्रीजहांगीर प्रदत्त महातपाविरुदधारक(6) भ० श्री५ श्रीविजयदेवसूरिभिः स्वपदप्रतिष्ठिताचार्य श्रीविजयसिंहमूरिप्रमुखपरिवार परिकरितः । राणा श्री जगसिंहराज्ये नाडुलनगररायविदारे श्रीपद्मप्रभविवं (3) स्थापितं । Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीन जैनलेख संग्रहे ( ३६८ ) सं० १४८५ वै० शु० ३ बुधे प्रारबाट श्रे० समरसी सुत दो० धारा भा० सूहवदे सुत दो० मंहिपा भा० माल्णदे सुत दो० मुलाकेन पितृव्य दो० धर्माभ्रातृदो० मांइआभ्यां च दो० महिपा श्रेयसे श्रीसुविधिर्विवं कारितं प्रतिष्ठितं श्रीतपागच्छेश श्री सोमसुंदरमूरिभिः ॥ २२० ( ३६९ ) ( 1 ) ओं ॥ स्वस्ति श्रीनृपविक्रमकालातीतसंवत (त्) १ [३]९४ [ चैत्रशुदि १३ शुक्रे ( 2 ) श्रीआसलपुरे महाराजाधिराजश्रीवणवीरदेवराज्ये रा उत ( 3 ) माल्ह णान्वये राउतसोमपुत्रराउतवांवी भार्या जाखलदेवि (4) पुत्रेण राउतमूलराजेन [श्री ] पार्श्वनाथदेवस्य ध्वजारोपणसमये (5) राउतवाला राउतहा [था ] कुमरमा नींवा समक्षं मातृ(ता)पित्रोः पु ( 6 ) ण्यार्थे ढिकुes वा[s]] सहितः प्रदत्तः । आचंद्रार्क यावदियं व्य ( 7 ) वस्था प्रमाणा ( णं ) || बहुभिर्वसुधा भुक्ता राजभिः सगरादिभिः य ( 8 ) स्य यस्य यदा भूमी तस्य तस्य तदा फलं ॥ १ शुभं भवतु ॥ श्रीः ॥ Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-३७०। (३७०.) ( 1 ) स्वस्तिश्री संवत् १४७५ वर्षे आसाढ(2) सुदि ३ सोमे राणा श्रीलापाविजयराज्ये (8) प्रधान ठाकर श्रीमांडणव्यापारे श्रीआसल( 4 ) पुरदुर्गे श्रीपार्श्वनाथमंत्रिचैत्ये । उपकेशवं(5) शे लिगागोत्रे साहकडूआ भार्या कमलादे पु(७) त्र जगसीह वाडरा नूलु केल्हा जगसीह भार्या (7) जाल्हणदे पुत्र खेढा भार्या जयती पत्र सहड स(8) ब्लू सहितेन आत्मपुण्यश्रेयसे वालाणामंडपजी(9) र्णोद्धारः कारापितः शुभं भवतु समस्तसंघमांड(10) ण ठाकुर] साक्षिकः । A (३७१ ) (1) ओं ॥ संवत् १३५२ वैशाखसुदि ४ श्रीवा(बा)हडमेरौ महारा(2) [ज] कुलश्रीसामंतसिंहदेवकल्याणविजयराज्ये तन्नि( 3 ) [युक्त श्रीरकरणे [मं०] वीरासेलवेलाउल भां० [म] ग[ लप्रभृत यो ( 4 ) ध[स]क्षराणि प्रयच्छतिन्ति) यथा । श्रीआदिनाथ] मध्ये संति( 5 ) ठमानश्रीवि[नामर्दनक्षेत्रपाल श्रीचउंड देवराजयो[:] (6) उभयमाग्री(गर्गी)य समायातसार्थउष्ट्र १० वृप २० उभ यादपि उर्दू (ऊर्ध्व) Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २८ २२२ प्राचीन जैनलेखसंग्रहे (7) साथै प्रति योदेवयोः पाइला पक्षे [ भीम ]प्रिय दश विशोपक [१० (8) अद्धोद्धा,डेन ग्रहीतव्याः । असी लागो महाजनेन मानित(त:) !! यथाक्तं (9) ब(ब)हभित्री सुधा यु(भुक्ता राजभिः सगरादिभिः यस्य यस्य यदा भृ(10) भी तस्य तस्य तदा फलं ॥१॥ छ । (३७२) (1) सं० १५०८ वै० ५० १३ प्राग्वाट सा जगसीसुत सं० (2) केल्हा कहा हेमा माला जयता रणसी लापा ललतादे पुत्र सा० साइल(१) न भायों वाल्ही मुत नरसींह नगादि डिंब युतेन गुलयासित ( ? ) चतुर्विंशति प्रतिमाः कारयता श्री गgजयर ( 4 ) शीतलनाथवि कारितं प्रतिष्ठितं तपाश्रीसोमिसुंदरमूरि पहें श्रीश्रीश्री रत्नशेखरमरिभिः श्रीदेवकुल पाटकनगरे। श्रीगिरनारविचः (5) श्रीमदगिरोर श्रीचंपकमगर चित्रक्रूटर जाजरनगरेर कायंदर नागदेर बोसवाले२ श्रीनागपुरे२ कुंभाल गढ२ श्रीदेवकुळपाटकर श्रीकुंई . . . . . . . Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्गः - ३७३-३७५ । ( ३७३) (1) श्रीयशश्चन्द्रोपाध्यायशिष्यैः (2) श्रीपद्मचंद्रोपाध्या[यैः ]नि( 9 ) जजननीसूरीश्रेयोऽर्थं ॥ (4) स्तंभलता कारिता || (1) श्रीकुकुभाचार्य - ( 2 ) शिष्येण भट्टा० धू( 3 ) लभद्रेण निजज ( 4 ) ननी चेहणि श्रेयो ( 5 ) थं स्तंभलता प्रदत्ता । ( ३७५) ( 1 ) संवत् ११४३ वैशाखे सुदि ३ बृहस्पतिदिने श्रीवीरनाथदे वस्य श्रावको नाम जेदुकः । द्विवं पूर्णदेविमत् ( १ ) (2) (8) (4) ( ३७४ ) ( 5 ) कारयामासस [ श्रीमन्तोऽजि ] तदेवा श्रीमद्विज २२३. ख्यसूरिशिष्येण सूरिणा । यसिंहेन जिनयुगं प्रतिष्ठितं ॥ Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २२६ प्राचीन नलेखसंग्रहे (३७६) ( 1 ) संवत् ११४३ बैशाखसुदि ३ बृहस्पतिदिने । आसीन कर्कटवंशेन(2) • • • • (3) . . . . . . कारितं शांतिनाथस्य विवं . . . . . ( 4 ) [ जन ] मनोहरम् । केकींदग्रामस्थजिनालप्रशस्तिः xxzlice (३७७) ॥ ई० ॥ ॐ नमो वीतरागाय । श्रीसिद्धिर्भवतु ॥ स्वस्ति श्रियायास्पद! *)माप्तसिद्धि जंगनत्रये यस्य भवत्यसिद्धिः । सोऽस्तु श्रिये स्फूर्जदन (*)तरिद्धि रादीश्वरः शारदभास्वदिद्धिः ॥ १ ॥ यमाईताः शेषमतावलंबा __हिं(*)[दुप्रकारा यवनप्रकाराः । सर्वेऽप्यमी मोदभृतो भजतो युगादियो दुरितं स तु ।। २ ।। -प्रसारः सबटमसारः कच्छप्रसारो(व्रततिप्रसारः । Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-३७७। इमे समे कोटितमेsपि भागे sपत्यमसारस्य न यान्ति यस्य || ३ || गीर्वाणसालो न हि काष्ठभावात् तथा पशुत्वान्नहि (*) कामधेनुः । मृदां विकारान्नहि कामकुंभ चिंतामणिन्नैव च कर्करत्वात् ॥ ४ ॥ सूर्यो न तापाकुलताकरत्वात् सुधाकरो नैव कलं ( * ) कवत्त्वात् ॥ सुवर्णशैलो न कठोरभावात् नाभ्यंगजातेन तुलामुपैति ॥ ५ ॥ दुग्धोदधौ संस्थिततोयविन्दून् पुष्पोच्चयान्नंदन ( * ) काननस्थान् । करोत्करान् शारदचन्द्रसत्कान् कश्चिन्ममीते गुणान्न युगादेः || ६ || यस्माद् जगत्यां प्रभवंति विद्याः सुपर्व्वलोकादिव (*) कामगव्यः । 29 aise वच्छाधिकदानदक्षाः पुण्यातु पुण्यानि स नाभिसूनुः॥७॥ यततरायास्त्वरितं प्रणेशु र्मृगाधिराजादिव मार्गपू(*)गाः । या मयूरादिव लेलिहाना: समारुदेवो भवताद विभूत्यै ॥ ८ ॥ राठोड वंशव्रततिप्रतान fistant नीक निकायनेता । (*) राजाधिराजोऽजनि मल्लदेव २२५ Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २१९ प्राचीन जैनलेखसंग्रह स्तिरस्कृतारिप्रतिमल्लदेवः ॥ ९ ॥ तस्यौरसस्समजनिष्ट बलिष्टबाहुः प्रत्यर्थितापनकदर्थनपराष्टुः(*) । श्रीमल्लदेवनृपपट्टसहस्ररश्मिः __श्रीमानभूदुदयसिंहनृपः सरश्मिः ॥१०॥ कमधजकुलदीपः कांतिकुल्या नदीप स्तनुजितमधुदीपः सौ(*)म्यता कौमुदीपः । नृपतिरुदयसिंहः स्वप्रतापास्तसिंहः सितरदमुचुकुंदः सर्द्धनीत्या मुकुंदः ॥ ११ ॥ राज्ञां समेपामयमेव वृद्धा वाच्यस्तद(*)न्यस्थ वृद्धराजः । यस्येति शाहिविरुदं स्म दया दकब्बरो बब्बरवंशहंसः ॥ १२ ॥ तत्पन्नः कपपट्टशोभा मवीभरत्संप्रति सूरसिंहः । यो(*) माषपेपं द्विपतः पिपेप निर्मूलकापं कपितातितांतिः ।। १३ ॥ राज्यथियां भाजनमिद्धधामा प्रतापमंदीकृतचण्डधामा । सपत्ननागावलिनाशसिंहः(*) ___पृथ्वीपती राजति मूरसिंहः ॥ १४ ॥ प्रतापतो विक्रयतश्च सूर्य सिंहो गती व्योमवनं च भीती । अन्वर्थतो नाम जगाम सूर्य सिंहति यः सर्वजन(*)प्रसिद्धं ॥ १५॥ Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-३७७ । यदीयसेनोच्छलितै रजोभिमलीमसांगो दिवसाधिनाथः । परो दधावस्तमिषेण मन्ये स्नातुं प्रवेशं कुरुते विनम्रः ॥ १६ ॥ - अप्ये (*) कमीहेत न शुद्धवंशो धारे च कं तृप्तियुतो विशेषात् । स्वयं हतारातिवसुंधरस्त्री परिग्रहात्तद्रहुताकरस्सः ॥ १७ ॥ तथापि राज्ञ्यः परितोषभा (*)जः स्तुवंति विज्ञा विविधैः कवित्वैः । वहंति भक्ति स्वकुटुंब लोका अहो यशो भाग्यवशोपलभ्यं ॥ १८ ॥ सुरेषु यद्वन्मघवा विभाति (*) यथैव तेजस्विषु चंडरोचिः । न्यायानुयायिष्विव रामचंद्र - स्तथाधुना हिंदुषु भूषवोयं ॥ १९ ॥ द्रव्यं जिनाचचितकुंकुमादि दीपार्थमाज्या (*)द्यममारिघोषं । आचामतोम्लादितपोविशेषं विशेषतः कारयते स्वदेशे ॥ २० ॥ नापुत्रवित्ताहरणं न चौरी न न्यासमोषो न च मद्यपानं । नारेख (*)टको नान्यवशा निषेवे २२७ द्वाभ्यां युग्मं । त्यादिस्थितिः शासति राज्यमस्मिन् ॥ २१ ॥ Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ६६८. प्राचीनजे नलेख संग्रहे अभूदधानो युवराजमुद्रां तस्मात् कुमारो गजसिंहनामा | गत्या गजो (*)तीववलेन सिंहस्तेनैव लेभे गजसिंहनाम ॥ २२ ॥ श्रीओसवालाऽन्वयवार्द्धिचंद्रः प्रशस्तकार्येषु विमुक्ततंद्रः । विज्ञप्रगेयोचितवालगोत्रः पणे (*)वपि स्वचत्वगोत्रः || २३ || आसन्निवासी नगरान्तरे च प्रायः प्रभूतैर्द्रविणैरुपेतः । जगाभिधानो जगदीश सेवा देवाभिरामो व्यवहारिमु (*) ख्यः ॥ २४ ॥ द्वाभ्यां युग्मं । विद्यापुर : रिमुवाचकानां करे पुरे योधपुराभिधाने । दंतप्रमाणाछत्र्या जगाख्यः स एष तुर्यव्रतमुच्चचार ।। २५ ।। तदंगजन्मा ( * ) जनितप्रमोदः पुण्यात्मनां पुण्यसहायभावात् । विशिष्टदानादिगुणैः सनाथो नाथाभिधो नाथसभाप्तमानः ।। २६ ।। तस्योज्ज्वलस्फारविशालशीला भार्या(*)भवद गुर्जरदे मुनामा । रूपेण वर्या गृहभारधुर्या श्रीदेवगुवः परिचर्ययार्या ॥ २७ ॥ Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाः -३७७ ॥ असूत सा पूर्व दिगेव सूर्य मुक्तामणि वंशविशेषयष्टिः ।। वज्रां(*)कुरं रोहणभूमिकेव नापाभिधानं सुत राजरत्नं ।। २८ ॥ गुणैरनेकैः सुकृतैरनेकै ___ लेंभे प्रसिद्धिर्भुवि तेन विष्वक् । तदर्थिनोऽन्येपि समजयंतु गु (*)णान् सपुण्यान्विधुवद्विशुद्धान् ।। २९ ॥ तस्यासीन्नवलादे वनिता वनितारसाररूपगुणा । शीलालंकृतिरम्या गल्या नापाहयेनैव ॥ ३० ॥ आसाभिधा(*)नो ह्यमृताभिधश्च सुधर्मसिंहोऽप्युदयाभिधोऽपि । सादुलनामेति च संति पंच तयोस्तनूजा इव पांडकुंत्योः ॥ ३१ ॥ आसाभिधानस्य वभूच भायों सरू(*)पदेवीति तयोः सुतौ द्वौ । तयोरभूदादिमवीरदासो लघुचिरं जीवितजीवराजः ॥ ३२ ॥ वृद्धतरस्यामृतसंज्ञितस्य मृगेक्षणा मौलिकदेऽभिधाना। सु(*)तावभूतामनयोस्तथा छौ मनोहराख्योऽपरबर्द्धमानः ॥ ३३ ॥ सदा मुदे धारलदेऽभिधाना • सुधर्मसिंहस्य सस्मिणीति । कुटुंबिनी सा उछरंगदेवी Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीनजैनलेखसंग्रहे प्रिया व(*)वोदयसंज्ञितस्य ।। ३४ ॥ इति परिवारयुतश्चोज्जयंतशत्रुजयेप्वकृत यात्रा । निधिशरनरपति १६५९ संख्ये वर्षे हर्षेण नापाख्यः ॥३५॥ अर्बुदगिरिरा(*)णपुरे नारदपुर्यां च शिवपुरीदेशे । यात्रा युगपट्पदपदकला १६६४ मितेऽन्दे चकार पुनः ॥३६॥ श्रीविक्रमाकोदनु(?)तकंप वर्षे १६६६ गते फा()ल्गुन शुक्लपक्षे। तो दंपती स्त्रीकुरुतः स्म तुर्य व्रतं तृतीयादनि रूप्यदानैः ॥ ३७ ।। दानं च शीलं च तथोपकार स्त्रयात्मकोयं शुभयोग आस्ते । नापाभिधा(*)ने व्यवहारिमुख्ये यथाहि लोके गुरुपुष्यपूणा ३८ ॥ भुजाजिताया निजचारुसंपदो न्यायोर्जितायाः फलमिष्टमिच्छता । वाणांगपशीतगु १६६५ संख्य(*)हायने विधापितस्तेन हि मूलमंडपः ॥ ३९ ॥ चतुष्किके द्वे अपि पार्थयोयो न पाभिधानेन विधापिते इमे । पित्रोर्यशः कीर्तिरुप इव स्वयोः __ कर्ता द्वयं(*)तोडरसूत्रधारकः॥ ४० ॥ विविधवादिमतंगजकेसरी कपटपंजरभंगकृते करी । भवपयोधिसमुत्तरणे तरी प्रबलधैर्यहरेर्वसने दरी।। ४१॥ असमभाग्य(*)पयश्वयसागरः स्वगुणरंजितनायकनागरः । Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-३.७८।। २३१ विजयसेनगुरुस्तपगच्छराड् विजयते ज - त ज - दाद्वतः ॥ ४२ ॥ द्वाभ्यां युग्मं । तत्पट्टोदयिरवयो विज(*)यंते विजयदेवसूरीशाः। श्रीउचितवालगोत्रावतंसतुल्या अनूचानाः ॥ ४३ ॥ तेषां निदेशेन सदा विभाकरै गंगातरंगालिलसद्ययशोभरैः । जिनाल(*)योयं प्रतिभावधूवरैः प्रतिष्ठितो वाचकलब्धिसागरैः ॥ ४४ ॥ पंडितपंक्तिप्रभवः श्रीविजयकुशलविवुधवरास्तेपा। शिष्येणोदयरुचिना प्रशस्तिरेपा वि(*)निरमायि ॥ ४५ ॥ श्रीसहजसागर सुधीविनेयजयसागरः प्रशस्तिमिमां । उदलीलिखदुत्कीणों वरतोडरसूत्रधारेण ॥ ४६ ॥ (३७८) (1) ० ॥ सं० १२३० आपाढ शुदि ९ किष्किंधविधि चैत्ये मलना • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • (2) करः श्रीआनंदसूरिदशनया श्रे० धांधल श्रे० वालामण दासददिवाराव पीवरदिया प्रमुखश्रेयो . . . . . . . . -- - Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २३२ प्राचीन नलेखसंग्रहे वैराटनगरस्थ जिनालयप्रशस्तिः । ( ३७९ ) ० || श्रीहीरविजयसूरीश्वर गुरुभ्यो नमः ॥ स्वस्ति (1 ) || श्रीमन्नृ (2).. - - शाके १५०९ प्रवर्तमाने फाल्गुनशुक्ल द्वितीयायां व • ( 3 ) - - - अखिल प्रतिपक्षक्षमापालचक्रवालतमोजालरुचिरतरचरणकर्म [ल] ( 4 ) ..... प्रसरतिलकित नम्रीभूत भूपालभालावलवलमाक्रमकृत · • · चतुर्द्विग्[विजय ] ( 5 ) ....न्यायैकधुराधरण धुरीण दुरपासनमदिरादिव्यसननिराकरण प्रवीण ( 6 ) ण गोचरीकृतप्राक्तननल नरेंद्र रामचंद्रयुधिष्टिरविक्रमादित्यप्रभृतिमहीमह[द्र ] (7) कीर्तिकौमुदीनिस्तंद्रचंद्रश्रीहीर विजय सूद्रचंद्र चारु चातुरी चंचुरचतुरनरानिर्वच[नी] · ( 8 ) न प्रोद्भूतप्रभूततर दयार्द्रतापरिणतिप्रणीतात्मीयसमग्रदेशमतिवर्षपर्युपणापर्व .. ( 9 ) जन्ममास ४० रविवासर ४८ संबंधिपडधिकशतदिनावधिसर्वजन्तुजाताभयदानपुर [मान] ( 10 ) वली वर्ण्यमानमधानपग्रुप विशदतमनिरपवादयशावाद कृत्य • • } देदीप्यमान Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २३३ लेखाङ्कः-३७२। (11) श्रीअकब्बरविजयमानराज्ये अद्येह श्रीवइराटनगरे । पांडु पुत्रीयविविधावदातश्रवण . . . . . . • ( 12 ) म्राद्यनेकगैरिकखानिनिधानीभूतसमग्रसागरांवरे श्रीमाल ज्ञातीय रांक्याणगोत्रीय सं . नाल्हा • • • • • • • • ' . — ( 13 ) श्रीदेल्हीपुत्र सं० ईसर भार्या झवकू पुत्र सं० रतनपाल भायों मेदाई पुत्र सं० देवदत्त भार्या धम्मू पुत्र पातसा ( 14 ) टोडरमल सबहुमानप्रदत्त सुबहुग्रामस्वाधिपत्याधिकारी ‘कृत स्वप्रजापालनानेकप्रकार सं० भारमल्ल भा . . . . . (15) इंद्रराजनाना प्रथमभार्या जयवंती द्वितीयभार्यादमा तत्पुत्र . सं० चूहडमल्ल । स्वप्रथमलघुभ्रातृ सं० अज [यराज] ... (16) ... रीनां पुत्र सं० विमलदास द्वितीय भार्या नगीनां स्वाद्वितीयलघुभ्रात सं० स्वामीदास भायों • • • • • (17) का पुत्र सं० जगजीवन भार्या मोतां पुत्र सं० कचरा स्वद्वितीयपुत्र सं० चतुर्भुज प्रभृति समस्त कुटुंबयु ' । • • • • • • . [व](18) इराद्रंगस्वाधिपत्याधिकारं विभ्रता स्वपितृनामप्राप्तशै लमयश्रीपार्श्वनाथ १ रीरीमयस्वनामधारितश्रीश्री(19) चंद्रप्रभ २ भ्रातृअजयराजनामधारितश्रीऋपभदेव ३ प्रभृतिप्रतिमालंकृतं मूलनायकश्रीविमलनाथविवं ( 20 ) स्वश्रेयसे कारितं । बहुलतमवित्तव्ययेन कारिते श्रीइन्द्र___ विहारापरनाम्नि महोदयमासादे स्वप्रतिष्टा(ष्ठा)यां Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीनजेन लेखसंग्रहे (21) प्रतिष्टि(ष्ठिीतं च श्रीतपागच्छे श्रीहेमविमलसूरितत्पठ्ठल क्ष्मीकमलाक्षीकंटस्थलालंकारहारकृतस्त्रगुज्ञिप्ति__ (22) सहकृतकुमार्गपारावारपतज्जंतुसमुद्धरणकर्णधाराकारसु विहितसाधुमार्गक्रियोद्धारश्रीआणंद( 23 ) विमलसृरिपट्टप्रकृष्टतममहामुकुटमंडनचूडामणीयमानश्रीवि जयदानसूरितत्पट्टपूर्वाचलतटीप(24) - - - - - - करणसहस्रकिरणानुकारिभिः स्वकीय बचनचातुरीचमत्कृतकृतकश्मीरकामरूप(25) - - - - - - - - [स्ता]नकाबिलबदकसाहिल्लीमरू स्थलीगुर्जरत्रामालवमंडलप्रभृतिकानकजनपद( 26 ) - - - - - - - आचरणनैकमंडलाधिपतिचतुर्दश .च्छत्रपतिसंसेव्यमानचरणमाउनंदन जलालु(27 ) दीनपातसाहिश्रीअकबरसुरत्राणप्रदत्तपूर्वोपत्रर्णितामारि फरमानपुस्तकमांडागारपदानवंदि • • • • • • • • • • • (28) ........... दिवढयानसर्वदोपंगीयमानसर्वत्र प्रख्यातजगद् रुविरुदयारिभिः । प्रशांततानिःस्पृहता( 29 ) - - तामविज्ञतायुगप्रधानताद्यनेकगुणगणानुकृतप्राक्त नवज्रस्वाम्यादिमृरिमिः मुवि( 30 ) [ हितसिरोम ]णिसुगृहीतनामधेयभट्टारकपुरंदरपरमगुरु गच्छाधिराज श्री श्री श्री श्री श्री श्री श्री श्री ( 31 ) श्री श्री श्री श्री श्री श्री श्री श्री श्री श्री श्री श्री श्री [ हरिविज ]यसरिभिः स्वशिष्यसौभाग्यभाग्यवैराग्य Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-३७९॥ २१५ (32) [औदार्यप्रभृतिगुणग्राम · " . . . . . . . . इनीयमहा __ मणिगणरोहणक्षोणी(33) [तलमंड]णगुर्वाज्ञापालनैक . . . . . . . . . • वनीक तानेकमंडलमहाडंबरपुरस्सर( 34 )- - - प्रतिष्ठप्रतिष्ठाप्रष्ठ - - - - - - - - - क्षी वशीकरणकार्मणप्राज्यप्रव्रज्याप्रदा( 35 ) - - - - - कर्मनिर्माण - - - - माणभव्य - जनमनःपवित्रक्षेत्रबोधिवीजवपनप्रधान( 36 ) - - - - - - - - - - - - तिरस्कृतसुधारसवा विलासराजमानतत्तदेशीयदर्शनस्पृहया( 37 ) - - - - - - - - - - - - - मनोरथप्रथामाथि ___ तकल्पलता प्रवर्द्धनसुपर्चपर्वतायमानविबुधजन( 38 ) - - - - - - - - - - - - - कीर्ति - - - पुरंदर महोपाध्याय श्री ५ श्रीकल्याणविजयगणिपरिवृत( 89 ) - - - - - - - - - - - - - श्रीइंद्रविहार प्रासादप्रशस्तिः पं० लाभविजयगणिकृता लिखिता पं० सोमकुशल ग० णिना] ( 40 ) भइरवपुत्र मसरफ भगतू महमवाल । Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २३६ ¿ प्राचीन जैनलेख संग्रहै राजगृहगतपार्श्वनाथ मंदिर प्रशस्तिः । sign ( ३८० ) (1) प० || ऑनमः श्रीपार्श्वनाथाय ॥ श्रेयश्रीविपुलाचलामरगिरिस्थेयः स्थितिस्वीकृतिः पत्रश्रेणिरमाभिरामभुजगाधीशस्फटासंस्थितिः । पादासीनदिवस्पतिः शुभफलश्रीकीर्तिपुष्पोद्रमः श्रीसङ्घाय ददातु वाञ्छितफलं ( 2 ) श्री पार्श्व कल्पद्रुमः || १ || यत्र श्रीमुनिसुव्रतस्य सुत्रियोजन्म व्रतं केवलं सम्राजां जयरामलक्ष्मणजरासन्धादिभूमीभूजां । जज्ञे चत्रिवलाच्युतमतिहरिश्रीशालिनां सम्भवः प्रापुः श्रेणिकभूववादि ( 3 ) भविनो वीराच जैनीं रमां ॥ २ ॥ यत्राभयकुमारश्रीशालिधन्यादिमा घनाः । सर्वार्थसिद्धिसम्भोगभुजो जाता द्विधाऽपि हि ॥ ३ ॥ यत्र श्रीविपुलाभिधोऽवनिधरो वैभारनामापि च श्रीजैनेन्द्रविहारभूषणधरों पूर्वाप ( 4 ) राशास्थितौ । श्रेयो लोकयुगेऽपि निश्चितमितो लभ्यं ब्रुवाते नृणां तीर्थं राजगृहाभिधानमिह तत्कैः कैर्न संस्तूयते ॥ ४ ॥ तत्र च संसारापारपारावारपरपारप्रापणत्रवणमद्दत्तमतीर्थे । श्रीराजगृहम ( 5 ) हातीर्थे | गजेन्द्राकारमहापोतप्रकार श्रीविपुलगिरिविपुलचूलापीटे सकलमद्दीपाल चक्रचूलामाणिक्य मरीचिमचरीपिचरितचरणसरोजे । सुरत्राणश्रीसाद्दिपेरोने महीमनुशासति । तदीय Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-३८०। (6} नियोगान्मगधेषु मलिकवयोनाममण्डलेश्वरसमये । तदीय सेवकसहणासदुरदीनसाहाय्येन । यादाय निर्गुणखनि. गुणिरङ्गभाजां ॥ पुंमौक्तिकावलिरलं कुरुते सुराज्यं वक्षः श्रुती अपिशिरः - (7) सुतरां सुतारा सोयं विभाति भुवि मन्त्रिदलीयवंशः ॥ ५॥ वंशेमुत्रपवित्रधीः सहजपालाख्यः सुमुख्यः सतां . जज्ञेऽनन्यसमानसद्गुणमणीशृङ्गारतांगः पुरा । तत्सनुस्तु जनस्तुतस्तिहुणपालेति प्रतीतोऽभव(8) ज्जातस्तस्य कुले शुधांशुधवले राहाभिधानो धनी ॥६॥ तस्यात्मजोजनि च ठकुरमण्डनाख्यः सद्धर्मकर्मविधिशिष्टजनेषु मुख्यः । निःसीमशीलकमलादिगुणालिधाम जज्ञे गृहेऽस्यः गृहिणी थिरदेविनाम ॥ (9) ७ पुत्रास्तयोः समभवन् भुवने विचित्राः पंचात्र संतति भृतः सुगुणैः पवित्राः। तत्रादिमात्रय इमे सहदेवकामदेवाभिधानसहराज इति प्रतीताः ॥ तुर्यः पुनर्जयति सम्पति बच्छराजः श्रीमा(10) न् सुबुद्धिलघुबान्धवदेवराजः। याभ्यां जडाधिकतया धन- पङ्कपूर्वदेशेपि धर्मरथधुर्यपदं प्रपेदे ॥९। प्रथममनवमाया वच्छराजस्य जाया समजनि रतनीति स्फीतिसन्नीति रीतिः । प्रभवति पहराजः सद्गु(11) णश्रीसमानः सुत इत इह मुख्यस्तत्परश्चोढराख्यः ॥१०॥ द्वितीया च प्रिया भाति वीधीरिति विधिप्रिया । धनसिं. हादयश्चास्याः सुता बहुरमाश्रिताः ॥ ११ ॥ अजनि च दयिताधा देवराजस्य राजी गुणम- . Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २६८ प्राचीननेनलेलसमई (12) णिमयतारापारशृंगारसारा । स्म भवति तनुजातो धर्म सिंहोत्र धुर्यस्तदनु च गुणराजः सत्कलाकलिवर्यः ॥१२ अपरमथ कलत्रं पद्मिनी तस्य गेहे तत उरुगुणजातः पी मराजोगजातः । प्रथम उदितपद्मः पद्म(13) सिंहो द्वितीयस्तदपरघडसिंहः पुत्रिका चाच्छरीति ॥१३ इतश्च ।। श्रीवर्द्धमानजिनशासनमूलकन्दः पुण्यात्मनां समुपदर्शितमुक्तिभन्दः । सिद्धान्तमूत्ररचको गणभृतसुधर्मना माजनि प्रथमकोऽत्रयुग(14) प्रधानः ॥१४|तस्यान्वये समभवद्दशपूर्विवज्रस्वामी मनो भवमहीधरभेदवज्रः । यस्मात्परं प्रवचने प्रससार वज्रशाखा सुपात्रसुमनःसकलमशाखा ॥१५॥ तस्यामहर्निश मतीव विकाशवत्यां चान्द्रे कु(15) ले विमलसर्वकलाविलासः । उद्योतनो गुरुरभाविबुधो यदीये पट्टेऽजनिष्ट सुमुनिर्गणिवर्द्धमानः ॥१६॥ तदनु भुवनाश्रान्तख्यातावदातगुणोत्तर : सुचरणरमाभूरिः मूरि भूव जिनेश्वरः । खरतर इ(16) ति ख्याति यस्मादवाप गणोप्ययं परिमलकल्पश्रीप- - . गणो वनों ॥ १७॥ ततः श्रीजिनचन्द्राख्यो बभूव मुनि. पुङ्गवः । संवेगरंगशालां यश्चकार च वभार च ॥ १८॥ . स्तुत्वा मन्त्रपदासरवनितः श्रीपा(17) चिन्तामणि - - - - - - - - - ताकारिणं । स्थानेनंतसुखोदयं विवरणं चक्रे नवांग्या यकैः श्रीमन्तो ऽभयदेवमूरिगुरवस्तेऽतः परं जज्ञिरे ।। १९ - - - - Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (18) लेखाङ्क: - ३८०.१. २३९ प्रियः - --- --- -- जिनवल्लभ - शांगनोवल्लभो - यदीयगुणगौरवं श्रुतिपुटेन सौधोपमं निपीय शिरसोऽधुनापि कुरुते न कस्तांडवं ॥ २० ॥ तत्पट्टे जिनदत्तसूरिरभवद्योगीन्द्रचूडामणिर्मिथ्याध्वां - ( 19 ) तनिरुद्धदर्शन - अंविकया न्यदेशि सुगुरुः क्षे - - sa सर्वोत्तमः सेव्यः पुण्यवतां सतां सुचरणज्ञानश्रिया सत्तमः ॥ २१ ॥ ततः परं श्रीजिनचन्द्रसूरिर्वभूव निःसंग गुणास्तभूरिः । (20) चिन्तामणिर्भालितले यदीयेऽध्युवास वासादिव भाग्य - लक्ष्म्याः ||२२|| पक्षे लक्ष्यगते सुसाधनमपि मेत्यापि दुःसाधनं दृष्टांत स्थितिवन्ध बंधुरमपि प्रक्षीणदृष्टान्तकं । वादे वादिगतप्रमाणमपि यैर्वाक्यं ( 21 ) प्रमाणस्थितं ते वागीश्वरपुंगवा जिनपतिप्रख्या बभूवुस्ततः ||२३|| अथ जिनेश्वरसूरियतीश्वरा दिनकरा इव गोभरभास्वराः । भुवि विवोधितसत्कमलाकराः समुदिता वियति स्थितिसुन्दराः ||२४|| जिन म ( 22 ) बोधा हतमोहयोधा जने विरेजुर्जनितप्रबोधाः । ततः पदे पुण्यपदेऽदसीये गणेन्द्रचर्या यतिधर्म्माधुर्याः ||२५|| निरुधानो गोभिः प्रकृतिजडधीनां विलसितं भ्रमभ्रश्यज्जोतीरसदशकला कोल ( 23 ) विकल: | उदीतस्तत्पट्टे प्रतिहततमः कुग्रहमतिर्नवीनोऽसौ चंद्रो जगति जिनचन्द्रो यतिपतिः ||२६|| प्राकट्यं पंचमारे दधति विधिपथश्रीविलासप्रकारे धर्माधारे सुसारे विपुलगिरिवरे मानतुंगे विहा Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २४० प्राचीन नलेखसंग्रह (24) रे कृत्वा संस्थापनां श्रीप्रथमजिनपर्यन सविर्यशोभि श्चित्रं चक्रे जगलां जिनकुशलगुरुम्तत्पदेऽसावशोभि||२७|| वाल्येपि यत्र गणनायकलक्ष्मिकांताकेलिविलोक्य सरसा हदि गारदापि । सौभाग्य(25) तः सरभसं विललास सोपं जातस्ततो मुनिपतिर्जिन पनसरिः ॥ २८॥ दृष्टापहष्टमुविशिष्टनिजान्यज्ञानव्याख्यानसम्यगवधाननिघानसिद्धिः । जज्ञे ततोऽस्तकलि कालजनासमानज्ञानक्रियः(26) ब्धिजिनलब्धियुगप्रधानः ||२९|| तस्यासने विजयते सम सूरिवर्यः सम्यगहगंगिगणरंजकवाल्वर्यः । श्रीजनशासनविकासनभूरियामा कामापनोदनमना जिनचन्द्रनामा।३० तत्कोपदेश(27) वशतः प्रभुपार्श्वनाथप्रासादमुत्तममचीकरत - - - 1 अमिहिहारपुरवास्थितिवच्छराजः श्रीसिद्धये सुमतिसोदरदेवराजः ॥ ३१ ॥ महन गुरुणा चात्र बच्छराजः सांधवः । प्रतिष्ठां कारयामास मंडनान्वय(28) मंडनः ।। ३२ श्रीजिनचंद्रमृरिन्द्रा पां संयमदायकाः । शास्त्रेप्यध्यापकास्तु श्रीजिनलब्धियतीश्वराः॥३३|| कर्तारोऽत्र प्रतिष्ठायास्ते उपाध्यायपुङ्गवाः। श्रीमंतो मुवनहि ताभिधाना गुल्मासनात् ।। ३४ ॥ न(29) यनचंद्रपयोनिविभूमि व्रजति विक्रमभूमृदनेहसि । बहुल पष्टिदिने शुचिमासगे महमचीकरडेनपयं सुधीः ॥ ३५ श्रीपार्थनायजिननायसनाथमध्यः प्रासाद एप कलसध्वजमण्डितो Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-३८० । (36) ईः । निर्मापकोस्य गुरवोत्र कृतप्रतिष्ठा नंदतु संघसहिता भुवि सुप्रतिष्ठाः ॥ ३६॥ श्रीमद्भिर्भुवनहिताभिपेकवयः प्रशस्ती रेपात्र । कृत्वा विचित्रवृत्ता लिखिता श्रीकीर्तिरित्र मूर्ती ।। ३७ ।। उत्कीर्णा च सुवर्णा ठकुरमा(81) हांगजेन पुण्यार्थ । वैज्ञानिकसुश्रावकवरेण वीघाभिधा नेन ॥ ३८ ॥ इति विक्रमसंवत् १४१२ आपाढवदि ६ दिने । श्रीखरतरगच्छशृंगारसुगुरुश्रीजिनलब्धिसूरिपट्टाल कारश्रीजिनेन्द्रसूरीणामुपदे(32) शेन । श्रीमंत्रिवंशमंडन ठ० मंडननंदनभ्यां । श्रीभुवन हितोपाध्यायानां पं० हरिप्रभगणि मोदमूर्तिगणि हर्पमूर्तिगणि पुण्यप्रधानगणिसहितानां पूर्वदेशविहारश्री महातीर्थयात्रासंमत्र(93) णादिमहामभावनया सकलश्रीविधिसंघसमानंदनभ्यां । ८० बच्छराज ठ० देवराजसुश्रावकाभ्यां कारितस्य श्रीपार्श्वनाथप्रसादस्य प्रशस्तिः ।। शुभं भवतु श्रीसंघस्य ।। ---entres sa . Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीनजनलेखसंग्रहे पालीग्रामस्थलेखाः। (३८१) (1) ओं ॥ संवत् १२०१ ज्येष्ट वदि ६ रवी श्रीपल्लिकायां श्रीमहावीरत्ये (2) महामात्यश्रीआनंदसुत महामात्यश्रीपृथ्वीपालनात्मश्रे 'योऽर्थ . (3) जिनयुगलं प्रदत्तं ।। श्रीअनंतनाथदेवस्य ॥ (३८२) ९॥ संवत् ११४४ माघसुदि ११ वीरऊल्ल देवकुलिकायां दुर्लभाजिताभ्यां शान्त्याप्तः कृतः श्रीवामीगच्छीयश्रीदेवाचार्येन प्रतिष्ठितः । (३८३) (1) ओं ॥ ११७८ फाल्गुनसुदि ११ शनौ श्रीपल्लिका० श्री वीरनाथमहाचैत्ये श्रीमदुद्योतनाचार्यमहेश्वराचार्याम्नाये देवाचार्यगच्छे साहारसुत पारसधणदेवौ तयोर्मध्ये ध(2) [ण]देव कुत देवचंद्र पारस गुत हरिचंद्राभ्यां देवचंद्र भार्या वसुंधरिस्तस्या निमित्तं श्रीऋपमनाथप्रथमतीर्थकरविवं कारितं ॥ गोत्रार्थं च मंगलं महावीरः । Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाका-३८४-३८७ । २४३ (३८४) __ ओं० ॥ सं० १५३४ वर्षे ज्येष्ठसुदि १० श्रीउकेशवंशे गणधरगोत्रे सा० पासड भार्या लखमादे पुत्र सा० भोजा सुश्रावकेण भ्रात सा. पदा. तत्पुत्र सा० कीका प्रमुख परिवार सहितेन सपुण्यार्थं श्रीसंभवनाथविध कारितं प्रतिष्टितं श्रीखरतरगच्छे श्रीजिनभद्रसूरिपदे श्रीजिनचंद्रसूरिभिः ॥ (३८५). संवत् १५५५ वर्षे ज्येष्ठवदि १ शुक्र उकेसन्यातीय काकरेचागोत्रे साह जारमल्ल पु० उदा चांपा उदा भा० रूपी पु० वाला खेता वाला भा० वहरंगदे सकुटुंब श्रे. उदा पूर्व० पु० श्रीचंद्रप्रभमूलनायकचतुर्विंशतिमिनानां विषं कारितं प्रतिष्ठित श्रीसंडेरगच्छे श्रीजसोभद्रसूरिसंताने श्रीशांतिसूरिभिः । ___ (३८६) ॥ओं ॥ संवत् १५३६ वर्षे फागुणसुदि ३ रचौ फोफलिया गोत्रे सा० मूला पुत्र देवदत्त भार्या सारू पुत्र सा० नरू श्रावकेण भार्या नामलदे परिवारयुतेन श्रीआदिनाथर्विवं श्रेयसे कारितं श्रीखरतरगच्छे श्रीजिनभद्रसूरिपट्टे श्रीजिनचंद्रसूरिश्रीजिनसमुद्रसारिप्रतिष्ठितं । (३८७) सं० १५१३ माघशुदि ३ दिने उकेश सा० मदा भा० वालहदे पुत्र सा० क्षेमाकेन भा० सेलखू भ्रातृ हेमा कान्हा रमल प्रमुख कुटुंबयुतेन श्रीअजितनाथविवं का० प्र० तपा श्रीरत्नशेखरसूरिभिः । Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीन नलेखसंग्रह (३८८) सं० १५३२ वर्षे चैत्रमुदि ३ गुरु ज० गुगलाचा गोत्रे __ सा खीमा पु० काजा भारतमाई पु० वरसा नरसा भादा ___ भार्या पुत्रसहितन स्वश्रेयसे श्रीसंडरगच्छे श्रीजयोभनमृतिसंताने श्रीचंद्रप्रभसामिविवं कारितं प्रतिष्ठितं श्रीसालि गरिभिः] (३८९) संवत् १५३४ वर्ष फा० शु० २ गुरी १० चूदालियागोत्रे चउ० सा• सिवा भाः सुहागदे पुत्र सा देवाकेन भा० दाडिमदे पुत्र आसा भार्या जमाद इत्यादि कुटुंबयुतन स्वश्रेयसे श्रीशंभवनाथविव का प्रति श्रीमृरिभिः वीरमपुरे । (३९०) ___ संवत् १७०० तर्ष माघसितद्वादश्यां बुये श्रीश्रीयोधपुर वास्तव्य उसवाल ज्ञातीय मुंहणोत्रगोत्र जयराज भायों मनोरयदे पुत्र मुभा पु० ताराचंद भोजराजादियुतेन श्रीनीतलपार्थवीरनेमिः मृतिस्फतिम तिबिंगतिजिनविंधविराजितदलदशकं चतुर्विंशतिजिनकमलकारितं प्रतिष्ठितं तपागच्छे भट्टारकश्रीविजयदेवसरिआचार्य श्रीविजयसिंहमूरिनिर्देशान् उ सप्तम(?)चंद्रगणिभिः । ( ३९१ ) सं० १५२९ वर्ष माह मु० ५ रचौ अ० भोगर गो० सा० राणा भाः रत्नाद पु० चाड भाः इणा पु० खरय खादा खात खना पिठश्रे० श्रीनमिनाथविर कारि० श्रीनागंदगच्छे प्रतिष्ठितं श्रीसोमरत्नमूरिभिः। .. Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २४५ लेखाकः-३९२-३९३ । (३९२) ॥ सं० १५ . . . . . . सुदि २ सा० . . . . का० सा० मघा . . . . . . . . . स्वश्रेयसे श्रीकुंथुनाथविवं का० प्र० श्री. भिन्नमालगच्छे . . . . . . ( ३९३ ) (1) ॥ संवत १६८६ वर्षे वैशाखमासे शुक्लपक्षे पुष्ययोगे अष्टमीदिवसे महाराजाधिराजमहाराजश्रीगजसिंहविज यमान(2) राज्ये तत्सुतयुवराजकुमारश्रीअमरसिंहराजिते तत्प्रसाद पात्रं चाहमानवंशावतंसश्रीजगन्नाथनाम्नि श्रीपाली- . नगररा( 3 ) ज्यं कुर्वति तन्नगरवास्तव्यश्रीश्रीश्रीमालज्ञातीय सा० मोटिल भा० सोभाग्यदे पुत्ररत्न सा० भाखरनाम्ना भा० भावलदे पु० ___ (4) सा० ईसर अटोल प्रमुखपरिवारयुतेन स्वश्रेयसे श्रीसुपा. र्थविवं कारितं प्रतिष्ठापितं च स्वप्रतिष्ठायां प्रतिष्ठित च पातशाहश्रीमदकवरशाहप्रदत्तजगद्गुरुविरुदधारकतपग च्छाधिराजभट्टारक(5) श्रीहीरविजयसूरिपट्टप्रभाकरभट्टारकश्रीविजयसेनरिप - झालंकारभट्टारक श्रीविजयदेवमूरिभिः स्वपदप्रतिष्ठिताचा र्यश्रीविजयसिंहप्रमुखपरिकरितैः ।। Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २४६ . प्राचीनजैनलेखसंग्रहे , (३९४ ) (1) ॥ संवत् १६८६ वर्षे वैशाखमासे शुक्लपक्षे अतिपुष्ययोगे ... अष्टमीदिवसे श्रीमेडतानगरवास्तव्य सूत्रधार कुधरण(2) पुत्र सूत्र० ईसर दूदा हंसानामभिः [ईसर ] पुत्र लखा चोखा सुरताण दूदा पुत्रनरायण हंसा पुत्र केशवादि परिवारपरिवृतः (3) स्वश्रेयसे श्रीमहावीरविवं कारितं प्रतिष्ठापितं च श्रीपा लीवास्तव्य सा० डूंगर भाखर कारितप्रतिष्ठायां प्र तिष्ठितं ( 4 ) च भट्टारक श्रीविजयसेनसूरिपट्टालंकार भट्टारक श्रीश्री श्रीविजयदेवसूरिभिः स्वपदप्रतिष्ठिताचार्य श्रीविजयसिंह [ प्रमुखपरिकरपरिकरितैः ] ( ३९५) (1) ॥ संवत् १६८६ वर्षे वैशाखसुदि ८ शनी महा(2) राजाधिराजमहाराजश्रीगजसिंहविजयमानराज्ये युवराज . कुमारश्रीअमरसिंहराजिते . ( 3 ) तत्प्रसाद पात्र चाहमानवंशावतंसश्रीजसवतंसुतश्रीजगन्ना थशासने श्रीपालीनगरवास्तव्यश्रीश्रीश्रीमाल(4) ज्ञातीय सा० मोटिल भा० सोभाग्यदे पुत्ररत्न सा. . डूंगर भाखरनामभ्रातृद्वयेन सा० डूंगर भा० नाथदे पुत्र . सा० रूपा रामसिंघ रतन सा० (5) पौत्र सा० टीला सा० भाखर भा० भावलदे पुत्र ईसर Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-३९५-३९७। . २४७ अटोल प्रमुख कुटुंबयुतेन स्वद्रव्यकारित नवलखाख्यप्रा सादोद्धारे श्रीपार्श्वनाथविवं (6.) सपरिकरं स्वश्रेयसे कारितं प्रतिष्ठापितं च स्वप्रतिष्ठायां प्रतिष्ठितं च श्रीमदकवरसुरत्राणप्रदत्तजगद्गुरुविरुदधारक तपागच्छाधिराजभट्टारक(7) श्रीहीरविजयसूरिपट्टप्रभाकर भट्टारकश्रीविजयसेनसूरिप झालंकारभट्टारकश्रीविजयदेवसूरिभिः स्वपदप्रतिष्ठिताचा- र्यश्रीविजयसिंहप्रमुखपरिकरपरिकरितैः। ( ३९६ ) . (1) ओं । श्रीपल्लिकीये प्रद्योतनाचार्यगच्छे व्र(घ)द्धौ भादा. मादाको तयोः श्रेयोर्थ लखमलासुत देशलेन रिख( 2 ) भनाथप्रतिमा श्रीविरनाथमहाचैत्ये देवकुलिकायां का रिता । संवत् ११५१ आपाढ सुदि ८ गुरौ । (३९७ ) ( 1 ) ओं ॥ सं० ११४४ माघसुदि ११ भ्रंपतेरं प्रदेव्यास्तु सूनुना जेजकेन · स्वयं प्रपूर्णवज्रमानाचैमिलित्वा सर्व.. बांधवैः । १ खन्नके पूर्णभद्रस्य वीरना( 2 ) थस्य मंदिरे कारिता वीरनाथस्य श्रेयसे प्रतिमानघा ॥२॥ सूरेः प्रद्योतनार्यस्य ऐंद्रदेवेन सूरिणा भूपिते सांगतं गच्छे निःशेपनयसंजु(यु)ते ॥ Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीन जैन लेखसंग्रहे ( ३९८ ) ॥ ॐ ह्री श्री नमः श्रीपातिसाह पुणसाह (?) विजयराज्ये ॥ संवत् १६८६ वर्षे वैशाखसिताष्टमी शनिवासरे महाराजाधिराज महाराजाश्रीगजसिंहजी विजयराज्ये श्रीपालिकानगरे सोनिगरा - श्री जगंनाथजीराज्ये उपकेशज्ञातीय श्रीश्रीमाळचंडालेचागांत्रे सा० मोटिलभार्या सोभागदे पुत्र सा० डुंगर भ्रा सा० भापर नामाभ्यां डूंगरभार्या नाथलदे पुत्ररूपसी रायसिंघ रतना भापरभार्या भावलदे पु० ईसर अटोल रूपा पु० टीला युतेन स्वश्रेयसे श्रीशांतिनाथबिंबं कारापितं प्रतिष्टितं श्रीचैत्रगच्छ्शार्दूलशाखायां राजगच्छान्वये भ० श्रीमान् चंद्रसूरितत्पट्टे श्रीरत्न चंद्रसूरि वा तिलकचंद्र मु० रूपचंद्रयुतेन प्रतिष्ठा कृता स्वश्रेयोर्थे श्रीपालिकानगरे श्रीनवलपाप्रासादे जीर्णोद्धारकारापितमूलनायक-श्रीपार्श्वनाथप्रमुख चतुर्विंशतिजिनानां विव[[न] प्रतिष्ठापितानि सुवर्णमयकलशदंडो रूप्य सहस्र ५ द्रव्यव्ययकृतेनात्र बहुपुण्यउपार्जितं अन्यप्रतिष्ठागृर्जरदेशे कृता श्रीपार्श्वगुरुगोत्रदेवी श्री अंबिका मसादात् सर्वकुटुंबदृद्धिर्भूयात् || २४८ ( ३९९ ) संवत् १६८६ बर्षे वैशाखमुदि ८ दिने राजाधिराजमद्दाराजश्रीगजसिंहविजयमानराज्ये मेडतानगरवास्तव्य उकेशवंशे कुहाडगोत्रे सा० हर्षा भार्या मीरादे पुत्र सा० जसवंतकेन स्त्रश्रेयसे श्री पार्श्वनाथविवं कारितं स्थापितं च || महाराणा श्रीगजसिंहविजयराज्ये श्रीगोडवाडदेशे श्रीविजयदेवसूरीश्वरोपदेशतः बीघरला वास्तव्य समस्तसंघेन शिशरिण्या उपरिनिर्मापितेन Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्क:-४००-४०२। २४९ विवेन. प्री० (१) प्रतिष्ठितं च तपागच्छाधिराज भट्टारकश्रीमदकवरसुरत्राणप्रदत्तजगद्गुरुविरुदधारक भ० श्रीहीरविजयसूरीश्वर पट्टप्रभाकर भट्टारकश्रीविजयसेनसूरीश्वरपट्टालंकार भट्टारकश्रीविजयदेवसूरिभिः स्वपदप्रतिष्ठिताचार्यश्रीविजयसिंहप्रमुखपरिकरपरिकरितैः। { ४०० ) ___ संवत् १५४३ ज्येष्ठसुदि ११ शनी प्राग्वाटज्ञातीय व्य० धर्मा भा० नाई सुत जीवा वोगाकेन भार्या गोमति सुत हर्पा हीरा व्य० कमला सु० काढा तागोरी निमित्तं पुत्री राजू नामा धरणा श्रीसंघसमस्तकुटुंवयुतेन व्य० कमलाश्रेयोर्थ श्रीपार्श्वना। थविवं कारित प्र० श्रीज्ञानसागरमरिपट्टे श्रीउदयसागरसूरिभिः .. श्रीविशलनगर वास्तव्य । (४०१) संवत् १५२३ वर्षे वैशाख सुदि ११ बुधे श्रीप्रागवाटवंशे सा० गांगदे भा० कपूराई पुत्र सा० बछराजसुश्रावकेण भा० पांची पुत्रवस्तुपालयुतेन स्वश्रेयोर्थे श्रीअंचलगच्छेशश्रीजयकेसरीसरीणामपदेशेन श्रीविमलनाथविं कारित प्रतिष्ठित संधेन । (४०२) (1) ० ॥ यः पुरात्र महास्थाने श्रीमाले स्वयमागतः । स देवः श्री . 32 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २५० (2) प्राचीन जैनलेखसंग्रहे महावीरो देया[ह] सुखसंपदं ॥१॥ पुनर्भवभवत्रस्ताः संतो (3) यं शरणं गताः । तस्य वीरजिनेंद्रस्य ] पूजार्थं शासनं नवं ॥ २ ॥ (4) थारापत्रमागच्छे पुण्ये पुण्ये कशालिनां । श्रीपर्णचंद्रम् [री] (5) • णां प्रसादालिख्यते यथा ॥ ३ ॥ स्वस्ति संवत् १३३३ वर्षे ॥ आधि ( 6 ) नशुदि १४ सोमे ॥ अधेड़ श्रीश्रीमाले महाराजकुलश्रीचा(7) चिगदेवकल्याणविजयि राज्ये तन्नियुक्त महं० गजसीद ( 8 ) प्रभृति पंचकुलप्रतिपत्तों श्रीश्रीमालदेशवाहिकाधिकृतेन (१) नैगमान्त्रयकायस्थमहत्तममुभंटेन तथा चेककर्मसीहेन (10) स्वश्रेयसे अश्विनमासीययात्रामहोत्सवे अश्विनशुदि १४च(11) तुर्दशीदिने श्रीमहावीरदेवाय प्रतिवर्षे पंचोपचारपूजानिमि (12) à श्रीकरणीयपंचसेलथडामीनरपालं च भक्तिपूर्व संबो(13) ध्य तलपदेइलसडीपदमध्यात् फरकरहल सड्डीएकसत्क (14) पार सप्तर्विशोपको पते पंचद्रम्मा स ( तथा सेळदयाभाव्ये बट (15) डां मध्याइ ८ अष्टौ दम्माः ॥ उभयं सप्तर्विशोकोपेतत्रयोदशद्र ( 16 ) मा आचंद्रा देवदाये कारापिताः ॥ वर्तमानपंचकछैन - ( 17 ) र्तमान सेलहन देवदायकृतमिदं स्वश्रेयसे पालनीयं ॥ Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-४०३ । ( ४०३ ) ( 1 ) र्द० ॥ संवत् १२६५ वर्षे फाल्गुनवदि ७ गुरौ प्रौदप्रतापश्रीमद्धांदलदेव ( 2 ) कल्याणविजयराज्ये वधिलदे चैत्ये श्रीनाणकीयगच्छे श्रीशांतिसूरिंगच्छा ( 3 ) धिपे ॥ इतश्च ॥ (4) (5) (7) आसीद्धर्कवंशमुख्य उसलः श्राद्धः पुराशुद्धधी स्वद्गोत्रस्य ( 6 ) विभूषणं समजनि श्रेष्ठी स पार्श्वभिधः । पुत्रौ तस्य वभूवतुः क्षितितले वि तथान्यः । (6) श्रीसर्व्वज्ञपदार्चने कृतमतिर्दाने दयालुर्मुहुराशादेव इति क्षितौ समभवत् २.५१ ख्यातकीर्ती प्रथमो बभूव स गुणी रामाभिधवापरः ||१|| - पुत्रस्य यथाभिधः । तत्पुत्रो यतिसंगतिः प्रतिदिनं गोसाकनामा सुधीः ( 8 ) शिष्टाचारविसारदो जिनगृहोद्धारोद्यतो योजनि ॥ २ ॥ कदाचिदन्यदा चित्ते वि चित्य चपलं धनं । गोष्ट्या च रामा - गोसाभ्यां कारितो रंगमंडपः ॥ ३ ॥ भद्रं भवतु । Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २५२ प्राचीनजैनलेखसंग्रहे (४०४) - (1) ओं संवत् १२६५ वर्षे श्रीनाणकीयगच्छे धर्कटगोत्रे आसदेव तत्सुत जागू ___(2) भार्या थिरमती तत्सुतो गाइडस्तस्य भार्या सातू । तत्पुत्र आजमादि . () समूर्तिका लगिकां कारयामास | (४०५) (1) ओं ॥ संवत् १२६५ वर्षे धर्कटवंशे श्राद्ध आसदेव भायो सुखमनि तत्सुत घांधा भायों जिणदेवि तत्पुत्राः पंच गोसा (2) काल्हा राल्हण खावसीह पाल्हण प्रमुखा गोसापुत्र आम्रवीर यामजल काल्दा पुत्र लक्ष्मीधर महीधर राहणपुत्र (3) शाखेशूर खावसीह पुत्र देवजस पाल्दणपुत्र घणचंडा दधवंदे स्वकलन समन्विताः स्वयोर्य स्तंभलता मिमां (4) कारयामास । (४०६) (1) ओं संवत् १२६५ वर्षे श्रे० साधिगमा माल्दी तत्पुत्रा - आवीर बदाक आवधराः Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखा:-४०७-११०। २५६ (2) आवरिपुत्र साल्हणगुणदेवादि समन्वित आत्मश्रेयसे लगिका कारितवान् । (४०७) (1) ओं ॥ संवत् १२६५ वर्षे उसलगोत्रे श्रेष्ठि भ्रास्व भार्या दूल्हेवी तत्पुत्र शशाकेन ( 2 ) भायों राजनजिराल्हू तस्याः पुत्राश्चत्वारो लक्ष्मीधर अभयकुमार भवकुमार शक्तीकुमारा लक्ष्मधिरपुत्र वीरदेव अभयदेव पुत्र सर्चदेव ..... (४०८) सं० १५०६ वर्षे माघवदि १० गुरौ गोत्र वेलहरा ऊ० ज्ञातीय सा० रतन भायाँ रतनादे पुत्र दूदा वीरम महपा देवा लूणा देवराजादि कुटुंवयुतेन श्रीवीरपरिकरः कारितः प्रतिष्ठितः श्रीशांतिसूरिभिः। (४०९) सं० १५०५ वर्षे माहवदि ९ शनी श्रीज्ञानकीयगच्छे । श्रीमहावीरविवं प्र० श्रीशांतिसारिभिः । (४१०.) सं० १४२९ माहवदि ७ चंद्रे श्रीविद्याधरगच्छे मोढवा० ठ० रतन ठ० अर्जुन ठ० तिहुणा सुत भूवदेव श्रेयसे भ्रात टाहाकेन श्रीपार्थपंचतीर्थी का० प्र० श्रीउदयदेवसूरिभिः । Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २५४ प्राचीनजैनलेखसंग्रहे (४११) सं० १५३० वर्षे मा० व० ६ प्राग्वाट ज्ञाति व्य० चाइड __ भा० राणी पु० व्य० वीटाकेन भा० चूटी पु० व्य० वेला प्रमुख कुटुंबयुतेन स्वश्रेयसे श्रीसंभवनायविवं का० प्र० तपाश्रीलक्ष्मीसगारसूरिभिः । चुंपराग्रामे ।। (४१२) संव० १६३० वर्ष वैशाखवदि ८ दिने श्रीबहटाग्रामे उसवालज्ञातीय गोत्रतिलाहरा सा० मूदा भार्या सोह्लादे पुत्र नासण चीदा नासण भार्या नकागदे वीदा भार्या कनकादे मुत बला श्रीआदिनाथविवं कारापितं श्रीद्दीरविजयमूरिभिः प्रतिष्ठितः। (४१३) संवत् १५१५ वर्षे माघशु० १५ ऊकेश लाहागोत्रे सा झांझू था० कपूरी मुत सा० वीरपालेन भार्या गांगीपुत्र पनवेल कर्मसी भ्राट दील्दादियुतेन श्रीशंभवनाथविवं कारितं प्रतिष्ठितं तपाश्रीरत्नशेखर सूरिभिः । (४१४) ॥ ० ॥ संवत् १६२३ वर्षे वैशाखमासे शुक्रवारे १० दिने ईडरनगरवास्तव्य उसवाल ज्ञातीच मं० श्रीलआ मुत मं० जसा० मं० श्रीरामा महाश्राद्धेन भार्या रमादे मं० सिंघराज प्रमुख सकलकुटुंवयुतेन श्रीशांतिनाथविवं कारितं ।। श्रीतपागच्छयुगमधान श्रीविजयदानसृरिपट्टे श्रीहीरविजयसूरिभिः प्रतिष्टितं । Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-४१५-४१७ । (४१५) सं० १५३४ वर्षे माघसु ० ९ उप० ज्ञातीय गादहीयागोत्रे सा० कोहा भार्या रतनादे पु० आका भा० यस्मादे पुत्र हराजा वडमेरादि सहितेन श्रीवासूपूज्यविवं कारितं श्रीउप० ककुदाचार्य संताने प्र० देवगुप्तसूरिभिः । ( ४१६ ) सं० १५०५ वर्षे राणा श्रीलाखापुत्र राणा श्रीमोकलनंदन राणा श्री कुंभकर्णकोशव्यापारिणा साह कोला पुत्ररत्न भंडारी श्रीवेलाकेन भार्या वील्हणदे विजयमानभार्या रतनादे पुत्र भं० मूंधराज भं० धनराज भं० कुंरपालादिपुत्रयुतेन श्री अष्टापदाहः श्रीश्रीश्री शांतिनाथमूलनायक प्रासाद[:] कारितः श्रीजिनसागरसूरिप्रतिष्ठितः श्रीखरतरगच्छे चिरं राजतु । श्रीनराजसूरि श्रीजिनवर्द्धनसूरि श्रीजिनचंद्रसूरि श्रीजिनसागरसूरिपट्टांभोजानंदतु श्रीजिन सुंदरसूरि प्रसादतः । शुभं भवतु | पं० उदयशीलगणि नंनमति ॥ २५५ (४१७) ( 1 ) ॥ संवत् १६१४ वर्षे श्रीवीरमपुरे || श्रीशांतिनाथ - चैत्ये मार्गशीर्षमासे प्रथमद्वितीयादिने | श्रीखरतरगच्छे श्रीजिनचंद्रसूरिविजयराज्ये ॥ सश्रीकवीरमपुरे विधिचैत्यराजे प्रोत्तुंगचंगशिपरे नतदेवराजे । सौवर्णवर्णवपुषं सुविशुद्धपक्षं प्रेयोतितीर्थपतिम - तशुद्धपक्षं ॥ १ ॥ Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीनजैनलेखसंग्रहे (2) अहतमईतगतां तलतांतभक्त्या श्रीशांतिनामकमनंतनितांतभक्त्या | श्रीविश्वसनतनुजं भजतात्मशक्त्या सारंगलक्ष्मणजिनं स्मरतोक्तयुक्त्या ॥ २ ॥ यस्यातीतभवेऽप्यकारि मद्दता शक्तस्तनामर्पिणा येनाकारभृता कपोततनुभृद्रिक्षापुरीलो (8) ईतः । भोक्ता योगिकयोगिचक्रिपदवीसाम्राज्यराज्यश्रियः । स श्रीशांतिजिनोस्तु धार्मिक नृणां दातात्मसंपत्श्रियः ॥ ३ ॥ श्रीशांतिदेवोऽवतु देवदेवो धर्मोपदिष्टामुददायि सेवः। नंतास्ति यस्यादिमवर्णनामा राजोपमास्यस्य तु भक्तिनाम ।। ४ ॥ श्रीधनराजोपाध्यायानामुपदेशेन (4) पंडित मुनिलिखितं ।। सूत्रधार जोघा दंता गदा नरसिंगकेन कारितानिकायानि चतु:किकामलपट्टकं ॥. शुभं सूयात || राउलश्रीमेघराजविजयराव्ये श्रीशांतिनाथनालिमंडपो निष्पन्नः ॥ (४१८) (1) [संव] १५६८ वर्ष वैशाखशुदि ७ दिने गुरुपुष्ययोगे राउल श्रीकुभकर्ण विजय[राज्ये] (2) श्रीविमलनाथप्रासादे श्रीतपागच्छनायकभट्टारकरीहेम विमलमूरिशिष्य पं० चारित्रसाधुगणि(8 ) नामुपदेशेन श्रीविरमपुरवासिसकल श्रीसंघेन कारा पितो रंगमंडपः ! सूत्रधारदेलाकंन कृतः । चिरं नंदतु । श्रीरस्तु ॥ Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-४१९-४२०॥ (४१९ ) .. (1) ॥ ० ॥ आपाहादि संवत् १६८१ वर्षे चैत्रवदि ३ - दिने सोमवारे हस्तनक्षत्रे वीरमपुरे राउलश्रीजगमाल जीविजयराज्ये श्रीपल्लीवालगच्छे भट्टारकश्रीयशोदेवसरिजीविजायमाने श्रीपार्श्वनाथजीचये श्रीपल्लीगच्छ संघेन गवाक्षत्रय(2) सहिता सुशोभना निर्गमचतुष्किका कारापिता उपा ध्यायश्रीहरशेखराणां पट्टप्रभाकरोपाध्यायश्रीकनकशेखरतत्पट्टालंकारोपाध्यायश्रीदेवशेखरैः स्वर्गतैः उपाध्यायकनकशेखरहस्तदीक्षितेने उपाध्याय श्रीसुमतिशेख रेण स्वहस्तेन (3) लिखितं । श्रीः श्रेयोस्तु श्रीधावकसंघस्य शुभं भवतु । सूत्रधार हेमापुत्र . . . . . . . । - ( ४२० ) (1) संवत् १६६७ वर्षे शाके १५३२ प्रवर्तमान द्वितीय आपा___ढसुदि ६ दिने शुक्र (2) वारे उत्तराफाल्गुनीनक्षत्रे राउलश्रीतेजसीजीविजय राज्ये श्रीविमलना (3) घमासादे श्रीतपागच्छे भहारिक श्री ५ श्रीविजयसेन सूरिविजयराज्ये आचार्य श्री विजयदेव] - - - - - 33 Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २५८ प्राचीनतलेखसंग्रहे (४२१) (1) ॥ ई० ॥ संवत् १६३७ वर्षे शाके १५०२ प्रवर्तमाने] वैशाखशुदि ३ दिनः । गुरुवार रोहिणीनक्षत्रे [राउल] श्री मेघराजजी विजयराज्ये श्रीविमलनाथप्रासादे (2) श्रीतपागच्छे गच्छाधिपतिप्रभुश्रीपरमभट्टारकरीहीर विजयमृरिविजयराज्ये आचार्यश्रीविजयसेनमूरिः । उपाध्यायश्रीधर्मसागरग[णीनामुपदेशेन(?) ] (3) श्रीसंघेन कारापितं । श्रीरस्तु | कल्याणमस्तु । सूत्रधार घढसी पुत्र सूत्रधार राउत । (४२२) (1) संवत् १२४६ वर्ष कात्तिकवादि २ श्रीमान् (2) देवाचार्यगच्छे श्रीखेटीय श्रीमहावीरमूलचैत्ये (8) श्रे० सहदेवसुतेन सोनिगेन आत्मश्रेयोथै सं . (4) (भा [वजुगं पादत्रं ॥ २ (४२३) (1) संवत् १२१० श्रवणवादि (2) ७ श्रीविजयसिंहेन वा (3) लिग सासणं प्रदत्वं ( 4 ) खेडिजु राणी होई सु Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाका-४२४-२५ । (5) जुको वालिगु लेई (6) कुहाइ लेई तहि के (7) रिय गदह चढइ . . . . (४२४) __ (1) सं० १२४९ वर्षे माघसुदि १० गुरौऽयेह श्रीनले महाराजाधिराजश्रीकल्हणदेवराज्ये तत्पुत्रराजश्रीजयत सीहदेवो (2) विजयी ज-तत्पादपद्मोपजीवितमहामात्यश्रीवाल्हणप्र भृतिपंचकुलेन महं० सूमदेवसुतराजदेवेन देवश्रीम(3) हावीरमदत्तद्र १ पाह्यलीमध्यात् । वहुभिर्वसुधा भुक्ता राजभिः सगरादिभि यस्य यस्य जदा दत्तं तस्य तस्य तदा __ (4) फलं। (४२५) (1) ॥ ॥ संवत् १३५९ वर्षे वैशाख शुदि १० शनिदिने नडुलदेशे वाघसीणग्रामे महाराजश्री सामतसिंहदेवकल्याणविजयराज्ये एवं काले वर्तमाने सोलं० पाभट पु० रजर सोलं. (2) गागदेव प० आंगद मंडलिक सोलं० सीमाल पु० कुंता धारा सोलं. माला पु० मोहण त्रिभुवण पदा Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २१० प्राचीन जैनलेख संग्रहे सो० हरपाल सो० घूमण पटीयायत वणिग् सीहा सर्वसोलंकीसमुदायेन वाघसीणग्रामीय अर ( 3 ) हट अरहट प्रति गोधूम से ४ ढीवडा प्रति गोधूम सेई २ तथा धूलियाग्रामे सो० नयणसीह पु० जयतमाल सो० मंडलिक अरहट प्रति गोधूम सेई ४ fast प्रति गोधूम सेई २ सेतिका २ ( 4 ) श्रीशांतिनाथ देवस्य यात्रामहोत्सवनिमत्तं दत्ता ॥ एतत् आदानं सोलंकीसमुदायः दातव्यं पालनीयं च । आचंद्रार्क ॥ यस्य यस्य यदा भूमी तस्य तस्य तद फलं ॥ मंगळं भवतु || ( ४२६ ) (1) सं० १३(२)०० वरपे जट सुदि १० सोमे अद्येह चं ( 2 ) द्रावत्यां महाराजाधिराज श्रीआल्हण - ( 3 ) सिंहदेव कल्याणविजयराज्ये तन्नि ( 4 ) युक्तमुद्रायां महं श्रीपेताप्रभृति पं( 5 ) चकुलं शासनमभिलिख्यते यथा . ( 6 ) महं श्रीपेताकेन ( 7 ) ग्रामे ( 8 ) देवस्य लो (9) erin - रहिता ( 10 ) एवं || आचंद्रार्क - नानकलागर श्रीपार्श्वनाथ यस्य Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाकः-४२७-२८ । २६१ ( 11 ) यस्य यदा भूमी तस्य तस्य तदा फलं ।। ( 12 ) साखि राउल० ब्रा अलिणव वा दउव ( 13 ) वा जव - सोहण - - - - वणदेसणा ( 14 ) • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • कल्हा • • • || ( ४२७ ) (1) श्रीभिल्लमालनिर्यातः माग्वाट: वणिजां वरः। श्रीप तिरिव लक्ष्मीयुग्गोलंच्छ्री राजपूजितः ॥ आकरो गुण रत्नानां वन्धुपादिवाकरः । जज्जुकस्तस्य पुत्रः स्यात् नम्मरामो ततोऽपरौ ॥ जज्जुसुतगुणाढायेन वामनेन भवाद्भयम् ॥ (2) दृष्ट्वा चक्रे गृहं जैन मुक्त्यै विश्वमनोहरम् ॥ सम्बत् १०९१ । (४२८) (1) ओं ॥ संवत् १९५१ आपाढवदि ५ गुरौ श्रीनाणकी यगच्छे ऊयण सदाधिष्टाने । श्रीपार्श्वनाथचैत्ये ॥ धंनेश्वरस्य पुत्रेण देवधरेण (2) धीमता। संयुक्तेन यशोभट आल्हा पाल्हा सहोदरः ॥ यशोभटस्य पुत्रेण साई यसघरेण भां (च)। पुत्रपौत्रादियुक्तेन धर्महेतुमहामनाः ।। Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २५२ प्राचीन जैन लेखसंग्रहे ( 3 ) भगिनी धरमत्याख्या भर्तृव यशोभदः । कारितं श्रेयसे ताभ्यां रम्येदस्तुंगमंडपम् ॥ (४२९ ) (1) ओं ॥ सं० १२४१ वैशाखमुदि ७ अह श्रीकेसण देवरा ( 2 ) ष्ये तस्यात्मजश्री मोढलदेवस्वभुज्यमानधंधाणक( 3 ) पचैत्ये श्रीमहावीरदेववर्षगतिनिमित्तं पना( 4 ) यिय भं० यदुवीर गुणधरेन मांडव्यपुरीय मंड( 5 ) पिकायां दानमध्यात् ० ॥ मासं प्रति दातव्या (6) चंद्रार्क यावत् || बहुभिर्वसुधा भुक्ता राजभिः ( 7 ) सगरादिभिः । यस्य यस्य यदा भूमि तस्य तस्य ( 8 ) तदा फलं ॥ स्वदचं परदत्तं वा देवानां जो हरेत् (१) वनं । षष्टिवर्षसहस्राणि नरके स कृमिर्भवेत् || (830) ओं ॥ श्रीवर्द्धमानविभुरतशारदेन्दुदोषानुषंम (ग) विमुखः सुभगः शुभाभिः । आढ्यं भविष्णुरमलाभिरसों कलाभिः संतापमतयतु कौमुदमातनोतु ॥ १ ॥ श्रीमति धारावर्षे विक्रमतर्फे प्रमारकुलदर्पे | अष्टादशशतदेशो से चंद्रावती से ॥ २ ॥ Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-४३०। श्रीमत्केल्ह (*)णमंटलपतितनयायां नयैकशालिन्यां। तत्पप्रणयिन्यां शृंगारपदोपपददेव्यां ॥३॥ एतद्रामप्राभाववैभवभूति तत्प्रदत्तसाचिव्ये । सकलकलाकुलकुशले गृहमेधिनि नागडे सचिवे ॥ ४ ॥ दिः (द्विः) स्मरशरदिनकरमितवर्षे शुचिशस्यसंपदुत्कर्षे । दुंदुभिनामनि धामनि(*)विटपपल्लवितधर्मधियां ॥ ५ ॥ एतत्पद्कचतुष्किकाविरचितश्रीमंडपोद्धारतः पुण्यं पण्यमगण्यमाकलयति श्रीवीरगोष्ठीजनः । मन्ये किंतु चतुष्किकाद्वयमिदं दत्ताभिमुख्यस्थिति स्थेयस्तत्कलिमोहभूपयुगली जित्वात्पत्रद्वयीं ॥ ६ ॥ इंदुः कुंदसितैः करैः पुलकयत्याकाशः(*)वल्ली मृदु विद्भानुरसौ तनोति परितोप्याशाः प्रकाशोज्ज्वलाः तावद्धार्मिकधर्मकर्मरभसप्रारब्धकल्याणिक गीतवाद्यविधिभिः जीयात्रिकं सर्वतः ॥७॥ राज्ञा शृंगारदेव्यात्र वाटिका भूमिरद्भुता। दत्ता श्रीवीरपूजार्थ शास्वतः श्रेयसः श्रिये ॥ ८॥ साक्षिता दा(#)णिकः साक्षात्मेक्षा दाक्ष्यवृहस्पतिः । अत्राभून्नीरडो वर्मा सौत्रधारेसु कर्मसु ॥ ९॥ छ । पूज्यपरमाराध्यतमश्रीतिलकमभसूरीणां कृतिरियं ॥ छ ।। संवत १२५५ आसोयसुदि ७ बुधवारे सकलगोष्ठिकलोकः त्रिकोदारं स्वश्रेयसे कारितवानिति ॥ छ॥ - - - - Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीन जैन लेखसंग्रहे ( ४३१ ) || र्द० || संवत् १६११ वर्षे बृहत्खरतरगच्छे श्रीजिनपाणिक्यमृरिविजयराज्ये || श्रीमालन्यातयि पापडगोत्रे | ठाकुर रावण तत्पुत्र उणगडमल तद्भार्या नमणी । तत्पुत्र जीवराजेन श्री पार्श्वनाथपरिगृह कारापितं । गउ धर्मसुंदरगहिमां ( 3 ) २६४ ( ४३२ ) संवत् १५६९ वर्षे माघशुदि १३ दिने स्तंभतीर्थवासी ऊकेशज्ञातीय सा० पातल भा० पातलदे पुत्र सा० जड़ता भार्या फते पुत्र सा० सीहा सहिजा भा० पुरी पुत्री सापा [पु०] दलिक भा० कमलापुत्र सा० जीराकेन सा० पुनी पितृव्य सा० सोपा हापा विजा कुटंवयुतेन पितृवचनात् स्वसंतान थे - योर्थ श्रीसुमतिनाथविवं कारितं प्रति० तपागच्छे श्रीसोमसुंदरसृरिसंताने श्रीसुमतिसाधुरिपट्टे श्रीमविमलसूरिभिः महोपाध्यायश्री अनंतंसगणि प्र० परिवारपरिवृतैः । ( ४३३ ) ।। सं० १५०७ वर्षे फा० ० ३ बुधे ओशवंशे बहरा हीरा भा० हीरादे पु० ० घेता भा० घेतलदे पु० ० हिमति पिठ श्रेयसे श्रीशांतिनाथवित्रं कारितं श्रीखरतरगच्छे श्रीजिनभद्रसूरि श्रीजिनसागरसूरिभिः प्रतिष्ठिता । (४३४ ) (1) संवत् १६७७ ज्येष्ठ वदि ५ गुरुवारे पातसा हिश्रीजहां Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाक्षः-४३४॥ गीर विजयिराज्ये साहियादा साहिजहांराज्ये । ओसवालज्ञातीय गणधरचोपडागोत्रीय सं० नगा भार्या नयणादे (2) पुत्र संग्राम भा० तोली पु० माला भा० माल्हणदे पु० देका भा० देवलदे पु० कचरा भा० करडिमदे चतुरंगदे पु० अमरसी भा० अमरादे पुत्ररत्न संप्राप्तश्री अर्बुदाचलविमलाचल. ( 3 ) संघपतितिलककारितयुगप्रधानश्रीजिनसिंहमूरिपट्टप्रभा कर भट्टारक श्रीजिनराजसरि पदनंदिमहोत्सवविविध. धर्मकर्तव्यविधायक सं. आसकरणेन पितृव्य चांपसी भ्रातृ अमीपाल (4) कपूरचंद स्वभार्या अजाइबदे पु० ऋपीदास सूरदास भ्रातृव्य गरीवदासादिसारपरिवारेण श्रेयोर्थ स्वयंकारित मम्माणीमयविहारशृंगारकश्रीशांतिनाथवियं कारितं प्र तिष्टितं श्रीमहावीरदेवा(5) वच्छिन्नपरंपरायातश्रीवृहत्खरतरगच्छाधिपश्रीजिनभद्र सरिसंतानीय प्रतियोधितसाहि श्रीमदकव्वरप्रदत्तयुगप्रधानपदवीधर श्रीजिनचंद्रसूरिविहितकठिन काश्मीर विहार वारसिंदूरगज्जणादि__(6) [विविध देशामारि प्रवर्तक जहांगीरसाहिप्रदत्त युग प्रधानपद्धारक श्रीजिनसिंहमूरिपट्टोत्सलब्ध श्रीअंपि. कावरमतिष्ठितश्रीशनंजयाटमोद्धारमदर्शितभाणपटमध्यप्रतिष्ठित श्रीपार्थमतिमापे(पी) Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २६१ प्राचीन जैनले खसंप्रहे (10) यूपवर्पणप्रभाववोहित्थवंश मंडन सी धार लदे नंदनभट्टा. रक चक्रचक्रवर्ती श्रीजिनमूरिदिनकरैः ॥ आचार्य श्रीजिनसागरसूरिप्रभृतियतिराजैः ॥ सृत्रधारसुजा | ( ४३५ ) (1) संवत् १६६९ वर्षे माहमुदि ५ शुक्रवासरे महाराजाधि- 1 राज महाराज श्रीसूर्यसिंहविजयराज्ये उपकेशि ( 2 ) ज्ञातीय लोहागोत्रे सं० टाहा तत्पुत्र सं० रायमल भा० रंगादे तत्पुत्र सं० लापाकेन था० लाडिमढे पुत्र वत्सपालसहितेन श्री पार्श्वनाथविवं कारितं प्रतिष्ठितं श्रीमत् श्रीबृहत्खरतरगच्छे श्रीआद्यपक्षीयश्री (3) जिनसिंहरितपट्टोदयाद्विमार्तंड श्रीजिनचंद्रसूरिभिः ॥ शुभं भवतु ॥ (४३६ ) (1) सं० १६८७ ० ज्येष्टमुदि १३ गुरौं । (2) सं० जसवंत भा० जसवंतंदे पु० अचलदासकेन श्रीविजयचिंतामणिपार्श्वनाथविव (3) का० प्र० तपाश्रीविजयदेवसूरिभिः । (४३७ ) (1) संवत् १६८४ वर्षे माघसुदि १० सोमे संघ० हरपा भा० मीरांदे तत्पुत्र संघवी ज Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाकः-४३८-३९। २१ __(2) संवत भा० जसवंतदे तत्पुत्र सं० अचलदास अपि राज सं० शामकरण कारितं प्रतिष्ठितं तपागच्छे भ(8) हारिक श्री६ विजयदेवसूरिभिः । (४३८) __(1) संवत् १६७७ वर्षे अक्षयतृतीयादिने शनि (2) रोहिणीयोगे मेंडतानगरवास्तव्य सा० लापा भा० सरूपदे नाम्न्या श्रीमुनिसुव्रतविवं कारितं ( 3 ) प्रतिष्ठित भट्टारक श्रीविजयसेनसूरीश्वरपट्टप्रभाकर जिहां गीर महातपाविरुदविख्यात (4) युगप्रधानसमानसकलसुविहितसूरिशभाशृंगारभट्टारक श्रीविजयदेवसुरिराजेंद्रैः ।। (४३९) __ (1) सं० १६७७ ज्येष्ठवदि ५ गुरौ ओसवालज्ञातीय गण__ धरचोपडागोत्रीय सं० नग्गाभार्या नयणादे पुत्र संग्राम भार्या तोली पु० माला भार्या माल्हणदे पु. देका भा० देवलदे पु० कचरा भार्या (2) कउडमदे चतुरंगदे पुत्र अमरसी भार्या अमरादे पुत्र रत्नेन श्रीअर्बुदाचल श्रीविमलाचलादिप्रधानतीर्थयात्रादिसद्धर्मकर्मकरणसम्माप्तसंघतिलकेन श्रीआसकरणेन पितृव्य चांपसी भ्रातृ () अमीपाल कपूरचंद स्वपुत्र ऋषभदास सूरदास भ्रा Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीनजैनलेखसंग्रहे तृन्य गरीबदास प्रमुख सश्रीकपरिवारेण सं० रूपजीकारितशत्रुजयाष्टमोद्धारमध्यस्वयंकारितप्रवरविहारशृं गारहारश्रीयादिश्वरविवं कारितं (4) पितामहवचनेन प्रपितामहपुत्र मेघा कोझा रतना प्रमुख पूर्वजनाम्ना प्रतिष्ठितं श्रीवृहत्खरतरगच्छाधीशसाधू- .. पद्रवधारक प्रतियोधितसाहिश्रीमदकबरपदत्तयुगप्रधा नपदधारक श्रीजिनचंद्रसूरि (5) जहांगीरसाहिप्रदत्तयुगप्रधानपदधारक श्रीजिनसिद्धसू रिपट्टपूर्वाचलसहस्रकरावतारप्रतिष्ठितश्रीशत्रुजयाष्टमोद्वारश्रीमाणवटनगरश्रीशांतिनाथादिविवप्रतिष्ठासमय निझरत्सुधारसश्रीपाप्रति.. (6) हारसकलभट्टारकचक्रचक्रवर्तिश्रीजिनराजसृरिशिरःशूगारसारमुकुटोपमानप्रधानः ।। (४४०) (1) संवत् १६७७ वर्षे वैशाखमासे अक्षयतृतीया दिवसे . . श्रीमेडतावास्तव्य उ० ज्ञा० समदडियागोत्रीय ( 2 ) सा० माना भा० महिमादे पुत्र सा० रामाकेन भ्रात रायसंग भा० केसरदे पुत्र जइतसी लपमीदास प्रमुख कुटंव( 3 ) युतेन श्रीमुनिसुव्रतविंवं का० प्र० तपागच्छे भट्टारक श्री पं०. श्रीविजयसेनसृरिपट्टालंकार भ० श्रीविजयदेवसूरिसिंहः । Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाक:-४४१-४३ । .. ___२६९ (४४१) . सं० १६५३ वर्षे वै० शु० ४ बुधे श्रीशांतिनाथर्वियं गाद__ हीआगोत्रे सं० सुरताण भा० हर्पमदे पु० सं० हांसा भा० लाडमदे पु० पदमसी कारितं प्रतिष्ठितं श्रीतपागच्छे श्रीहीरविजयसूरिपट्टे श्रीविजयसेनसूरिभिः ॥ पं० विनयसुंदरगणिः प्रणमति ॥ श्रीरस्तु ॥ (४४२) ॥ ० ॥ संवत् १६८६ वर्षे वैशा० शु० ८ महाराजश्रीग___ जसिंहविजयराज्ये श्रीमेडतानगरवास्तव्य ओसवाल ज्ञातीय सूरा णागोत्रे वाई पूरीनाम्न्या पु० सकर्मणादिसपरिवारया श्रीसुमतिनाथविवं कारितं प्रतिष्ठितं तपागच्छाधिराजभट्टारकश्रीविजयदेवसूरिभिः स्वपदप्रतिष्ठिताचार्यश्रीश्रीविजयसिंहमूरिप्रमुखपरिकरपरि करितैः ॥ (४४३) (1) प्र० भट्टारकप्रभु श्रीजिनराजसूरिभिः । (2) संवत् १६७७ ज्येष्ठव दि ५ गुरौ श्रीओसवाल ज्ञातीय गणधरचोपडागोत्रीय सं० कचरा भार्या फउडिमदे चतुरंगदे (8) पुत्र सं० अमरसी भा० अमरादे पुत्र रत्र( त्न ) सं० अमीपालेन पितृव्य चांपसी वृद्धभ्रातृ सं० आसकरण लघुभ्राद कपूरचंद स्वभार्या Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २७. प्राचीननलेखसंग्रहे (4) अपूरवदे पु० गरीवदासादिपरिवारेण श्रीअजितनाथ विवं का० प्र० १० खरतरगच्छाधीश्वरश्रीजिनराजमू रिसृरिचक्रवर्ति(5) पट्टप्रभाकरैः । श्रीअकबरसाहिप्रदत्तयुगप्रधानपदप्रवरैः प्रतिवर्षापाढी(6 ) याष्टाहिकादिपाण्मासिकामारिप्रवर्तकः । श्रीपंत(?)तीर्थो दधिमीनादिजीवरक्षकैः । श्रीशत्रु(7) जयादितीर्थकरमोचकैः । सर्वत्र गोरक्षाकारकैः पंचन दीपीरसायकैः । युगप्रधानश्रीजिनचंद्रसूरिभिः । (8) आचार्यश्रीजिनसिंहसूरि श्रीसमयराजोपाध्याय वा० हंसप्रमोद वा० समयसुंदर वा० पुण्यप्रधानादिसाधु युतैः ।। (४४४) ई॥ संवत् १२२१ मार्गसिर सुदि ६ श्रीफलवद्धिकायां देवाधिदेवश्रीपार्श्वनाथचैत्ये श्रीप्राग्वाटवंशीय रोपिमुणि भं० दसाढाभ्यां आत्मश्रेयोथै श्रीचित्रकूटीयसिलफटसहितं चंदको प्रदत्तः शुभं भूयात् (४४५) ई० ॥ चैत्ये नरवरे येन श्रीसलक्ष्मटकारिते। मंडपो मंडनं लक्ष्म्याः कारितः संघभास्वता ॥१॥ अजयमेरुश्रीवीरचैत्ये येन विधापिताः । श्रीदेववालकाः ख्याताश्चतुर्विंशतिशिपराणि ॥ २ ॥ Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः - ४१५- ४४६ । श्रेष्ठी श्रीमुनिचंद्राख्यः श्रीफलवर्द्धिकापुरे । उत्तानपङ्कं श्री पार्श्वचैत्येऽचीकरदद्भुतं ॥ ३ ॥ कच्छान्तर्गतखाखरग्रामस्थलेखः । 907 ( ४४६ ) २७१ व्याकरणकाव्य साहित्य नाटक सङ्गीतज्योति पछन्दोऽलङ्कारकर्कशतर्कशैवजैनचिन्तामणिप्रचण्डखण्डनमीमांसास्मृतिपुराण वेदश्रुतिपद्धतिपट्त्रिंशत्सहस्राधिक ६ लक्षमितश्रीजैनागमममुखस्त्रपरसिद्धान्तगणितजाग्रद्यावनीयादिपद्दर्शनीग्रन्थविशदेति ज्ञानचातुरीदलितदुर्वादिजनोन्मादैः ब्राह्मीयावनीयादिलिपी पिच्छालिपीविचित्रचित्रकलायटोज्ज्वलनावधिविधीयमानविशिष्टशिष्टचेतश्रम त्कारकारिशृङ्गारादिरससरस चित्रालङ्कारालङकृत सुरेन्द्रमापापरिणतभव्य नव्यकाव्य पत्रिंशद्रागिणीगणोपनीतपरमभावरागमाधुर्यश्रोतृजनामृत पीतगीतरासमबन्धनानाछन्दः माच्य महापुरुपचरित्रममाणसूत्रवृत्त्यादिकरणयथोक्तसमस्यापूर्णविविधग्रन्थग्रथनेन नैकश्लोकशतसङ्ख्यकरणादिब्धगी मसादैः श्रोतृश्रवणामृतपारणानुकारिसर्वरागपरिणतिमनोहारिमुखनादैः स्पष्टाष्टावधानश तावधानकोष्टकपूरणादिपाण्डित्यानुरञ्जितमहाराष्ट्र कोकणेशश्रीषु निशाहि- महाराजश्रीरामराज - श्रीखानखाना श्रीनवद्गखानमभृत्यनेकभूपदत्तजीवामरिप्रभृतवन्दिमोक्षादिसुकृत समर्जितयशःमवादेः पं० श्रीविवेकहर्पगणिमसादैरस्मद्गुरुपादैः ससबाट कस्तेषामेव Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २७२ प्राचीनजैनलेखसंग्रहे श्रीपरमगुरूणामादेशप्रसादं महाराजश्रीभारमल्लजिदाग्रहानुगामिनमासाद्य श्रीभक्तामरादिस्तुतिभक्तिप्रसन्नीभूतश्रीऋपभदेवोपासकसुराविशेषाज्ञया प्रथमविहारं श्रीकच्छदेशेऽत्रचक्रे तत्र सं० १६५६ वर्षे श्रीभुजनगरे आवं चतुर्मासकं द्वितीयं च रायपुरवन्दिरे तदा च श्रीकच्छमच्छुकाण्ठापश्चिमपञ्चालबागडजसलाम ण्डलायनेकदेशाधीशेर्महाराज श्रीखेगारजी पहालङ्करणैयाकरणकाव्यादिपरिज्ञानतथाविधैश्वर्यस्थैर्यधैर्यादिगुणापहस्तितसरस्वतीमहानवस्थानविरोधत्याजकर्यादववंशभास्करमहाराजश्रीभारमल्लजीराजाधिराजैः[विज्ञप्ताः ] श्रीगुरवस्ततस्तदिच्छापूर्वकं संजग्मि. वांसः । काव्यव्याकरणादिगोष्टया स्पष्टाष्टावधानादिप्रचण्डपाण्डित्यगुणदर्शनेन च रञ्जितै राजेन्द्रः श्रीगुरूणां स्वदेशे जी वामारि प्रसादश्चक्रे। तद्व्यक्तिर्यथा सर्वदा हि गवामारिः पपणाऋषिपञ्चमीयुतनवदिनेषु तथा श्राद्धपक्षे सर्वैकादशीरविवारदर्शेषु च तथा महाराजजन्मदिने राज्यदिने सर्वजीवापारिरिति सार्वदिकी सार्वत्रिकी चोरोपणा जज्ञे । तदनु चैकदा महाराजैः पाल्लविधीयमाननभोवापिकविप्रविप्रतिपत्ता तच्छिक्षाकरणपूर्वकं श्रीगुरुभिः कारिता श्री. गुरूक्ता नभस्यवार्पिकव्यवस्थापिकासिद्धान्तार्थयुक्तिमाकर्ण्य तुष्टो राजा जयवादपत्राणि७ स्वमुद्राङ्कितानि श्रीगुरुभ्यः प्रसादादुपढोकयति स्म प्रतिपक्षस्य च पराजितस्य तादृशराजनीतिमासूत्र्य श्रीराम इव सम्यग न्यायधम सत्यापितवान् । किञ्च कियदेतदस्मगुरूणाम् । यतः। Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखा-४१६ । १७३ यैर्जिग्ये मलकापुरे विवदिपुर्मुलाभिधानो मुनिः श्रीमज्जैनयतं यवन्नुतिपदं नीतं प्रतिष्ठानके । भट्टानां शतशोऽपीयत्सु मिलितामृदीप्ययुक्तिर्जिता योनं श्रयितः स बोरिदपुरे बादीश्वरो देवजी ॥ १ ॥ जैनन्यायगिरा विवादपदवीमारोप्य निर्घाटितो प्राचीदेशगजालणापुरवर दिगम्बराचार्यराद् । श्रीमद्रामनरेन्द्रसंसदि किलात्मारामचादीश्वरः कस्तेषां च विवेक हर्षमुधियामने धराचन्द्रकः ॥ २ ॥ किं चास्मद्गुरुवक्त्रनिर्गतमहाशास्त्रामृताब्धौ रतः सर्वनामितमान्यतामवदधे श्रीमयुगादिमभोः । तद्भत्तय भुजपत्तने व्यरचयत् श्रीभारमल्लप्रभुः श्रीमद्रायविहारनाम जिनपप्रासादगत्य द्भुतम् ॥ ३ ॥ अथ च सं० १६५६ वर्षे श्रीकच्छदेशान्तर्जेसलामण्डले विहरद्भिः श्रीगुरुभिः प्रवलधनधान्याभिरामं श्रीखाखरग्राम प्रतिबोध्य सम्यग् धर्मक्षेत्रं चक्रे यत्राधीशो महाराजश्रीभारमल्लजी भ्राता कुंअरश्रीपञ्चायणजी प्रमदनवलपराक्रमाक्रान्तदिधकश्चक्रवन्धुमतापतेजा यस्य एराती पुप्पाम्बाइमभृति तनुजाः कुं० दुजाजी- हाजाजी-भीगजी-देसरजी-देवोजी- कमोजी-नामानो रिपुगजघटाके शरिणस्तत्र च शतशः श्रीओशवालगृहाणि सम्यग्. जिनधर्म प्रतियोध्य सर्वश्राद्धसामाचारीशिक्षणेन च परम. श्राद्धीकृतानि तत्र च ग्रामग्रामणी भद्रकत्वदानगरत्यादिगुणो. पार्जित यशःगसरकर्पर परसुरभीकृतबामाण्ट भाण्डः शाः वयसिकः सकुटुम्बः श्रीगुरुणा तथा प्रतियोधितो गधा तेन यार शा. शिवापेधामतिसगरहितेन नव्यांपाश्रयः श्रीतपागणधर्मराजधा Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २७४ प्राचीनलेखसंग्रह नीव चक्रे तथा श्रीगुरूपदेशेनंद गुर्जरपरिम्याः विनातक्षकानाकार्य श्रीसम्भवनाथप्रतिमा कारिता | शा बयरसिझेन तत्सुतेन शा० सायरनाम्ना मूलयनायकश्रीआदिनाथप्रतिमा ३ शा० वीजाख्येन ३ श्रीविमलनाथप्रतिमा च कारिता। तत्प्रतिष्ठा तु शा० वयरसिकेनैव सं० १६५७ वर्षे माघसित १० सोमे श्रीतपागच्छनायक भट्टारकश्रीविजयमेनमूरिपरमगुरूणामादेशादस्पद्गुरुश्रीविवेकहपंगणिकरणव कारिता तदनन्तरमेप प्रासादोऽप्यस्यद्गुरूपदेशेनैव कालगुनासित १० मुमुहर्त उवएसगच्छे भट्टारक श्रीककसूरिबोधितश्रीआणन्दकुशलबा न ओशवालज्ञातीयपारिपिगोत्रे शा. वीरा पुत्र डाहा पुत्र जेटापुत्र शा० खाखणपुत्ररत्न शा० चयरसिकन पुत्र झा रणवीर शा० सायर शा० महिकरण स्नुपा उमा-रामा-पुरी पौत्र शा० मालदेव शा० राजा, खेतल, खेमनाज, वणवीर, दीदा वीराममुखकुटुम्ब युतन पारे । तत्र सान्निध्यका रिणी घसरगोत्रीयौं पौर्णमीयककुलगुरुभट्टारकरीनिश्राश्राद्धी मा० कन्यसुत शाः नागीमा शा० परगानामानी सहोदरी मुत शा. पाचा शा० महिपालामलप्रसादाद कुटुम्बयुती प्रसादोऽयं श्रीगजयावताराख्यः सं० १६५७ वर्ष फा० कृ० १० दिन प्रारब्धः । सं० १६५५ वर्ष फा० शु. १० दिनऽत्र सिद्धिपदवीमारोह । आनन्दाय कच्छपण्डनश्रीखाग्निगरसंचे श्रेयश्च सं० १६५५ वर्षे फा० मुद १० दिन पं० श्रीविवेकहर्षगणिभिर्जिनेश्वरतीर्थविहारोऽयं प्रतिष्ठितः । प्रशस्तिरियं विद्यार्पगणिभिर्विरचिता संवतो वैक्रमः। Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २७५ लेखाङ्कः-४४७॥ स्तंभनपुरस्थलेखाः। (४४७) ओं अई। संवत् १३६६ वर्षे प्रतापाक्रांतभूतलश्रीअलावदीन सुरत्राणप्रतिशरीरश्रीअल्पखानविजयराज्ये श्रीस्तम्भतीर्थे श्रीसुधर्मास्वामिसंताननभोनभोमणिसुविहितचूडामणिप्रभुश्रीजिनेश्वरसू. रिपट्टालङ्कारमभुश्रीजिनप्रबोधसूरिशिष्यचूडामणियुगप्रधानप्रभुश्रीजिनचन्द्रसूरिसुगुरूपदेशेन उकेशवंशीयसाहजिनदेव साहसहदेवकुलमण्डनस्य श्रीजेसलमेरी श्रीपार्श्वनाथविधिचैत्यकारितश्रीसमेतशिखरप्रासादस्य साहकेसवस्य पुत्ररत्नेन श्रीस्तम्भतीर्थे निर्मापितसकलस्वपक्षपरपक्षचमत्कारिनानाविधमार्गणलोकदारिद्रयमुद्रापहारिगुणरत्नाकरस्य गुरुगुरुतरपुरप्रवेशकमहोत्सवेन संपादितश्रीशgजयोजयंतमहातीर्थयात्रासापार्जितपुण्यप्रारभारेण श्रीपत्तनसंस्थापितकोदरिकालझारश्रीशान्तिनाथविधियालय श्रीश्रावकापधशालाकारायणोपचितपसूमर यशःसंभारेण भ्रातृसाहराजुदेव साहचोलिय साहजेहट साहलपपति साहगुणधर पुत्ररत्न साह जयसिंह साहजगधर साहसलपण साहरत्नसिंह प्रारखपरिवारसारण श्रीजिनशासनप्रभावफेण सकलसावित्सलेन साहजेसलमुश्रावकेण फोक्षठिकास्थापनपूर्व श्रीश्रावकपोषधशालासहितः सकल विधिलक्ष्मीविलासालयः श्रीअजितस्वामिदेवविधिचैत्यालयः कारित आचन्द्रार्क यावन्नन्दतात् ।। शुभमस्तु । श्रीश्रयात् श्रमणमास्य । श्री। Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीन लेखरांगद (४४८) ॥६० ।। अह ॥ श्रेयांसि प्रतनोतु वः प्रतिदिनं श्रीनाभिजन्मा जिनो यस्यांकस्थलसीमिन केशपटली भिन्नद्रनीलप्रभा । सोत्कंट परिरंभसंभ्रमजुषः साम्राज्यलक्ष्स्या . . . . . • • • • • • • विटं(कंकणकिणश्रेणीच संभाव्यते ।।? .. सेव्यापार्यविभुर्नती फणिपतेः सप्तास्य चूडामणि___ संक्रान्तः किल योऽष्टमूर्तिरजनि स्पष्टाष्टकर्मच्छिदे । यद्भक्तं दशदिगजनवजमभित्रातुं तथा(*) सेवितुं यं यत्पादनखाविशत्तनुरशृंदकादशांगोऽपि सः ॥ २ ॥ ज्यैलोक्यालयसप्तनिर्भयभयमध्वंसलीलाजय- . स्तम्भा दुस्तरसप्तदुर्गतिपुरद्वारावरोधार्गलाः । प्रीतिप्रोक्षितस(*)ततत्वविटपिप्रोद्भतरत्नाकुराः शीर्षे सप्तभुजङ्गपुङ्गवफणाः पार्थप्रभोः पान्तु वः ॥ ३ ॥ लोकालोकलसहिचारविरा विस्पष्टनिःश्रेयस द्वारः सारगुणाल यत्रिभुवनस्तुत्याझिपझेरुदः । श(*, वद्विश्वजनीनधर्मविभवो विस्तीर्णकल्याणमा आयोऽन्येऽपि मुदं जनस्य ददतां श्रीतीर्थराजः सदा ॥ ४ ॥ देत्यारिनियतावतारनिरतस्तत्रापि कालं मितं जातान्दु भवान्ववाय(*)पुरुषास्तेऽपि त्रुटत्पौरुषाः । कः कर्ता दितिमनुमृदनमिति ध्यातुर्विधातुः पुरा सन्ध्याम्भश्चलुकाटो भवदसि दैत्यैः समं कम्पयन् ॥ ५ ॥ बौलुक्यादमुतः समुद्ररसनोद्धाकधौरेयता दुद्ध)ोदुदहुदंचदभयचौलुक्यनामान्त्रयः ! Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाइ - ११८ । जातास्तत्र न के जगत्त्रयजयप्रारम्भनिर्दिम्भदोस्तम्भस्तम्भितविश्वविक्रमचमत्कारोजिता भूभुजः ॥ ६ ॥ तेषामुद्दामधाम्नामसमतममहा संपदां सम्प्रदायै वीरश्रीदर्पणानां दिवसपतिरिव द्योतकोऽभूत् राजार्णोराजनामा रणरुधिरनदीशोणमर्णोधिमरणो भारैर्द्विदस्त्रैणसांद्रांजननयनभवैः श्यामतामानयद्यः (*)।। ७ ॥ यस्यासिः समराम्वरे बुधरवद्वारा प्रपात रिपुस्त्रीगण्डस्तनभित्तिचित्ररचंनाः स्मर्तव्यमात्राः सृजन् । तेने कामपि तां प्रतापतडितं यस्याद्युतिद्योतते ऽद्यापि स्थाणुललाटोचनदिनस्वाम्यौ च हिच्छ (*) लात् ८ अङ्गचङ्गीमतरङ्गितरङ्गा रङ्गदुल्वणां गुणमगुणश्रीः । राजनीतिवि यस्य नरेन्दोर्यभाऽजनि सलक्षणदेवी ॥ ९ । तस्मिन्निन्दुकलो पदंशक सुधा कल्पद्रुदत्तासव स्वादेभ्यो वधूजनाधरर (*) सं सम्बुध्यमानेऽधिकम् । तत्पुत्रो लवणाब्धितीरविकराहीरमणादो जय मासादो लवणमसादनृपतिः पृथ्याः प्रपेदे पतिः ॥ १० ॥ रणमणुन्नारिमनःप्रसादः सम्पतशिवमसादः (*) । दानमतान क्षतविमसादः कस्यानगस्यों लवणमसादः ॥ १२ ॥ खेदी चंदीश्वरोभृदुरुभयतरलः कुन्तला कायरूपः कामं निष्कामरूपः कलहकलहयच्छेदशीर्णो दशार्णः । काम्बोजस्तु (*)व्यदजः स्थितिरतिसरल: केरळः सरसेन स्वामी निःशूरसेनः सरति परितों यत्र दिगजैत्रयात्रे ॥ १ ॥ रम्य सर्व विषयात लक्ष्मीकानना शिखरि जातिमनोन्या (शा) | प्रेयसी मदनदेवीरमन्दं तस्य संमदमदस महीव ॥ १३ ॥ किं नो स्वप्नतयाय निर्जरतया मृत्युंजयत्येन वा २७७ • Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १७८ प्राचीनजैनलेखसंग्रह नित्यं दैत्यजयोयमेन नयतः प्राणप्रियाकलयः । इत्यति सदा रणैर्दनुजतुर्निदारणारुण लुम्पत्यत्र(*)सुतोऽस्य वीरधवलो भारं वभार क्षितेः ॥१४॥ श्रीदेव्या नव्यनीलोत्पलदलपटली कल्पिता केलिशय्या स्फुर्जदाहप्मबहोनिखिलीरघुवनप्रेषणो धूमपंक्तिः । वीरत्वे दृष्टिदोपोच(*)यविलय कृते कज्जलस्यांकलेपा(खा) पाणौ कृष्टारिलक्ष्म्याः श्लथतरकवरी यस्य रेजेऽसियष्टिः।१५। भूपस्यास्य प्रतापं भुवनमभिभविष्यन्तमत्यन्ततापं जाने ज्ञानेन यत्वा पृथुदवथुभिया पूर्वमेव प्रतेने'। (*) बहिर्वेश्याग्रभाले शशिकरशिशिरस्त्रधुनीसन्निधाने शीवोवो निवासं पुनरिह मिहिरो मज्जनोन्मज्जनानि॥१६॥ गौरीभृतभृजनमरुचिरा रुचिपीतकालकूटघटाः । अकलङ्कितविधृत्यविधुर्यत्की (*)तिर्जयति शिवमृतिः ॥१७॥ बहुविग्रहसगरचितमहसा धनपरमहेलया श्रितया । जयलक्ष्म्येव सदेव्या वयजलदेच्या दिदेव नरदेवः ॥१८॥ तस्मिन् शम्भुसभासदां विदधति प्रौढप्रभावमभा प्रारभारेंः परमेश()दर्शनपरानन्द स्पशां विस्मयम् । तज्जन्मा जगतीपतिविजयते विश्वत्रयीविश्रुतः श्रीमान् विश्वलदेव इत्यरिवलस्वान्तेषु शल्यं क्षिपन् ॥१९॥ यं युद्धसज्जमिव चापधरं निरीक्ष्य स्वप्ने विपक्षतृपतिः प्रति . . . . . . . . . . . . . . . Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1). (2) (3) (4) रेखाह-४४९ । ( ४४९ ) 1 तो जातं विघ्नवि ध्वंसंदैवतं ॥ १ ॥ शटदलकमंटेन ग्रावसङ्घातयुक्तं मश मकुलिशवहेः (7) .. (5)... • श्रियं वः || २ || औदासिन्येन येनेह विजितारातिवाहिनी । पार्श्वनाथजिनं नौमि कौमारं मारसंस्तुतम् ||३|| • दिनोदयं स चक्रे गुरुगगनाभ्युदितः सहस्रकीर्त्तिः ||४|| संवत् ११६५ वर्षे ज्येष्ठ बदि ७ सोमे सजय (ति) मजापालकः ( 6 ) . . पाति जगन्ति ||५|| दिव्ये गुर्जर मण्डलेऽतिविपुले वंशोऽतिदीप्तद्युतिर्थालुवयो विदितः परैरकलितः श्वेतातपत्रोज्ज्वलः ॥ क्ष्मा . पागतोनिजभुजीपायां च राज्यश्रियम् || ६ || श्रीमान लुणिगदेव एव विजयिशम्भुप्रसादोदितस्तस्मादिरर सैकवरिधवलः पुत्रः 2 २७९ # जयी येनाधीशमुदस्य ... . कन्दमिव तं कः पुना रोपितं || ७ || रिपुमहमम यः प्रतापमल्ल इंटितः । तत्सूनुरर्जुनो राजा राज्येज्जन्य नो परः || ८ || ऊ क्ति विजयी परेषां । चन्द नोऽनिन्दितकीरिति ज्येष्टोऽपि रामः किमु कामदेवः + Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २८० प्राचीनजेनलेससंग्रह ॥ ९ ॥ उभी धुरं धारयनः प्रजानां पितुः पदस्यास्य च धुर्यकल्यौ । कल्पद्रुमा (8) . . . . . . . . . . . गौभुवि रामकृष्णौ ॥ १० ॥ श्री स्तस्मतीर्थ तिलकं पुराणां स्तम्धं जयश्रीपहिनं महद्भिः । आस्त पुरं प्रोहियमाहवंशे मुभूषितं भूपतिवर्णनीये ॥ ११ ॥ निदर्शनं साधुसुसत्यसन्धी वं (9) . . . . . . . . कीर्निगमः । खलाख्यया यो विदितो पहदिद्धि गता धम्धनी विनीनः ।। १२ ।। पलक्षणसौभाग्यधम्मदाननिदर्शनं माता या मोहनारीप सातोऽ. स्य बादडा · · · · ॥ १३ ॥ सं . . . ( 10 ) . . . 'देशालाची हकाजिनपार्थत्यं यन्मण्डलं नागपनेः फणाग्ररत्नं नु किं पुण्यस्मृतंयस्याः ॥ १४ ॥ अविकलगुणलक्ष्मीकिलः मृनुराजः समभवाविक पुण्यः शीलसत्या स ( 11 ) . . . . . . . . . लमुदयस्थं झुनयोर्यन चक्र विरिख भुवनं यो मानितः सर्वलोकः ॥ १५ ॥ सवितर्वत्यस्य पुरः सुमण्डपं याकारयत्पुज्यमुघमण्डनं । स्वसा च तम्याजनि रत्नमञ्जिका मुरत्नसूर्या धनसिंहगेहिनी ( 12 ) ॥ १६ ॥ भीमट जाल्दणकाकलत्रयजलखीमडगुणिमा घाः । तयोर्वभूवुननया निजवंशाद्धरणधोरयाः ॥१७॥ पिठल्यकमुनेः माई यगांवीरों योधनः । पालयन स्नि पुण्यात्मा शैवं धर्म जिनस्य च (1.3 ) ॥ १८ ॥ आस्वदपुत्रौ . . ' सुमदनपालाभिधौ धन्यौं Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ केसा-६४९ । वृत्तानन्दितलोको प्रीत्या रामलक्ष्मणसहक्षा (शी)।॥१९॥ जाया जाल्हणदेवीति रखजनकैरवकौमुदी । तस्य पुत्री तया ममुतौ शब्दार्थाविध भारतीदेव्या ॥ २० ॥ पे (खे) तलः क्षितिपति-- ( 14 ) गुणिगण्यो योऽन्छलत्कलियुगं सुविवेकात सिंहशावव दभीविजयादिसिंहविश्रुत इलेन्दुरयं किं ॥ २१ ॥ दिवं गते नातरि तस्य सूनी लालाभिध धर्मधुरीणमुख्ये श्रेयोर्थमस्यैव जिनेन्द्रचैत्ये येनेह जी( 15 ) णोंद्ररणं कृतं तु ॥२२॥ जयताद्विजयसिंहः कलिकुम्भ कविदारणैककृतयत्नः । निजकुलमण्डनभानुगुणी दीनों द्धरणकल्पतरुः ॥ २३ ॥ सट्टत्तविमलकीर्तिस्तस्यासी गुणवंशभूः पुण्यपटोदयक्ष्माभृत् पठप - - - (16) पदीधिती ॥ २४ ॥ अनुपमा नाम सुबत्ततोऽपि श्रिया दिदेवीत्युभये तु जाये । पुरोगवन्धोरमवश्च तस्य कान्ता बरा सूहदी धर्माशीला ॥ २५॥ देव सिंहः सुतीऽप्यस्य पेलवन्महिमास्पदं दीपपद घोनितं येन कुलं चाीयमा . . . . . . . . (17) ॥ २६ ॥ गुरुपट्टे पुण्यों यशःपीतिर्थशानिधिः । तबोधादर्दनः पूनां यः करोति विकाटजां ॥ २७ ।। हमारवंशजमदर्भमणीयमानः श्रीलालण: प्रगुणपुण्यता बतारः । तारेशसनिमयशोजिनशा. (१९) सनाहों निःशेषफल्मपविनाशनमध्यवर्णः ॥ २८ ॥ सिं हपुरवंशजन्मा जयताल्यो विजित एनमःपक्षः । Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीनने नलेख संग्रहे शुभधमार्गचारी जिनभूमौ ननु च कल्पतरुः ॥ २९ ॥ प्रल्हादनो महाभव्यो जिनपूजापरायणः । पात्रदानामृतेनैव क्षालितं वसुधात (19) कम् ॥ ३० ॥ अपरं च अन्नागमन्माळवदेशतोऽमी सपादकक्षादय चित्रकूटात् । आभानुजेनैव समं हि साधुर्यः शाम्यदेवो विदितोऽय जैनः ॥ ३१ ॥ धान्धुर्बुधः साधुकल्हूः प्रबुद्धो धन्यो धरित्र्यां धरणीधरोऽपि । श्रीसभ.... २८२ ( 20 ) मुनिमानसास्तथा राहव इष्टदर्शी ॥ ३२ ॥ साधुर्गजपतिर्मान्यो भूपवेश्मसु सर्वदा | राजकार्यविध दक्षो जिनश्रीस्कन्धधारकः || ३३ || नरवेषेण धर्मोऽयं धामा नामा स्वयं भुवि । सुतोत्तमो विनीतोऽस्य जिनचिन्तामणिप्रभुः ( 21 ) || ३ ४ || नाम्ना नभोपतिरिहाधिपमाननीयः साधुः मुभक्तः सुहृदः प्रसिद्धः । नोडेकितः साधुमदात्कदापि यो दानशौण्डः शुभसौ (शौ ) ण्डनामा || ३५ ।। धेहडोsपि सुधस्यः साधुः सोमथ सौम्यधीः । दानमण्डनसौभाग्य . 1 ( 22 ) कः सतां मतः || ३६ || अजयदेव इह मकटो जने तदनु खेतहरिः कुशलो जयी । अनुजपूनहरि ईरिविक्रम. सुजननाम इहापि परिश्रुतः || ३७ || सहक्षणो चापण नामधेयो देदो विदां श्रेयतरश्च साधुः । सना .... ( 22 ) पुरेन्द्रो जिनपुजनोद्यतो रत्नोऽपि रत्नत्रय भावनारतः ॥ ३८ ॥ छाजुः सुधीः पण्डितमानमर्दनः साधुः सदा Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्क:-१४९ । २८३ दानस्तथ जैनः । एते जिनाभ्यर्चनंपात्रभक्ताः श्रीपार्श्वनाथस्य विलोक्य पूजां ||३९|| सम्भूय सर्वैर्विधिवत्सु( 24 ) भव्यपूजाविधानाय विवेकदक्षैः । श्रीधवृद्धः प्रभवाय शश्वत्कीर्त्तिस्थितिः सुस्थितकं महद्भिः ॥ ४० ॥ वस्त्रखण्डतथा कुष्टम्मुरुमांसीसटंकणा । चर्मरङ्गाद्यसद्द्रव्यमालत्या नृपभं प्रति ॥ ४१ ॥ एको द्रम्मस्तथा........ ( 2 ) गालतीळघुवस्तुतः | गुडकवळतेलायत गुडादिवृपं गति || १२ || श्री पार्श्वनाथ चैत्येऽस्मिन् द्रमा स्थित के कृतं । भव्यलोकस्य कामानां चिन्तामणिफलमदं ॥ ४३ ॥ संवत् १३५२ वर्षे श्रीविक्रमसमतीतवर्षेषु ( 26 ) त्रिशता समं द्विपञ्चाशद्विनेरेवं कालेऽस्मिन् रोपित ध्रुवं ||४४ ॥ यावतिष्ठन्ति सर्वज्ञाः शाश्वतप्रतिमामयाः । तावन्नन्यादिमे भव्याः स्थितकं चात्रमङ्गलम् ॥ ४५ ॥ श्रीमान् सारङ्गदेवः पुरवरमहितः स्तम्बतीर्थं सुतीर्थं नं( 27 ) प्राचैत्यं जिनानामनघगुरुकुलं श्रावका दानधन्याः । नाना जाधनाद्याः सुकृतपथपुपी मोपनामाहराब्ददेवो राजादिदेवो जिनभवनविधौ मुख्यतां ये गतास्ते || १६ || भावाढ्यो भावभूपस्व (28) जनपरिवृतो भोजदेवोऽपि दाता जैन धर्मेऽनुरक्ताः श्रुतिगुणसहिताः सादरत्नों वदान्यो । अन्ये केऽपि सन्तः स्थितकमिह सदा पालयन्त्यत्र वृद्धिं पुष्णन्तस्तेषु पाधी विदयतु विपुलां ( 2 ) ती तामाश्रीः ४७ ॥ ॥ ६१ || मशस्तिरियं लिखिता ० सोपेन उत्पादन ॥ Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TRAN १९. प्रानीनबैनलेलसंग (४५९) || ऑ॥ श्रेयःसन्ततिधाम कामितमनःकामझुयांभोधरः । पार्थः प्रीतिपयोजिनीदिनमणिश्चिन्तामणिः पातु नः । ज्योतिःपजिरिवाजिनीप्रणयिनं पद्मोत्करोल्लासिनं सम्पत्तिर्न जहाति यच्चरणयोः सेवां सृजन्तं जनम् ।। १ ।। श्रीसिद्धार्थनरेशवंशसरसीजन्याब्जिनीवल्लभः . पायाः परमप्रभावभवनं श्रीवद्धमानः प्रभुः । उत्पत्तिस्थितिसंहृतिमकृतिवाग् यदगीर्जगत्पावनी स्वपिीच महाव्रतिप्रणयभूरासीद् रसोल्लासिनी ॥ २ ॥ आसीद्वासववृन्दवन्दितपदद्वन्दः पदं सम्पदा तत्पद्यांवधिचन्द्रमा गणधरः श्रीमान् सुधम्माभिधः । यस्यौदार्ययुता प्रहृष्टसुमना अद्यापि विद्यावनी धत्त सन्ततितन्नति भगवतो वीरमभोगौरिव ॥ ३ ॥ वशुः क्रमतस्तत्र श्रीजगचन्द्रमृश्यः । यैस्तपाविरुदं लेभे बाणसिद्धचकंवत्सरे (१२८५) ॥ ४ ॥ क्रमेणास्मिन् गणे हेमविमलाः सूरयोऽभवन् । तत्पट्टे सूर योऽभवन्नानन्दविमलाभिधाः ॥ ५॥ साध्वाचारविधिपथःशिथिलतः सम्यकश्रियां धाम में धे स्तनसिद्धिसायकसुधारोचिम्मिते (१५८२) वत्सरे । जीमूतैरिन यर्जगत्पुनरिदं तापं हरद्भिर्भृशं सश्रीकं विदधे गवां शुचितमः स्तोमेरसोल्लासिभिः ॥ ६ ॥ पद्माश्रयैरलमलं क्रियते स्म तेषां गिन्यनाति जातां कयलोचेल ! Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ सेखा - १२० । पट्टः प्रवाह इव निरनिर्धारिण्याः शुद्धात्मभिर्विजयदान मुनीशः ॥ ७ ॥ तत्पट्टपूर्व पर्व्वतपयोजिनी प्राणवल्लभप्रतिमाः । श्रीहरिविजयरिमभवः श्रीधाम शोभन्ते ॥ ८ ॥ ये श्रीफतेपुरं प्राप्ताः श्री अकव्यरशाहिना । आता वत्सरे नन्दानलर्तुशशभृन्मिते ( १६३९ ) ॥ ९ ॥ निजाशेषेषु देशेषु शाहिना तेन घोषितः । पाण्मासिको यदुक्त्योच्चैरमारिपटहः पटुः ॥ १० ॥ स श्रीशाहः स्वकीयेषु मण्डलेष्वखिलेष्वपि । मृतस्वं जीजिआख्यं च करं यद्वचनैर्जही ॥ ११ ॥ दुस्त्यजं तत्करं हित्वा तीर्थं शत्रुंजयाभिधम् । जैनसाहिरा चक्रे क्ष्माशक्रेणामुना पुनः ॥ १२ ॥ ऋषीश्री मेघजी मुख्या लुम्पाका मतमात्मनः । हित्वा यच्चरणहन्दं भेजुर्भुङ्गा इवाम्बुजम् ॥ १३ ॥ प्रि तत्पट्टमब्धिमिवरम्यतमं सृजन्तः स्तोमैर्गवां सफलसन्तमसं हरन्तः । कामोल्लसत्कुवलयमणया जयन्ति स्फूर्जत्कला विजयसेनमुनीन्द्रचन्द्राः ॥ १४ ॥ यत्प्रतापस्य माहात्म्यं वर्ण्यते किमतः परम् । Taaraat येन जीवन्तोऽपि हि वादिनः ॥ १५ ॥ सुन्दरादरमाहृतेः श्रीअकल्चर भूभुजा । द्वारा चैरलंकृतं लाभपुरं भवालिभिः ॥ १६ ॥ श्री अकव्वरभूपस्य सभासीमंतिनीहृदि । ॥ १७ ॥ Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - प्राचीनलैनलेखसंग्रह श्रीहरिविजयाहानसूरीणां शाहिना पुरा । अमारिनुख्यं यदत्तं यत्सातत्सकलं कृतं ॥ १८ ॥ अर्हन्तं परमेश्वरत्वकलितं संस्थाप्य विश्वोत्तम साक्षात् शाइिअकबरस्य सदसि स्तोमर्गवासुद्यतैः । यैः संमीलितलोचना विदधिरे प्रत्यक्षशूरैः श्रिया वादोन्मादभृतोद्विजातिपतयो भट्टा निशाटा इव ॥ १२ ॥ सैरभी सौरभेयी च सौरभेयश्च सैरमः । न मन्तव्या न च नागा बन्दिनः केऽपि कहिचित् ॥३०॥ येपार्यप विशेषोक्तिविलासः शाहिनाऽमुना । ग्रीष्यतप्तभुवे वाब्दपयःपूरः प्रतिश्रुतः ।। २१ ।। गुग्मम् । जित्वा विप्रान् पुरः शाहे कैलास इव सूचिमान् । यैरुदीच्यां यशास्तम्भः स्वो निचल्ने सुघोज्ज्वलः ॥रशा इतश्वउच्चरुच्छलिताभिरूर्मिततिभिर्वारांनिधे बन्धुरे श्रीगन्धारपुर पुरन्दरपुरमख्ये श्रिया सुन्दरे । श्रीश्रीमालिकूले शशाङ्कविमले पुण्यात्पनामग्रणी रासीदाल्हणली परीक्षकमणिनित्यास्पदं सम्पदाम् ॥२३॥ आसीदेल्हणसीति तस्य तनुजो जज्ञे धनस्तत्लुत स्तस्योदारमनाः सनामुहलसी संज्ञोऽभवन्नन्दनः । तस्याभूत्समराभिधश्च तनयस्तस्यापि पुत्रोऽर्जुन स्तस्यासीचनयो नयोजितमतिीमाभिधानः सुधी॥२४॥ लालूरित्यजनिष्ट तस्य गृहिणी पहोव पवापतेनिथ्योऽयललयोऽनयोश्च जसियासंहः सुपईदियः । Au Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लाग-१६० । पौलोमीसुरराजयोरिव जयः पित्रोर्मनःप्रीतिकृद् । विष्णोः सिन्धुसुतेव तस्य जसमादेवीति भार्याऽभवत् ।२५। सद्धर्म सृजतोस्तयोः प्रतिदिनं पुत्रावभृतामुभा वस्त्येको बजिआभिधः सदभिधोऽन्यो राजिहः सुधीः । पित्रोः प्रेमपरायणी सुमनसा इन्देषु वृन्दारको शर्वाणीस्मरवैरिणोरिव महासेनकदन्ताविमौ ॥ २६ ॥ आद्यस्य विमलादेवी देवीव शुभगाकृतिः । परस्य कमलादेवी कमलेच मनोहरा ।। २७ ।। इत्यभृतामुभे भार्ये द्वयोन्धिवयोस्तयोः । ज्यायसो मेघनीत्यासीत्सनुः कामो हरेरिव ॥ २८ ॥ युग्मम । सुस्निग्धों मधुमन्मधाविव मिथो दस्राविव मोळस नृपो ख्यातिभृतौ धनाधिपसतीनाथाविव प्रत्यहम् । अन्येशुव॑दिभ्यसभ्यसुभगं श्रीस्तम्भतीर्थ पुरं माप्तो पुण्यपरम्पराप्रणयिनी ती द्वावपि भ्रातरी ॥ २९॥ तत्र तो धर्मकर्माणि कुर्बाणी स्वभुजार्जिताम् । श्रीयं फलवती कृत्वा प्रसिद्धि प्रापतुः पराम् ॥ ३० ।। काविल्लादिकपतिरकव्वरसार्वभौमः स्वामी पुनः परतकालनृपः पयोधेः । फामं तयोरपि पुरः मथिताविमस्ति स्तनदिशोरसशोरनयोः प्रसिद्धिः ॥ ३१ ॥ तेषां च हीरविजयप्रतिसिन्धुराणां तेषां पुनर्विजयसेनगुनी धराणाम् । वाग्भिर्मधाकृतसधाभिरिमी सहोदरी दाग द्वावपि प्रमुदिती सुकृते बसवतः ।। ३२ ।। - Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २८८ प्राचीनजनके ससंघ श्रीपार्श्वनाथस्य च वर्द्धमान प्रभोः प्रतिष्ठां जगतामभीष्टाम् । वनैर्धनैः कारयतः स्प वन्धू ताँ बार्द्धिपाथोव्धिकला मितेऽद्रे १६४४ ॥ ३३ ॥ श्री विजय सेनसृरिर्निर्ममे निमेश्वरः । इमां प्रतिष्ठां श्रीसङ्घकैरवाकरकौमुदम् || ३४ || चिन्तामणेरिवात्यर्थं चिन्तितार्थविधायिनः । नामास्य पार्श्वनाथस्य श्री चिन्तामणिरित्यभूत् ॥ ३५ ॥ अङ्गुलैरेकचत्वारिंशता चिन्तामणेः प्रभोः । संमिता शोभते मूर्त्तिरेषा शेषादिसेविता || ३६ ॥ सदैव विध्यापयितुं प्रचण्डभयप्रदीपानिव सप्तसर्पान् । योऽवस्थितः सप्त फणान् दधानो विभाति चिन्तामणिपार्श्वनाथः || ३७ || athy सप्तस्वपि सुप्रकाश किं दीमदीपा युगपद्विधातुम् । रेजुः फणाः सप्त यदीयमूर्ध्नि मणित्विषा ध्वस्ततमः समूद्दाः ॥ ३८ ॥ सहोदराभ्यां सुकृतादराभ्या माभ्यामिदं दत्तममोदम् । व्यधायि चिन्तामणिपार्श्वचैत्य - मपत्यमुर्व्वीधरभित्सभायाः || ३९ || यत् निकामं कामितं कामं दत्ते कल्पलतेव चैत्यं कामदनामैतत् सुचिरं श्रियमश्नुताम् ॥ ४० ॥ Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखायः-१५० । उत्तम्भा द्वादश स्तम्भा भान्ति यत्राईतो गृहे । प्रभूपास्त्यं किमभ्येयुः स्तम्भरूपभृतशः ॥ ४१ ॥ यत्र प्रदत्तदृत्ये चैत्ये द्वाराणि भान्ति पद । पण्णां प्राणभृतां रक्षार्थिनां मार्गा इवागतेः ॥ ४२ ॥ शोभन्ते देवकुलिकाः सप्त चैत्येन शोभनाः । सप्तर्षीणां प्रभुपास्त्यै सद्विमाना इवेयुपाम् ॥ ४३ ॥ द्वौ द्वारपालों यत्राचैः शोभेते जिनवेश्मनि । सौधर्मेशानयोः पार्श्वसेवार्थ किमितौ पती ॥ ४४ ॥ पञ्चविंशतिरुत्तङ्गा भान्ति मङ्गलत्तयः । 1 मसुपार्श्वे स्थिताः पञ्चतानां भावाना इव ॥ ४२ ॥ भृशं भूमिगृहं भाति यत्र चैत्ये महत्तरम् । किं चैत्यश्रीदिदृक्षार्थमितं भवनमासुरम् || ४६ || यत्र भूमिगृहे भाति सौंपानी पञ्चविंशतिः । मार्गालिखि दुरितक्रियातिक्रान्तिहेतवे ॥ ४७ ॥ संमुखो भाति सोपानोत्तारहारिद्विपाननः । अन्तःमविशतां विघ्नविध्वंसाय किमवान् ॥ ४८ ॥ यद्भाति दशहस्तोचं चतुरसं महीगृहम् । दशदिकसम्पदां स्वैरोपवेशयेव मण्डपः ॥ ४२ ॥ पविंशतिर्विद्युधवृन्दवितीर्णहर्षा राजन्ति देवकुलिका इह भूमिधाने । आयद्वितीय दिवनाथ रवीन्दुद्देण्यः श्रीवाग्यताः सुनमस्कृतये किमेताः ॥ ५० ॥ द्वाराणि सुमपश्चानि पञ्च भारतीय भूगृहे । जिघत्सवो दोहरिणान सिंहमुखा इव ॥ ५१ ॥ 37 २८९ Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २९० प्राचीनलेनलेखसंग्रहे द्वौ द्वास्थौ द्वारदेशस्यौ राजतो. भूमिधामनि । मूर्तिमन्तो चमरेन्द्रधरणेन्द्राविव स्थितौ ॥ ५२ ॥ चत्वारअमरधरा राजन्ते यत्र भूगृहे । प्रभुपाचे समायाता धर्मास्त्यागादयः किमु ॥ ५३ ।। भाति भूमिगृहे मूलगर्भागारेऽतिसुन्दरे । मृतिरादिप्रभोः सप्तत्रिंशदंगुलसंमिता ॥ ५४ ॥ श्रीवीरस्य त्रयस्त्रिंशदगुला मूर्चिरुत्तमा । श्रीशान्तश्च सप्तविंशत्यगुला भाति भूगृहे ।। ५५ ॥ यत्रोद्धता घराधाम्नि शोभन्ते दश दन्तिनः । युगपजिनसेवाय दिशामीशा इवाययुः ॥ ५६ ॥ यत्र भूमिगृहे भान्ति स्पष्टमष्ट मृगारयः । भक्तिभाजामष्टकर्मगजान् हन्तुमिवोत्सुकाः ॥ ५७ ॥ श्रीस्तम्भतीर्थपूर्भुमिभामिनीभालभूषणम् । चत्यं चिन्तामणेर्विक्ष्य विस्मयः कस्य नामवत् ।। ५८ ॥ एती नितांतमतनु तनुतः प्रकाशं । यावत् स्वयं सुमनसां पथि पुष्पदन्तौ । श्रीस्तम्भतीर्थधरणीरमणीललामं तावञ्चिरं जयति चैत्यमिदं मनोज्ञम् ।। ५९ ॥ श्रीलामविजयपण्डिततिलकः समाधि बुद्धिधनधुर्यः । लिखिना च सीनिविजयाधिधन गुवान्धवेन मुदा ॥ ६० ॥ वणिनी गुणाकीणां सदलकृतिचिभाग् । एमा प्रगस्तिरकीर्णा श्रीधरण सुशिल्पिना ।। ६१ ॥ श्रीकमलविजयकोविदा शिशुना विबुधेन हेमविजयेन । रचिता प्रशस्तिरेषा कनीव सदलकृति यति ॥ ६२ ।। Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाक-४५१ । २९१ इति श्रीपरीक्षक प्रधान प० वजिआ प० राजिआनामस___ होदरनिर्मापितश्रीचिन्तामणिपार्श्वजिनपुगवमासादप्रशस्तिः सम्पू र्णा । भद्रभूयात् ।। ___ओं नमः। श्रीमद्विक्रमातीत संवत् १६४४ वर्षे प्रवर्त्तमानशाके १५०२ गंधारीय प० जसिआ तद्भायों बाई जसमादे सम्प्रति श्रीस्तम्भतीर्थवास्तव्य तत्पुत्र प० वनिआ प० राजिआभ्यां वृद्धभ्रातृभाोविमलादे लघुभ्रातृभार्याकमलादे वृद्धभ्रातृपुत्रमेघजी तद्भार्यामयगलदेप्रमुखनिजपरिवारयुताभ्यां श्रीचिन्तामणिपार्धनाथ श्रीमहावीर प्रतिष्ठा कारिता । श्रीचिन्तामणिपार्श्वचैत्यं च कारितं । कृता च प्रतिष्ठा सकलमण्डलाखण्डलशाहिश्रीअकबरसन्मानित श्रीहीरविजयसूरीशपट्टालङ्कारहारसदृशैः शाहिश्रीअकबरपर्पदि प्राप्तवर्णवादः श्रीविजयसेनमूरिभिः ॥ कावीतीर्थगतलेखाः ।Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीन जैनलेखसंग्रहे श्रीमन्नाभिनरेन्द्रसूनुरमरश्रेणीसमासेवितो देयान्निर्निभभक्तियुक्तमनसां मुख्यानि सौख्यानि सः ॥ १ ॥ श्रीवर्द्धमानस्य वभूव पूर्वं पूर्वादित्परः सुधर्मा | गतोऽपि सिद्धिं तनुते जनानां सहायकं यः प्रतिधर्ममार्गम् || २ || ततोऽपि पट्टे नवमे बभूवुः श्रीसूरयः सुस्थितनामधेयाः । येभ्यः क्रियाज्ञानगुणाकरेभ्यो गच्छोऽभवत् कोटिकनामतोऽयम् । ३ ततो ये वज्रशाखायां कुले चान्द्रेऽत्र सूरयः । तेषां प्रभावं प्रत्येकं वक्तुं शक्नोति कः सुधीः ॥ ४ ॥ पट्टे युगाब्धमिते क्रमेणाभवन् जगच्चंद्रगणाधिपास्ते । येषां सदाचाम्टतपोविधानात् तपा इति प्राग् विरुद्धं तदाभूत् ॥५॥ तेषां शे क्रमतस्तपःक्रियाज्ञानशुद्धिपरिकलितः । रसवाणमिते पट्टे संजातः सुविहितोत्तंसः || ६ || आनन्दविमलसूरिः श्रुतोऽपि चित्ते करोति मुद्रमतुलाम् । कृमतांधकूपमग्नं स्वबळाज्जगदुद्धृतं येन ॥ ७ ॥ तत्पट्टे मद्दिमभरख्याताः श्रीविजयदानसूरीशाः । येभ्यः समस्तविधिना प्रससार तपागणः सम्यक् ॥ ८ ॥ तेषां पट्टे कटाः शांतरसा पूर्णहृदय कासाराः । श्रीहीरविजयगुरवः प्रभवोऽभुवंस्तपागच्छे ॥ ९ ॥ साहिश्रीमदकव्वरस्य हृदयोच्य यः पुरा रोपितः संसिक्तोऽपि चयैर्वचोऽमृतरसैः कारुण्यकल्पद्रुमः । दत्तेऽद्यापि फलान्यमारिषहोद्योपादिकानि स्फुटं श्रीशत्रुंजयतीर्थमुक्त करता सन्मानमुख्यानि च ॥ १० ॥ hi पट्टे कंसाः श्रीविजयसेनसृरिवराः । संप्रति जयन्ति वाचकचुधमुनिगणग्रन्थपरिकरिताः ॥ ११ ॥ २९२ 1 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्क - ४९१ । तर्कव्याकरणादिशास्त्रनिविडाभ्यासेन गर्नेदुरा ये कुर्चालसरस्वतीतिविरुद्धं स्वस्मिन्वतेऽनिशम् | वाचोयुक्तिभिरेव यैः स्फुटतरं सर्वेऽपि ते वादिनः साहिश्रीमदकन्वरस्य पुरतो वादे जिताः स्वोजसा ॥ १२ ॥ तेषां चरणसरोरुहमकरंद स्वादलालसः सततम् | संघों जयतु चतुर्धा भूयांसि महांसि कुर्वाणः ॥ १३ ॥ २९३ इतच गुर्जर मंडलमंडनमभयं वडनगरमस्ति तत्रासीत् । नागरलघुशाखायां भद्र सिआणाभिधे गांवे ॥ १४ ॥ गांधिदेपाल इति प्रसिद्धनामा सुधर्मकर्मरतः । तत्सुत अलुआहानस्तस्य सुतो लाडिकाभिप्रया ॥ १५ ॥ पत्नीति धर्मपत्नी शीलालंकारधारिणी तस्य । तत्कुक्षिभुव बाइक - गंगाधरनामको तनयो ॥ १६ ॥ तत्रापि वाटुआख्यः सुभाग्य सौभाग्यदानयुतः । धैर्यादार्यसमेतो जातो व्यवहारिगणमुख्यः ॥ १७ ॥ आवस्य पोपटीति च हीरादेवी द्वितीयका भार्या । ताभ्यां वराननाभ्यां गुताम्रयः सुपुविरे सुगुणाः ॥ १८ ॥ आयतः कुंवरजीति नामा सुपात्रदानेषु रतो विशेषात् । मार्गमवृत्तेर्गुणसंग्रहाच पितुर्वशो वर्द्धयति प्रकामं ॥ १९ ॥ जाती परस्याम धर्मदासः सुवीरदास सुर्ती वरेण्यो । अथान्यदार्थार्जनहेनवेऽसौ स्थानान्तरान्नेषणमानसोऽभूत् ॥२०॥ श्रीस्तंभनाधीश जिनेशपार्श्वमसादसंपादितम् । वाचतीति मति नामधेयं श्रीस्तंभतीर्थं नगरं प्रसिद्धम् ॥ २१ ॥ Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २९४ प्राचीननलेखसंग्रह स वाहुआख्यः स्त्रमुखाय तत्र वसन्ननेकैः सह बन्धुवर्गः। : सन्मानसंतानधन यशोभिर्दिने दिने वृद्धिमुपैति सम्यक् ।। २२ ॥ श्रीद्दीरमूररुपदेशलेशं निशम्य तत्वावगमेन सद्यः । मिथ्यामति यः परिहाय पूर्व जिनेन्द्रधर्मे दृढवासनोऽभूत् ॥२३॥ पूर्वार्जितमवलपुण्यवशेन तस्य सन्न्यायमार्गसुकृतानुगतः प्रवृत्तेः। पापप्रयोगविरतस्य गृहे समस्ता । भेजुः स्थिरत्वमचिरादपि संपदो यः ॥ २४ ॥ सधर्मसाधर्मिकपोषणेन मुमुक्षुवर्गस्य च तोपणेन । दीनादिदानः स्वजनादिमानैः स्वसंपदस्ताः सफलीकरोति ॥२५॥ इतश्च-- शत्रुजयख्यातिपयो दयान काचीति तीर्थ जगति प्रसिद्धम् । कोप्टरकाममयमत्र चैत्यं दृष्टा विशीर्ण मनसेति दल्यो । २६ ।। दृढं भवेत्यमिदं यदीह कृतार्यतामेति ममापि लक्ष्मीः । अहहचोवासितमानसस्य मनुष्यतायाः फलमेतदेव ॥ २७ ॥ ततः श्रद्धावता तेन भूमिशुद्धिपुरःसरम् । कावीतीर्थे स्वपुण्याथै श्रीनाभेयजिनेशितुः ॥ २८ ॥ नंदवेदरसैणांक्रमिते संवत्सरे (१६४९) बरे। स्वभुजार्जितविचेन प्रासादः कारितो नवः ।। २९ ।। सारसारस्वतोद्वाररंजितानेकभृधवैः। श्रीमद्विजयसेनाख्यसरिराजैः प्रतिष्ठितः ॥ ३० ॥ मूळस्वामी जिनपतियुगादीश्वरो यत्र भास्वत् द्वापंचाशत्रिदशकुलिकासंवृतः पुण्यसत्रम् । ६ Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्क - ४५२ । उच्चैरभ्रंलिहशिखरटत्तोरणैरंचितश्रीः प्रासादोऽयं धरणीवलये नंदतादाशशांकम् ॥ ३१ ॥ श्री युगादिजिनाधीशमासादेन पवित्रितः । ग्रामोऽपि वर्द्धतामेप सुखसंपत्तिभिचिरम् || ३२ || ॥ इति प्रशस्तिः ॥ २९९ ( ४५२ ) अयेह श्रीगुर्जर मंडले वडनगरवास्तव्पनागरज्ञातीय लघुशाखीयभद्र सिआणागोत्र मुख्यगां । लाडिका | भा० पत्नीसुतेन गां । चाटुआख्येन कुंवरजी । धर्मदास | वीरदासाख्यसुतत्रययुतेन संवत् १६४९ वर्षे मार्गसुदि १३ सोमवासरे स्वभुजार्जितबहुद्रव्यव्ययेन कावीतीर्थे स्वपुण्यार्थे सर्वजिन्नामा श्रीऋषभदेवमासादः कारितः प्रतिष्ठितश्च तपागच्छेश भट्टारकपुरंदर श्रीहीर विजयमूरिपहमहोदयकारिभिः श्रीविजय सेनरिभिचिरं नन्दतात् श्रीरस्तु |छ । ( ४५३ ) || द० || पातिसाहश्री ७ अकच्चरजलालदीनविजयराज्ये गरासिया राठोडश्री ५ प्रतापसिंघश्री खंवायतवास्तव्यलघुनागर - ज्ञातीयगां बाहुआसुतकुंवरजीकेन श्रीधर्मनाथमासादकृतः उपरिसेठपीतांवरवीरा तथा से० शिवजी बोधा गजधर विश्वकर्माज्ञातीयश्रीराजनगरवास्तव्य सूत्रधार सता सुत वीरपाल शलाट सूत्रभाण गोरा । देवजी संवत् १६५४ वर्षे श्रावणदि ९ वारशनी स्वभुजार्जित बहुव्यव्ययेन श्रीकावीतीर्थे स्वपुण्पायें रत्नतिलका नाम्ना चावन जिनालयसहितः मासादः फारितः । लि | पं ज्ञानेन । श्रीः । 1 Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २९६ प्राचीनजैनलेखसंग्रहे (४५४) ॥०॥ अलाई ४५ सं० १६५६ वर्षे वैशाखशुदि ७ बुधे स्त' भतीर्थवास्तव्यद्धनगरीयलघुशाखानागरज्ञातीय गां । अलुआसुतगांधी लाडिका भार्या पति सुत गांधी कुंवरजी गांधी धर्मदास गांधी वीरदासाभिधानः श्रीआदिनाथपादुका कारिता प्रतिष्ठिता च सकलसूरिशिरोमणिभट्टारकश्री ५ श्रीआनंदविमलसूरिपट्टालंकारभट्टारकश्री ५ श्रीविजयदानसूरीशपदवीप्रतिष्ठित सुविहितसूरीश्वरगुणगरिष्ठसाहिश्रीश्रीअकबरभूपालप्रदत्तजगद्गुरुविरुदविराजमानसमुन्मूलितवादिवृंदाभिमानतपागच्छाधिराजश्री ५ श्रीहीरविजयसूरिपहेन्दुसादिश्रीअकबरसभाप्राप्तजयवादाप्तसर्वजगद्गुरुविरुदश्रीपश्रीविजयसेनसूरिसार्वभूमैरिति । मंगलं । (४५५) ॥ जामश्रीलक्षराजराज्ये ।। श्रीमत्पाजिनः प्रमोदकरणः कल्याणकन्दाम्बुदो विनव्याधिहरः सुरासुरनरैः संस्तूयमानक्रमः । साको भविनां मनोरथतरुव्यूहे वसन्तोपमः कारुण्यावसथः कलाधरमुखो नीलच्छविः पातु वः ॥२॥ क्रीडां करोत्यविरतं कमलाविलास स्थानं विचार्य कमनीयमनन्तशोभम् । श्रीउज्जयन्तनिकटे विकटाधिनाथे हाल्लारदेशेऽवनिप्रमदाललामे ॥ २ ॥ उत्तुंगतोरणमनोहरवीतरागप्रासादपंक्तिरचनासचिरीकृतोर्वी। नंद्यान्नवीननगरी क्षितिसुंदराणां वक्षःस्थले ललति सा हि लल- - न्तिकेव ॥३॥ Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखासः-४५५ । २९७ सौराष्ट्रनाथः प्रणति विधत्ते कच्छाधिपो यस्य भयाद्विधेति । असन यच्छति मालवेशो जीयायशोजित स्वकुलावतंसः ॥२॥ श्रीवीरपट्टक्रमसंगतोऽभूदाग्याधिकः श्रीविजयेन्दुमूरिः। श्रीमन्धरैः प्रस्तुतसाधुमार्गचके वरीदत्तवरप्रसादः ॥ ५ ॥ सम्यक्त्वमार्गो हि यशोधनाही दृढीकृतो यत्सपरिच्छदोऽपि । संस्थापितश्रीविधिपक्षगच्छः संघचतुर्धा परिसेव्यमानः ॥ ६ ॥ पट्टे तदीये जयसिंहमूरिः श्रीधर्मघोपः प्रमहेन्द्रसिंहः । सिंहप्रभाजितसिंहमूरिदेवेन्द्रसिंहः कविचक्रवर्ती ।। ७ ।। धर्मप्रभः सिंहविशेषकादः श्रीमान्महेन्द्रप्रभसरिरायः । श्रीमेस्तुझोऽमितशक्तियांश्च कीर्त्यद्भुतः श्रीजयकीर्तिमृरिः ॥८॥ वादिद्विपोघे जयकेशरीशः सिद्धान्तसिन्धु वि भावसिन्धुः ! सूरीश्वरः श्रीगुणसेवधिश्च श्रीधर्ममूतिर्मधुदीपमूर्तिः ।। ९ ।। यस्यांघ्रिपसाजनिरन्तरसुप्रसन्नात् ___ सम्यक फलन्ति सुमनोरथक्षमालाः । श्रीधर्ममूर्तिपदपनामनोजहंसः कल्याणसागरगुरुर्जयताद्धरियाम् ।। १० ।। पञ्चाणुव्रतपालकः सकरुणः कल्पद्रमाभः सतां गांभीर्यादिगुणोज्ज्वलः शुभवतां श्रीजनधर्मे मतिः । द्वे का समतादरः क्षितितले श्रीओमवंशे विभुः श्रीमहालणगोरजो वरतरोऽभून सादि सिंहाभिधः ॥११॥ तदीयपुत्रो हरपालनामा देवान नन्दोऽध स पर्वतोऽभून् । वच्छस्ततः श्रीअमरातुमिहा गान्याधिकः कोटिकलाप्रवीणः॥१२॥ श्रीमतोऽमरसिंहस्य पुत्रा मुक्ताफलोपमाः । वर्द्धमान-चापसिंह-पासिंदा अगी अमः ॥ १३ ॥ Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २९८ प्राचीनजैनलेखसंग्रहे साहि श्रीवर्द्धमानस्य नन्दनाथन्दनोपमाः । वीरादी विजपालाख्यो भामों द्दि जगहस्तथा ॥ १४ ॥ साहि श्री चापसिंहस्य पुत्रः श्रीअमियाभियः । तदङ्गजी शुद्धमती रामभीमावुभावपि ॥ १५ ॥ मंत्रीपद्मसिंहस्य पुत्रा रत्तोपमास्त्रयः । श्रीश्रीपाल - कुंरपाल - रणमला वरा इमे ॥ १६ ॥ श्रीश्री पालाजी जीयान्नारायणो मनोहरः । तदङ्गनः कामरूपः कृष्णदास महोदयः ॥ १७ ॥ साहि श्रीकुंरपालस्य वर्तक । मुसीलस्थावराख्यथ चायजिद्भाग्यसुन्दरः ॥ १८ ॥ [ एवं ] सपरिकरयुताभ्याममात्यशिरोरत्नाभ्यां साहिश्रीवर्द्धमान- पद्मसिंहाभ्यां हाहारदेशे नव्यनगरे जाम श्रीशत्रुशल्यात्मज श्री जसवंतजीविजयराज्ये श्रीअंचलगच्छेशश्रीकल्याणसागरसूरीश्वराणामुपदेशनात्र श्रीशांतिनाथप्रासादादिपुण्यकृत्यं कृतं 1 श्रीशांतिनाथ प्रभृत्येकाधिकपंचशत प्रतिमाप्रतिष्ठायुगं करापितम् । चाद्या संवत १६७६ वैशाख ३ seat द्वितीया संवत् १६७८ वैशाखशुद्ध ५ शुक्रवासरे । एवं मंत्रीश्वर श्रीवर्द्धमानपद्मसिद्दाभ्यां सप्तरुप्यमुद्रिका व्ययीकृता नवक्षेत्रेषु । संवत् १६९७ मार्गशीर्षशुक्ऋ २ गुरुवासरे उपाध्यायश्रीविजयसागरगणेः शिष्यसौभाग्यसागरैरलेखीयं प्रशस्तिर्मनमोहन सागरप्रसादान् ॥ Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखा-४५६-५९ । २९९ (४५६) ___ सं० इलाही ४८ संवत् १६५२ वैशाखवदि ६ गुरो श्रीगंधारवंदिरे समस्तसंघेन स्वश्रेयसे श्रीपार्श्वनाथविं कारितं प्रतिष्टितं च श्रीतपागच्छ भट्टारकश्रीहीरविजयसरि पट्टे मकराकरसुधाकरभट्टारकपरंपरापुरंदरवचनचातुरीचमत्कृतचित्रसकल मेदिनीमण्डलाखंडलसाहि श्रीअकबरदत्तबहुमानसमस्तसुविहितावतंस भ० परंपरापदिनीपशिनीमाणमियमद्वारकाधीविजयसेन रिभिः । (४५७) ॥ ॥ सं० १६७७ वर्प मार्गशिर्ष सित ५ चौ स्तंभतीर्थ पार्श्वनाथविवं प्रतिष्ठितं तपागच्छभट्टारकश्री५ श्रीविजयदेवसूरिभिः श्रिये गंधारवंदिरस्य । (४५८) ॥ ० ॥ सं० १६७७ गार्गशिर्षे सित ५रयौ गंधारयंदिर__ संघेन कारितं श्रीपार्थनाथ विवं. प्रतिष्ठितं तपागच्छे भट्टारक श्रीविजयसेनसरीम्बरपट्टालंकार श्रीविजयदेवसरिमिस्मपरिकरः। (१५९) श्रीमनिसुव्रतवियं प्रतिष्ठितं भहारक श्रीविजयद यमगिभिः सपरिकरः। Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३०० प्राचीनजेनलेखसंग्रह राधनपुर-प्रशस्तिः । (४६०) नमोऽहते ॥ स्वस्ति श्रियां दानविधौ सुदर्श सत्साधुसिद्धैः परिवद्धकतम् । मुप्तां हटात् कुण्डलिनी विवोध्य ध्यातं मुदेऽस्मा(*) कमिव सदास्तु ॥ १ ॥ श्रीशालिनीप्रवरधर्मविराजमानेऽ___ मानेन राधनपुरे जिनशांतिनाथः । श्रीशांतिकीर्तिसुमतिप्रतिभाप्रसादं (*) कुर्यादखिन्नविभवस्य जनस्य नित्यं ॥ २ ॥ जयति सदागमसिंधुगर्जन्तुचैनयालिकल्लोल्लः । परिपूर्णक्रियारत्नैस्तपागणो भूतले ख्यातः(*) ||३|| तत्रोद्भुतसमस्तवस्तुनिकरव्यापारसत्तां मुदा द्वैताद्वैतविनोदगोचरगता यः प्रोचिवान् वादिनां । वादे श्रीमदकव्वरोचममही(*) पालस्य सत्संसदि स श्रीमानभिजातहीरविजयसूरीशसेन्याग्रणीः ॥|| तस्य पटाम्बरे दीप्तिं तन्वंतः सूर्यसन्निभाः। श्रीमद्विजयसेना(*)ख्याः सूरयो ज्ञप्तिशालिनः ॥ ५॥ यैर्विहितः खलु वादः संसदि भूपस्य सभ्यदीपायां। दर्शितनिजप्रतापा दर्शनषडङ्केऽस्खलद्गतयः(*) ॥ ६॥ Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-४६०। ३०१ तत्पशनहरिदद्रिविकाशभानुः मृरीश्वरः सकल लक्षणलक्षितांगः । श्रीराजसागरगुरुवर मृरिवंशः सर्वांगमार्थकलनावि(अधिशुद्धबुद्धिः ॥ ७ ॥ श्रीमत्सागरगच्छनायकतयैवर्य यदीयं स्फुर त्युचः सत्त्वसमाधिशीलतपसां येषां प्रभावाः क्षिती । गर्जति(*)प्रतिपक्षदर्पदलने सामर्थ्य भाजः स्फुटं बंद्यास्ते वरमरिमन्त्रमुदिताः सद्रत्नदीपोपमाः ॥८॥ तपां च पट्टगगने रविधिवतुल्याः पट्त(तर्कदरिशीलनमुक्ततन्द्राः । श्रीवृद्धिसागर इति प्रथिताः प्रभावैः सूरीश्वराः समभवन् बहुशिष्यवर्गाः ॥ ९ ॥ तत्पधारकतया जग(*)ति प्रसिदाः (द्धाः) सिद्धा इद (व)मसरदुत्तममंत्रयाताः । सत्तकोशलबिहस्तितवादिरंदाः । क्षान्त्यादिसद्गुणसमुल्लसितोरदेहाः ॥ १०( ) | लक्ष्मीसागरसूरयः समभस्तत्यप्रदीपोद्धन ध्यानच्यातिमनमानसतया नित्यं स्वभावस्पृमः । ये व्योमादिसमस्त वस्तनिय हे मोदाद(म)मदानुग सदाक्यं कथयति ते वरनराः सरदामन्त्रीद्धराः ॥११॥ जातस्तदीयवर पट्टधरी मुनीन्द्र-. स्तिन्मांशतिन्परुचिरं ( दिनयामतीरः । कल्याणसागरगुबग्मृरिवों विधोतितपयलातरिपप्रभावः ।। १२ । Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३०२ प्राचीनलेनलेखसंग्रह सूरीश्वर समभिजात इह प्रसिद्ध(*) स्तत्पपूर्वगिरिमानुसमः पृथिव्यां । श्रीपुण्यसागरगुरुसिन्दमन्त्रः यात्रार्थसार्थविदनुत्तरतत्त्ववोधः ॥ १३॥ तघां गुरू(*णामुपदेशमाप्य प्रासादनिर्माणविधिः काकांतोऽयं । यदीयशामा बहुधा निरीक्ष्य स्वासिनो विस्मयमाप्नुवति ॥ १४ ॥ श्रीमाघमा(*)सस्य गिती मुपले भृगी तृतीयादिवसे मतिष्टां। संप्राप्तवानद्धततत्व विद्भिः (१) संभावितोत्तुंग यशाप्रकाशः ॥ १५ ॥ इतथ श्रीमालय(गीयविशालगोत्र: श्रद्धालुतां श्रीजिनधर्मत्र(त)चे । मृगभिधानः किल संदधानो निजं कुछ दीपयति स्म दीपः ॥ १६ ॥ तदीयवंशप्रथ(*)नाय जातः क्षमाभिधानः खलु पुत्ररत्नं । यदीयधर्म(मार्थसमर्थतायाः श्लाघां तनोति स्म गुरु: मुराणाम!|१७|| तद्वंशभालमु(*)कुटोपयात्रभावं प्राप्तः परं मुकृतसंततिसंग्रहाद्यः । यो राजसागरगुरांमुखतः प्रपद धर्मप्रवाधमतुलं जयताभिधानः ॥ १८ ॥ तस्यान्ययेऽजनि मुतोऽभयचंद्रनामा Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाइ:-४६०। पुत्रैश्चतुर्भिरभितः परिशोभमानः । जूटा-कपूर-जसराज-सुमेघजीति ... सन्नाम (*)भिः प्रथितकीर्तिभिरद्भुतश्रीः ॥ १९ ॥ सभ्येन झूटासुतजीवनेन सन्न्यायमार्गाप्तपवित्रलक्ष्म्या । युग्माधिकाविंशतियु(* ग्मसंख्याः कारापिताः स्वाकृतयो जिनानां सत्संगतिप्रीतिघरो समृद्धो(द्धः) कर्परनामा वणिनां वरेण्यः ।। पुत्रस्त(*)दीयो सियवंतसंज्ञः संवा(राजमानः सुकृतमभावः ।।२२।। कारापितानि बिम्बानि द्विचत्वारिंशदुधमात् । सत्पुण्य शालिना नित्यं जयवंतेन धीमता ।। २२ ।। प्रसिद्रिभाकसर्वजनेषु नित्यं सन्मार्गणानां फिल कल्पवृक्षः । वणिग्वरोऽभूजसराजनामा पु()वरतदीयोऽजनि देवजीति ।.२३।। देवजीशिशुना पुण्यशालिना सत्कलावता । मलजीकेन जैनानि विवानि निजद्रव्यतः ॥ २४ ॥ द्वाविंशतिमितान्युस्तानि कारापितान्यध । पादकाः श्रीजिनेद्राणां तथा च गुरुपादका ।। २५ ॥ कारा(पिताः संति तेन धर्मकर्मविधायिना । शाखसके(?) ततः साक्षात् गुरुदर्शनसत्फलाः ।। २६ ।। मेघजीति विविधार्थको मालधारयन्नामिनयुदिव भवः । जन्मसागर तरंड सान्निभं जैनधर्मसमुपासनं न्यधात् ॥ ७ ॥ संति पुत्रालयस्तस्य( ) मोतीचंद्र इति स्फुटं । प्रथमोऽध द्वितीयो सन् दानसिंह लामाः ॥ २८ ॥ वतीयो धनराजालयस्तत्वज्ञानागनाणव(:) । यस्यः बुद्धिस्तरीतुल्या नित्यं खलनिगनि: ॥ ६ ॥ श्रीमोतीचंद्रमानामा श्रीधनगनका। इमे कारापागामार्यान्धवा गर्गमालिनः ॥ ३० ॥ Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीनजैनलेखसंग्रह विवान्यष्टादशमोचैः कान्तिकान्तानि साविनां (?) । कामिताधिकदत्वन कल्प(*)क्षाधिकान्यपि ॥३१ ।। कारापितभिर्विविधप्रकारैविधाय संघस्य चतुर्विधस्य । अतुच्छवात्सल्यमुदारयुक्त्या विवप्रति(*)ष्ठा बहुभावपूर्वं ॥३२॥ देशस्य सर्वस्य जनान् समग्रा नाकार्य सादरममीभिरकारि भक्तिः । चतुर्विधाहारसुवस्त्रदान(*) रानंदितांतःकरणाः कृतास्ते ॥ ३३ ॥ सुविज्ञप्ताः सत्त्वैः शुचिवहुप्रतिष्टार्थकथकैः । प्रतिष्ठाया ग्रंथैः कृतपरिचयाः(*) मृरिपतयः । मुनीनां सद्ज्ञानश्रवणरसिकानां प्रियतमाः समाजे लेखानां भवति खलु येषां गुणकथाः ॥३४॥ गुरुभिस्तै(*)मुंदा शास्त्रपारंगैः सत्वसागरैः । मुरीणां सेव्यतां यातैः मूरिभिः पुण्यसागरैः ॥ ३५ ॥ वस्वकाप्टशशिसंमितवत्सरे श्री(*) मत्फाल्गु)ने प्रवरमासि वलक्षपक्षे । शुक्रे सदा विजयदेवरेवतिमे • लग्ने वृपे वहति मंगलमालिकाहये ।। ३६६*) ॥ द्वितीयायां तियो जनविंधानां सुप्रतिष्ठिता । प्रतिष्ठा विहिता न्यासध्यानमुद्रापुरस्सरं ।। ३७ ॥ श्रीमतः शां(*)तिनाथस्य चेत्ये सर्वाण्यपि श्रिये । स्थापितानि जिनेशानां विवानि विधिपूर्वकम् ॥ ३८ ॥ आचन्द्रार्कमिमाश्चि(*)रं चिरतरं जीयासुरुलासदाः श्रीजनेश्वरमूर्तयो मतिमतां मिथ्यात्वविध्वंसकाः। Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखक: १६९-१९३१ ?o यत्रोद्योतितदिदमुखाः खं इमा निति सोऽपि स्वयं मासादः स्थिरतां भजत्वाभिमतां स्वर्णादिवत्सर्वदा ॥ ३९ ॥ धात्रीतले धन्यतमं सुराणामानन्दकृत राधननामधेयं । पुरं सदा यत्र जिनेशम राज्यं बालहतनुधकार ॥४० (, । पुण्यनगरीणां शिष्यैरमृतसागरैः । कृता प्रशस्तिः शस्तेयं विलसत्सर्वमंगला | श्रियः सं० ( ४६१ ) (1) सुतचाणाक्य ॥ ० ॥ महं विजयेन स्वजायासहडादेव्याः मृर्ति (५) || भ्रातृ-मदन | सलपणसी | देवसी प्रभू संपविका(3) नां मूर्तिसहिता स्वीया मृर्ति कारिता ॥ शिवमस्तु ॥ सं. १३०९ । ( ४६२ ) (1) ॥ ० ॥ विजकुमेन स्वपितुः महं० श्रीराणिगदेवस्य मूर्ति भ्रा (2) ॥ जयसी | सोम । संग्राम | भूतिसक लानां मुनयः (क) || तथा ० मस्तु ॥ सं. १३०९ || · 14 णादेव्यामृधिकारयांनके ॥ शिव ( ४६३ ) श्रीजगद्रविभूषित स श्री नस्य श्रेयसेन्स... सं.११२४ । .....फारितः Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीनजनलेखसंग्रहे (४६४ ) सं. १९२४ श्रीब्रह्माणगच्छे श्रीजसोभद्राचार्या जसोवईनरसिंहजज्जकप्रभृतैः परिनागदेव्यो पितृमात्रोनिमित्त कारितेयं प्रतिया । (४६५) ई० ॥ संवत् १३१६ वर्षे वैशाख बदि.................... श्रीब्रह्माणगच्छे श्रीमालज्ञातीय रांतयजग्रामवास्तव्यष्ठिरा. जडसुत व्यवः लखमाश्रेयाथ मुत० हरिपालेन श्रीमहावीरदेवस्य विवं कारितं । प्रतिष्टितं श्रीविमलसूरिभिः । भद्रं भवतु ।। (४६६ ) ९ संवत् १६५७ वैशाख सुदि १० श्रीथारापद्रीयगच्छे श्रीशालिभद्रम सुभद्रासुतया ठ० रघुकया स्वात्मदुहितुः मृहवायाः – (श्रे)योथै रातइजस्थ ॥ छ || श्रीसुपादेवविवं कारितमिति ॥ (४६७ ) ९ संवत् ११५७ वैशाख मुदि १० श्रीधारापद्रीयगच्छे श्रीशालि भद्रसूरी..............................श्रेयोथै रातइजस्थपावनायविं कारितमिति ॥ छ ।। (४६८) संवत् ११७० वर्षे वैशाख मुदि ७ श्रीब्रह्माणगच्छे श्री. शालिभद्राचार्यधु । गोवर्द्धन श्रावकेण निजजन श्रेयोथे............ .............मंगलं महाश्री ।। Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ खादः १६-१७३ । (४६९ ) ई०॥ संवत् १३०२ वर्षे ज्येष्ठ वदि २ गुरौ सलवणपुरे श्रीशांतिनाथदेवचैत्ये पंडितश्रीरायकीतिश्रेयोर्थ पंडिन रासच. , न्द्रेण श्रीपार्श्वनाथविंचं सपरिकर कारितं । मंगलं महाश्रीः ।। (४७०) . सं१३३: चैत्र वदि ! --] शनी श्रीयमाण गर्न सलपणपुरे श्रीशांतिनाथचे त्ये श्रीजगपाल श्रेयाथै सुनगोलाकन श्रीसपासचिव कारितं । प्रतिष्ठिनं श्रीन जगमसिभि: ।। (४७? ) दः ॥ संवत १३२६ वर्षे माघ यदि २ वा श्रीमत घटीवास्तव्य श्रीश्रीमाल जातीय श्रेल यशोधवलांगजपिन श्रे० वीशल श्रेयायें तत्पुल कुमरपिहन श्रीगांनिनायविंयं कारितं प्रतिष्ठितं श्रीनागेंद्रगडे श्रीसोमप्र परिभिः ॥ 5 ॥ मंगलं महाश्रीः ॥॥॥ ( १७२ । सं. १:३० व चत्र यदि ७ सनी श्री नाराजगन, भ्रातृरत्नश्रेयाय दो पदमेन किं मारिन । मनिष्टिन श्रीवीरमरिभिः ।। सं. १३४९ मंत्र नदि ६ वी श्रीमान श्री श्रीमालातीय थे जगवारण पानी --- -~~विक श्रीनेमिनाथविर कारिन । मानिनि श्रीजनगमान Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीन जैन लेखसंग्रहे ( ४७४ ) सं० १३३० चैत्र वादे ७ शन श्रीहारीजगच्छे व्य० उदयपालसुत व्य० धणपालमुतजयपालेन लघुभ्रातृ पाता श्रेयोऽर्थ सलक्षणपुरे देवश्रीशांतिनाथ चैत्ये श्रीमहावीरविं कारितं प्रतिष्टितं श्रीगुणभद्रमृ रिशिष्येन ॥ छ ॥ ३०८ ( ४७५ ) सं० १३४७ ज्येष्ठ यदि २ श्रीब्रह्माणच्छे श्री. श्रेयोऽर्थ श्रीमालज्ञातीय...... श्रीनेमिनाथविवं कारितं ॥ ( ७६ ) ********....... ........ ९ सं० १३३० वर्षे चैत्र वदि ७ शन सलपणपुरे श्रीश्रीमालज्ञातीय ट० पदमत्रेयोर्थं सुत पाव्हणेन श्रीनमिनाथबिंबं कारितं प्रतिष्टितं श्रीवीरसूरिभिः ॥ ( ४७७ ) ****** सं० १३५५ वर्षे वैशाख वदि .... श्रीहारोजगच्छे पल्लीवालज्ञातीय श्रे० जड़ताश्रेयोऽयं सुतश्रोचन्द्रप्रभविवं कारितं प्र० श्रीसूरिभिः ॥ ( ४७८ ) सं० १३३० वर्षे चैत्र वदि ७ शनौ सलखणपुरे श्रीशांतिनाथचैत्ये श्रीश्रीमालज्ञातीय थे० माणिकभार्या थे० सोनू श्रेयोऽर्थं सुत....... ..... श्रीसुमतिनाथवित्रं कारितं । प्रति० श्रीब्रह्माणगच्छे श्रीवयरसेणोपाध्यायमिश्रः ॥ छ ॥ Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- लेखाङ्कः- ४७४-१८३ । ३०९ (४७९ ) ९० ॥ संवत् १३३० वर्षे चैत्र वदि ७ शनौ श्रीब्रह्मा णगच्छे श्रीश्रीमालज्ञातीयपितृमहणसिंहभ्रातृ...........श्रेयोर्थ सुतमूलदेवेन श्रीमहावीरविंबं कारितं । प्रति० श्रीवीरसूरिभिः ॥ छ । ( ४८० ) १ सं० १३३० वर्षे चैत्र वदि ७ शनी श्रीब्रह्माणगच्छे श्रीश्रीमाल ज्ञातीयपितृश्रेः महघाभ्रातृ...............योः श्रेयोथ सुतमहिपतिना श्रीअरनाथविवं कारितं । प्रतिष्ठितं श्रीजज्जुगसूरिभिः ॥ ( ४८१ ) ... संवत १३४० वर्षे श्रीब्रह्माणगच्छे मातृरूपिणीवाइनाइकीबाइकपूरीमालदेविपुण्यार्थ श्रीविवानि कारितानि प्रति श्रीमुनिचन्द्र भूरिभिः । ... (४८२ ) संवत् १३४७ वर्षे श्रीब्रह्माणगच्छे मातृ रूपिणीवाइ नाइ. किवाइ कपुरी मालदेविपुण्यार्थं बिंबचतुष्कं कारितं प्रति श्रीमुनिचन्द्रसूरिभिः ॥ (४८३ ) . १ सं० १३३१ मोढज्ञातीय परी० महणाकेन निजमाता --- जाल्हणदेवि श्रेयोऽर्थ श्रीपार्श्वनाविवं कारितं ॥ प्रतिष्ठितं श्रीजाल्योधरगच्छे श्रीहरिप्रभसूरिभिः । Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ ३१० प्राचीनजैनलेखसंग्रह (४८४) ... ई० ॥ संवत् १३४९ वर्षे चैत्रवादि ६ रचौ मोढज्ञातीय परी० पूनासुत परी० तिहुणाकेन भ्रातृमहणाश्रेयोऽर्थ श्रीम हावीरविवं कारितं ॥ प्रतिष्ठितं श्रीजाल्योधरगच्छे श्रीदेवसूरिसंताने श्रीहरिभद्रमुरिशिष्यैः श्रीहरिप्रभमूरिभिः ॥शुभं भवतु।। ( ४८५ ) ९० ॥ सं० १३३३ वैशाखसुदि ११ व्य० सोमाश्रेयोऽर्थ सुतन्य० खीमाकेन श्रीनेमिनाथविवं कारितं । प्रति । श्रीशील. भद्रसूरिभिः ॥ (४८६ ) सं० १३३८ ज्येष्ठव २ शुक्रे ठ० वोना सु (०) सूरा वाया या (१) संसारदेव्या आत्मार्थं श्रीआदिनाथ............... ... (४८७ ) द० ॥ संवत् १३०५ वर्षे वैशाखसुदि ५--में श्रीब्रह्माणगच्छे सलक्षणपुरे श्रीशांतिनाथदेवचैत्ये महं० साम्बत श्रेयोऽर्थ सुतमहं० चाहडेन निजलघुभ्रातृमहं० अभयसिंहमहं. रतनविजयपाल जगपालसहितेन श्रीरिषभदेवविवं कारितं ॥ प्रतिष्ठितं श्रीचीरसूरिभिः ॥ (४८८ ) सं० १३४३ वर्षे वैशाखमासे श्रीनागेन्द्रगच्छे --क शातीय ट० पाल्हण ठ० चारिणदेवि श्रेयोऽर्थ राणसिंहन विवं कारितं प्रतिष्ठित श्रीमहेन्द्रसूरिभिः ।। Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः-४८४-४९३ । ( ४८९ ) संवत् १३४३ वर्षे श्री केशज्ञातीय मातृलक्ष्मी श्रेयोऽर्थ सुतविजपाल तथा वीसलवी गांगाप्रभृतिभिः विवं कारितं । प्र० श्रीहारीजगच्छे श्रीशीलभद्रसूरिभिः ॥ ३११ ( ४९० ) सं० १३३० वर्षे चैत्रसुदि ७ शनौ संलपणपुरे श्रीशांति नाथदेवचैत्ये श्रेष्ठजाजाथेयोऽर्थं सुतसींधलेन विं कारापितं प्रतिष्ठितं श्रीजज्जुकसूरिभिः ॥ ( ४९१ ) सं० १३३० चैत्रवदि ७ शनौ हारीजगच्छे प० आसपाल सुत धीमान फुइ गांगश्रेयोऽर्थं श्रीनमिननाथर्विवं कारितं प्रतिष्ठितं श्रीशीलभद्रसूरिभिः ॥ ( ४९२ ) सं० १३३० वर्षे चैत्रवदि ७ शनौ सलपणपुरे पिता श्रे० जेसल माता पाल्हणश्रेयोऽर्थं सुतप्रतापसिंहेन चिंवं कारापितं । प्रतिष्ठितं श्री उदयदेवसूरिभिः ॥ ( ४९३ ) ६० ॥ सं० १३३० वर्षे चैत्रवदि ७ शनौ प्राग्वाटज्ञातीय म० राजसीह सुत महं० चाचाकेन पुत्र महं० धनसिंह थेयोऽयं श्रीसंभवनाथवि कारितं प्रतिष्ठित श्रीमुनिरत्नसूरिभिः ॥ Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीन जैन लेखसंग्रहे ( १९४ ) ० ॥ सं० १३१० वर्षे चैत्रवदि १३ गुरौ सत्क्षणपुरे श्रीशांतिनाथ चैत्ये चाणावास्तव्य भां० ताहडसुतसिंघा केन पुत्र पद्मश्रेयोऽर्थे श्रीचन्द्रस्वामिविवं कारितं ॥ छ ॥ छ ॥ मंगलमस्तु || ३१२ ( ४९५ ) सं० १३११ वर्षे चैत्र वदि.........बुधे भिलवास्तव्यश्रीमाग्वादज्ञातीय श्रे० वयरसिंहभार्याजयतश्रेयोऽये सुतजयत सिंहेन श्री अजितनाथवित्रं कारितं ॥ ( ४९६ ) नाथचैत्ये १ सं० १३३० चैत्र वदि ७ गनौ सलषणपुरे श्रीशांतिडीसावालज्ञातयिथे० सोभासुत ० भीमसीहभार्या श्रे० श्रीजाल्हणसुता उ० मृहवपुण्यार्थे सुत उ० साजणसीन श्रीशीतलनाथविवं कारितं प्रतिष्ठितं मृरिभिः ॥ ( ४९७ ) सं० १३३० वर्षे चैत्र वदि ७ शन श्रीब्रह्माणगच्छे सलपणपुरे श्रीमालज्ञातीय श्रे० जसरा सुन देवधरथेयोऽर्थं भ्रा झाजणेन श्रीसुविधिनाथविवं कारितं प्रतिष्ठितं श्रीजज्जकसूरिभिः ॥ ( १९८ ) ॥ ९ संवत् १३३४ वर्षे राव सुदि १० वीं यीयारागच्छे सलपणपुरे श्रीसर्वदेवसूरि संताने श्रीश्रीमालज्ञातीयभां....................सुत लुणसी केन भगिनीश्रीसुहश्रेयोऽ सुविधिनाथस्य परिकरकारितः वियं च कारितं ॥ B 2.. Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्क ४९७--९०० ३१३ ९॥ सं० १३३१ वर्षे वैशाप सुदि १५ बुधे जाल्योधरगच्छे मोढवंशे श्रे० यशोपालसुत ठ० पुनाकेन मातृमाल्हाण श्रेयोर्थ विमलनाथविवं कारितं प्रतिष्ठितं श्रीहरिप्रभसूरिभिः ॥ ( ४९७ ) सं० १६६६ वर्षे पो० व० ८ रवौ श्रीशंखेश्वर पार्श्वनाथपरिकरः अहम्मदावाद वास्तव्य सा० जयतमाल भा० जीवादेसुतपुण्यपालकेन स्वश्रेयसे कारितः प्रतिष्ठितश्च श्रीतपागच्छे भट्टारक श्री हरिविजयसूरीश्वरपट्टोदयाचलभासनभानुसमानभट्टारकश्रीविजयसेन सूरीश्वर निर्देशात् तत् शिष्यश्रीविजयदेवसूरिभिः श्रीमति राजनगरे | इति शुभम् ॥ ( ४९८ ) १२३८ वर्षे माघसुदि ३ शनौ श्रीसोमप्रभसूरिभिर्जिनमातृ- भ्यां राजदेवारत्नाभ्यां P कल्याणमस्तु पट्टिका प्रतिष्ठिता स्वमातुः.... श्रीसंघस्य ॥ DR. *** .......... 10.000 ******** ( ४९९ ) संवत् १३२६ वर्षे माघवदि २ खौ श्रीब्रह्माणगच्छे श्री. श्रीमालज्ञातीय. . सुतजाल्हाकेन श्रीनेमिनाथविवं चतु विंशतिपट्टसहितं .. 0 9000 . प्रतिष्ठितं श्रीबुद्धिसागर सूरिभिः । ***** St ( ५०० ) सं० १३२६ वर्षे माघवदि २ रवौं श्रीब्रह्माणगच्छे श्रीश्रीमालज्ञातीय ... .... .... श्रेयोऽर्थं सुतजाल्हाकेन श्रीआदि : नाथविवं चतुर्विंशतिपट्टसहितं कारितं । प्रतिष्ठितं श्रीबुद्धिसागर - सूरिभिः । मंगलमस्तु । ४० Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीन नलेखसंग्रहे. देवसूरिशिष्य श्रीयशोदेवमूरिणां मूर्ति..............कारापिता प्रतिष्ठिता श्रीशांतिसूरिभिः । ( ५०९ ) एर्द० ॥ संवत् १३४९ वर्षे चैत्रवदि ६ रवी श्रीब्रह्माणगच्छे अरिष्टनेमिदेवजगत्यां श्रीजज्जगसूरिभिः स्वकीयगुरुभ्रातृपंडि० रतनस्य मूर्तिः कारिता प्रतिष्टिता च शुभं भवतु । पं. जसचं । पं० वयजा। पं०वीका। (५१० श्रीचापोत्कटवंशोद्भव महाराजश्रीवनराजगुरु श्रीनागेंन्द्रगच्छे श्रीशीलगुणसूरिशिष्य श्रीदेवचंद्रसृरिमृतिः । ( ५११) (1) एर्द ०|| सं० १६६२ वर्षे वैशाखसुदि १५ सोमे पत्तन वास्तव्य वृद्धशाखीय प्राग्वाटजातीय दो० शंकर भा० वाहलीनाम्न्याः मुत दो० कुंधरजी भ्रातृव्य दो० श्रीवंत भा० अजाई सुतं दो० लालजी पुत्र रतनजी प्रमुखयुतया स्वश्रेयोर्थम् वृहत्तपा (8) गच्छेश शीलादिगुणधारक भ० श्रीमविर म० श्रीयाणंदविमल सुंरिपट्टप्रभाव (4) क श्रीविजयदानमूरिपट्टालंकाराणां स्ववचोरंजितभी- अकवरपातिसाहविहितसर्वजीवाभयदान Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाङ्कः–९०९-१२ ११७ (5) प्रवर्तनश्रीशत्रुंजयादिकरमोचनादिविदितयशसां लुंपाकमतेश ऋ० मेघजीनाम्नो दत्तदीक्षाणां भट्टारक- (6) श्रीहीरविजयसूरिणां मूर्तिः का० प्र० च तत्पट्टालंकार कारिभिः पातिसाह श्री अकबर सभालब्धजयवादम - (7) नोहारिभिः गोष्टषभमहिषीमहिषवधमृतध नादानवं दिग्रहणनिवारक फुरमानधारिभिः भट्टारकश्री ६ महोपाध्यायश्री सोमविजयगणिअवजीममुखसकल संघन ( 8 ) श्रीविजय सेनसूरिभिः परिवृतैः पत्तनादिमहं० वंद्यमाना चिरंनन्दतात् || ( ५१२ ) ( 1 ) एर्द० ॥ संवत् १६६४ वर्षे फाल्गुनशु० ८ शनौ पत्तन - वास्तव्य वृद्धशाखीय माग्वाटज्ञातीय दोसी शंक d ( 2 ) र भा० वाहलीनाम्न्या भ्रातृव्य दो ० श्रीवंत भा० अजाईसुत दो० लालजीसुत रतनजी प्र• (9) कुटुंबयुतया स्वश्रेयोर्थ तपागच्छाधिराजश्रीहीर विजयसुरिपट्टालंकारपातसा (4) हिश्री अकब्बरसमालब्धजयवाद गॉवलावदमाहिषीमहिष प्रमुखवधमृतस्वा- D (5) दाननिवारक प्रतिबोधिताने कनरे संप्रातिर्विजयमान श्री विजयसेनसुराश्वराणां (6) मूर्तिः कारिता प्र० च तत्पट्टालंकारहारश्रीविजयदेवसू-रिभिः । इति भद्रम् ॥ . - Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीन जैन लेखसंग्रहे ( ५१३ ) (1) ए० ॥ संवत् १६६४ वर्षे फाल्गुनशु० ८ शनौ पचनवास्तव्य वृद्धशाखीय प्राग्वादज्ञातीय दोसी शंकर भा० वा ३१.८ • (2) हलीनामन्या भ्रातृव्य दो० श्रीवंत भा० अजाईमुत लालजी सुत रतनजी प्रमुखकुर्डवयुतया स्वश्रेयो (3) र्य तपागच्छाधिराजश्री हरिविजयसूरिश्वरपट्टप्रभावकभट्टाएक श्रीश्री (4) श्रीविजयसेनसूरिपत्र पूर्वाचल सहस्र करानुका रिशीलादिगुणगणाळं (5) कृतगात्र भट्टारकपुरंदर संप्रतिविजय मानयुवराजपदधारकाचार्य - (6) श्री ५ श्रीविजयदेवसूरीश्वराणां मूर्तिः कारिता प्रतिष्ठापिता च गीतायैः । (7) मं० अवजी प्रमुख संघभट्टारकण बंद्यमाना चिरं जीयादिति भद्रम् ॥० ॥ ( ५१४ ) (1) एर्द || संवत् १७०९ वर्षे फाल्गुनशुदिवतीयायां रविवारे तपागच्छाधिरा (2) जभट्टारकश्री ५श्रीहीर विजयसूरिपट्टा लंकार भट्टारकपातिसाहीजहांगीर Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाझ ५:१३-१६ । ३१६ (3) प्रदत्त जहांगिरीमहातपाविरुदधारकसकलसुविहितसाधु . परंपरा(4) पुरंदरश्रीविजयदेवसूरीश्वरे विजयिनि सति पट्टव्य - वस्थापि(5) तमेदपाटदेशाधिराजराणाश्रीजगसिंहमतिबोधदायक(6) आचार्यश्री ५ श्रीविजयसिंहसूरीश्वराणां पादुका का रिता श्री(7) पत्तनवास्तव्य ओसवालज्ञातीय संघवी रता सुत सं० मानसिंह (8) भार्या वा० माणिकदेनाम्न्या पुत्री नागवाई कल्याणवाई सा• उग्रसेन(9) सहितया श्रेयोऽर्थ प्रतिष्ठिता भाट्टरकश्रीविजयदेवसरि . निर्देशात् महो(10) पाध्यायश्री ५ श्रीभानुचन्द्रगणिशिष्यपंडितश्रीविवेकचन्द्र गणिभिरिति मंगलम् ।। ( ५१५ ) सं० १७१३ वर्षे माधशुक्ल ७ दिने श्रीतपाच्छे सार्वभौमभट्टारकश्रीविजयसेनसूरिपट्टालंकारभट्टारकश्रीविजयदेवसूरीश्वराणां पादुका व्य० रामसिंह चांपसी कारिता। प्रतिष्ठिता : च. भट्टारकश्रीविजयप्रभसूरीन्द्रनिर्देशात् श्रीदीपसागरगणिनेति ॥ . ... ............ Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीन जैन देखसंग्रहे ( ५१६ ) (1) सं० १४५२ वर्षे वैशाख शुदि ३ बुषे श्री केशगच्छे श्रीककुदाचार्यसं ३२.० (2) ताने श्रीककसूरीणां मूर्तिः श्रीसंघन कारिता प्रतिष्ठिता श्रीदेवगुप्तसूरिभिः ॥ ( ५१७ ) (1) संवत् १४३० वर्षे उकेशवंशे षटगोत्रे द्या० सीवर ग्रा० प्रमुद्दर पु० का (2) (2) यमा सा० हंसराज प्रभृतिभिः पुत्रैः पौत्रै.......... ( ५१८ ) (1) सं० १३३० वर्षे वैद्याखमुद्री ९ सोमे श्रीब्रह्माणगच्छे श्रीश्रीमालज्ञातीय ८० सांगा भा० (3) (2) ० माल्दणीदेवी श्रेयो उ० सांगाकन श्रीनेमिनाथविवं कारापितं ८० सांगामृर्तिः [ च कारिता प्रतिष्ठिता ] श्रीजज्जकसूरिभिः । (3) ३० सांगा भा० उ० सुजाण - ( ५१९ ) ● (1) [ संवत १३३ वर्षे ] वैशाख सुदी ९ सोमे श्रीब्रह्मानगच्छे श्रीमालज्ञातीय ८० सांगा भार्या २० सुजाणदेवी + $11 41.6 ....... .३०, प्रभृतिभिः श्रीशांतिनाथचिंव कारापितं • प्रतिष्ठितं श्रीमज्जग सूरिभिः ॥ **** 29 *** अग्रतपाव जगमाळ जसपाळ Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कखाई ५१९-९२१ ( ५१९ ) (1) संवत् १३०१ वर्षे वैशाखसुदि ९ शुक्रे पूर्वमांडलिना स्तव्य - मोढज्ञातीय- नागेंद्र (2) सुत - श्रे० जालणपुत्रेण श्रे० राजुकुक्षीसमुद्भूतेन केन संसारासार.. ... too. ... FOOD ********** ३२१ (3) योपार्जित वित्तेन अस्मिन् महाराजश्रीवनराज विहारे निजकीर्तिवल्लीवितानं...... GOD PEO ( 4 ) कारितः तथा च श्रीआशाकस्य मूर्तिरियं सुत ठं० अरिसिंहेन कारिता प्रतिष्ठिता ... ....... (5) संबंधे गच्छे पंचासराविषे श्रीशी लग (गु) णसूरि सन्ताने शिष्य श्री ............ ....... (6) देवचन्द्रसूरिभिः || मंगलमहाश्री : || शुभं भवतु ॥ ( ५१० ) ... 1006 .. सुत सा० तेजपालनाम्ना भार्या अपु पुत्र सा० विद्याधर सा० लक्षुआ प्रमुखपरिवारयुतेन स्वश्रेयसे श्री सुपार्श्वविं कारितं प्रतिष्ठितं च श्रीतपागच्छे भ० श्रन विमलसूरिपट्टालंकार भ० श्रीआनंदविललूरिपट्ट लुकुटमणि भ० श्रीविजयदानसूरिपकोटी र हार भट्टारक श्रीहीर विजयसूरिपट्टमकराकरसुधाकरभट्टारक परंपरा पुरंदर सुविहितं ( ५२१ ) संवत् १४२९ वर्षे माघवदि ०) सामे श्रीकालिकाचार्य ४१ ...... $ Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १२२ प्राचीन नलेखसंग्रहे सन्ताने श्रीभावदेवाचार्यगच्छे श्रीविजयसिंहसूरि पट्टालंकार श्रीवीरसूरीणां मूर्तिः श्रीजिनदेवसूरिभिः प्र० (५२२ ) 1. संवत् १३६१ फाल्गुणशुदि ३ गुरुबारे अद्येह श्रीसर स्वती........श्रीमचन्द्रकुले........वंसा(१)चार्य श्रीवर्द्धमानसंताने साध्वी मलयसुंदरी शिष्यणी वाई मुहब आत्मश्रेयसे श्रीअंबिकादेवीमूर्तिः कारापिता श्रीसोमसूरिशिष्यः श्रीभावदेवमूरिभिः प्रतिष्ठिता ॥ छ । ( ५२३ ) संवत् १३४९ चैत्रवदि ६ अनी श्रीवायटीयगच्छे श्रीजि. नदत्तसूरिशिष्यपंडितश्रीअमरचंद्रपूर्तिः पं० महेंद्रशिष्यमदनचंद्राख्या(ख्येन) कारिता शिवमस्तु ।। (५२४ ) संवत् १३३४ वैशाखबदि ५ श्रीजिनदत्तरिमूर्तिः श्रीजिनेवरसूरिशिष्यश्रीजिनप्रबोधनसरि.......... (५२५) श्रे० जयता ।....संवत् १३३० वर्ष वैशाखसुदि १४ बुधे श्रीरामणवसहीचंत्ये श्रीमाली............ - ( ५२६ ) .. ... . वायडीयगच्छे श्रीनेमिचंद्र उपाध्याय पं०........ Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाक ५२८-५३२ ३२३ (५२७) .. वायडीयगच्छे श्रीऊजिल उपाध्याय पं० हेमगणि....... . ...नमितं । (५२८ ) सं० १३७३ जेठशुदि १२ सोमे समस्तयुवराज ( ? ) पाटकसंघेन सैद्धान्तिकश्रीविनयचंद्रसूरीणां मूर्तिः कारिता प्रतिष्ठिता श्रीशुभचंद्रसूरिभिः । भद्रमस्तु । ( ५२९ ) ......अमरादे पुत्र से० कल्याणजी नामना तपाभट्टारकश्रीविजयदेवसूरीशपट्टप्रभाकरभट्टारकश्रीविजयसिंहसूरीणां मूर्तिः (५३० ) संतत् १२९४ वर्षे श्री --- गच्छे श्रीसिद्धिसागरस्य संताने श्रीसिद्धसेनसूरिपट्टे श्रीदेवभद्रसूरीणां मूर्तिः श्रीमलयचंद्रसूरिशिष्यश्रीशील..........कारिता प्र० (५३१ ) - संवत १४३३ वर्षे आषाढसुदि १० बुधे श्रीनाणकीयगच्छे श्रीसिद्धसेनसूरिगुरोमूर्तिः श्रीधर्मेश्वरसूरिभिः कारापिता शुभं। ( ५३२) संवत् १६७३ वर्षे पोषकृष्णपंचमी शुक्रे श्रीपत्तननगर ___ वास्तव्येन बृहवशाखायां श्रामीकायज्ञावाय दो० धनजी भार्याऽ.. Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीन जैन लेखसंग्रहे E दो तोकेन भार्या सजल प्रमुख कुटुंबयुतेन स्वयले श्रीदेवपरिकरः कारितः प्रतिष्ठितथ तपागच्छे भट्टारकपुरंदर भट्टारकथीहीरविजयसूरीश्वर शिष्यभट्टारक श्री विजयसेन सूरीश्वरपट्टालंकारहारानुकारिभिट्टारकप्रभूभट्टारकश्रीविजयसेनसूरिभिरितिभद्रम् ॥ ૨૨ ( ५३३ ) अथ शुभं संवत्सरे संवत् १७७८ वर्षे मासोत्तमश्रीभाद्रपदमासे शुक्लपक्षे ८ तिथौ रविवासरे श्री पूज्य श्रीपास चंद्रसूरिजी - नाछत्रवपयंत्र भट्टारक श्रीनेमिचंद्रसूरिजी विजयराज्ये श्रीअणहिलपुरपत्तने समस्तश्रीसंघेन मंगळायै कारापिताः श्रीरस्तु ॥ २ ॥ ( ५३४ ) श्रीपार्श्वनाथ भीडभंजनजी संवत् १८४४ वैशाख सु० १० गुरौ श्रीवारेजावास्तव्यसमस्तसंधेन कारिता श्रीविजयलक्ष्मी सूरिभिः प्र० । ( ५३५ ) संवत् १८८१ ना वैखाखसुदि ६ रवौ अजितनाथ ( : ) प्रतिष्ठित (:) भट्टारकश्री आणंद सोमसूरिभिः तपागच्छे | ( ५३६ ) संवत् १६६१ अलाइ ५० वर्षे श्रीअन्वरविजयिराज्ये वैशाख ११. शुक्रे ओसवालज्ञातयिनवलक्खागोत्रे सा० Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखाक ५३७-५,३९ । ३२५ टोकरभा० दया सुत वाधा भा० पार्वती पुत्ररत्न सा० पु० (१) रत्नपाल भार्या हंसाई ताभ्यां स्वपुण्याय श्रीशान्तिनाथविवं कारितं प्रतिष्ठितं श्रीवइत्खरगच्छे श्रीजिनसिंहभूरयस्तत्पट्टालंकारश्रीजिनचंद्रसारिभिः ।। ही ॥ (५३७) सं० १३५६ ज्येष्ठशुदि १५ शुक्रे ठ० छाड़ा व्यवल्ह (१) तथा ठ० कुमारदेवीमूर्तिसमं कारिता प्रतिष्ठिता च । ( ५३८ ) संवत् १६८१ वर्षे ज्येष्ठवदि ९ गुरुवासरे श्रीअहम्मदपु. रवास्तव्यवृद्धशाखीयडीसावालज्ञातीय सा० चीरा भार्या वाई सुहडदे पुत्रेण सा० वर्धमान --- बाई वइजल पुत्र सा० - लजी प्रमुखकुटुंबयुतेन स्वश्रेयोऽथ सपरिकर श्रीशांतिनाथविवं कारितं सा. श्रीशांतिदासप्रतिष्ठायां पतिष्ठापितं प्रतिष्ठितं च तपागच्छे भ० श्रीविजयदेवसूरिवारके महोपाध्यायश्रीविवेकहर्षगणानामनुशिष्यमहोपाध्यायश्रिीमुक्ति सागरगणिभिः श्रियेस्तु ॥ शुभं भवतु ॥ ' ( ५३९ ). .. ॥ सं० । १८५४ माघवदि ५ भौमे । श्रीविजयानंदसरिगच्छे वारेजानगरवास्तव्यश्रीश्रीमालि ज्ञातीयवृद्धशाखीयसा । नानचंद सीवचंद नाम्ना पार्श्वनाथविवं. का । श्रीविजयलक्ष्मीसूरिगच्छे प्रतिष्ठितं .... . Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३२६ प्राचीनजैनलेखसंग्रहे, (५४०) (1) ॥ द० ॥ श्रीगणेशाय नमः ॥ स्वस्ति श्री म जिनेन्द्राय सिद्धाय परमात्मने । धर्मतत्त्वप्रकाशाय ऋपभाय नमो नमः ॥ संवत् १७३२ वर्षे शाके १५८७ प्रवर्तमाने । वैशाखशुक्ल सप्तम्यां । गुरौ पुष्यनक्ष(2) त्रे । श्रीमेदपाटदेशे । श्रीवृहत्तटाके श्रचि(चित्रकोटपति सीसोदीयामोत्रे महाराणाश्रीजगतसिंहजी तद्वशोद्धरणधीरमहाराजाधिराजमहाराणाश्रीराजसिंहजी विजय राज्ये । श्रीवृहत् ओसवालज्ञातीय (3) सीसोदीयागोत्रे सुरपुसथा( ? )वंशे संघवी श्रीतेजाजी तद्भार्या नायकदे तत्पुत्र सं० श्रीगजूजी तद्भार्या गौरीदे तत्पुत्र सं० राजाजी तद्भार्या रयणदे तयोः पुत्राश्चत्वारः प्रथमपुत्र सं० श्रीउदाजी तद्भार्या मालवदे तत्पुत्र सं० श्रीसुंदरदासजी (4) तद्भार्या सोभागदे अमृतदे तद्भातृ सं० सिंघजी तद्भा० साहिवदे तत्पुत्र ऋपभदासजी द्वि० भा० सुहागद सं० राजाजी द्वितीय पुत्र सं० हुदाजी तद्भार्ये दाण्डमद जगरूपदे तत्पुत्र सं० वपूजी तद्भार्ये पारमदे बहुरंगदे सं० राजाजी तृतीय (5) पुत्र सं० देदाजी तद्भार्या सिंहरदे कारदे पुत्र सुर ताणजी तद्भायर्या सुणारमदे । सं० राजाजी चतुर्यपुत्र सं० दयालदासजी तद्भार्ये सूर्यदे पाटमदे पुत्र सांवल Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " लखाङ्क: - ४१-१४३ । ३२.७ दासजी तद्भार्या मृगादे समग्र परिवारसहितौ श्री ऋषभ देव....... .................... (6) श्रीविजयगच्छे श्री पूज्यकल्याणसागर सूरीन्द्रास्तत्पट्टे श्री पूज्य श्री सुमतिसागरसूरिवरतत्पट्टे श्रीआचार्यश्रीविजयसागर सूरिभिः श्री ऋषभदेवविवं प्रतिष्ठितं ॥ श्रीसंडे र गच्छीय भट्टारक श्रीदेवसुन्दरस्य । श्रीरस्तु | ( ५४१ ) संवत् १६८२ वर्षे ज्येष्ठवदि ९ गुरुवासरे श्री अहिमदावादनगरवास्तव्यश्रीओसवालज्ञातीय सा० सहसकिरणभार्यया वाई कुँअरि नाम्न्या स्वश्रेयोर्थ श्रीमुनिसुव्रतस्वामिविव कारितं सा० शांतिदासकारितप्रतिष्ठायां प्रतिष्ठावितं प्रतिष्ठितं श्री तपागच्छे भट्टारक श्रीविजय सेनसूरश्विरपट्टालंकारभट्टारकश्रीविजयदेवसूरिवार के महोपाध्यायविवेकहर्षगणीनामनुशिष्या ( प्यैः ) महोपाध्यायश्रीमुक्तिसागरगणिभिः || ५४२ ) संवत् १६८२ वर्षे ज्येष्ठवदि ९ गुरौ अहिमवादन गरे ओसवालज्ञातीय सा० श्रीशांतिदास भार्यया श्रीआदिनाथविव प्रतिष्ठापितं प्रतिष्ठितं च तपागच्छे महोपाध्याय श्रीमुक्ति सागर.... .................. ( ५४३ ) (1) दं० ॥ स्वति श्रीविक्रमसंवत् १२८५ वर्षे फाल्गुणशुदि २ रवौ । श्रीमदणाहिलपुरवास्तव्यप्राग्वाटान्वमसूत ठ० Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३२८ प्राचीन नलेखसंग्रहे. श्रीचण्डपात्मज ठ० श्रीचंडप्रसादांगज ४० श्रीसोमतनुज ठ० श्रीआशाराजनन्दनेन ठ० कु(2) मारदेवीकुक्षीसंभूते ठ० श्रीलुणिग महं० श्रीमालदेवयो रनुजेन महं० श्रीतेजःपालाग्रजन्मना महामात्यश्रीवस्तु. पालेन आत्मनः पुण्याभिवृद्धये इह श्रीतारंगकपर्वते श्रीअजितस्वामिदेवचैत्ये श्रीआदिनाथदेवजिनर्विवालंकृत खत्तकमिदं कारितं प्रतिष्ठितं श्रीनागेन्द्रगच्छे भट्टारक' श्रीविजयसेनसूरिभिः ॥ (५०१ ) ॐ ॐनमः सिद्धभ्यः ॥ आसीनिर्वतकान्वयेकतिलकः श्रीविष्णुसूर्यासने श्रीमत्काम्यकंगच्छतारकपथश्वेतांशुमान् विश्रुतः । श्रीमान् सूरिमहेश्वरः प्रशमभूः श्वेताम्बरंग्रामणी राज्ये श्रीविजयाधिराजनृपतेः श्रीपथायां पुरि ॥ ततश्च- नाशं यातुं शतं सहस्रसहितं संवत्सराणां द्रुतं - म्यामा (मामा) भाद्रपदः स भद्रपदवी मासः समारोहतु। - सास्यैव क्षयमेतु सोमसहिता कृष्णा द्वितिया तिथि: पञ्चश्रीपरमेष्टिनिष्ठहृदयः प्राप्तो दिवं यत्र सः॥ अपि च कीर्तिर्दिकरिकान्तदन्तंमुसलमोद्भुतलास्यक्रम · कापि कापि हिमाद्रिभू........महीसोत्मासहासस्थितिम् । Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लेखा:-१४९-६४.७ । ३२९ काप्यरावणनागराजजनितस्पर्धानुबन्धोध्दुर ... . भ्राम्यन्ती भुवनत्रयं त्रिपथगेवाद्यापि न श्राम्यति ॥ सं० ११०० भाद्रपदि २ चन्द्रे कल्याणकदिने प्रशस्तिरियं साधुसर्वदेवेनोत्कीर्णेति ॥ : . . बाबरीयावाडलेखाः॥ ... ( ५४५ ) ० ॥ सं० १३०० वर्षे वैशाखवदि ११ बुधे सहजिगपुरवास्तव्यपल्लीजातीय ठ० देदा भार्या कडूदेवीकुक्षिसंभूत परी० महीपाल महीचंद्र तत्सुत रतनपाल विजयपालर्निजपूर्वज ठ० शंकरभार्यालक्ष्मीकुक्षिसंभूतस्य संघपतिसुंधिगदेवस्य ' निजपरिवारसहितस्य योग्यदेवकुलिकासहितश्रीमल्लिनाथविवं कारितं ॥ प्रतिष्ठितं चंद्रगच्छीयश्रीहरिप्रभसूरिशिष्यैः श्रीयशोभद्रसूरिभिः ॥ छ ॥ मंगलं भवतु ॥ छ । ( ५४६ ) संवत् १३१५ वर्षे फागुणवदि ७ शनौ अनुराधानक्षत्रे, अद्येह श्रीमधुमत्यां श्रीमहावीरदेवचैत्ये प्राग्वाट ज्ञातीयश्रेष्ठि आसदेवसुत श्री [ आ]सपाल सुत गंधि वीवीकेन ‘आत्मनः श्रेयोर्थ श्रीपार्श्वनाथदेवबिंब कारितं चंद्रगच्छे श्रीयशोभद्रसूरिभिः प्रतिष्ठिवं ।। .. . . . (५४७ ) ... ० ॥ संवत् १२७२ वर्षे ज्येष्ठवदि २ रवौ अद्येह टिवा. Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीननडेखसमहे नके मेहरराजश्रीरणसिंहमतिपत्ती समस्तसंघेन श्रीमहावीरविं कारितं प्रतिष्ठितं श्रीचंद्रगच्छीयश्रीशांतिप्रभरिशिष्यैः श्रीहरिप्रभसारिभिः ॥ छ॥ ( ५४८) ० ॥ संवत् १३४३ माघसुदि १० गुरौ गुर्जरप्राग्वाटझातीय उ० पेथडश्रेयसे तत्सुत पाल्हणेन श्रीनेमिनाथविं कारितं प्रतिष्ठित श्रीनेमिचंद्रसूरिशिष्यश्रीनयचंद्रमूरिभिः ।। पालणपुरलेखाः ॥ (५४९ ) (1) ॥ ॥ सं० १३५२ वर्षे फागुणशुदि २० बुधदिने सोनी आरहणसुत्त श्रे० साछल भार्या(2) ॥ सुइचदविपुत्र मुंजालेन मातापितामूर्तिद्वयं कुटुम्बश्रेयसै कारिवं ॥ छ । (५५०) (1) ॥ ९ संवत् १३३५ वर्षे................."श्रे० आम्यु भार्या वीज सु० फालू भा० लपमिणि सु. ऊदा मा० राज-. E - E. (2) ॥ सिरि पुत्र धीणा भा० धांधलदेवि पु० प्रतापसीह भा० राजलदेवि तथा सुइरसीह मदनसीह तथा कडू सु० Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . लेखाइः १९६ (6) श्रीहठीसिंहनामा ॥ भाग्येनैवोपार्जितं द्रव्यद ॥ भुक्तं दत्तं स्वीयहस्तेन तेन ॥ ५॥ अहम्मदावा-. : . . . ___(7) दपुरोपकंठे ॥ दिश्युत्तरस्यां कृतवाटिकायां ॥ यत्कारितं श्रीजिनविद्वंदं ॥ जिनेंद्रचैत्यं तु मह- ..। (8.) नवीनं ॥ ६॥ द्वापंचाशदैवत ॥ कुलिकामंडितं त्रिभूमिक रम्य ॥ मंडपयुगेन सचिरं ॥ त्रिशिखरं का- . . (9) रितं स्ववित्तैः ॥७॥ तस्मिन् जिनपिंवानां ॥ मासादानां तथा सुप्रतिष्ठा ॥ इह कारिता कृतैपा ॥ श्रीशा(10) तिसागरसूरिभिश्च ॥ ८॥ जातोयं गुर्जरदेशे ॥ तस्माद् जरवणनम् ॥ क्रियते बुद्धियोगेन । बुद्धि(ii) मद्भिर्विभाव्यर्ताम् ॥ ९ ।। सानिध्ये तीर्थराजो विमलगि रिवरो यस्य चैवोज्जयंत ॥ स्तारंगस्तंभना(12) ख्यो गवडिपुरभवो यत्र संखेश्वरश्च ॥ यत्संधौ संस्थितोयं विततगिरिवरो योऽर्बुदाख्यः सुधामा ।। अन्ये -: (18) नेकेपि तीर्थी वरभुवि नगरे यत्र देशे प्रसिद्धाः ॥ १० ॥ श्राद्धाः कुर्वति यश्मिन् जिनवरभुवने भक्ति11) मुद्योतकत्री ॥ पूजां स्नानं च मात्रां विरचति नृकुलो भक्तिभावादचित्तः ।। अहमोक्तागमानां श्रवण{15) मनुदिनंयात्रादानादिधर्माः सौंदर्ये कोपि देशो न ... भवति सदृशो गुर्जरेणेह लक्ष्म्या ॥ ११ ॥ विस्तीर्णह Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " प्राचीनवनडेखसंग्रहे (15) आवभिराजमाई । उचाइनी जिनमुम्रहाः ॥ पुं मिर्धनाड्यैश्च नया गुगाहय । रहम्मदाबाद इ___(17) तीह दृगः ॥ १२ ॥ तस्मिन् वाणिज्यकलगां ।। मुख्या वहर्धिनायकः । संयंत्रः श्रीहटीसिंहो जातः(1) पूर्वोपगिता ॥ १३ ॥ नीलवती च गुणवती ॥ तस्य प्र. यमा हि रुक्मणी भार्या ॥ हरफमारिका चान्या (19) | पुत्रो जयसिंह इति नामा ॥ १४ ॥ हटीसिंह गते स्वर्गे ___पत्नी हरकुमारिका | भर्नुबाक्यः क्रियां सर्वा ।। (20) के पूर्वोपवर्णिताम् ॥ १५ 1 वीजावावपि संजाता || __ धन्या इरकुमारिका । पुरुषैः कमशक्यं यत् ॥ (21) वत्कार्यं साधित वया ॥ १६ ॥ कुंकुमार्चिनपश्चानि II लिखितानि पुरे पुरे । बागच्छंतु आपां कृत्वा ॥ दर्श(22) नार्य ममांगणे ॥ १७ ॥ तत्पर्णमाकये च दुतवाक्यं ।। ___चतुर्विधा हर्षभरास्त संवाः । अहम्मदाबादपुरो(23) पकंठे प्राप्ताः प्रतिष्ठेत्सवमेव व्रष्ट ॥ १८ ॥ आचार्याः ___ संघमुख्याश्च ॥ संधैः सह समागताः चतुर्छ - (44) समिता गया | मिलिता बहुदेशजाः 1! १९ ॥ चैत्यविवं प्रतिष्ठामु | वानस्येषु सम्मिगाम् ।। सेवानु(25) पिसाधूनां | बहु वित्तव्ययं कृतम् ॥ २० ॥ श्रीविक्रमा सरदः ।। प्रमितेख वर्षे १९०३ एकोनविंश- . Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (26) तिशताधिके तृतीये । शाक्रे तु सप्तदशसंख्य १७६८ शताधिकेष्ठ । प्रष्टिमवर्तनमत समये सुशी ( 27 ) ले । २१ । माघे मासे शुक्लपक्षे ॥ पष्ठयी च भृगुवासरं ॥ छतमाढवरेणैचः ॥ जलयात्रामहोत्सवं ।। २२ ।। ए (28) वं क्रमेण सतभ्यां ॥ विहितं कुंभस्थापनं ॥ अष्टम्यां च नवम्यां तु ॥ नंद्यावर्त्तस्य पूजनं ॥ २३ ॥ दशम्यां ग्रह (29) दिगुपालः | क्षेत्रपालादिपूजनं ॥ विंशतिस्थानपूजा च ॥ एकादश्यां तिथौ कृत्ताः ॥ २४ ॥ द्वादश्यां चक्र (30) तं श्राद्धैः || सिद्धचक्रादिपूजनं ॥ त्रयोदश्यां विरचितं ॥ च्यवनस्य महोत्सवं ॥ २५ ॥ चतुर्दश्यां जन्मभावो ॥ ( 31 ) दिग्कुमारिभिरीरितं ॥ पूर्णिमायां कृतं मेरा || चिंद्रायैः स्नात्रकर्म च ॥ २६ ॥ माधे कृष्णे प्रतिपदि ॥ कृतं चंद्रे च (32) वासरे || अष्टादशाभिषेकं तु ॥ द्वितीयायामथापरम् ||२७|| उत्सवें पाठशालायां ॥ गमनस्य कृतं वरं ( 33 ) ॥ तृतीयायां कृतं सद्भि || विवाहस्योत्सर्वं वरं ॥ २८ ॥ दीक्षोत्सवं चतुर्थ्यां च ॥ पंचम्यां भृगुवासरे ॥ नृपलने: (34) च विचानां नेत्रोन्मिलनकं कृतं ॥ २९ ॥ षष्टीतों दशमी यावत् || फलशध्वजदंडयो || प्रासादानां प्रतिष्ठा( 35 ) च । महोत्सवैः कृता वरा ॥ ३०॥ एकादश्यां गुरुदिने ॥ विज्ञानां च प्रवेशनं । स्थापना च कवा चैत्ये ॥ पा - Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३३६ प्राचीन नलेखसंग्रह. (86) सक्षेपसमन्विता ॥ ३१ ॥ तन्मंदिरे श्रीजिनधर्मनायो । विवप्रवेशस्थितमूल मूर्तिः ॥ स्व श्रेयार्थि च कृता प्र(37) तिष्टा 1 भवे भवे मंगलकारिणीयम् ।। ३२ । इयं प्रश स्तिश्चैत्यस्य ॥ खरतरगच्छे तु क्षेमत्खायां ।। मद्दो०(3) श्रीहितममोद | जिनां कृता पं० सरूपेण ॥ ३३ ॥ इय प्रशस्ति लिखिता ।। लेखकः विजयरांमेण || बनमालि(39) दासपुत्रेण ॥ मोडचातुर्वेदातिविप्रेणः ॥ ३४ ॥ उत्कीरित सूत्रधारः ईसफेन रहेमान नेगः ॥ श्रीरस्तु । श्रीः ॥ . (५५७) संवत १८६७ ना वर्षे चैत्रमुद्र १५ दने संघसमस्त पलि करीने लपाव्यु छ जे हाथीपोटना चौक मध्ये कोईए देरासर करना न पामे अने जो कदाचित् देगसर जो कोईए करावेतो तिर्थ तथा समस्त संघनो पुनि छे समस्त संघ देशावरना भेला महीने ए रीते लपाव्यु छ ते चौकमध्ये आंवली तथा पीपलानी साहमा दक्षग तथा उत्तर दिशे तया पूर्व पश्चिम दो जे कोई देरासर करावे तेने समस्त संघनो गुनहो छ । सदिछ। सं० १८६७ ना वर्षे चैनमुद १५ दने ।। MATH Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीनजैनलेखसंग्रह। અવલોકન. (સૂચન.). - આ સંગ્રહમાં આવેલા સમગ્ર લેબનું, આ શિરે લેખ નીચે, અવલોકન કરવામાં આવેલું છે, જ આમાં, દરેક લેખ કયાં આવેલો છે, અને છે તેમાં શી હકીકત સમાયેલી છે તેનું સ્પષ્ટીકરણ આપવામાં આવ્યું છે. જે લેખે એતિહાસિક દષ્ટિએ વિશેષ ઉપગી છે અને જેમની સાથે સંબંધ ધરાવનારા ઉલે બે અન્યત્ર મળી આવે છે તેમના વિષયમાં વિશેષ ઉહાપેહપણ તત્તસ્થળે કરેલ છે. જે લેખોમાં ફકત નામ વિગેરે સાધારણ બ બોજ આપવામાં આવેલી છે તેમનાં સંબધમાં, તેમનું સ્થાન આદિ જણાવીનેજ આગળ ચલાવવામાં આવ્યું છે. આ સંગ્રહમાંના બધા લેખે કે એકજ સ્થાનથી પ્રાપ્ત થયેલા નથી પરંતુ જુદા જુદા પુસ્તકમાંથી અને જુદા જુદા સજજને તરફથી પ્રાપ્ત થયા છે તેથી તસંબધી ઉલેખ પણ, તેં તે લેખના અવલોકનમાં યાટિપણમાં, કરી દીધેલ છે. આ અવલોકનને કુમ, લેબેનાં સંખ્યા-અંક (નંબર) પ્રમાખેજ રાખવામાં આવેલો છે. જેથી મૂળ લેખ ઉપર જે સંખ્યામાં આવેલ હોય, તેના વર્ણન માટે આ અવલોકનમાં પણ, તેજ સખ્યાંક સાથેનું વૃત્તાંત જોવું જોઈએ. Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જૈનલેખસંગ્રહ. (૨) [શત્રુંજય પર્વત -~-~ -~-~ ~-~-~~ શત્રુંજય પર્વત ઉપરના લેખો. * શત્રુજય પર્વત જૈન ધર્મમાં સૌથી મોટું તીર્થ મનાય છે. તેના ઉપર સેંકડે જિનમન્ટિ અને હજારે જિનપ્રતિમાઓ સ્થાપિત છે. તીર્થની મહત્તા અને પ્રાચીનતા જોતાં તેના ઉપર જેટલા શિલાલેખે મળવા જોઈએ તેટલા મળતા નથી. કારણે ઘણું છે. જેમાં સૌથી મોટું કારણ તેના ઉપરના મંદિરનું વારંવાર જે સ્મારકામ થાય છે, તે છે. આગળના વખતમાં ઐતિહાસિક વૃત્તાંતે તરફ લેકેનું વિશેષ લક્ષ્ય ન કહેવાથી, મન્દિરને પુનરૂદ્ધાર કરતી વખતે તેમની પ્રાચીનતા જાળવી રાખવા તરફ બિલકુલ ધ્યાન અપાતું નહિ. તેથી શિલાલેખે વિગેરેને ઉખેડીને આડા અવળા નાંખી દેવામાં આવતા અથવા તે અયોગ્ય રીતે ભીતિ ઈત્યાદિમાં ચણી દેવામાં આવતા હતા. કેટલાક ઠેકાણે ચુને, સીમેટ, ચા કળી આદિ પણ આવા શિલાપ ઉપર લગાડી દીધેલાં લેવામાં આવે છે. કર્નલ ટેડ ના કથન પ્રમાણે, પરસ્પર એક બીજા સંપ્રદાયે પણ આપસની ઈર્ષ અને અસહિષ્ણુતાના લીધે આવા શિલાલેખેને નષ્ટ કરવામાં હે ભાગ ભજવ્યો છે. આવાં અનેક કારણોને લીધે શત્રુજ્ય ઉપર બહુજ પ્રાચીન કે મહત્વના શિલાલેખાનું અસ્તિત્વ રહ્યું નથી. મુંબઈ સરકારના આએિલેંજીકલ સર્વે તરફથી મી, કાઉન્સે ( Cousens) ઈસ. ૧૮૮૮-૮૯માં, આ પર્વત ઉપરના બધા લેબનીનકલે લીધી હતી. આ લેખમાં, ૧૧૮ લેખે તેમને સારા ઉપયોગી જણાયા તેથી તેમણે એપીગ્રાફીઆ ઈન્ડિકા (Epigraphia indica) માં પ્રકટ કરવા માટે તેના પ્રકાશક ઉપર મેકલી આપ્યા. પ્રકાશકે, સુપ્રસિદ્ધ ઈતિહાસ ડે. જી. બુલ્ડર (Dr. G. Butler) ને તેમનું સંપાદન કાર્ય સેંચ્યું. તેમણે, ધ્યાનપૂર્વક નિરીક્ષણ કરી એપીગ્રાફીઆઈન્ડિકાને બીજા ભાગના છઠા પ્રકરણમાં, પિતાના વક્તવ્ય સાથે, એ લેખે પ્રકટ કર્યા છે. 3. બુલ્ડરનું એ લેના વિષયમાં, નીચે પ્રમાણે કથન છે. - Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખ.] (૩) : . " અવલોકન નીચે આવેલા ૧૧૮ લેખ તથા તેમને સાર મી. કાઉસેસે ૧૮૮૮-૮૯ (ઈ. સ. ) માં પાલીતાણું નજીકના શત્રુંજય પર્વત ઉપર આવેલાં જૈન દેવાલમાંથી લીધેલા છે અને પ્રકાશકે તે મારા તરફ મોકલી આપ્યા છે. તેના બે મોટા વિભાગ પડી શકે: (૧) નં. ૧-૩ર જેની મિતિ સંવત ૧૫૮૭ થી ૧૭૧૦ સુધીની છે, અને (૨) નં. ૩૩ છે જેની મિતિ સંવત ૧૭૮૩ થી ૧૮૪૩ અગર ઈ. સ. ૧૮૮૭ સુધીની છે. બીજા વિભાગના લેખોમાંથી ઐતિહાસિક બાબત બહુ થોડી નીકળે તેવી છે તેથી મેં અહીં આપ્યા નથી પણ તેમને ટુંકસાર આપ્યા છે. પરંતુ નં. ૧૦૫ (આ સંગ્રહમાં નં. ૩૨) ને લેખઆખો આપ્યો છે. કારણ કે તેમાં અંચલગચ્છની હકીકત પૂરી આપી છે અને તેના વિષે હજુ સુધીમાં બહુ થોડું જાણવામાં આવ્યું છે. આ લેખે હાલના વખતના યતિઓ કેવી સંસ્કૃતિને ઉપગ કરે છે તેના નમૂનો રૂપે છે; તથા, જુનાં પુસ્તક અને લેખમાં વપરાતી મિથભાષાનું મૂળ ખોળી કાઢવામાં એ સહાયભૂત થશે અને જુના જૈન વિદ્વાને જેવા કે મેરૂતુંગ, રાજશેખર, અને જિનમંડનની ભાષાને સંસ્કૃત વ્યાકરણના નિયમે લગાડવાનું પણ સુલભ થઇ પડશે. આ લેખના ઉતારા અને નં. ૧-૩૩, તથા નં. ૧૧૮ ની નકલ ડાકટર જે. કિર્ટ ( J. Kirste ), જે વીએને યુનવસીટીને પ્રાઇવેટ ડસન્ટ ( Private Eccent ) છે તેમણે તૈયાર કરી હતી, અને તેમની નીચે આપેલી ટીપો પણ તેમણે કરેલી છે. . . * આ ૧૧૮ લેખ માં આવેલી ઐતિહાસિક હકીકતના નીચે પ્રમાણે વિભાગ થઈ શકે – ( ૧ ) પશ્ચિમ હિંદની રાજકીય હકીક્ત; : ( ર ) જૈન સાધુઓના સંપ્રદાયો વિષેની હકીકત; ( ૩ ) જૈન શ્રાવકેના ઉપવિભાગો વિષેની હકીકત. * પહેલી બાબતને માટે નં. ૧ ને લેખ ઘણે ઉપયોગી છે; કારણ કે તેમાં (પં. ૧ ) ગુજરાતના ત્રણ સુલ્તાનનાં નામ આપ્યાં છે. (૧) ૧. નં. ૯૬-૯૭ની મિતિ નકકી નથી. નં. ૯૮ તે ખરી રીતે નં. ૧૨ પછી મૂકવો જોઈએ. : , . * એપીઝાકીઆ ઈનિડકામાં એ બધા લેખો, શિલાપની પંકિતઓના અનુસાર છાપેલા છે પરંતુ મેં આ સંગ્રહમાં, પદ્યબંધ લેખને તે પદ્યાનુસાર અને નવલેને કેવલ સંલગ્ન જ આપી દીધા છે તેથી ડૉ. બુલ્ડરની, સૂચવેલી પંક્તિઓ પ્રમાણે ત્યાં ન જોતાં પડ્યાંક પ્રમાણે જેવું – સંગ્રાહક Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જૈનલેખસંગ્રહ. (૪) * [ શત્રુંજય પર્વત મહિમુદ, (૨) મદાર, અને (૩) બાહદર. અને તેમાં કહેવું છે કે મદફર વિક્રમ સંવત ૧૫૮૭ માં આવતા હતા તથા (પં. ૨) તેને પ્રધાન પાન (ખાન) મઝાદવાન અગર મઝદક (પં. ૨૬ ) હતો. તેમાં વળી (૫. ૮–૧૦) ચિત્રફૂટના ચાર રાજાઓનાં નામ પણ આપ્યાં છે– ૧) કુંભરાજ, (૨) રાજમલ્સ, (૩) સંગ્રામસિંહ, અને (૪) રત્નસિંહ. તેમાંને છેલ્લે રાજ સં. ૧૫૮૭માં રાજય કરતો હતો (પં. ૨૩ ). કર્મસિંહ અગર કર્મશજ જેણે (પં. ર૭) પુંડરીક પર્વતના દેવાલયનો સપ્તમ ઉદ્ધાર કર્યો અને તેને પુનઃ બંધાવ્યું, તે, તેને મુખ્ય પ્રધાન હતું. વિશેષમાં (પં. ૨૬) એમ કહેવું છે કે તેણે સુલ્તાન બહાદુરની રજાથી એ કામ કર્યું હતું અને તેની પાસેથી તેણે એક “સ્ફરન્માન એટલે કે ફરમાન મેળવ્યું હતું. મંત્રી રવ ( રાખ્ય') નરસિંલક જે ઘણું કરી જેન હતા અને જે સુલ્તાન બહાદુરના મુખ્ય મંત્રીની નોકરીમાં હતું તેણે બાદશાહ સાથે પત્રવ્યવહાર ચલાવ્યો હતો. - ગુરાતના રાજ્યકર્તાઓની યાદિ વિષે જાણવું જોઈએ કે સુલ્તાન બહાદુરના બે ભાઈ સુતાન સિકંદર અને મહમૂદ, જેમણે સુલ્તાન મુઝફર બીજા પછી ડાં ડાં વપરાજય કર્યું, તેમનાં નામ કાઢી નાંખવામાં આવ્યાં છે. ખાન મઝદ અગર મઝાદક જેને આપણું લેખમાં સ. ૧૫૮૭ માં બહાદુરને વજીર કહે છે તે હું ઓળખી શકતા નથી. મિરાત-ઈ-સિકંદરી ના પ્રમાણે ઈ.સ. ૧૫૨૬ માં તાજખાન ઉપર એ ટકાબ એનાયત કર્યો હતે. વળી, ટોડ (Tod) ના રાજસ્થાનમાં કર્મરાજ અગર કર્મસિંહનું આ કાન ભૂલ ભરેલું છે લેખમાં કાંઈ તેની વિમાનતા બતાવી નથી પરંતુ બહાદુરશાહ, તેની ગાદીએ બેડે હતો એ સૂચવવાને માટે શ્રેમવારશેતાન એમ લખવામાં આવ્યું છે–સંગ્રાહક + + ડે. બુલ્ડર “ચ રવા નહિં ( પદ્ય ર૭ ) એ વાકયમાં મુંજાણ છે અને નરસિંહ એ દવાખનું વિશેષણ માની એકલા રવાનેજ મંત્રી લખે છે. પરંતુ એ ભૂલ છે. રવા (ચા રવીરાજ ) અને નરસિંહ બને મઝાદખાનના અમાત્ય હતા. જુઓ, મહા શત્રુંગયાર.-સંગ્રાહક ૩ માદખાન, બહાદુરનો વજીર નહિ પણ સેરઠના સુબે હતો. જુઓ ગુજરાતનો અર્વાચીન ઇતિહાસ.” (પૃ. ૪૭–સંગ્રાહક. * ૨, લેકલ મુહભેદન ડીનેસ્ટીઝ ઓફ ગુજરાત સર. ઈ. સી. બેલી ( Bayley : ૫ ૩૩૪, Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પર છે તે ઉપરના લેખ. ( ૫ ) , વહેંકન ~ ~ ~-~- ~ ~-~~~ - ~~-----------~ ~-~-~નામ આવતું નથી. તો પણ આ લેખના ખરાપણ વિષે શક રાખવાની જરૂર નથી. ચાર રાણાઓની યાદી ટેડની યાદી પ્રમાણેજ છે. મિરાત-ઈ-સિકંદરી (પૃ. ૩૫૦ ) માં કહ્યા પ્રમાણે રત્નસિંહે સંવત ૧૫૮૭ માં રાજય કર્યું અને તેને ગુજરાતના સુલતાન સાથે મિત્રતા હતી.. - ' ત્યાર બાદ ત્રીજા અગર ચેથા મોગલ બાદશાહના વખતની મિતિઓ આવે છે – ' , (૧) નં. ૧૫, ૧૭–૨૦, ૨૩, ૨૪ ના લેખો જે બધા સંવત ૧૬૭૫ ના છે તેમાં તથા સંવત ૧૬૮૩ ના નં. ર૭ ના લેખમાં જહાંગીરને “રદીન જ સવાઈ' તરીકે ઓળખાવ્યો છે. નં. ૧૭–૨૦માં રાજકુમાર બેસ્ (શાહિજાદા સુરતાણસડુ) અને સુલ્તાન ખુમેં (સહિયાન સુરતાણ પુરમે), અમદાવાદ (રાજનગર) ના સુબાનાં નામે આવે છે. . (૨). નં. ૩૩ નો લેખ જેની મિતિ વિક્રમ સં. ૧૬૮૬ અને શક સંવત ૧૫૫૧ છે તેમાં શાહજિહાન (શાહ જ્યાહાં) નું નામ એક વખત આવે છે. આ બે મિતિઓ બરાબર રીતે મળતી આવે છે. વળી, સુરતાણ ખુમે, અગર, સુલ્તાન ખુર્રમ અગર શાહજહાન સંવત ૧૬૭૫ માં ગુજંરાતનો સુબો હતો તે પણ ખરું છે, કારણ કે મુસલમાન ઇતિહાસકારે જણાવે છે કે (અકબરે) ગુજરાત પ્રાંત ઈ. સ. ૧૬૧૭ માં મેળવ્યો હતો. શાહિજદા સુરતા સિડ એટલે કે શાહજાદા ખોસ્ (નં. ૧૭- ૨૦ ) જે વિક્રમં સંવત ૧૯૭૫ માં જીવતો હતો પણ તેના બાપના રાજ્યના બીજા વર્ષથી કેદી હતું, તેનું નામ પણ ઉપયોગી છે. કાઠીયાવાડના જાગીરદાર વિષે તેમાં કહેવું છે કે – (૧) જામ (યામ), શત્રુશલ્ય તેને પુત્ર જસવઃ કે. જેણે (નં. ૨૧, ૫. ૪) નવીનપુર, એટલે કે નવાનગર, હાલાર, એટલે કે હાલાર પ્રાંતમાં, વિ. સં. ૧૬૭૫ માં રાજ્ય કર્યું. * : (૨) પાલીતાણાના કેટલાક ગેહલ રાજાઓ – . ' * (). ખાંધુજી અને તેને પુત્ર શિવાજી, (નં. ૨૭, પં.૩૮ક,) વિ. સં. ૧૬૮૩; . (૧) ઉનડાજી, (નં. ૫૧,) વિ. સં. ૧૮૬૧;. (૧) ખંગાજી; તેને પુત્ર નોધણજી, અને તેને પત્ર પ્રતાપ બરાબર રીતે મહાન સંવત : મારે જાવે Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જૈનલેખસંગ્રહ, ( ? ) [[વવું પર્વત સિંઘજી, (નં. ૬૮ ને ૬૯,) વિ. સં. ૧૮૯૧૯૨, (૪) ને ઘણજી અને તેને પુત્ર પ્રતાપસિંઘજી, (નં. ૪૬) વિ. . સં. ૧૯૧૦; અને (૪) પ્રતાપસિંઘજી, વિ. સં. ૧૯૧૬ (નં. ૧૦૩). (i) સુરસિંઘજી, (નં. ૧૧૧,) વિ. સં. ૧૮૪૦. આ લેખમાં આપેલી હકીકત તથા બે ગેઝટીઅર ( Bombay Gazetteer ) પુ. ૮, પૃ. ૫૫૦ માં આપેલી નવાનગર અને પાલિતાણાની હકીકત એ બંને મળતી આવે છે. ગેઝેટીઅર પ્રમાણે જામ સતાજીના પુત્ર જામ જજીએ ઇ. સ. ૧૬૦૮ થી ૧૬ર૪ સુધી રાજ્ય કર્યું. જજી ને જસવન્ત માને એ કઠણ નથી. સતાજી એ સત્રસાલ, જેનું સં. શત્રુશલ્ય ( શત્રુઓને બાણ તુલ્ય ) થાય છે તેનું ટુંકું રૂપ છે. ગોહેલ વિશે આપણે જોવામાં આવે છે (પૃ. ૬૦૪) કે અન્દજી બીજ પછી સવજી બીજો થ. લેખમાં સાથે વર્ણવેલા આ બે છે, કારણ કે સવજીને ઇ. સ. ૧૭૬૬ ની પહેલાં પાંચ જમાના આગળ મૂકે છે. લેખમાં બીજા વર્ણવેલા માણ એને ઝટીઅરમાં ઉનડજી ઈ.સ. ૧૭૬૬-૧૮૨૦, ખજી ચો, ૧૮૨૦ –૧૮૪૦. નાણજી ચેાથે, ઈ. સ. ૧૮૪૦-૧૮૬૦. પ્રતાપસિંધછ, ૧૮૬૦. સૂરસિંઘજી, ૧૮૬૦ થી ચાલુ. જો કે પાલીતાણા રાજ્ય કાઠીયાવાડના બીજા રાજાઓને ખંડણ આપે છે છતાં પણ નં. ૯૬ માં ઘણજીને રાજરાજેશ્વર તથા મહારાજાધિરાજ કહેલા છે. વળી, ગેઝેટીઅરમાં કહ્યા પ્રમાણે, ઠાકુર નોધણજીને એટલી બધી આવક નહતી; તેના વારસેને પાંચ લાખની આવક હતી; કારણ કે જ્યારે પ્રતાપસિંઘજીએ એ રાજ્ય પિતાના તાબામાં લીધું ત્યાંસુધી અમદાવાદના નગરશેઠ વખતચંદે ઈ. સ. ૧૮ર૧-૧૮૩૧ સુધી તેની જાગીર રાખી હતી. અમદાવાદ, મુંબઈ અને બીજા મેટા શહેરના દાતાઓએ અંગ્રેજ સરકારનું નામ આપ્યું નથી. પણ હરચંદ અર હરખચંદ જે દમણબંદર અગર દમણને હતિ તેણે નં. ૪૫, વિ. સં. ૧૮૬૦ ના લેખમાં એમ કહેવું છે કે “ જિનાલિતોદ્દે” એટલે કે પિતુંગાલના રાજાએ તેને માન આપ્યું હતું. આની સાથે સરખાવતાં અમદાવાદના નગરશેઠની કૃતતા જણાઈ આવે છે. બીજી ઉપયોગી બાબત એ છે કે આ લેખમાં જનસંપ્રદાઓ જેવા કે ખરતર, તપા, અચલ અને સાગર આદિ ગચ્છ વિષેની ઘણીજ માટિતી આપી છે. Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખો.] ( ૭ ) . .. અવલોકન પહેલા બે ગચ્છનાં ગુરૂઓનાં નામે ડાકટર કલૅટે (Klatt) ઈડીઅન એન્ટીકરી ( Indian Antiquary ) , પુ. ૧૧, પૃ. ૨૪૫ માં પ્રકટ કર્યા છે. તથા વાઢિપુરપાનાથના દેવાલયની પ્રશસ્તિમાંથી પણ ખરતર પટ્ટાવલી પુ. ૧, પૃ. ૩૧૯ માં આપી છે. મારા જાણવા પ્રમાણે બીજી બે પટ્ટાવલીઓ હજુ સુધી બહાર આવી ન હતી: – ૧. ખરતર ગચ્છની પટાવલી. આ યાદી નં. ૧૭ માં આપી છે – ૧. ઉ૬() તનસૂરિ. ૧૦. જિનેશ્વરસૂરિ, બીજા ૨. વર્ધમાનસૂરિ, “ વસતિમાર્ગ- ૧૧, જિનપ્રબોધસૂરિ. પ્રકાશક. ” ૧૨, જિનચંદ્રસૂરિ, ત્રીજા. ૩. જિનેશ્વરસૂરી, પહેલા. ૧૩. જિનકુશલરિ.. ૪. જિનચંદ્રસૂરિ, પહેલા, ૧૪. નિવસરિ. ૫. અભયદેવસૂરિ, નવાંગી વૃત્તિના ૧૫, જિનલબ્ધિસૂરિ. કતાં તથા સ્તંભનપાર્શ્વનાથને ૧૬. જિનચંદ્રસરિ ચોથા. પ્રકટ કરનાર. ૧૭. જિનો દયસરિ. ૬. જિનવલ્લભસુરી. ૧૮. જિનરાજસૂરિ. ૭. જિનદત્તસૂરિ, જેમને એક દેવ- ૧૯. જિનભદ્રસૂરિપ - તાએ “યુગ પ્રધાન 8 ને ઇ- ર૦. જિનચંદ્રસૂરિ, પાંચમા. કાબ આપે. ૨૧. જિનસમુદ્રસિરિ. ૮. જિનચંદ્રસૂરિ, બીજા. ૨૨. જિનહંસરિ. ૮. જિનપત્તિ સૂરિ. ૨૩. જિનમાણિકયરિ. : ૨૪. જિનચંદ્રસૂરિ, છટ્ટા, જેમણે દિલ્હીના પતિ સાહિ અકબરને બેધ આપે અને તેથી તેમને યુગ પ્રધાનને ઇલ્કાબ મળ્યો; તથા બધા દેશોમાં ૮ દિવસ હિંસા નહિ કરવાનું ફરમાન મળ્યું; તેમણે જહાંગીરને પ્રસન્ન કર્યો અને દેશપાર કરેલા સાધુઓને બચાવ્યા. ૩. - ૧૮ માં પણ પહેલા ૭ રિઓનાં નામ આપેલાં છે. ' જ. પાટણની પ્રશસ્તિમાં પણ આજ નામ આપેલું છે અને તે ડાકટર કૌંટ (Katt) ના જિનપતિ ( ઈન્ડી. એન્ટી. પુ ૧૧, પૃ. ૨૪૫) કરતાં વધારે સારું છે. - ૫ નં. ૧૮ માં પણ છે. * ૬. સં. ૧૮-૨૦, ૨૩ ૩૪ માં છે. Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન નલેખસ‘મહુ, ( ૮ ) [ રાત્રુંજય પર્વત. ૨૫. જિનસિં સૃષ્ટિ જેમણે ૧૨૫૦૦૩૦૦ ( સપાદàાટી ) ના ચે' મત્રી કરમંચદ્ર પાસે દિને ઉત્સવ કરાવ્યે. જેએ કૉટન કાશ્મીર અને અન્ય દેશામાં કર્યાં, જેમણે અમ્મર સાહિને પ્રસન્ન કર્યાં, જળચરાના વધ એક વર્ષ સુધી બંધ કરાવ્યેા, શ્રીપુર, ગોલકુંડા ( ગેલકાંગણી, (ધઝની) વિગેરે દેશેામાં પ્રાણિદ્ધિ સા બંધ કરાવી, તથા જેમણે જઢાંગીરનૂરદી-મહમ્મદ પાસેથી ‘ યુગપ્રધાન’ તે ઇલ્કાબ મેળવ્યે. * ૨૬. જિનરા જેમનાં મા આપ સાટુ ધ સી, અને ધારલદે હતાં, જે ખેાહિત્ય જાતના હતા, જેમણે અંબિકા પાસેથી વરદાન મેળવ્યું અને ધંધાણીપુરની એક જુની પ્રતિમા ઉપરની પ્રસ્તિ વાંચી. ન ૨૬ માં તેમને માટે બીજી મિતિ સ. ૧૬૮૨ ની છે. અર્વાચીન લેખામાંઃ~~ જિનચન્દ્રસરિ, સંવત્ ૧૭૯૪૧૦ ( નં. ૩૯ ); જિનર્ણયૂરિય સંવત ૧૮૮૭ ( નં. ૬૦), સંવત ૧૮૮૮, સંવત્ ૧૮૯૧ ( નં. ૬૮ ), સ. ૧૮૪૨ ( ન, ૬૯ ); જિનમહેન્દ્રસુરિ, જિનહ સુરિના અનુગ, સવંત્ ૧૮૯૩ (નં. ૮), જે પિપ્પલીય શાખાના છે એમ કહેલું છે( નં. ૮૨૫૧૨ ) સંવત્ ૧૯૦૩ ( ન, ૮૮ ). જિનસાભાગ્યસુરિ, જિનના અનુગ, સંવત્ ૧૯૧૦ (ન. ૧૬ ). જિનમુક્તિસૃષ્ટિ, સંવત્ ૧૯૨૨ ( નં. ૧૦૬). અર્વાચીન લેખા જણાવે છે કે ખરતરગના ઘણા ગુએઁ હતા અને આ બાબત સતે સુવિદિત છે. ૧૮૭૪ માં જેસલનીરમાં જિનમુક્તસૃષ્ટિને હું મળ્યા, અને બિકાનેરમાં હેમરિને પશુ મળ્યા. ભાજ સપ્રદાયના ત્રીન્ન યુગ પ્રધાનના શિષ્યે ૧૮૭૬ માં મને સુરતમાં મળવા આવ્યા હતા, તે વખતે તેમના ગુરૂ સુરત શું તે જતા હતા. ૭. ત. ૧૮-૩૦, ૨૩-૨૪ માં ′ અકબર સાહિ આગળ એમ છે. ૮. ન', ૧૮ પ્રમાણે શ્રીકારતીપુર, નં. ૧૯ પ્રમાણે શ્રીકાર-શ્રીપુર, ન. ૨૭ પ્રમાણે શ્રીપુર > ૯ ન’. ૧૪–૨૦, ૨૩-૨૪, ૨૬ માં એજ પ્રમાણે છે. ૧૦ સ. ૧૮૩૩ માં ( કલેંટમાં ) જિનચંદ્ર ( નં. ૬૯ ) છે, ૧૧ કંટની યાદિ, ઇન્ડી ઍન્ટી. પુ, ૧૧, પૃ. ૨૪૫ માં આ પ્લે છે, ૧૨ ન, ૮૨-૮૫ માં જિનદેવના અનુગ જિનચંદ્રસૂરિ જીવતા હતા એવી ટીપ છે. પિપ્પલીઆ ખરતગચ્છ વિષે ઝુએ લૂંટ, ન. ૫૬. Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખ.1 '( ૯ ) ' . અવેલેન, ~~~~~~~~~~ ~~~~~~ ~~~~~~~ ~~~~ ૨ તપાગચ્છની પટ્ટાવળી નં. ૧૨ માં પહેલાં વર્ધમાન ( પદ્ય ) નું નામ આવે છે; પછી સુધર્મ ( પદ્ય ૩ ), સુસ્થિત અને સુપ્રતિબુદ્ધ, કોટિક ગણના સ્થાપનાર (પદ્ય ૪ ) વજ, વજીરી શાખાને સ્થાપનાર (પઈ ૫ ) વસેન અને તેના શિષ્યો નાગેન્દ્ર, ચન્દ્ર, નિર્વેતિ અને વિદ્યાધર; એમાંના ત્રીજાએ ચાંદકુલ (પદ્ય ૬-૭ ) સ્થાપ્યું. જગચંદ્ર જેણે સંવત ૧૨૮૫ માં “ તપાબિરૂદ' ( પદ્ય ૮ ) મેળવ્યું. ત્યારબાદ નિચે પ્રમાણે -- ' (૧) આનંદવિમલ ( કૌંટ નં. ૫૬ ) જેણે સંવત ૧૫૮૨ ( પદ્ય ૧૦–૧૧) માં યતિઓની વર્તણુંક સુધારી, (૨) વિજયદાન ( બ્લેટ નં. ૫૭ ) ( પદ્ય. ૧૨-૧૩ ). ( ૩ ) હીરવિજય (કર્લોટ નં. ૫૮ ) (પદ્ય ૧૪–૨૪) જેમને સાહિ. અકબરે મેવાતમાં લાવ્યા હતા, જેમણે સં. ૧૬૩૯ માં છ માસ સુધી પ્રાણિવધ અટકાવવાને, મરેલા માણસની મિલ્કત જપ્ત નહિ કરવાને, જીજિઆ વેરે અને શુલ્ક છેડી દેવાને, કેદીઓને છૂટા કરવાને, વાધેલાં પશુ પક્ષીઓને છૂટાં મૂકવાને, શત્રુંજય જૈનેના હસ્તગત કરવાને અને જૈન પુસ્તકાલય સ્થાપવાને (વસ્તુ માંરારમ્ ), બાદશાહ પાસેથી ફરમાન કઢાવ્યાં, જેમણે ૧લુમ્પકના ગુરૂ મેઘજીને જૈન બનાવ્યા, જેમણે તપાગચ્છમાં ઘણું લેકને આણ્યા, ગુજરાત અને બીજા દેશમાં ઘણાં દેવાલય બંધાવરાવ્યાં તથા ગુજરાત માળવા વિગેરેના ઘણું લેકેને શત્રુંજયની યાત્રા કરવાને કહ્યું. નં. ૧૧૮ ( આ સંગ્રહમાં નં. ૩૩ ) માં આવી એક યાત્રાનું વર્ણન આપે છે જે વિમલહર્ષ તથા બીજા ૨૦૦ સાધુઓએ કરી હતી. વળી એજ લેખમાં કહ્યું છે કે હીરવિજય સાફ ( Sapha ) જાતના * જગચંદ્રસૂરિ પછી તરત જ આનંદવિમલસરિ થયા એમ નથી, પરંતુ તેમની શિષ્ય પરંપરામાં કેટલાક આચાર્યો થયા પછી સોળમા સૈકાની અંતમાં આ આચાર્યું થયા હતા. બાકી જગચંદ્રસૂરિ તે તેરમા સૈકાની અંતે થયેલા છે, કે જે ઉપર લખવામાં આવ્યું છેજ-સંગ્રાહક ૧૩લુપકે વિષે જુર ભાડારકરને રીપોર્ટ ઓન સં. મૈન્યુસ ૧૮૮૩-૮૪, પૃ. ૧૫૩, + મળ લેખમાં સુરહિતસાધુસાર પ્રોગ્રાવિતતાવાનો (ક્રિયાપાત્ર એવા સાધુ રૂ૫ સમુદ્રને ઉલ્લસિત કરવામાં ચંદ્ર જેવા) એવું હીરવિજયસૂરિનું વિશેષણ છે. એ Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ. ( ૧૦ ) . શત્રુંજય પર્વત હતા. નં. ૧૩ પ્રમાણે, તેઓ સં. ૧૬પર માં ભાદરવા સુદ ૧૦ ના દિવસે ઉન્નતદુર્ગમાં અન્નનો ત્યાગ કરી મરી ગયા, અને તેમની પાદુકાઓ તેજ વર્ષમાં માગે વદિ ૯ ને દિવસે, સોમવારે, સ્તંભતીર્થ ( ખંભાત ) ના દિકણે બનાવરાવી અને વિજયસેને તેમની પ્રતિષ્ઠા કરી. ' (૪) વિજ્યસેન (કટ, નં. ૫૯ ) ( પદ્ય ૨૫-૩૪ ). જેમને અકબરે લાલપુર ( લાહોર ) માં બોલાવ્યા હતા, અને જેમણે તેની પાસેથી ઘણું માન તથા એક ફરમાન મેળવ્યું, જેમાં ગાવધ, બળ તથા ભેંસની હિંસા, મરેલા મનુષ્યોની મિલકત જપ કરવાનું તથા લાઇના કેદીઓ પકડવાનું બંધ કરવામાં આવ્યું હતું. જેમણે ચેલી બેગમ (ચેલી વેગમ ) ના પુત્ર, રાજ, ના આવકારથી ગુજરાતમાં આવવાની મહેરબાની કરી. છેલ્લી મિતિ સંવત ૧૬પ૦. " (૫) વિજ્યદેવ ( કટ નં. ૧૦ ) નું નામ નં. રપ, સં. ૧૭, નં. ૧, સં. ૧૬૯૬, નં. ૩, ૩૩, સં. ૧૭૧૦ માં આવે છે. આ લેખો ઉપરથી જણાય છે કે તેમણે પાકિસાટ જહાંગીર પાસેથી “મહાતપા નો ઈલકાબ મેળવ્યો. તેમના વારસવિસિંદુરિજે, કäટના કહેવા પ્રમાણે, તેમના પહે લાંજ પંચત્વને પામે (સં. ૧૭૯) તેનું નામ નં. ર, સંવત ૧૧૦ * માં આવે છે. તેમાં એમ કહેવું છે કે સમ્રાટ નીર્થ તેમના ઉપદેશથી અર્પણ કરવામાં આવ્યું હતું.' | * ( ૬ ) વિજયપ્રભ ( કટ નં. ૬૧) નું નામ નં. , સં. ૧૧, માં આવે છે. તેમને “આચાર્ય' અને ઍરિના ટકા મળેલા છે, અને તેથી એમ લાગે છે કે તેઓ હંજુ સુધી મુખ્ય ગુરૂ નહિ હેય. વિજયદેવને અહીં ભટ્ટારક કહેલા છે; પણ આ કટની પટ્ટાવળીની વિરુદ્ધ છે, કારણ કે તેમાં વિયદેવનું મૃત્યુ સ. ૧૭૬૮ માં થયું એમ કહેવું છે. $ * *. વાઘમાં સાદું શબ્દનાં અને બુલ" વાંચી દરવિજયરિને સાપ [Sapha] જાનનાં બતાવવાની હેરી અને સવા જેવીબુલ કરેલી છે–સંચાહક: • • • • " તુ આ આખો પર ભૂલ ભરે છે. હકીકત એમ છે, કે, વિજયદેવએિ . પિતાની યાદે બેસવા માટે પ્રથમ વિજયસિંહને પદ આપું હતું, પરંતુ તેઓ થોડા સમય પછી સ્વસ્થ થઈ ગયેલા હોવાથી પછી વિશ્વનને રિપË આપવમાં, આવ્યું હāટે વિજયદેવરિને સ્વર્ગવાસ જે.સંવત ૧૭૯ માં લખ્યું છે તે પણ બેટો છે કારણ કે તેમને કાલ છે. ૧૧૩ માં થશે -રચર્ડ ' ' Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરનાં લેખ. ( ૧૧ ) , " : - - અવલોકન અર્વાચીન લેખોમાં આ પ્રમાણે છે :- - - ' વિજયક્ષમારિ, નં. ૩૮ વિજયદયારિ, નં. ૩૭, ભટ્ટારક, સં. ૧૭૮૮. (સુમતિસાગર; નાં. ૩૭ તથા ભટ્ટારક, નં. ૩૮, સં. ૧૭૯૧) . વિજય જિનેન્દ્રસૂરિ, નં. ૪૪, સં. ૧૮૪૩, નં. ૪૬-૪૯ સંવત ૧૮૬૦. વિજયધનેશ્વરસરિ, નં. ૭૮ સં૧૮૯૩. વિજયદેવેન્દ્રસિરિઝ, ન, ૮૬, સં. ૧૮૯૭, નં. ૮૯, સં. ૧૯૦૫, નં. ૪૨, સં. ૧૯૦૮. નં. ૯૭, સં. ૧૯૧૧, નં. ૧૦૪. સંવત ૧૯૧૬, નં. ૧૦૭, સં. ૧૯૨૪. વિદ્યાનંદસરિ, જે ધનેશ્વરના અનુગહતા, નં. ૧૮૩, સં. ૧૯૧૬. નં. ૭૬, સં. ૧૮૯૩ અને નં. ૮૩ સં. ૧૯૪૦ માં વિજયસિંહરિના વંશના સંવિજ્ઞયમાગીય તપાગચ્છનું નામ આપ્યું છે. ' ૩-આંચળ અગર વિધિપક્ષ ગચ્છની પટ્ટાવાળી. પહેલા સત્તર ગુરૂઓનાં નામ સં. ૧૬પ ના નં. ૨૧ અને સં. ૧૯૮૩ ના નં. ર૭ માં આપ્યાં છે, તથા બાકીનાનાં નામ સંવત્ ૧૯૨૧ ના નં. ૧૦૫ ( આ સંગ્રહમાં નં. ૩૨ ) માં છે. .(૧) આર્યરક્ષિત. (૧૬) ધર્મમતિ ! ( ૨ ) જયસિંહ . (૧૭) કલ્યાણસાગર અગર કિલ્યાણ( ૩ ) ધર્મઘોષ. . સમુદ્ર, સંવત ૧૬૭૫ અને ૧૬૮૩. ( ૪ ) મહેંદ્રસિંહ. (૧૮) અમરસાગર. * * (૫) સિંહપ્રભ. (૧૯) વિદ્યાસાગરસૂરિ (વિદ્યાબ્ધિ) " ( ૬ ) દેવેન્દ્ર અગર દેવેન્દ્રસિંહ (૨) ઉદયાણુવ અગર ઉદયસાગર (૭) ધર્મપ્રભ. (૨૧) કીર્તિસિંધુ અગર કીર્તિસાગર ( ૮ ) સિંહતિલક. " ... (નં. ૫૧, સંવત ૧૮૬૧) ૨ ( ૮ ) મહેન્દ્ર. C. (૨) પુણ્યદધિ અંગરે પુણ્યસાગર; (૧૦) મેરૂતુંગ. ' (નં. ૫૧, સં. ૧૮૬૧) ( ૧૧ ) જયકીતિ. (૨૩) મુતિસાગર, સંવત ૧૯૦૫.૨૫ (૧૨) જયકેશરિ. - (૨૪) રત્નોદધિ, સં ૧૯૨૧. . . . .:: ૧૪. તેની જોડણી વળી આમ પણ થાય છે. વિજયદેવી, અને વિજયદેવી. ૧૫. નં. ૯૦. તેના પહેલાં રાજેદ્રસાગર છે, સંવ ૧૮૯, નં ૫૬ ત : " Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ. ( ૧૨ ) [ શત્રુંજ્ય પર્વત (૧૩) સિદ્ધાંતસમુદ્ર અગર સિદ્ધાંતસાગર. (૨૫) વિવેકસાગર, સંવત (૧૪) ભાવસાગર. ૧૯૪૦, (નં. ૧૧૧. ) (૧૫) ગુણનિધાન અગર ગુણસમુદ. ૪ સાગરગની પટ્ટાવાળી, આયાદી, ઘણી ખરી, નં. ૮ માં આવી છે અને તેમાં અર્વાચીન મિતિ સં. ૧પ છે. (1) રાજસાગર. (૨) વૃદ્ધિસાગર. (૩) લમીસાગર. (૪) કલ્યાણસાગર. (૫) પુષ્પસાગર, (૬) ઉદયસાગર. (૭) અણસાગર. (૮) શાંતિસાગર, સંવત ૧૮૮૬, ન. પપ, નં. ૫૦; સંવત ૧૮૮૮, નં. ૨, નં. ૬૫, સંવત્ ૧૮૯૬,નં. ૭૦, નં. ૭૧, નં. ૯ર, નં. ૭૯. બીજા બે ગાના ગુરૂઓનાં નામ, (૧) રામસુરિ, લઘુપાલ ૭, નં ૪૨, સં. ૧૮૧૫, (૨) પંડિત અણુશળ, પાચદ ગચ્છ, નં. ૯૫, સં. ૧૯૦૮. ઇને એમ વિચાર ઉત્પન્ન થાય કે “પાયચન્દ” એ પાવાદ અગર પાંચને બદલે ભૂલથી વાપર્યું છે, પણ જુઓ ભાન્ડારકરને રીપોર્ટ એન સં. મેન્યુફ્રીપ્ટસ ૧૮૮૩-૮૪, પૃ. ૧પ. જન સાધુઓના વિભાગ પછી, શ્રાવકના વિભાગે જાણવા જરૂરના છે, અને સુભાગે એવી બાબતોની માહિતી આપણે આ લેખમાં આપી છે. લેખમાં જે જે જાતિનાં નામો વપરાએલાં છે તે સામાં, ઓસવાલનું નામ ઘણીવાર આવે છે. કારણકે આ ન્યાત જો કે બહુ ઉમદા કુલમાંથી ઉતરી આવેલી નથી, પરંતુ તે ઘણી પિસાદાર છે. તેનાં જુદાં જુદાં રૂપ વાપર્યા * 3. બુકનું આ કથન ભૂલ ભરેલું છે. કારણ કે એસવાલ જતિ વિધિ ક્ષત્રિાજપૂતોની બનેલી છે. ક્ષત્રિમાં માંસભક્ષણ અને મદ્યપાન પ્રચલિત દેનાથી તેમનાથી જુદા કરવા માટે પૂર્વના જૈનાચાર્યોએ, જૈનધમાયાથી ક્ષત્રિયોને એ એશિવાલ જતિના રૂપમાં મુકાયા છે.-સંગ્રાહકે. Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખા. 1 ( ૧૩ ) અવલાકન વંશ ( નં. ૩૯ ); વાલ આવે છે; . ). છે. ( ૧ ) ઉપદેશ જ્ઞાતિ ( ન. ૨૧ ) વંશ, ( નં. ૨૬ ) ; (૧ ) કેશ અગર ઉકેશ ( નં. ૭૩ અને ૬૦ ); ( ૩ ) એઈશ ( ૪ ) એશ અગર એસ; ઘણીવાર આ શબ્દો સાથે અને ( ૫) શ ( નં. ૧-૩ ) અગર ઉસ ( નં. ૧૦૨ મૂળ સ. શબ્દ - ૩રા * ઉપરથી આ બીજા શબ્દો થયા છે એમાં કાંઇ સશય નથી. ૧૬કેવી રીતે ઊકેશ, કેશ, શ અને ઉસ એ શબ્દ થયા છે એ સર્વને વિદિત થશે. એઇશ, એશ અને એસ, વિષે કહેવું જોઇએ કે જૈન અને મહારાષ્ટ્રી પ્રાકૃત ભાષાના નિયમ પ્રમાણે ઉપ ' ને ખુલે આ ' વાપરી શકાય ( જુએ હેમચંદ્ર, પ્રાકૃત વ્યાકરણ, ૧, ૧૭૩ ). ૮ " આ પ્રખ્યાત જ્ઞાતિના ખરા નામ ઉપરાંત, પાલિતાણાના લેખામાં તેના મૂળ વિષેની દંતકથા આપી છે. ન. ૧ માં~~~ ( પદ્ય ૮ ) વળી~~~ગેાપટેકરી ઉપર, શ્રી આમરાજ નામના મ્હોટા ( રાજા ) થયે। જેને શ્રી બાપભટ્ટીએ ખાધ આપ્યા. તેની સ્ત્રી કેાઈ વેપારીની કન્યા હતી. (પદ્ય ૯) તેના ગર્ભ માંથી પવિત્ર રાજકાાગાર વંશના તથા પવિત્ર એંશજ્ઞાતિના નીચે પ્રમાણે મનુષ્ય જન્મ્યા, આને અથ એવા જણાય છે કે એશજ્ઞાતિ તથા રાજકાષ્ઠાગારવશ જે એશજ્ઞાતિનાંજ વિભાગ છે તેનું મૂળ, આમ રાજા અને તેની વૈશ્ય સ્ત્રીમાંથી ઉત્પન્ન થયુ છે. પટ્ટાવલી અને પ્રાધાના કહેવા પ્રમાણે, આમ જેની હયાતી ઐતિહાસિક લેખેથી પૂરાર કરવામાં આવી નથી, તે વિ. સ. ૮૦૦ ૧૭ માં થયા હતા. વિશેષમાં, કમરાજના વશ જે પદ્ય ૧૦-૨૦ સુધીમાં આપ્યાં છે તે પૂરા નહિ હોય, તેમાં માત્ર સાત પુરૂષનાં નામે છે અને આમ રાજાની મિતિથી આ લેખની મિતિ સંવત્ ૧૫૮૭ સુધીના છ સૈકામાં આટલાજ પુરૂષ થયા હેાય એ અસંભવિત છે. 1 ૧૬. જુએ, ઇન્ડી. એન્ટી., પૃ. ૧૯, પા. ૨૩૩, ૧૭. જીએ, એસ. પી. પ ંડિતનુ, ચૌકવો ' કાવ્ય, પૃ. ૧૩૭, < ↑ એસવ'શ ચા એસવાલ જ્ઞાતિનું મૂળ આમરાજ નથી પણ તેની એક સ્ત્રી જે વ્યવહારીપુત્રી હતી તેની સંતતિ ક્ષત્રિય જ્ઞાતિમાં ન ભળતાં એસવાલ જ્ઞાતિમાં ભળી, અને તેનુ કુળ રાજકેષ્ડાગાર (કેકઠારી) ના નામથી પ્રસિધ્ધ થયુ` કે જેમાં પાછ . ળથી કમાસાહના પૂર્વને જન્મ્યા. Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જૈનલેખસંગ્રહ, ( ૧૪ ) [ શત્રુંજય પર્વત લેઓમાં ઓસવાળ જ્ઞાતિના બીજા વિભાગે પણ આપ્યા છે – ' * ૧–વૃદ્ધશાખા, જેના નીચે પ્રમાણે ગોત્રો આપેલા છે–(૧) ઊડ, નં. ૩૩; (૨) છાજેડા, નં. ૧૦૬; (૩) નાડલ, નં. ૩૮, ૩૮; ( ૪ ) નાહટા, નં. ૮૦; (૫) મુંમિયા, નં. ૯૬૦ (૬) રાજકેટગાર, નં. ૧, ૨, ૩; (૭) દુગડ, નં. ૬૮; (૮) લાલણ, નં ૨૧; (૯) લુણીયા, નં. ૬૦;(૧૦) લેતા; નં. ૧૬. * ર–લઘુશાખા જેમાં (૧) ન:ગ ગોત્ર ( નં. ૮૦) અને (૨) સંત ગેત્ર (નં. ૧૧) છે. ૩–+ અદૃશાખા, જેમાં કુંકુમલગોત્ર, (નં. ૮૧, ૮, અને ૯૯) છે. આ શાખા અને ગોત્રના મનુષ્ય જે અમદાવાદના નગરશેઠના વંશનાં છે તેઓ મેવાડના સીદીઆ રાજપુતોનાં સગાં હોવાનો દાવો કરે છે–જુઓ નં. ૯૧ વિસા ઓસવાળ વિષે નં. ૯૫ માં આવે છે. * ત્યાર પછી બીજી જ્ઞાતિ શ્રીમાલીની છે. આ નામ શ્રીમાળ અગર ભિલ્લમાળ, હાલનું ભીન્માળ, જે મેવાડની દક્ષિણે છે, તેના નામ ઉપરર્થી પડયું છે. તેમાં ૧–વૃદ્ધશાખા, નં. ૩૭, ૧૧૨, જેના પેટા વિભાગો આપ્યા નથી; ૨–લઘુશાખા, નં. ૨૮, ૩૪, ૭૬, જેમાં નં. ૪૪ માં કહ્યા પ્રમાણે કાશ્યપગેત્રના લોકો આવે છે કે જેઓ પરમાર રાજપુતોની સાથે સંબંધ હોવાને દાવો કરે છે. વિસા શ્રીમાળીનું નામ, નં. ૯૫ માં આવે છે. * * વળી, ત્રીજી ઉપગી જ્ઞાતિ પ્રાગ્વાટ, અગર પ્રાધ્વંશ, (નં.૪, ૬, ૮). - અગર હાલમાં પિરવાડ યા પોરવાળ, ની છે. નં, ૧૫, ૧૭, ૨૫ અને ૪૧ માં તેની લઘુશાખા વિષે આવે છે. તેથી તેના પણ બે વિભાગ હોય તેમ જણાય છે. વીસાપોરવાડ અગર પરવાળ વિષે નં. ૫૦ અને કચ્છમાં આવે છે, તથા દસા પોરવાડ વિષે ૧૦૭ માં આવે છે. બીજી કેટલીક જ્ઞાતિઓ છે : + લેખમાં “અદેશાખા ” નથી પરંતુ “ આદશાખા” છે. ડો. બુલ્હર ભલા * આદિ' ના બદલે અ (Addai ) વાંચે છે અને તેને પણ કે ત્રીજી શાખા સમજે છે. આદીશાખા ” એ જ વૃધાશાખા” નો જ પર્યાયવાચી શબ્દ છે.-સંગ્રાઉં લી, ખુલ્ટર ભૂલથી ” એ કરે છે અને તમે પણ Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખ.] ' , અવલોકન ------- --- --- જે એક એક લેખમાં છે. ગુર્જર જ્ઞાતિ; ( નં. ૧૦૩ ) + મુહતાગેત્ર, (નં. ૧૫) સંઘવાળ ગેત્ર, અને કચરસંતાન ( નં. ૧૪ ). * દાતાઓની માતૃભૂમિ નીચે પ્રમાણે – ( ૧ ) અજમેર, એટલે, રાજપુતાનામાં આવેલું અજમીર. ( ૨ ) અણહિલ્લપુર, તેને પણ પણ કહે છે. ( ૩ ) અન્તરપુર, વાગ્યુર દેસ અગર ડુંગરપુરમાં. (૪) અમદાવાદ, તેનું સંસ્કૃત નામ “રાજનગર ” સાત : વખત વપરાયું છે. (૫) ઉગ્રસેનપુર. ( ૬ ) કપડવણજ, ખેડા જીલામાં. ( ૭ ) કાશી અગર બનારસ.' ( ૮ ) કોઠારા, કચ્છમાં ( ૯ ) ખમ્બનયર, કદાચ ખંભાત, (૧૦) ગન્ધાર, ભરૂચ જીલ્લામાં. (૧૧) ચિત્રકૂટ અગર ચિતોડ, મેવાડમાં. (૧૨) ચુલા ( Chetla ) , કદાચ ચાલ (Chaul) મુંબઈ નજીક, (૧૩) જેસલમેર, મારવાડનું જેસલમીર. (૧૪) દમણ બન્દિર, દમણ ગુજરાતમાં (૧૫) દીવ બન્દિર, દિવ ( Div ) કાઠીઆવાડમાં. (૧૬) દેવગિરિ અગર દોલતાબાદ, દખણમાં. (૧૭) ધણુપુર, (૧૮) નભનપુર, કછમાં. (૧૯) નલિનપુર, કચ્છમાં. (૨૦) નવાનગર, કાઠીઆવાઝ . (૨૧) પાલણપુર, ઉત્તર ગુજરાતમાં... " ' (૨૨) બાલુચર. ' ' . + મુહતા, સંઘવાલ અને કોચર, જુદી જાત નથી પરંતુ ઓસતિના'ગોત્ર છે.--સંગ્રાહક, * . . . . . . . . . . . . : - * દાતો થી મતલબ મંદિર બનાવનારા અને મૂર્તિઓ કરાવનારા: શ્રીવો સમજવાનું છે.-સંગ્રાહક Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ. (૧૬) [ શત્રુંજ્ય પર્વત (૨૩) ભાવનગર, કાઠીઆવા. (૨૪) મકસુદાવાદ–બાલુચર અગર મન્નુદાવાદ, (૨૫) મુમ્બઈ ( Bombay). (૨૬) ભેસાણ, ગુજરાતમાં. (૨૭) રાધનપુર, ઉત્તર ગુજરાત. (૨૮) વીકાનેર, અગર બીકાનેર, ઉતર રાજપુતાનામાં. (૨૯) વિસનગર, ઉત્તર ગુજરાત. (૩૦) સિરાહિ, દક્ષિણ રાજપુતાના. (૩૧) સુરત બંદિર, ગુજરાતમાં. અમદાવાદ અગર રાજનગરનું નામ ઘણીવાર આવે છે. અંગ્રેજી તારીખેને હિંદુ તિથિઓ સાથે સરખાવવા માટે શત્રુંજ્યના આ લેખો એક સંપૂર્ણ ખાન સમાન છે, કારણ કે એ દરેક લેખમાં દિવસે ની સાથે વાર પણ આપેલા છે.” આ પ્રમાણે શત્રુંજ્યના સમગ્ર લેખનું સંક્ષેપમાં વિવેચન * કરી, ડૉ. બુહરે તેની નીચે ૩૩ લેખો તે મૂળ સંસ્કૃતમાંજ આપ્યા છે પછી બાકીનાને ઈગ્રેજીમાં માત્ર સારજ આપી દીધા છે. એજ ૩૩ મળી લે હે આ સંગ્રહમાં સર્વથી પ્રથમ આપ્યા છે. ડે. બુરે એ લેખેને વિષયમાં બહુજ સંક્ષિપ્ત નોંધ લખી છે તેમજ ભૂલે પણ અનેક કરી છે, તેથી મારે તેમના વિષયમાં કાંઈક વિશેષ અને લેબવાર પ્રથ પ્રથક, કુમપૂર્વક, લખવાની આવશ્યકતા હેવાથી આ પતિઓની નીચે તેજ પ્રારંભુ છું. (૧) નબર ૧ નો શિલાલેખ, શત્રુંજય પર્વત ઉપરના સૈાથી હેટા અને મુખ્ય મંદીરના પૂર્વ બાજુના દ્વારા એક સ્થંભ ઉપર, હેટા શિલાપટ્ટમાં કરેલ છે. આની કુલ ૫૪ પતિઓ છે. અને દરેક પંક્તિમાં ૪૦ થી ૫૦ અક્ષરે ખેદેલા છે. આ લેખમાં, વિક્રમ સં. વત્ ૧૫૮૭માં, ચિત્રક્ટ (ચિતોડ ) વાસી એસવાલજ્ઞાતિકુલમણિ - કમસાહે, શત્રુજ્યને પુનરુદ્ધાર કરી, ફરીથી નવી પ્રતિષ્ઠા કરી તેનું Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખે, ન’. ૧] ( ૧૭ ) અવલાકન. વર્ણન છે. એ ઉદ્ધારનુ સવિસ્તર વૃત્તાન્ત, પતિ શ્રીવિવેકધીર ગણિના રચેલા શત્રુનયતીર્થોદ્ધારકવન્ધ માં મ્હે' આપ્યુ* છે તેથી અત્રે પુનકત કરવાની આવશ્યકતા નથી. માત્ર એ લેખાકત હકીકતનુ’ સૂચન કરવુ' આવશ્યક છે. પ્રાર‘ભમાં જે ગદ્ય-પતિએ આપેલી છે તેમાં જણાવ્યુ છે કે, સવત્ ૧૫૮૭ માં, જે વખતે કર્માંસાહે એ પ્રતિષ્ઠા કરાવી તે ” સમયે ગુજરાતના સુલ્તાન મહાદુરશાહ રાજય કરતા હતા. એ સુલ્તાન, ખાદશાહ મહિમૂદ ( મહમ્મદ બેગડા ) ની ગાદિએ આવનાર ખાદશાહ મદાર ( મુજ્જફર ) ની ગાદિએ બેઠા હતા. બહાદુરશાહ તરફથી સૈારાષ્ટ્ર ( સારડ-કાઠિયાવાડ ) ના રાજ્યકારેાખાર સુબેદાર મઝાદખાન ( અગર મુજાહિદખાન ) ચલાવતા હતા. પદ્ય ૧ થી ૭ સુધીમાં મેદપાટ ( મેવાડ ) ની રાજધાની ચિત્રફૂટ ( ચિન્તાડ ), તથા ત્યાંના ( ૧ ) કુ'ભરાજ, ( ૨ ) રાજમલ્લ, ( ૩ ) સ'ગ્રામસિ’હુ અને (૪) રત્નસિ’હ; એ જ રાજાઓના ઉલ્લેખ કરેલા છે, પ્રતિષ્ઠાના સમયે છેલ્લા રાજા રત્નસિહ ત્યાં રાજ્ય કરતા હતા. ૮ થી ૨૨ સુધીના લૈકામાં કર્માશાહના વશનુ અને કુટુબનુ સ`ક્ષિપ્ત વર્ણન છે, ગેાપિરિ ( હાલનુ' ગ્વાલીયર ) માં, પહેલાં આમરાજ કરીને એક રાજા થઈ ગયા છે જેને અપ્પભટ્ટ સૂરિ ન.મના જૈનાચાર્યે પ્રતિબાધ આપી જૈન ધર્માનુયાયી બનાવ્યેા હતા. તેને એક સ્ત્રી વ્યવહારી પુત્રી ( વણિક્ કન્યા ) હતી. તેની કુક્ષિમાં જે પુત્રા ઉત્પન્ન થયા તે રાજકેઠાગાર ( રાજ–કાઠારી = ભ’ડારી ) કહેવાયા અને તેમનુ` કુળ આસવ'શ ( ઓસવાલ ) જ્ઞાતિમાં ભળ્યું. તે કુળમાં પાછળથી સારણુદેવ નામના એક પ્રસિદ્ધ પુરૂષ થયા કે જેની ૯ મી પેઢીએ, એ પ્રસ્તુત ઉદ્ધારને કર્તા કર્યાં સાહ થયા. એ ૯ પેઢીઓનાં નામ આ પ્રમાણે છે: સારણુદેવ તેના પુત્ર (૧) રામ દેવ, તેને પુત્ર (૨) લસિહ, તેના પુત્ર (૩) ભુવનપાલ, તેના પુત્ર (૪) લેાજરાજ, તેના પુત્ર ( ૫ ) કરસિહ, તેના પુત્ર (૬) ખેતા, તેના પુત્ર ( ૭ ) નરસિંહ અને તેના પુત્ર ( ૮ ) તેટલા ३ * Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીનજનલેખસંગ્રહ, (૧૮) [ શત્રુંજ્ય પર્વત સાપ્ત થશે. તેલાસાહને લીલુ નામની (કે જેનું બીજું નામ તારાદે હતું) સ્ત્રી હતી. તે સુશીલા અને ભાગ્યશાલીની હતી. તેને ૬ પત્રો અને એક પુત્રી થઈ. એ દરેક પુત્રને પણ પુત્રાદિ વિસ્તૃત સંતતિ હતી. બધાનાં નામે આ પ્રમાણે છે – પુત્ર- રત્નાસાહ પમાલા. ૩ ગણાસાહ, દશરથ. પ ભોજાસા. પુત્રો રજમલદે. ૧ પદમાદે. ) ૧ ગઉરાદે. ૧દેવલદે.] ૧ ભાવલદે. શ્રી રામદે, રગારવ. ૨ દરમદે. [ ૨ હર્ષદે. પત્ર. શીર. ' દેવા. કોલ્હા. મંન. માણિક, ટી. ૬ કે પુત્ર કર્માસ હતે. તેને પણ બે બ્રુિઓ હતી. પહેલી કપૂરદે અને બીજી કોમલદે. કાલદેને એક પુત્ર અને પુત્રીઓ હતી. પુત્રનું નામ લીખ અને પુત્રિઓનાં નામ બાઈ સભા, બાઈ સોના, બઈમના, અને બાઈપના, હતાં. કમ સાહની ભગિનીનું નામ સુહવિ હતું. કર્માસાહનું રાજદરબારમાં મોટું માન હતું. વિવેકથીર ગ@િએ તેને કપડાનો માટે વ્યાપારી બતાવ્યું છે. પરંતુ આ પ્રશસ્તિમાં તેને રાજકારભારમાં ઘુરણ (રશ્ચિપરમારઃ ) અર્થાત્ પ્રધાન લખે છે. કદાચ એ વાક્યનો અર્થ “રાજ્યની સાથે વ્યાપાર (વાણિજય) કરવામાં અગ્રેસર (એટલે માટે રાજ્યવ્યાપારી) એમ પણ થઈ શકે. ર૪ થી કર પ માં કહ્યું છે કે, કર્માસાહે સુગુરૂ પાસે શત્રુંજય તીર્થનું મહાસ્ય સાંભળી તેને પુનરૂદ્ધાર કરવા ઇચ્છા કરી. પિતાની જન્મભૂમિથી ગુજરાતમાં આવી, બાદશાહ બહાદુર પાસેથી, ઉદ્ધાર કરવાની આજ્ઞા વિષયક બ ન્માન” (કુર્માન) મેળવી શત્રુંજય ગય. સેરઠના સુબેદાર મઝાદખાનને ત્યાં રવા ( યા રવિરાજ) અને નરસિંહ નામના બે કારભારિઓ હતા તેમણે કર્માસાહનો બહુ આદર સત્કાર કર્યો. તેમની સહાનુભૂતિથી કર્માચાહે અગણિત દ્રવ્ય ખર્ચી સિદ્ધાચલને શુભ ઉદ્ધાર કરી, સંવત્ ૧૫૮૭ અને શાકે ૧૪૫૩ ના વૈશાખ Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખા. નં. ૨–૪] ( ૧૨ ) માસના કૃષ્ણપક્ષની ૬ ના દિવસે, અનેક સદ્યા અને અનેક મુનિ–આચાચેŕના સ’મેલનપૂર્વક, કલ્યાણુકર પ્રતિષ્ઠા કરાવી. અવલાકન ޔރމނނވނ પછીના પદ્યામાં કર્માંસાહની, આ કાર્ય કરવા માટે, પ્રશ’સાકરવામાં આવી છે. અતમાં, ગદ્યમાં, મન્દિરેનુ સ્માર કામ કરનારા કેટલાક સૂત્રધારા ( સલાટા-કારીગરે ) નાં નામે આપ્યાં છે. આમાંના ઘેાડાક તે ખુદ કર્માંસાહના જન્મસ્થાન-ચિત્તાડના રહેનારા છે અને પાકીના ગુજરાતની રાજધાની અમદાવાદના વાસિઓ છે. આ પ્રશસ્તિના કર્તા, પડિત સમયરત્નના શિષ્ય કવિવર લાવણ્યસમય છે કે જેમણે વિપ્રવધ આદિ અનેક પુસ્તકે લખ્યાં છે. શત્રુજ્ઞયતીયો દ્વારપ્રબંધ ના લેખક પ’ડિત વિવેકધીર ગણિએ, સુત્રધારને કાતરવા માટે, શિલાપટ્ટ ઉપર આ પ્રશસ્તિ આલેખી છે. ( ૨૦૩ ) ખીજા નખરના લેખ, શત્રુંજય તીર્થ પતિ શ્રીઆદિનાથ ભગવાનની પ્રતિમાની બેઠક ઉપર, ૫ ૫ક્તિમાં, અને ત્રીજા નખરના, આદીશ્વર ભગવાનના મંદિરની સન્મુખ આવેલા મદિરમાં વિરાજમાન પુ'ડરીક ગણુધરની પ્રતિમા ઉપર, ૩ લીટીમાં કોતરેલા છે. આ અને લેખોમાં, ફકત પ્રતિષ્ઠાની મિતિ અને કર્માંસાહના કૌટુબિક નામે લખેલાં છે. ૨ જા લેખમાં, કર્માંસાહને એ ઉદ્ધારકા માંસાહાચ્ય કરનાર મત્રી રવા અને નરિસ'હનાં શુભ નામે પણ આલેખેલાં છે. ( ૪ ) આ લેખ, આદીશ્વર ભગવાનના મંદિરની ભમતીના દક્ષિણ તરફ્ના ન્હાના મંદિરમાં, ૮ ૫તિમાં કતરેલા છે. એમાં લખ્યુ છે કે સંવત્ ૧૯૨૦ ના આષાઢ સુદી ૨ અને રવિવારના દિવસે એ દેવકુલિકા ની પ્રતિષ્ઠા થઈ છે. ગંધાર ખદર નિવાસી પ્રાગ્ધાટ (પારવાડ ) જ્ઞાતીય દેસી ગઈઆના પુત્ર તેજપાલ ( સ્ત્રી ભાડકી ) ના પુત્ર દે પ‘ચારણાએ *હાનાં મંદિશ - દેવકુલિકા ' કહેવાય છે અને મ્હોટાં પ્રાયઃ કરીને પ્રાસાદ અથવા ‘ વિહાર ’ કહેવાય છે. Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન-લેખસંગ્રહ. ( ૨૦ ) fશત્રુંજય પર્વત ---------------------------------------------------- ------------------------ પિતાના ભાઈ દેવ ભીમ, વનના અને દોટ દેવરાજ પ્રમુખ વકીચ કુટુંબ સાથે મહાવીર તીર્થકરની એ દેવકુલિકા, તપાગચ્છાચાર્ય શ્રી વિજયદાનસુરિ અને તેમના પટ્ટધર વિજયવીરરિના ઉપદેશથી કરાવી. આ લેખ, આઠશ્વર ભગવાનના મંદિરની ભમતીના ઈશાન ખુ. @ામાં આવેલા ગધારીયા ચામુખ–મંદિરમાં ૯ પંકિતમાં ખેલા છે. સં. ૧૯૨૦ના કાર્તિક સુદી 2 ને શનિવારના દિવસે એ મંદિરની પ્રતિષ્ઠા થઈ. ગધાર નિવાસી શ્રીમાલજ્ઞાતીય સ. પાસવીર (સ્ત્રી પૂતલ) ના પુત્ર વર્ધમાન (શ્રીએ બે, વિમલાદે અને અમર) ના પુત્ર સા. શામજી એ, સા. લઇ, મા. હુંસરાજ અને સા. મનજી આદિ પિતાના ભાઈએ વિગેરે કુટુંબ સાથે, શત્રુંજય પર્વત ઉપર ચતુરવાળું શાંતિનાથ તીર્થકરનું મહેણું મંદિર, તપગચ્છાચાર્ય શ્રી વિદ્યાનસૂરિ અને શ્રી હરવિજ્યસૂરિના શુભ-ઉપદેશથી, બનાવ્યું. ' આ લેખ, ઈશાનધ્યમાં, આદીશ્વરના મંદિરની દિવાલની સામેની દેહરીમાં ૮પતિમાં કેતલે છે. આની મિતિ સં. ૧૬૦ ના વૈશાખ સુદ ગુરૂવારની છે. ગવારના રહેવાસી પ્રવાટ જ્ઞાતીય સંઘવી જાવડના પુત્ર સં. સીપા (સ્ત્રી ગિરવ્યુ) ના પુત્ર જીવંતે, સં. કાઉજી અને સં. આ ટુજી પ્રમુખ પિતાના ભાઈ વિગેરે કુટુંબ સાથે, શ્રીવિદાનસુરિ અને શ્રી હરિવિજયસૂરિના સદુપદેશથી, પાર્શ્વનાથ તીર્થકરની દેવકુલિકા બનાવી. આ લેખ, ઉપરના લેખવાળી દેવકુલિકાની જમણી બાજુએ આ વેલી દેવકુલિકામાં, ૮પતિમાં કેલરેલ છે. આની મિતિ ઉપર મુજબ જ છે, અમદાવાદ નિવાસી : ડીસાવાલ જ્ઞાતિના, મડું, વાઈ (હાલનું : વર્તમાનમાં માત્ર ઓસવાલ, પ્રિોરવાડ, અને શ્રીમાલ તેજ જનધર્મ પાલનારી દેખાય છે, પરંતુ પૂર્વમાં પ્રાય: ડીસાવાલ, નાણાવાલ, મટ, નાગર, ગુ, ખટાવતા, વાયદા આ બધી વસ્થ જતો નર્મ પાલતી હતી એમ આ પ્રાચીન લેબો વિગેરે ઉપરથી સ્પષ્ટ જણાય છે. “મટું એ શબ્દ નામની પૂર્વે, આબ વિગેરેના ઘણું લેબમાં Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લે. નં. ૫-૮] (૨૧) અવલોકન, ------------~------ -------------- વિનાયક?) ના ચુત મહુ. ગલા (સ્ત્રી માઈ) ના ચુત મોં. વરદાસે કુટુંબ સાથે, શત્રુ ઉપર શ્રી આદિનાથની દેવકુલિકા, આચાર્ય શ્રી વિદાન અને વિહરના શુભેપદેશથી કરાવી. '. આ લેબ, મુખ્ય મંદિરના ઉત્તર તરફના દ્વારની સામેની દિવા લની ડાબી બાજુએ આવેલી દેવકુલિકામાં, છ પતિમાં, કતરેલા છે. મિતિ સં. ૧૯૨૦, વૈશાખ સુદી ૨. ઉક્ત આચાર્યદયના સદુપદેશથી ગાંધાર નિવાસી પિારવાડ + 2 પરબતના પુત્ર વ્યા ફાકાના પુત્ર વ...આ (મધ્યને અક્ષર ટુટી ગયેલ છે) એ, પિતાના કુટુંબ સાથે શત્રુજ્ય ઉપર આ દેવકુલિકા કરાવી. આ લેખ, મુખ્ય મંદિરના ઉત્તર કારની પશ્ચિમે, જમણી બાજુએ આવેલી દેવકુલિકામાં, ૮ પંક્તિમાં કેતલે છે. મિતિ સં. ૧૯૨૦ વિશાખ સુદી ૧૫. ઉપર્યુકત નગર અને જાતિના બે સમરીઆએ, પિતાની ભાર્યા ભેલુ અને પુત્રિઓ બાઈવેરથાઈ તથા બાઈકીબાઈ આદિ લેવામાં આવે છે. આના સંબંધમાં, પ્રસિદ્ધ ઇતિહાસ શ્રીયુત ગૌરીશંકર, હિરાચંદ ઝા પિતાના “પીરાવ તિરા” નામક પુસ્તકમાં (પૃ. ૧૮ ની પાદ ટીકામાં ) આ પ્રમાણે લખે છે. “ ( કેટલાક ) લેબોમાં નામની પૂર્વે “મહં. ' લખેલું મળે છે, જે “ મહત્તમ ” ના પ્રાકૃત રૂપ “ મહેત” નું સંક્ષિપ્ત રૂપ હોવું જોઈએ. “મહત્તમ” ( મહંત ) એ એક પ્રકારનો ઈલકાબ હવાને અનુમાન થાય છે જે પ્રાચીનકાલમાં મંત્રિો ( પ્રધાને) આદિને આપવામાં આવતું હશે. રાજપૂતાનામાં હજુ સુધી કેટલાએ મહાજન ( મહાજને ઘણાભાગે એવા ગણાય છે પરંતુ માટેથરી વિગેરે બીજી જાતિમાં પણ એ શબ્દ પ્રવાહત થઈ શકે છે.) “ મૂતા ” અને ૧ મહતા ” કહેવાય છે, જેમના પૂર્વજોને એ ઈલ્કાબ મળ્યા હશે; અને પાછળથી વંશપરંપરાગત થઈ વંશના નામનું સુચક થઇ ગયો હશે. “મૃતા” અને “મહા ” એ બંને “મહત્તમ ” ( મહંત ) ના અપભ્રંશ હેવા જોઈએ. + “.” એ સંત “વહારી ” અગર “ વ્યાપારી' નું અપભ્રણ અને - સંક્ષિપ્ત રૂ૫ છે. “વોહરા” અગર “બેહરા” પણ એનાજ રૂપાન્તરો છે. Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીનજૈનલેખસંગ્રહ, (૨૨ રણુંજય પર્વત કુટુંબ સમેત, એજ આચાર્ય દયના સદુપદેશથી, શાંતિનાથની દેવકુરિક કરાવી. આ લેબ, ડેટા મંદિરની ઉત્તર તરફની દિવાલની સામે એને અને ઉપરના લેબવાળી દેરીની પશ્ચિમ તરફની દેરીના ઓટલાના વિબા ખૂણામાં ૯ પકિનમાં કેત છે. મિનિ નં. ૬-૭ પ્રા. ગાંધાર નિવાસી શ્રીમાળી જ્ઞાતીય કરી દેવા (સ્ત્રી બાદ કમલાઈ) ના પુત્ર પરી મૂંથી (મુળા?); તથા ગુજરાતીય સ્ત્રી શ્રીક ( સ્ત્રી બાઈ અમરી) ના પુત્રી હંસરાજ; આ બને મળી કાવુંજય ઉપર. આચાર્ય શ્રીવિદાનસૂરિ અને હીરવિજયસૂરિના સદુપદેશાશી, આદિનાથની દેવકુલિકા બનાવી. નંબર ૮ થી ૧૦ સુધીના લેખે એકજ કાલના છે. નં. ૭ ને લેબ અમદાબાદનિવાસીને અને બાકીના ગારનિવાસીન છે. એ વ તાકચ્છના પ્રતાપી આચાર્ય વિજયરારિ પિતાના પ્રભાવક શિષ્ય શ્રીહીરવિજયરિ સાથે શત્રુંજય ઉપર યાત્રા આવ્યા હતા. ઘણું કરીને વિજયદાન રિની શત્રુની આ છેલ્લી યાત્રા હતી. કારણ કે તેઓ શયથી વિષ્કાર કરી ઉત્તર ગુજરાતમાં હતા અને સંવત ૧દરર માં પાટઇની પાસે આવેલા વટપલી (વલી) ગામમાં સ્વર્ગસ્થ યા કુતા. નં. પ મા વાળા નિવાસી શા. રામજીના આ મંદિરનો ઉલ્લેબ, વિટારિના પ્રચંડ શિષ્ય શ્રી ધર્મસાગરજીએ પિતાની વાવેરી (અગર તપગપટ્ટાવલી) માં પણ કરે છે. तथा यदुपदापनायणगान्धारीय सा० रामजी, अहमदाबादसत सं० कुंअरजी प्रभृतिभिः श्रीशत्रुजये चतुमुन्नाष्टापदाविप्रासादा देवकुજિકાસ્ત્ર પિતા !” . . એજ પતિઓને અનુવાદ, સંઘવી ફરજદાર કવિએ “હીરરિશમાં પણ કરે છે. કરી ” એ સંસ્કૃત “પરીરિક'નું ટૂંકું રૂપ છે. કારમાં જે “પા ” શા “પરબ” કહેવાય છે તેને ખરા હિંડો છે. - Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખે, નં. ૧૦-૧૨] ( ૨૩ ) અવલોકન, *: *, *, ** , * * * * * * * * * * * “રામજી ગંધારી દૂઓ જેહ, શેત્રુજે મુખ કરતો તેહ, સંધવી કુંઅરજી જસવાદ, શેત્રુજે લીધે પ્રાસાદ ૫૧. ડાભીગમા ત્રિહિબારે જેહ, પ્રથમ પેસતાં હસું તે; વિજયદાનનો શ્રાવક શિરે, તે હિ૩ કુંવરજી કરે.” પર આ ઉલ્લેથી જણાય છે કે ગધારવાળા સા, રામ અને અમદાવાદના સં. કુંઅરજી તે સમયે બહુજ શ્રીમાન અને પ્રસિદ્ધ પુરૂ હોવા જોઈએ. છેલ્લા સંઘવી સંબંધી કે લેખ પ્રાપ્ત થ નથી. ( ૧૧ ) આ લેખ, મોટા મંદિરની અગ્નિકેણમાં આવેલા મંદિરમાંની પ્રતિમા નીચે બેઠક ઉપર, ૯ પંકિતમાં કોતરેલો છે. મિતિ સં. ૧૯૪૦, ગુણ સુદી ૧૩, છે. મંદિર અને સ્મૃતિ કરાવનાર કુટુંબનું વાસસ્થાન આ લેખમાં જણાવ્યું નથી. ડીસાવાલ જ્ઞાતિના ઠાકુર કરમસી ( સ્ત્રી બાઈ મલી) , ઠાકુર દામા (સ્ત્રી બાઈ ચી) , ઠાકુર માહવ, ઠાકુર જસુ, ઠાકુર બીમા, ઠા, જસુ સ્ત્રી જસમા, ઠાકુર મહાસુત તેજપાલ (સ્ત્રી તેજલદે) આદિ કુટુંબે આ પ્રાસાદ કરાવ્યું. (૧૨) મુખ્ય મંદિરના પૂર્વારના રંગમંડપમાં, નં. ૧ વાળ લેખન સામી બાજુએ આવેલા સ્થભ ઉપર, આ ન. ૧૨ નો શિલાલેખ આવેલે છે. શત્રુજ્ય ઉપરના વિદ્યમાન લેખમાં આ લેખ એથી મોટો છે. એની ફુલ ૮૭ પંકિતઓ છે અને દરેક પંક્તિમાં ૪૦ થી પ૦ અક્ષરે આવેલા છે. જગદગુરૂ શ્રી હીરવિજયરિ અને તેમના પટ્ટધર આચાર્ય શ્રી વિજયસેનના સદુપદેશથી, ખભાત બંદરના મહાન ધનિક શાહ તેજપાલ સાવ ણિ કે શત્રુંજ્યના એ મહાન મંદિરને સવિશેષ પુનરૂદ્ધાર કરી, તેને ફરીથી તૈયાર કરાવ્યું અને હીરવિજયસૂરિના પવિત્ર હાથે તેની પ્રતિષ્ઠા કરાવી તે સંબધી વર્ણન આમાં આપવામાં આવેલું છે. આ આખા લેખ સાર આ પ્રમાણે છે– . . Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ. ( ૧૪ ) [શત્રુંજય પર્વત -~-~~-~~~----- ~-- - ~~ ~ - પ્રથમના બે પદ્યમાં આદિનાથ ભગવાન અને વર્ધમાન પ્રભુની સ્તવના છે. પછી જેમની સાધુસંતતિ વર્તમાન સમયે ભરતક્ષેત્રમાં પ્રવર્તે છે તે ચુધમંગણધરની તવના છે. (પ. ૩) સુધર્મગણધરની શિધ્ય પરંપરામાં સુશ્ચિત અને સુપ્રતિબુદ નામના બે આચાર્યો થયા જેમનાથી કટિકગણ પ્રસિદ્ધિ પામ્યું. (પ.) ત્યાર બાદ વાસેન નામના આચાર્ય થયા જેમના લીધે વજી શાખા પ્રખ્યાત થઈ. (પ. ૫) વાસેનરિના નાગેન્દ્ર, ચંદ્ર-નિવૃતિ અને વિદ્યાધર નામના ૪ શિગે થયા જેમનાથી તેજ નામના જુદા જુદા કુલ વિખ્યાતિ પામ્યાં. (૫. દ–છ) પહેલા ચાંદ્રકુળમાં પાછળથી અનેક પ્રસિદ્ધ આચાર્યો થયા. (૫.૮)કુમથી સંવત્ ૧૨૮પ માં જગા નામના આચાર્ય થયા જેમણે તપા” બિરૂદ પ્રાપ્ત કર્યું.(પ,૮) પાછળથી એ સમુદાયમાં હેમવિમલસાર થયા જેમના શિષ્ય આનંદવિમલાચાર્ય હતા. (પ. ૧૦) આનંદવિમલસૂરિએ, સાધુ સમુદાયમાં શિથિલાચારનું પ્રાબલ્ય વધતું જેઈ સં. ૧૮૨ માં કિટ્ટાર કરી સુવિડિતમાર્ગને પ્રગતિમાં મુકે. (પ. ૧૧) આનંદવિમલાચઈના શિષ્ય વિજયદાનસૂરિ થયા. (૫. ૧૨) વિજ્યાન રિની પાટે પ્રભાવક શ્રીહરવિજયરિયા, (ધ. ૧૪) જેમને ગુજરાતમાંથી, અકબર બાદશાહે પિતાના એવા દેશમાં. આદરપૂર્વક બેલાવ્યા. (પ. થ) સંવત ૧૯૭૯ માં અરિજી અકબરની રાજધાની ફતેપુર (ચીખરી) માં પહોંચ્યા. (પ.૧૬) બાદશાહ હિરવિજયરિની મુલાકાત લઈ બહુ ખુશી છે અને તેમના ઉપદેશથી બધા દેશમાં છ મહિના સુધી જીવદયા પલાવી, મૃત મનુના ધનનો ત્યાગ કર્યો, જીઇઆ વેરે બંધ કર્યો, પાંજરામાં પૂરી રાખેલા પશિઓને ઉડાડી મુકયા, શત્રુજ્ય પર્વત જૈનને વાધીન કર્યો. અને પોતાની પાસે જે માટે પુસ્તક ભંડાર હતા તે સુરિજીને સમર્પણ કર્યો. (૫. –૨૧) જે બાદશાહે શ્રેણિક રાજની માફક, હીરવિજ્યરિના કથનથી જગતમાં જૈનધર્મની પ્રભાવના કરી. (પ. રર) મેઘજીવિ નામને લુંક (હું) ને માટે અડચર્થ, પિતાના પક્ષને અસત્ય જ હીરવિજયરિની સેવામાં હાજર થયે. (પ. રર) જેમના વચનથી ગુજરાત આદિ દેશમાં, મંદિરે વિગેરે. Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ચિત્તાના લેખ. નં. ૪૩૧-૪૩ ] (૩૦૩) અવેલેક vvvvvvvvvvvvvvvvvvv vvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvv vvvvvvvvvv wowowe , આસકરણે અબુદાચલ એટલે આબુ અને વિમલાચલ એટલે શત્રુંજયના સંઘ કાઢયા હતા અને તેના લીધે તેણે સંઘપતિનું તિલક પ્રાપ્ત કર્યું હતું. તથા જિનસિંહસૂરિની આચાર્ય પદવીને નાદિ ( મહોત્સવ કર્યો હતે. તેમજ બીજા પણ અનેક ધર્મકર્તવ્ય કર્યા હતાં. પ્રતિષ્ઠા કર્તા આચાર્યની વંશાવલીમાં, પ્રથમ જિનચંદ્રસૂરિ છે ૨૫-૭ 8. ણે અકબર બાદશાહને પ્રતિબંધ આપ્યો હતો અને બાદશાહે ન “યુગ પ્રધાન” ની પદ્ધી આપી હતી. તેમના પછી જિનસિંહસૂરિનું નામ છે. તેમણે કઠિન એવા કાશ્મીર દેશમાં વિહાર એટલે મુસાફરી કરી હતી. વાર, સિંદૂર, અને ગજણ (ગિઝની) * ક્ષમાકલ્યાણણિની ખરતરગચ્છ પાવલી' માં આ મહોત્સવની મિતિ “સંવત ૧૬૭૪, ફાલ્ગણ સુદિ ૭” આપી છે. યથા– 'ततः सं. १६५४ फाल्गुन मुदि सप्तम्यां मेडताख्ये नगर चोपडागोनीय साह आसकरणकृतमहोत्सवेन सूरिपदं ।' શ્રીયુત ભાંડારકરે, આર્કિઓલોજીકલ સર્વે, વેસ્ટન સર્કલ, ના સન ૧૯૧૦ ના પ્રેસ રીપેર્ટ (પૃ. ૬૨) માં, મેહતાના આ પ્રસ્તુત શિલાલેખની સાર ગર્ભિત નોંધ લખી છે તેમાં તેમણે ઉપરના વાક્યને (જે મૂલમાં વિહિતટિયામીવિહાર' આવો પાઠ છે તેને ) વિચિત્રજ અર્થ આપે છે. અને શત્રુંજયના લેખમાં (પ્રરતુત સંગ્રહમાંના લેખ નં. ૧૭, ૧૮ અને ૧૯ માં) આવેલા આજ વાક્યના ડૉક્ટર બુહરે વાંચેલા ખરા પાઠ તેમજ તેને કરેલા યથાર્થ અને ભ્રાંતિવાળો ધારવાથી પિતેજ વિચિત્ર બ્રાંતિમાં ગુંચવાઈ ગયા છે. શ્રીયુત ભાંડારકરની એ ધ નીચે પ્રમાણે છે – વળી, તેણે [ જિનસિંહે ] કબિલ (કાબુલ) અને કાશ્મીરમાં વિહાર અર્થાત મંદિર બંધાવ્યાં, અને શ્રીકર, શ્રીપુર (શ્રીનગર) અને ગ ણક ( ગઝની) માં અમારી પડહ વજડાવ્યો. લગભગ આની આ હકીકત - áજયના શિલાલેખમાં આવે છે; પણ ધારવા પ્રમાણે બુલ્ડર કબિલ એટલે “કાબિલકે જે નામથી કાબુલ હજી સુધી પણ મારવાડમાં પ્રસિદ્ધ છે, તેને બદલે કઠિન વાંચે છે તે બેઠું છે.” “વિહાર” શબ્દ જૈન સાધુઓમાં વિચરણ અર્થાત “મુસાફરી” ના અર્થમાં પણ વિશેષરૂપે વપરાય છે તેનો બરાબર ખ્યાલ ન આવવાથી શ્રીયુત ભાંડારકરે “વિહાર” એટલે મંદિર Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ સબ્ર (૩૦૮ ) [ ચિત્તાઠના લેખ, ન, ૪૬૧-૪૩ શોમાં પણ તેમણે અમારી એટલે જીવદયા પ્રવર્તાવી હતી. ગીર ાદશાહે તેમને “ યુગ પ્રધાન ' ની પતુવી સમર્પી હતી. ત્યારબાદ પ્રસ્તુત પ્રતિક્ષા કરનાર જિનરાજસૃરિના સબધમાં લવામાં આવ્યુ છે કે તેમને અખિકા દેવિએ વર આપ્યા હતા. સઘ શીવજીએ કરાવેલા ાત્રુજયના અઘ્યમ ઉદ્યારની તેમણે પ્રતિષ્ઠા વ્યા જેમ હતી. ભાણવડનગરમાં પાર્શ્વનાથની પ્રતિમાની સ્થાપના કરી તેઓ જાતે એહિત્ય (હાલમાં જેને બધા કહે છે) વશ રે વાસેન ગાત્રના હતા અને તેમના પિતાનું નામ ધર્મસી તથા માતાનું નામ બાગ્લદે હતુ ન નામન જેમ આ આચાર્યના સઅધમાં લખેલી હકીકતને, શત્રુજય પર્વતના ચૌમુખજીની ટુકમાંના લેખેની (બ્રુઆ, ઉપર લેખ ન. ૧૭ થી ૨૦ તથા તેમનુ અવલોકન) તથા ખરતગચ્છ પટ્ટી ની પણ પૂરેપૂરી ષ્ટિ મળેલી છે. માકલ્યાણકગણું પોતાની પટ્ટાવલીમાં આ સ. આસકરણની પ્રતિષ્ઠાને! પણ ઉલ્લેખ કરે છે. યથા ( ' . " तथा पुनर्महता नगरे गणधरचोपडागोत्रीय संवपतिथी आसकरणसाह कारित चैत्याधिष्ठायक श्रीशान्तिनाथप्रतिष्ठा निर्मिता ।। ૪૩પ. આ લેખ ૬ ઢાંěા મંદિર ’ માં જે ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથની તે અ લઈ ઉપર પ્રમાણે વિચાર મધ્યેા છે, પરંતુ તે સ્પષ્ટ બ્રાંત છે. રાત્રયના લેખામાં બિલ ” નિરે પશુ નિ ’ પાઇજ સ્પષ્ટ રીતે લખેલે છે. તેમજ અાન્ય ઐતિહાસિક ઉલ્લેખોથી પણ તેજ બાબત સત્ય કરે છે. કાબુલમાં કાઇએ વિહાર ' એટલે જૈનમંદિર બાંધ્યુ હોય તેને દાખલે જૈનસાહિત્યમાં હજી સુધી મારી નજરે આવ્યા નથી. કાસ્મીરમાં તિના માટે મુસાફરી કરવી તે ઘણુ જ ર્ફિન કામ ટાવાથી અને સિટ એક વખતે અકબરની સાથે ત્યાં બહુ ર્પારેશ્રમ ન કરીને ગન્ડ્રેલા દાવાથી તેમનું આ કામ ખાસ શિલાલેખમાં નોંધવા જેવું ગાયું છે. તપાગના દીવિથરિના સલ્ફે મહાપાધ્યાય સાતિચંદ્રજી પણુ એક વખતે ઘૃણા ત્રાસ સન કરી કારની સાથે એ પદ્માડી મુલ્કમાં ગયા હતા જેનો ઉલ્લેખ ઘો કાણ કરેલા હેવામાં આવે છે. ય ( Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખા, ન’, ૧૩ ] ( ૨૫ ) અવલાકન. ' નાવવામાં શ્રાવકાએ અગણિત દ્રવ્યવ્યય કર્યાં. જેમણે ગુજરાત અને માલવા આદિ દેશના અનેક સધા સાથે શત્રુંજયની યાત્રા કરી. ( ૫. ૨૪. ) શ્રીહીરવિજયસૂરિની પાટે શ્રીવિજયસેનસર જયવતા વર્તે છે કે જેમના પણ પ્રતાપનું વર્ણન કેાણ કરી શકે છે. ( પ. ૨૫-૭ ) એમને પણ અકબર બાદશાહે વિનયપૂર્વક લાહારમાં બેલાવ્યાહતા કે જ્યાં અનેક વાદિ સાથે વાદ કરી વિજય મેળવ્યે અને મદશાહના મનને ખુશ કર્યું. ( ૫. ૨૮-૩૦. ) ખાદશાહે, હીરવિજયસૂરિને પ્રથમ જે જે ફરમાને આપ્યાં હતાં તે અધા વિજ યસેનસૂરિને પણ આપ્યાં, અને વિશેષમાં એમના કથનથી પેાતાના રાજ્યમાં, સદાના માટે ગાય, ભેંસ, અળદ અને પાડાના પ્રાણનાશ નહિ કરવાના પણ ફરમાના કાઢયાં. ( ૫. ૩૨–૩ ) ખરેખર +ચાલી બેગમના પુત્ર અકખરશાહ પાસેથી મહાન્ સન્માન મેળવી એમણે ગુજરધરાને શેાભાવી છે ( પુ. ૩૪. ) એસવંશમાં આભૂ શેઠના કુળમાં સાર્થિંક ( સેની ) શિવરાજ નામના પુણ્યશાળી શેડ થયે. તેને પુત્ર સીધર, તેને પુત્ર પર્વત, તેને કાલા અને તેના વાઘા નામના પુત્ર થયા. ( ૧. ૩૫. ) તેને રજાઇ નામની ગૃહિણીથી વચ્છિ નામના પુત્ર થયે કે જેની લક્ષ્મી જેવી સુહાસિણી નામની સ્ત્રીએ તેજપાલ નામના પ્રતાપી પુત્રને જન્મ આપ્યા. ( ૫. ૩૬. ) તેજપાલને, શિવને પાર્વતી અને વિષ્ણુને લક્ષ્મીની જેમ, તેજલદે નામની પ્રિય પત્ની હતી, તે અને દ્રુપતી ઈન્દ્ર અને ઈન્દ્રાણીના જેવા સુખા ભાગવતાં હતાં. ( ૫. ૩૭ ) હીરવિજયસૂરિ અને વિજયસેનસૂરિના તે અતિભકત હતા. તેમના ઉપદેશથી તેણે જિનમંદિર ખનાવવામાં અને સ*ઘતિ કરવામાં અગણિત ધન ખર્યું હતુ. ( ૫. ૩૮–૯. ) સવત્ ૧૬૪૬ માં તેણે ? + અકબર બાદશાહની માતાનુ; ન મ જૅનલેખકે ચેાલી એગમ એવું આપે છે. સામાન્ય, વિજ્ઞચપ્રશસ્તિ, દ્વવારસા આદિ અનેક ગ્રંથામાં એ નામ મળે છે. પરંતુ, અન્ય ન્ય ઐતિહાસિક પુસ્તકામાં તે તેનુ નામ * મરીયમ મકાની ’ લખેલું જોવામાં આવે છે, ૪ ' Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીનજૈનલે ખસ ગ્રહ ( ૨૬ ) [ રાત્રુંજય પર્વત પેાતાના જન્મ સ્થાન ( ખભાત )માં સુપાર્શ્વનાથ તીર્થંકરનુ ભવ્ય ચૈત્ય અનાવ્યું, ( ૫. ૪૦ ). સ’. ૧૫૮૭ માં, કર્માંસાહે * આનવિમલસૂરિના સદુપદેશથી શત્રુંજયતીર્થ ઉપરના મૂળ મંદિરના પુનરૂદ્ધાર કયેર્યાં. ( : ૪૩ ). પરંતુ, અહુજ પ્રાચીનતાના લીધે, ઘેાડાજ સમયમાં, પાછુ એ મૂળ મદિર, જીણુંપ્રાય જેવુ... અને જર્જર થઈ ગયેલુ દેખાવા લાગ્યુ.. તેથી તેજપાલે પેાતાના મનમાં વિચાર કર્યાં કે, આ મંદિરના ફ્રીથી ખરેખર ઉદ્ધાર થાય તેા કેવુ· સારૂં ? ( ૫ ૪૪ ) એમ વિચારો, હીરવિજયસૂરિ આદિના સદુપદેશથી પોતે એ મદિરના ઉદ્ધાર કરવા શરૂ કર્યા અને ચેાડાજ સમયમાં આખુ મદિર તદ્દન નવા જેવુ તૈયાર થયું. (૫ ૪૫–૬). મદિરની રચનાનુ' ફૅટલુક વર્ણન આ પ્રમાણે છે—ભૃતલથી તે શિખર સુધીની એની 'ચાઈ પર હાથની છે. ૧૨૪૫ ભે એના ઉપર વિરાજમાન છે. વિઘ્ન રૂપી હાથિયાના નાશ કરવા માટે જાણે તત્પર થયેલા હોય તેવા ૨૧ સિહે એ મંદિર ઉપર શાલી રહ્યા છે. ૫. ૪૯ ) ચારે દિશાઓમાં ૪ ચેાગિતિએ અને ૧૦ ક્રિપાલા પણ યથાસ્થાન સ્થાપિત છે. ( પ. પુ૦—૧ ) એ મહાન મંદિરની ચારે ખાજુએ ૭૨ દેવકુલિકાઓ તેટલીજ જિનમૃતિચેથી સૃષિત થયેલી છે ( ૫. પર. ) ૪ ગવાક્ષે ( ગોખલા ) ૩૨ ૫ચાલિકા ( ધૃતલિયા ) અને ૩૨ તારણાથી આ મદિરની. શેભા અલાર્કિક દેખાય છે. ( ૫. પ૩ ૬. ) વળી એ મંદિરમાં, ર૪ હાથિયા અને બધા મળી ૭૪ સ્તંભા લાગેલાં છે. ( ૫. ૫૭–૮. ) આવુ અનુપમ મદિર જસુ કુરની સહાયતાથી સવત્ ૧૬૪૯ માં તેજપાલે તૈયાર કરાવ્યુ, અને તેનુ· · નવિર્ધન ” એવું નામ સ્થાપન > : ‘ શત્રુજ્ઞયતાહારપ્રધંધ” માં તે, કર્માસાયુને એ કામાં વિશેષ પ્રેરણા કરનાર બૃહત્તપાગચ્છના વિનયમંડન પાક લખ્યા છે. આનંદવિમલસૂરિતુ તેમાં નામ સુધાં નથી. તેમજ પ્રબ’ધકારના કથનમાં સરાય લેવા જેવુ' પણ કશું નથી. કદાચ પ્રતિષ્ઠાના સમયે આનંદવિમલસૂરિ ત્યાં વિદ્યમાન હૈય અને તેના લીધે આ કથન કરેલું હોય તેા ના નિહ. . Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખા, ન, ૧૭ ] ( ૨૯ ) . ચંદ્ર ભુવન જસુ દેહરૂ કરાવ્યું, ચિત્ર લખિત અભિરામ; “ વેવીસમે તીથ કર થાપ્યા, વિજયચિંતામણિ નામ હા. ઋષભતણી તેણે મૃતિ ભરાવી, અત્યંત માટી સેાય; ભુંઇરામાં જદને જુહારે, સકિત નિરમલ હાય હા અનેક બિબ જેણે જિનનાં ભરાવ્યાં, રૂપક કનક મણિ કેરાં; એશવ શ ઉજ્જવલ જેણે કરીએ, કરણી તાસ ભલેરા હા. અવલાકન,. ઉલ્લેખ છે. જુગે પદ્મ ૪૦. હી છે. હી. 19 હી ૯ હી ૧૦ ગિરિ શેત્રુજે ઉદ્ધાર કરાવ્યું, ખી એક લખ્યું લ્યાહરી; દેખી સમકિત પુરૂષજ પામે, અનુમેદે નરનારી હાઇ આયુગઢને સઘવી થાય, લહિણી કરતા જાય; આાગરે અચલેશ્વર આવે, પૂજે અવભના પાય હા. સાતે ખેત્ર જેણે ધન વાવ્યું, રૂપક નાણે હિા; હીરતણા શ્રાવક એ હાયે, ાણુ મુગટ પર ગહિણાં હા. હી ૧૯ સેાની શ્રી તેજપાલ અરારિ, નહિ કા પાષધ ધારી; વિગથા વાત ન અડકી થાંભે, હાથે પોથી સારી હૈ. હી॰ ૧૨ * સ, ૧૯૪૯ નુ ચામાસુ પાટણમાં કરી હીરવિજયસૂરિ ત્યાંથી અમદાબાદ પધાર્યાં અને ત્યાંથી પછી શત્રુંજયની યાત્રા માટે તે તરફ્ પ્રયાણ કર્યું. જે વખતે સૂરિજી ધેાલકે પધાર્યા તે વખતે ખભાતથી સૈાની તેજપાલ અને ખાઈ સાંગદે, ત્યાં હાજર થયા. તેમની સાથે . ૩૬ તે × સહેજવાલ ( તાવઢાન—સુખપાલ ) હતાં અને ખીજા અનેક ગાડી-ઘેાડા હતાં. તે સૂરિમહારાજની સાથેજ શત્રુજય પહોંચ્યા. અને × બાઇ સાંગદે સેાની તેજપાલ, ખંભાતથી ચાલ્યા તતકાલ; પુષ્ઠિ સેજવાલાં છત્રીશ, આવ્યાં ધેલ સખલગીશ. વદી હીરને નિરમલ થાય, ગુરૂ પુતૅ સેત્રુજે જાય; સાર દેશના મુગટ જેડ, દડે નિરમલ હુએ દે. -હીરસૂરિરાસ, પૃ. ૧૯૯-૨૦૦૦ હીઃ ટ “ આ પ્રસ્તુત પ્રસ્તિમાં તે મા સુપાર્શ્વનાથ તીથંકર. તે Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન ચેનલે ખસ ગ્રહ. ( - ) [ રાત્રુંજય પર્વત ત્યાં તેમના પવિત્ર હાથે પોતે ઉતરેલા તીર્થપતિના મહાન્ તિની ભવ્ય પ્રતિષ્ઠા કરાવી. : શત્રુંજ્ય ઉપર, એ પ્રતિષ્ઠાના સમયે, અગણિત મનુષ્યો એકત્ર થયાં હતા. ગુજરાત, મેવાડ, મારવાડ, દક્ષિણ અને માવા આદિ અધા દેશોમાંથી હજારો યાત્રી યાત્રાર્થે આવ્યા હતા. તેમાં છ તે ટા સથેા હતા. સં. ઋષભદ્રા, ‘ડીસુરિાસ > માં એ દરેક સદ્ય અને સઘપતિની લાંબી ટીપ આપી છે તે અવલોકવાથી. આ વાતને અયાર આવે એમ છે. ખુદ હીરવિજયસૂરિની સાથે જે સાધુ સમુદાય હતેા તેની સખ્યા એક તુજાર જેટલી મ્હોટી હતી. ઋષભદાસ જણાવે છે કે હીરવિજયસૂરિ પાલીતાણુાની ઝ્હાર ચદ્ધિભૂમિ જતા હતા તે વખતે તળાવની પાળ ઉપર યાત્રિઓને રસેઈ બનાવતા એઈ, ઉપાધ્યાય સેામવિજયને તે વિષયની સૂચના કરી. ઉપાધ્યાયે તુરત સેાની તેજપાલને ખોલાવી કહ્યુ કે હુસારી વિદ્યમાનતામાં ચાત્રિએ પેાતાના ઉતારે રાંધીને ખાય એ શેાભાસ્પદ નહિ. સેનીએ તુરત ખાઈ સાંગદેની સાથે વિચાર કરી. બધા ચાત્રિને આમ ત્રણ કર્યું અને પેાતાના રસોડે જમવાની વિજ્ઞપ્તિ કરી. સેઈ કરવા કરાવવાની થી કાટ ટળી ગયેલી જોઈ યાત્રિએ અહુજ નદિત થયા અને સેાની તેજપાની અનેકધા પ્રશંસા કરવા વાયા. કે ( ૧૭ ) આદીશ્વર ભગવાનના મંદિરની પશ્ચિમે ન્હાના મદિરમાં સ્થા પન કરેલાં એ પગલાંની આસપાસ, વ્હાની મ્હાટી ૧૬ પતિઆમાં આ ન. ૧૯ ના લેખ તરે છે. × જુઓ, ટીરસરાસ, પૃo ૨૦–૨૮. = “ મળ્યા સાધુ નિડાં એક નર, નીવિજયરા પરિવાર, પૃ. ૨૦૮. - જુઓ પૃષ્ટ ૨૬, પદ્મ ૧૪-૮. 23 Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખ. નં. ૧૩–૧૪] ( ૩૧ ) , ' . “અવલોકન, ~~~~~~~~~~~~~~ ~~~~~ ૧૧ - - - જે ચરણયુગલ ઉપર. આ લેખ છે તે હીરવિજયસરિની ચરણ સ્થાપના છે. સંવત ૧૬૫ર માં, ભાદ્રવા સુદી ૧૧ ના દિવસે કાઠિયાવાડના ઉન્નતદુર્ગ (ઉના ગાંવ) માં હીરવિજ્યસૂરિએ સ્વર્ગવાસ કર્યો. તેજ સાલના માર્ગશિર વદિ ૨ સેમવાર અને પુષ્યનક્ષત્રના • દિવસે સ્તંભતીર્થ ( ખંભાત) નિવાસી સંઘવી ઉદયકણે આ પાદુકા ની સ્થાપના કરી અને આચાર્ય શ્રી વિજયસેનસૂરિના નામથી મહાપા થાય કલ્યાણવિજય ગણિ અને પંડિત ધનવિજય ગણિએ એની પ્રતિષ્ઠા કરી છે. લેખના બાકીના ભાગમાં હીરવિજયસૂરિએ અકબર બાદશાહને પ્રતિબધ કરી જીવદયા, જીજીયમુકિત વિગેરે જે જે પુણ્યકાર્યો કર્યા, - તેમનું સંક્ષિપ્ત રીતે સૂચન કરેલું છે. સં. ઉદયકર્ણ, હીરવિજયસૂરિના પ્રમુખ શ્રાવકેમાંને એક હતે. ખંભાતને તે આગેવાન અને પ્રસિદ્ધ શેઠ હતે. સં. 2ષભદાસે હીરસૂરિરાસમાં અને અનેક સ્થળે ઉલ્લેખ કર્યો છે. (૧૪) આ લેખ ખરતરવસહિ ટુંકમાં, ચામુખના મંદિરની સામે આવેલા પુંડરીકગણધરના મંદિરના દ્વાર ઉપર, ૧૭ પતિએમાં બેદી કાઢે છે. મિતિ સં. ૧૬૭૫ વૈશાખ સુદી ૧૩ શુકવાર છે, સંઘવાલગેત્રીય સા. કચરની સંતતિમાં સા. કેલ્લા થયે તેને પુત્ર સા. થન્ના, તેને સા. નરસિંઘ, તેને કુંઅ, તેને નચ્છા (થા) (સ્ત્રી નવરંગદે) અને તેને પુત્ર સુરતાણ (સ્ત્રી દરદ) થ. સુરતાણનો પુત્ર સા. ખેતસી થયા કે જેણે, શત્રુંજયની યાત્રા કરી સંઘપતિનું તિલક પ્રાપ્ત કર્યું હતું અને સાત ખેત્રમાં પુષ્કળ ધન પામ્યું હતું. તેણે, પિતાના પુત્રપૌત્રાદિ પરિવાર સહિત ચતુર્મુખ મહાન પ્રાસાદની પૂર્વ બાજુએ કુટુંબના કલ્યાણ માટે, આ દેવગૃહિકા (દેહરી) બનાવી. હમ્બરતરગચ્છના આચાર્ય જિનસિંહરિના પટ્ટધર અને શત્રજયના અશદ્વારની પ્રતિષ્ઠા કરનાર શ્રીજિનરાજરિએ એની પ્રતિષ્ઠા કરી. Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીનજૈનલેખણ ગ્રહ [ રાત્રુજય પર્વત ( ૩૨ ) ( ૧૫–૧૬. ) એજ ટુંકમાં, વાયવ્ય ખુણામાં આવેલી દેવકુલિકામાં આદિનાથ ભગવાનની એ ચરણ જોડી છે. તેમના ઉપર નં. ૧૫ અને ૧૬ વાળા લેખે, કતરેલા છે. મિતિ બંનેની ઉપર પ્રમાણેજ છે. એમાં પ્રથમની પાદુકાની સ્થાપના તા, નીચે આપેલા લેખવર્ણનવાળા રોડ રૂપ૦નીજ કરેલી છે અને બીછની, આસવાલજ્ઞાતીય અને લેાઢા ગાત્રીય સા, રાયમલ્લ ( શ્રી રંગાદે ) ના પાત્ર અને સા. જયવંત ( સ્ત્રી જયવંત દે ) ના પુત્ર સા. રાજસી, કે જેણે શત્રુંજયની યાત્રા કરી સઘપતિનુ શુભ તિલક પ્રાપ્ત કર્યું હતુ, તેણે સુભદે અને તુરગઢ નામની પોતાની અને સ્ત્રીઓ તથા અખયરાજ અને અજયરાજ આદિ પુત્ર પાત્ર અને અન્ય સ્વજનાદિ પરિવાર સહિત, આદિનાથ ભગવાનની આ પાદુકા સ્થાપિત કરી છે. ( ૧૯-૨૦ ) નં. ૧૭ થી ૨૦ સુધીના ૪ લેખો, ચામુખની ટુંકમાં આવેલા ચતુર્મુખ–વિહાર નામના મુખ્ય પ્રાસાદમાં, ચારે દિશાઓમાં વિરાજમાન આદિનાથ ભગવાનની ભવ્યપ્રતિમાએની એક નીચે, ૯ થી ૧૧ પતિમાં તરેલા છે. ચારે લેખામાં પાઠ અને વર્ણન લગભગ એકજ સરખાં છે. મિતિ સ. ૧૯૭૫ અને વૈશાખ સુદી ૧૩ શુક્રવાર છે. એ વખતે સુલતાન નુરૂદ્દીન જહાંગીર આદશાહ હતા. શાહુદ્દા સુલતાન ખાસડુ ( ખુસરો ) ું નામ પણ લખવામાં આવ્યુ છે. લેખેના પ્રાર’ભના ભાગેામાં એ મદિર અને મૂર્ત કરાવનાર સં. રૂપદના કુટુંબનાં નામે છે અને અંતના ભાગેામાં પ્રતિષ્ઠા કરનાર આચાર્ય જિનરાજસૂરિ સુધીનાં મૃત્યુભરતગચ્છના આચાર્યાના, લાંબા લાંખા વિશેષણા સહિત નામે આપ્યાં છે . સારભાગ એટલેજ છે કે, અહ મદાબાદ નિવાસી પ્રાગ્ધાટ જ્ઞાતીય અને લઘુશાખીય સ. સોમના × એ નામેાની ટીપ ઉપર પૃ. ૮-૯ માં આપેલી છે. Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખો. નં. ૧૭-૨૦] ( ૩૩ ) અવલોકન, ~~~~~~~~~ ~ ~~~ ~ ~ ~ ~~~ પુત્ર સં. રૂપજી, કે જેણે શત્રુંજયની યાત્રા માટે મહેટે સંઘ કાઢી સંઘવિનું તિલક પ્રાપ્ત કર્યું હતું, અનેક નવીન જિનમંદિરે બંધાવ્યાં હતાં, નવાં જિનબિંબો ભરાવ્યાં હતાં, પ્રતિષ્ઠા અને સાધર્મિક વાત્સલ્ય આદિ ધર્મમાં પુષ્કળ ધન ખર્યું હતું, અને જે રાજસભામાં શૃંગાર સમાન ગણાતું હતું, તેણે પોતાના વિસ્તૃત પરિવાર સહિત શત્રુંજય ઉપર “ચતુર્મુખવિહાર ” નામને મહાન પ્રાસાદ, આજુ બાજુના કિલા સમેત બનાવ્યું અને ઉદ્યતનસૂરિની પાટ પરંપરામાં ઉતરી આવેલા આચાર્ય જિનચંદ્રસૂરિ, કે જેમને અકબર બાદશાહે “યુગપ્રધાન” નું પદ આપ્યું હતું, તેમના શિષ્ય જિનસિંહરિની પાટે આવેલા આચાર્ય જિનરાજસૂરિએ, એ મંદિર અને એમાં વિરાજિત મૂર્તિઓની પ્રતિષ્ઠા કરી. આ લેખમાં આપ્યા પ્રમાણે સં. રૂપજીની વંશાવલીનું સ્વરૂપ નીચે મુજબ થાય છે. સેઠ દેવરાજ ( સ્ત્રી રૂડી.) સેઠ ગોપાલ ( સ્ત્રી રાજૂ.) સેઠ રાજા ( ) સેઠ સીઈઆ( સ્ત્રી ના ) ખીમજી સઠ જોગી (સ્ત્રી જસમાદે) નાથા.(સ્ત્રી નારિંગ) સુરજી (સ્ત્રી સુષમાદે) સેઠ સીવા. સેઠ સમજી (સ્ત્રી રાજલદે.) ઈન્દ્રજી (દત્તક પુત્ર.) રત્નજી (સ્ત્રી સુજાણ.) રૂપજી | (સ્ત્રી જેઠી) | | | | રવિજી. સુંદરદાસ. સધરા. 3 - પુત્ર કેડી. ઉદયવંત. પુત્રી કુઅરી. x ડે. બુહરે મૂળ લેખોમાં “ ” ના બદલે “ ; ” વાંચી “પ” એવું નામ, આપ્યું છે. પરંતુ, તપાસ કરતાં જણાયું કે તે નામ “ પેજી ” છે, “ રૂપજી ” નહિ; તેથી આ અવકનમાં, તેજ આપવામાં આવ્યું છે, ! આ નામને પણ ડૉ. બુહરે “ડી” વાંચ્યું છે. Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ વિષયમાં કંઈક માટે શાળા એ આવ્યું હતું. તેવીજ પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ. ( ૩૪ ) [ શત્રુંજય પર્વત ----- ----------------------- ------ ------- પ્રતિષ્ઠા કરનાર સરિના ગુરૂ અને તેમના ગુરૂના વિષયમાં, આ લેખમાં કેટલીક એતિહાસિક હકીક્ત એવા રૂપમાં આપવામાં આવી છે કે જે નં. ૧૨ ના લેખમાં, તપાગચ્છના આચાર્ય શ્રી હીરવિજયરિ અને વિજયસેનસૂરિની હકીકત સાથે ઘણી ખરી મળતી દેખાય છે. આવા સમાનાર્થ ઉલ્લેખથી કેટલાક વિદ્વાનનાં મનમાં એ લેખકત ઈતિહાસ માટે શક્તિ વિચારે ઉત્પન્ન થાય એમ છે, તેથી એ વિષયમાં કાંઈક ખુલાસા કરે આવશ્યક છે. જિનચંદ્રસૂરિ માટે આ લેખમાં લખવામાં આવ્યું છે કે, તેમણે અકબર બાદશાહને પ્રતિબંધ આ હતું તેથી તેણે ખુશી થઈ તેમને “સુગપ્રધાન નું મહત્ત્વસૂચક પદ આપ્યું હતું. તેમના કથનથી બાદશાહે બધા દેશોમાં અષ્ટાબ્લિક અમારી પળાવી હતી. તેવીજ રીતે જહાંગીર બાદશાહનું મન પણ તેમણે રજિત કર્યું હતું અને પિતાના રાજ્યમાંથી સાધુઓને વ્હાર કાઢવા માટે તેણે ત્યારે એક વખતે ફરમાન કાઢયું, ત્યારે તેમણે, બાદશાહને સમજાવી પાછું તે ફરમાન ખેંચાવી લીધું હતું અને આ પ્રમાણે સાધુઓની રક્ષા કરી હતી. જિનસિંહસૂરિ માટે પણ લખાયું છે કે તેમણે પણ અકબરપાસેથી, એક વર્ષ સુધી, કેઈ મનુષ્ય માછલાં વિગેરે જલજંતુઓ ન સારી શકે તેવું ફરમાન મેળવ્યું હતું, અને કાશમીર, ગળકુંડા, ગીજની પ્રમુખ દેશોમાં પણ તેમણે અમારી–જીવદયા પળાવી હતી. તથા જહાંગીર બાદશાહે તેમને “યુગપ્રધાન પદ આપ્યું હતું. આ બંને આચાર્ય માટે કરેલું એ કથન ક્ષમાકલ્યાણકની ખરતરગચ્છની સંસ્કૃત પટ્ટાવલીમાં પણ મળે છે. ઉપર હીરવિજયસૂરિ અને વિજયસેનસૂરિના ઉપદેશથી અકબરે જે જે કામ કર્યા, તેમને પણ સંક્ષિપ્ત ઉલ્લેખ થઈજ ગો છે. આ ઉપરથી, એવી શંકા સહજે ઉત્પન્ન થાય છે કે અકબરે આવી જાતનું માન તપગચ્છના આચાર્યોને આપ્યું કે ખરતરગચ્છના આચાર્યને? કારણ કે બંને સમુદાયે પિતપોતાના લેખમાં પિતાના આચાર્યોને તેવું માન મળ્યાને ઉલ્લેખ કરે છે. એ શંકાનું નિર્મુલન આ પ્રમાણે થાય છે. - ... Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખા. ન. ૧૭–૨ ૮ ] ( ૩૫ ) અકખરે પ્રથમ સવત્ ૧૬૩૯ માં 'હીરવિજયસરને પોતાના દરબારમાં મેલાવ્યા અને તેમના કથનથી પયુંષણાના આઠ દિવસમાં, સદાના માટે વિહંસા અંધ કરવાનું ક્માન કરી આપ્યુ. હીરવિજયસૂરિ શાંતિચંદ્ર ઉપાધ્યાયને અકબરના દરબારમાં મૂકી પોતે પાછા ગુજરાતમાં આવ્યા. શાંતિદ્રે હ્રાસજોદ ખનાવી ખાદશાહને પ્રસન્ન કર્યાં અને એક વર્ષમાં છ મહિના સુધી જીવહિંસા ખધ કરાવવાનું ફરમાન કઢાવ્યું. * પછી તેઓ પણ ગુજરાતમાં આવ્યા અને પેાતાના સ્થાને ભાનુચ’દ્ર પ‘તિને મૂકયા. તેમણે શત્રુંજય હસ્તગત કરવા માટે બાદશાહ પાસેથી ક્રમાન મેળવ્યું. પછી બાદશાહે, ભાનુચંદ્ર પાસેથી વિજયસેનસૂરિની પ્રશ’સા સાંભળી તેમનેલાહેારમાં ખેલાવ્યા અને તેમની મુલાકાત લઈ ખુશ થયા. વિજયસેનસૂરિના કથનથી તેણે ગાય, બળદ, ભેસ અને પાડાને વધ સદાને માટે નિષેધ કર્યાં. લગભગ સંવત્ ૧૬૫૦ માં વિજયસેનસૂરિ પાછા ગુજરાત તરફ વળ્યા. આજ સમયની આસપાસ બીકાનેર ( રાજપૂતાના ) ના રાજા કલ્યાણસિ’હ ને મત્રી કર્મચદ્ર, કે જે ખરતરગચ્છના આગેવાન અને દૃઢ શ્રાવક હતા, તે પેાતાના રાજાની ખżગીના લીધે અકબરના દરબારમાં આવીને રહ્યા હતા. અને પોતાની કાર્ય કુશળતાથી માદશાહની મ્હાટી હેરમાની મેળવી શકયા હતા. તેના કથનથી, તેના ગુરૂ જિનચંદ્રસૂરિને બાદશાહે પેાતાની મુલાકાત લેવા લાહેાર ખેાલાવ્યા હતા. ખાદશાહે તેમની મુલાકાત લઈ તેમનું મન પણ રાજી રાખવા માટે, આષાઢ માસના શુકલપક્ષના અતિમ ૮ દિવસેામાં જીવહિંસા અધ કરવા માટે એક ફરમાન + કરી આપ્યુ હતુ. મ`ત્રી કચ'દ્રના કથનથી તેમણે એ વખતે જિનસિ’હને આચાર્ય પદવી આપી કે જેના મહાત્સવમાં, પટ્ટાવલી અને લેખમાં લખ્યા પ્રમાણે, કમચ સવાકાડ રૂપિયા ખર્ચ કર્યા હતા. બાદશાહની સ્વારી એક વખતે કાશ્મીરદેશમાં ગઇ હતી ત્યારે જિનસિ’હસૂરિ પણ તેની સાથે ગયા હતા. તેમની ચારિત્રપાત્રતા “ વિશેષ હકીકત માટે જુએ, મ્હારા. .પરસોરા, + આ ફરમાનની નકલ ‘ વારસોય ' માં આપેલી છે. r * , 1 અવલેાકન, ---- Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ. ( ૩ ) [ શત્રુંજ્ય પર્વત અને કઠિન તપશ્ચર્યા જેઈ અકબર ખુશી છે અને તેમના કહેવા પ્રમાણે કાશ્મીર અને ગીજની પ્રમુખ દેશમાં એક દિવસ જીવદયા પળાવી હતી. તથા જિનચંદ્રસૂરિના કથનથી, ખંભાતની પાસેના દરિયામાં એક વર્ષ સુધી માછલીઓ મારવાને પણ મનાઈ હુકમ કર્યો હતે. આ હકીકત ઉપરથી જણાશે કે તપગચ્છ અને ખરતરગચ્છ ના બને લેખનું જે કથન છે તે અમુક અંશે યથાર્થ છે. સં. ૧૩૯ થી ૬૦ સુધી અકબરને જૈન વિદ્વાનને સતત સહવાસ રહ્યા તેમાં પ્રથમના ૧૦ વર્ષોમાં તપાગચ્છનું અને પછીના ૧૦ વર્ષમાં ખરતરગચ્છનું વિશેષ વલણ હતું એમ કહેવામાં કાંઈ હરકત નથી, પરંતુ સાથે એટલું તો અવશ્ય કહેવું જ જોઈએ કે ખરતરગચ્છ કરતાં તપાગચ્છને વિશેષ માન મળ્યું હતું અને બાદશાહ પાસેથી સુકૃત્યે પણ એ ગવાળાઓએ અધિક કરાવ્યાં હતાં. ચામુખના મંદિરના આ લેખમાં પ્રતિષ્ઠા કરાવનાર તથા મંદિર બનાવનાર તરીકે એક રૂપજીનું નામ લખવામાં આવ્યું છે પરંતુ પ્રસિદ્વિમાં તે એ આખી દુક સિવા અને સમજી, કે જે ઉપર વંશવૃક્ષમાં જણાવ્યા મુજબ સં. રૂપજીના પિતૃત્ર અને પિતા થાય છે, તેમની બંધાવેલી કહેવાય છે. પટ્ટાવલિઓમાં પણ એમનું જ નામ છે. આ ઉપરથી જણાય છે કે એ ટુંક બંધાવવાને પ્રારંભ તે રૂપજીના પિતાએ હશે પરંતુ પાછળથી તેનું મૃત્યુ થઈ જવાના લીધે પ્રતિષ્ઠા વિગેરે ક રૂપજીએ કરાવ્યાં હશે. આ મંદિર બંધાવવામાં સેઠ સિવા શેમજીએ પુષ્કળ ધન ખરચ્યું હતું. “મીતે–અમદીના લખવા પ્રમાણે બધા મળી ૫૮ લાખ રૂપિયા આમાં ખર્ચ થયા હતા. કહેવાય છે કે ૮૪૦૦૦ રૂપિયાનાં તે એકલાં દેરડજ કામ લાવ્યાં હતાં. મંદિરની વિશાલતા અને ઉગ્રતા જોતાં એ કથનમાં શંકા લઈ જવા જેવું કશું જણાતું નથી. | માલ્યાણકની બરતરગચ્છની પટાવલીમાં એ બધુએના વિપચમાં લખ્યું છે કે, “અમદાબાદમાં સિવા અને સમજી બંને ભાઈએ મિથ્યાત્વી હાઈ ચિભડાને વ્યાપાર કરતા અને બહ દરિદ્ધાવસ્થા જોગવતા ડતા. જિનચંદ્રસૂરિ વિચરતા વિચરતા અમદાબાદમાં આવ્યા અને એ Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nnnnnnnnnnnnnn ઉપરના લેખો. નં. ૨૧] ( ૧૭ ) અવલોકન. ----- ભાઈઓને ઉપદેશ આપી શ્રાવક બનાવ્યા. સૂરિની કૃપાથી પછી તેઓએ પુષ્કળ દ્રવ્ય પ્રાપ્ત કર્યું અને મહાન ધનવાન થયા. +” જિનસિંહસૂરિએ, એ મંદિરની પ્રતિષ્ઠા સમયે બધા મળી ૫૦૧ જિનબિઓની પ્રતિષ્ઠા કરી હતી એમ ખરતર-પટ્ટાવલીમાં ઉલ્લેખ છે. * ( ૨૧ ) વિમલવસહિ ટૂંકમાં, હાથીપલ નજીક આવેલા મંદિરની ઉત્તર તરફની ભીતમાં, ૩૧ પંકિતમાં, આ લેખ કોતરેલે છે. લેખનો ઘણે ખરે ભાગ પદ્યમાં છે અને થોડેક ગદ્યમાં છે. પહેલા ૫ પદ્યમાં, મંગલ, હાલાર પ્રાંતના નવીનપુર ( કે જેને હાલમાં જામનગર કહે છે ) નું નામ મને ત્યાંના જશવંત અને શત્રુશલ્ય નામના બે રાજાઓને ઉલ્લેખ છે. ૬ થી ૧૩ સુધીનાં પામાં, અંચલગચ્છના પ્રવર્તક આચાર્ય આર્યરક્ષિતસૂરિથી તે લેખકાલીન આચાર્ય કલ્યાણસાગરસૂરિ સુધીના આચાર્યોનાં નામે આપ્યાં છે. ( આ નામે ઉપર પૃષ્ઠ ૧૧ માં આવેલાં છે.) ૧૪ મા પદ્યથી પ્રતિષ્ઠા કરાવનાર કુટુંબનું વર્ણન છે. ઓસવાલ જ્ઞાતિમાં, લાલગેત્રમાં પહેલાં હરપાલ નામે હોટે શેઠ થયે. તેને હરીઆ નામને પુત્ર થયે. હરીઆને સિંહ, તેને ઉદેસી, તેને પર્વત અને તેને વચ્છ થયે. વચ્છની સ્ત્રી વાચ્છલદેની કુક્ષિથી અમર નામને પુત્ર જન્મે. અમરની સ્ત્રી લિંગદેવી નામની હતી જેને વર્ધમાન, ચાંપસી અને પદ્ધસિંહ; એમ ત્રણ પુત્ર થયા. તેમાં વર્ધમાન અને પદ્ધસિંહ વિશેષ પ્રસિદ્ધ થયા. આ અને ભાઈઓ જામ રાજાના મંત્રિઓ હતા. જોકેમાં તેમને સત્કાર પણ બહ હતા. વદ્ધમાનની સ્ત્રી વન્નાદેવી હતી, જેને વીર અને + " अहम्मदाबादनगरे चिर्भटीव्यापारेणाजीविकां कुर्वाणो. मिथ्याषिकुलोत्पन्नी प्राप्वाटज्ञातीयो सिवा-सोमजीनामानी द्वी भ्रातारौ प्रतियोध्य सकुटुम्बी श्रावकों શdવન્તઃ” . * " संवत् १:७५ वैशाखशुदित्रयोदश्यां शुक्ले श्रीराजनगरवास्तव्यप्राग्वाटज्ञातीयसंघपतिसोमजीकारितशत्रुजयोपरि चतुद्वारविहारहारायमाणधीपभादिजिनकाधिकपंचशत( ५०१ )प्रतिमानां प्रतिष्ठा विहिता ।" Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન નલેખસ ગ્રહ, (26) [ શત્રુંજય પર્વત વિજપાલ નામના બે પુત્રો થયા. પદ્મસિહની સ્ત્રીનુ નામ સુજાણુદે હતું અને તેને પણ શ્રીપાલ, અરપાલ અને રણમલ નામના ત્રણ પુત્રા થયા. આવી રીતે સુખી અને સંતતિવાળા અને ભાઇઓએ સવત્ ૧૬૭પ ( શાકે ૧૫૪૧) ના વૈશાખ માસના શુક્લ પક્ષની તૃતીયા અને મુધવારના દિવસે શાંતિનાથ આદિ તીર્થંકરાની ૨૦૪ પ્રતિમાએ ભરાવી અને પ્રતિષ્ઠિત કરાવી. પેાતાના વાસસ્થાન નવાનગર ( ન્તમનગર ) માં પણ તેમણે વિપુલ ધન ખર્ચી કૈલાસપર્વત જેવા ઉંચા પ્રાસાદ રાજ્યે અને તેની આજુ ખાન્તુ ૭૨ દેવકુલિકાઓ અને ૮ ચતુર્મુખ મશિ અધાવ્યાં. સા. પદ્મસિંહેશત્રુ જય ઉપર પણ ઉંચા તારણા અને શિખરેવાળું મ્હાટુ મંદિર બનાવ્યુ. અને તેમાં શ્રેયાંસ તીર્થંકર આદિ અર્હતાની પ્રતિમાએ સ્થાપન કરી, તથા, વળી સંવત્ ૧૬૭૬ ના ફાલ્ગુન માસની શુકલ દ્વીચાના દિવસે નવાનગરથી સા. પદ્મસિદ્ધે મ્હોટા સઘ કાઢચે અને અચલગચ્છના આચાર્ય કલ્યાણુસાગરની સાથે શત્રુજયની યાત્રા કરી પેતે કરાવેલા મંદિરમાં ઉકત તીર્થંકરાની પ્રતિમાઓની પ્રખ ઠાઠમાટ સાથે પ્રતિષ્ઠા કરાવી. વાચક વિનયચંદ્રગણિના શિષ્ય પતિશ્રી દેવસાગરે + મા પ્રશસ્તિ મનાવી છે. % સા, વમાન અને સા. ધસિંહનુ અનાવેલ ઉકત જામનગરવાળું મંદિર આજે પણ ત્યાં સુશાભિત છે. એ મંદિરમાં શિલાલેખ પણ વિદ્યમાન છે, જે આ સગ્રહમાં ૪૫૫ મા નખર નીચે આપવામાં આવેલે છે. પ્રસ`ગેાપાત્તથી તે લેખને સાર અત્રેજ આપી દેવે! ઠીક પડશે. * આ લેખમાં ૧૮ પદ્યા અને તે ચેડાક ભાગ ગદ્ય છે. પદ્યમાં આ લેખ પ્રમાણે જ અચલગચ્છની પટ્ટાવલી અને સા. વમાનની વંશાવલી આપી છે. આ વંશાવલી પ્રમાણે વર્તુમાનના કુટુંબનું વશવૃક્ષ આ પ્રમાણે થાય છે.— + દેવસાગર ઉત્તમ પ ંકિતના વિદ્વાન્ હતા. તેમણે હેમચંદ્રાચાય ના મિધાવિન્તાળિ કાપ ઉપર વ્યુવત્તિના નામના ૨૦૦૦૦ શ્લોક પ્રમાણ મ્હોટી ટીકા અનાવી છે. Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખા. નં. ૨૧] રામજીસાહ. (32) $ અમરિસંહ. વધુ માન. I બીરજી, વિજયપાલ, ભામાશાહ. જગ. | શ્રીપાલ કુંવરપાલ. રણમલ્લ. Į ન રાયણ. ૪ ઉદેસી. I ૫ પર્વત. ચપસિંહ. હું અમરિસંહના પૂર્વજોનાં નામ જામનગરના લેખમાં કાંઇક ભિન્નતા છે. રાત્રુજય૦ પ્રમાણે- ૧ હરપાલ. ૨ હરીયા. ૩ સિ. । ૬ વo. ( સ્ત્રી વાલદેવી. ) । ૭ અમર. ( સ્ત્રી લીંગદેવી. ) કૃષ્ણદાસ. અમીયસાહ, અવલેાકન. થાવરસા. વાસા. . ૨ પાલ. ' ૭ દેવનંદ. ૪ પર્વત ભીમજીસા. અને ક્રમમાં, શત્રુંજયના અને તેનું કાષ્ટક આ પ્રમાણે છે-જામનગર॰ પ્રમાણે~~ ૧ સિંઘજી. ૫ વહ્યું. પદ્મસિ હ. ૬ અમર. * જામનગરવાળા પુસ્તક પ્રકારાક શ્રાવક હીરાલાલ હુંસરાજ પેાતાને એ જગની સંતતિ તરીકે જણાવે છે. નુએ વિનચનઃમ્યુટ્ચ કાવ્યની પ્રાપ્ત. Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીનજૈતલેખસ ગ્રહ, ( ૪ ) [ શત્રુંજય પર્વત ગદ્યભાગમાં લખવામાં આવ્યુ છે કે—પોતાના પરિવાર સમેત, અમાત્ય ( પ્રધાન ) શિરેામણિ વહેંમાનસાહુ અને પસિહંસાહે, હાલાર પ્રદેશમાં, નવાનગર ( જામનગર ) માં, જામ શ્રી શત્રુશલ્ય (છત્રશાલ ) ના પુ શ્રીજસવ'તજીના વિજયવંતા રાજ્યમાં, અચલગચ્છના આચાર્ય શ્રીકલ્યા ણસાગરસૂરિના ઉપદેશથી, શ્રીશાંતિનાથનું મંદિર ધાવવા રૂપ પુણ્ય કૃત્ય કર્યું. તથા ઉકત તીર્થંકર આદિની ૫૦૧ પ્રતિમાની એ પ્રતિષ્ઠાએ કરાવી. તેમાં પ્રથમ સંવત્ ૧૬૭૯ વૈશાખ શુકલ ૩ બુધવારના દિવસે અને ખીજી સવત્ ૧૯૭૮ ના વૈશાખ શુકલ ૫ શુક્રવારના દિવસે. એવી રીતે મત્રીશ્વર વમાન અને પસિહે છ લાખ રૂપિયા પુણ્યક્ષેત્રામાં ખર્ચ કર્યા ! આ મને લેખો ઉપરથી જણાય છે કે વર્તમાન અને પદ્મસિહ અને ભ્રાતા જામનગરના તત્કાલીન પ્રધાના હતા અને તેએ ચુસ્ત જૈનધર્મી હાઈ જૈન ધર્મની ઉન્નતિ માટે પુષ્કળ પ્રયત્ન અને દ્રવ્યવ્યય કર્યાં હતા. શ્રાવક હીરાલાલ હંસરાજે વહૂ માનના વિષયમાં વિલયાનંનામ્બુદ્રવ્યવાસ્થ્ય માં નીચે પ્રમાણે હકીકત લખી છે. “ વર્ધમાન સાહુને ઇતિહાસ આ પ્રમાણે છે—તે કાફીયાવાડની ઉત્તરે આવેલા કચ્છ નામના દેશમાં આવેલા અલસાણ નામે ગામના રહેવાસી હતા. તે ઘણાજ ધનાઢય તથા વ્યાપારના કાર્યમાં પ્રવીણ હતા. તેજ ગા મમાં રાયસી સાહ નામના પણ એક ધનાઢ્ય સેઠ રહેતા હતા. તેએ બંને વચ્ચે વહેવાઇત સંબંધ હતા. તેઓ અને જૈનધમ પાળતા હતા. એક દિવસે જામનગરના રાજા જામસાહેબે તે અલસાણાના ટાંકારની કન્યા સાથે લગ્ન કર્યાં. તેમાં જામશ્રીના કહેવાથી તે કુંવરીએ દાયામાં પેાતાના પિતા પાસે તે અને સાહુકારા જામનગરમાં આવી વસે એવી માગણી કરી. તે માગણી તેના પિતાએે કન્નુલ રાખવાથી એસવાલ જ્ઞાતિના દસ હજાર માણુસા સહિત તે બને સાહુકારાએ જામનગરમાં આવી નિવાસ કર્યાં. ત્યાં રહી તેઓ અનેક દેશ સાથે વ્યાપાર કરવા લાગ્યા અને તેથી જામનગરની પ્રજાની પણ ઘણી આબાદી વધી. વળી તે અને સાહુકારાએ પોતાના દ્રવ્યનો સદુપયોગ કરવા માટે ત્યાં ( જામનગરમાં ) લાખા પૈસા ખર્ચીને હેટાં વિસ્તારવાળાં તથા વિમાને સરખાં જિનમંદિશ બંધાવ્યાં. Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખો. નં. ૨૧] ( ૪૧ ) • અવલોકન ~~~ ~ ~~~~ ~~~~~ ~~~~~~~~ તે મંદિર વિક્રમ સંવત ૧૬૭૬ માં સંપૂર્ણ થયાં. અનુક્રમે શ્રીવર્ધમાન શત્રુંજય ગિરનાર વગેરેની યાત્રા કરી અને ત્યાં પણ જિનમંદિર બંધાવ્યાં. એવી રીતે પિતાના લાખો પૈસા ખર્ચીને તેમણે આ ચપલ લક્ષ્મીને લાવો લીધો. વદ્ધમાનસાહનું રાજ્યદરબારમાં ઘણું સન્માન થવા લાગ્યું, તથા જામથી પણ ઘણું ખરું કાર્ય તેમની સલાહ પ્રમાણે કરવા લાગ્યા. આથી કરીને જામસાહેબના એક લુહાણુ કારભારીને ઇર્ષા થઈ તેથી તે વિદ્ધમાન સહપરની જામ સાહેબની પ્રીતિ ઓછી કરાવવાની તજવીજ કરવા લાગ્યો. એક દહાડે તે કારભારીએ જામ સાહેબને કહ્યું કે, હાલમાં રાજ્યમાં નાણાને ખપ છે, તેથી આપણે શહેરના ધનાઢય સાહુકાર વદ્ધમાન સાહ ઉપર નેવું હજાર કેરીની ચીઠ્ઠી લખી આપો. જામ સાહેબે પણ તેને કહેવા પ્રમાણે ચીઠ્ઠી લખી આપી. પછી તે કારભારીએ તે ચીઠ્ઠી ઉપર ૧ મીંડુ પિતાના તરફથી ચઢાવી નેવું હજારના બદલે નવ લાખની ચીઠી બનાવી. પછી તે જ દિવસે સાંજના વાળ વખતે તે કારભારી વદ્ધમાન સાહ પાસે ગયો અને તેમને કહેવા લાગ્યો કે, જામસાહેબે હુકમ કર્યો છે કે, આ ચીઠ્ઠી રાખીને નવ લાખ કેરી આજ વખતે આપ. વર્ધમાન સાહે કહ્યું કે, આ વખત અમારે વ્યાળુ કરવાનું છે માટે આવતી કાલે સવારે તમે આવજે, એટલે આપીશું. પણ તે કારભારીએ તે, તેજ વખતે, તે કેરી લેવાની હઠ લીધી. તેથી વિદ્ધમાન સાહે તેને તેજ વખતે કાંટો ચઢાવી પિતાની વખારમાંથી નવલાખ કરી તોળી આપી. કારભારીના આ કર્તવ્યથી વદ્ધમાનસાહને ગુસ્સો ચઢ, તેથી પ્રભાતમાં રાયસીસાહ સાથે મળીને તેમણે ઠરાવ કર્યો કે, જે રાજ્યમાં પ્રજાપર આવો જુલમ હોય ત્યાં આપણે રહેવું લાયક નથી, માટે આપણે આજે જ અહિંથી ચાલીને કચ્છમાં જવું. તે સમયે રાયસી સાહે પણ તે વાત કબુલ કરી. પરંતુ જ્યારે વિદ્ધમાન સાહે ત્યાંથી નિકળી કચ્છ તરફ પ્રયાણ કર્યું ત્યારે રાયસી સાહે ખુટામણ લઈ કહ્યું કે, મહારે તે આ દેહરાઓનું કામ અધુરૂં હવાથી, મહારાથી આવી શકાશે નહીં. પછી વદ્ધમાન સાહ એકલાએ ત્યાંથી પ્રયાણ કર્યું. તેમની સાથે બીજા સાડા સાત હજાર એસવાળો પણ કચ્છ તરફ રવાના થયા. તે બધા માણસોનું ખાધા ખોરાકી વિગેરેનું ખર્ચ વદ્ધમાન સાહે પિતાના માથે લીધું. પ્રયાણ કરી વિદ્ધમાન સાહા ધ્રોળ મુકામે પહોંચ્યા ત્યારે જામ સાહે. બને તે બાબતની ખબર પડી. જામ સાહેબે તેમને પાછા બોલાવવા માટે પિતાનાં માણસે મોકલ્યાં, પરંતુ વર્ધમાન સાહ આવ્યા નહિ. ત્યારે જામ Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીનજનલેખસંગ્રહ, (૪ર ) . [ શત્રુ પર્વત -~ ~-~~~-~~-~~-~~-~----- સાહેબ ને ત્યાં ગયા અને એવી રીતે એકાએક પ્રથાણ કરવાનું સેટને કારણ પુછ્યું. એ જે હકીકત બની હતી તે નિવેદન કરી. ત્યારે જામસાહેબે આશ્ચર્ય સહિત કહ્યું કે હું તો ફક્ત નેવુ દુર કરીને ચીઠ્ઠી લખી આપી હતી. આ વાત જાણી કારભારી પર જમે સાહેબને ઘણેજ ગુસ્સે ચલે. જામ સાહેબ સેને મનાવી એકદમ પાછા જામનગર આવ્યા. ત્યાં કલ્યાણજી હેઠે તે કારભારી મહેબને મળ્યો. જમ સાહેબે એકદમ ગુસ્સામાં ત્યાં તેને જંબીયાથી પોતાના હાથે મારી નાંખી અમને તારે પહોંચાડ્યો. એ લુહાણા કારભારીને પાળીઓ હાલ પણ ત્યાં ( જમનગરમાં ) કલ્યાણજીના મંદિરમાં મોજુદ છે. જે વખારમાં વિદ્ધમાન સાહે તેને નવલાખ કરી તોળી આપી હતી તે વખારનું, જામનગરમાં માંડવી પાસે રહેલું મકાન, દાલ પણ નવલખાના નામથી ઓળખાય છે. તેમનાં ચણાવેલાં અત્યંત મનોજિનમંદિર પણ દાલ, તે સમયની તેમની જાહેરજલાલી દષ્ટિગોચર કરે છે. તેમનું રહેવાનું મકાન પણ હાલ જામનગરમાં કર્ણ અવસ્થામાં હયાત છે. તેમણે અનેક ધર્મકાર્યો તથા લેકેપકૃતિનાં કાર્યો કરેલાં છે.” પૃ. ૩૬૨-૬૫. *" આ લેબનં. ૬ અને ૭ વાળા લેખ જે દેરીમાં છે તેની પાસે આવેલી અને આદીશ્વરના મોટા મંદિરના ઈશાન ખુણામાં રહેલી દેરીમાં આવેલ છે. - ‘મિતિ સં. ૧૯૭૫ વિશાખ શુકલ ૧૩ શુકવાર. અચલગચ્છના કલ્યાણસાગરસૂરિના સમયે અમદાવાદના શ્રીમાલજ્ઞાતીય સા. ભવાન (સ્ત્રી રાજલદે) ના પુત્ર સા. ખીમજી અને સુપજીઅનેએ શત્રુજ્ય ઉપર આ દેરી કરાવી. • બરતરવસદ્ધિ ટુકમાં મોટા ચતુર્મુખ–પ્રાસાદના ઈશાન ખુલ્લામાં આવેલી પ્રતિમાની નીચે, ૬ પંક્તિમાં, આ લેખ કેતલે છે. તારીખ ઉપર પ્રમાણેજ. * * નં. ૧૭ થી ૨૦ વાળા લેખોમાં વર્ણવેલા સં. શ્યજીના પિતામહું સં. નાથા ( સ્ત્રી નારિગદે) ના પુત્ર સં. સૂરએ પિતાની Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખ. નં. ૨૨-૨૬ ] ( ૪૩ ) અવલોકન ~~~~~ ~~~~~~~~~~~ સ્ત્રી સુષમાટે અને દત્તક પુત્ર ઈન્દ્રજી સહિત, આ શાંતિનાથનું બિમ્બ કરાવ્યું. પ્રતિષ્ઠા કરનાર ઉકત લેખે વણિત જિનરાજસૂરિ છે. ( ૨૪ ) - ઉપરના લેખવાળી પ્રતિમાની સામે, અને ચતુર્મુખપ્રાસાદના અગ્નિ ખુણામાં આવેલી પ્રતિમાની નીચે, બે પંકિતમાં, આ લેખ કરેલ છે, મિતિ એજ. - ઉક્ત સં. રૂપજીના વૃદ્ધ ભ્રાતા સં. રત્નજી (ભાર્યા સુજાણદે) ના પુત્ર સુદરદાસ અને સંખરાએ પિતાના પિતાના નામથી શાંતિનાથ તીર્થકરની પ્રતિમા સ્થાપિત કરી. પ્રતિષ્ઠા કરનાર જિનરાજસૂરિ. ( ૫ ) વિમલવસહ ટૂંકમાં, આદીશ્વરના મંદિર પાસે આવેલા ન્હાના મંદિરમાં, ન્હાની મહેદી ૯ પતિમાં, આ લેખ કરેલ છે. મિાત સ. ૧૬૭૬ વૈશાખ વદિ ૬ શુક્રવાર, તપગચ્છાચાર્ય શ્રી વિજયદેવસૂરિના સમયમાં, શ્રીમાલજ્ઞાતીય અને લઘુશાખીય મંત્રી જીવા ( સ્ત્રી રંગાઈ) ના પુત્ર મંત્રી વાછાકે પિતાની સ્ત્રી ગંગાઈ આદિ પરિવાર સમેત, સેઠ શિવજી ભણશાલીની કપાથી પિતે પ્રતિષ્ઠિત કરેલું એવું એ વિમલનાથનું મંદિર કરાવ્યું. ખરતરવહિ કની પશ્ચિમે આવેલા મંદિરમાં, ઉત્તર તરફ, ન. ૩ ના પગલાંની આસપાસ, ૧૧ પંક્તિમાં, આ લેખ કતરેલ છે. આદિનાથ તીર્થકરથી લઈ મહાવીર તીર્થકર સુધીના ૨૪ તીર્થ કરના બધા મળી ૧૪૫ર ગણધરે થયેલા છે. એ બધા ગણધરના એક સાથે આ સ્થાને ચરણયુગલ સ્થાપન કરેલાં છે. જેસલમેર નિવાસી, ઓસવાલજ્ઞાતીય અને ભાંડશાલિક ગોત્રીય સુશ્રાવક સા. શ્રીમલ ( ભાર્યા ચાપલદે) ના પુત્ર સં. થાદડૂ ૪ (શાહરૂ) કે જેણે દ્રવા . વાસ્તવિક નામ “ થાહરૂ ” છે. પરંતુ છે. બુહરે “ હ ” ને દ” અને “હું” ને “' વાંચી “ વાહ' નામ લખ્યું છે. 3 Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ހހހހހހހ~~ހހހހހހހހހހހހހހހހހހހހހ પ્રાચીનલેખસંગ્રહ. (૪૬) શત્રુંજ્ય પર્વત -~-~~ અને માલજ્ઞાતિના લઘુશાળી, સા. તુક (કા) (ભાર્યા તેજલદે) ના પુત્ર સા. હાસુજીએ, તાની સ્ત્રી હાસલે, ભાઈ . વક્રુજી ( ભાથ વદે ) અને સા.દેવજી (ભાર્થી દેવલદે), પુત્ર ધર્મદ્રાસ અને ભગિની બાઈ કુંઅ પ્રમુખ સકલ કુબ મેન, સિદ્ધાચલની યાત્રા કરી અને અદભુત–આદિનાથના મંદિરના મંડપનો કાટ સહિત ફરીથી ઉદ્ધાર કરાવ્યું. છેઠ્ઠી ત્રણ પંક્તિઓમાંને ઘણે ખરે ભાગ ટુટી ગયેલા છે તેથી આચાર્ય વિગેરેના નામે જતાં રહ્યાં છે. લેબની સ્થિતિ જોતાં જણાય છે કે લેબનો એ ભાગ સ્વાભાવિક રીતે જ નષ્ટ થઈ ગયેલા નથી પરંતુ જાણે જોઈને કઇએ તેને નાશ કરે છે. કારણ કે દરેક જગાએ ત્યારે નામના જતા રહ્યા છે ત્યારે “ટ્ટાઢો ....... વંદિતત્તમ આદિ વિશેઘણે સ્પષ્ટ જણાય છે. આથી અવશ્ય કઈ સંપ્રદાયદુરાગ્રહીની આ વર્તણુંક હેવી જોઈએ. (૩૦) હેટી ટુંકમાં આદીશ્વરના મુખ્ય પ્રાસાદના દક્ષિણકારને સામે આવેલા સહુજ ટ–મદિરના પ્રવેશદ્વારની પાસે આ લેખ આવેલે છે. પતિ સંખ્યા ૧૦ છે. . સં. ૧૬૯૬ ના વૈશાખ શુકલપ રવિવારના દિવસે દીવબંદર નિવાસી સં. ચા ( સ્ત્રી તેજબાઈ) ના પુત્ર સં. વિદજીએ ( સ્ત્રી વયજબાઈ) શ્વકુટુંબ સાથે, શત્રુજ્ય ઉપર ઉગ્ર મંદિર બનાવ્યું અને તેમાં સુપાર્શ્વનાથની પ્રતિમા પ્રતિષ્ઠિત કરાવી. પ્રતિષ્ઠા કરનાર આચાર્ય શ્રીવિજયસેનના પટ્ટધર વિજયદેવસૂરિ છે, કે જેમની સાથે યુવરાજ વિજયસિંહરિ પણ હતા. ( ૩૧-૩ર) - એજ મંદિરના, બે ત િઉપર, નં. ૩૧ અને ર ના લેખો કરેલા છે. પહેલા લેખ પદ્યમાં અને ટુંકે છે. બીજે ગદ્યમાં અને તેના કરતાં વિસ્તૃત છે. બંનેમાં વર્ણન એકજ છે. Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખા. ન. ૩૦-૩૨ ] ( ૪૭ ) અવલોકન, સં. ૧૭૧૦ ના જ્યેષ્ઠ શુક્લ ૬ અને ગુરૂવારના દિવસે, ઉગ્રસેન ( આગ્રા-શહેર) નિવાસી એસવાલના ીય, વૃદ્ધસાખીય અને કુહાડગાત્રીય સા૦ વર્લ્ડ્સ માન ( સ્ત્રી વાલ્હાદે ) ના પુત્ર, સા. માનસિહ, રાયસિહ, કનકસેન, ઉગ્રસેન અને ઋષભદાસ આદિએ સા જગસિહ અને જીવણુદાસ પ્રમુખ પુત્રાદિપરિવાર સહિત, પેાતાના પિતા ( વર્તુમાન ) ના વચનથી, તેના પુણ્ય માટે, આ સહસ્રકૂટ તીર્થ કરાવ્યુ અને પેાતાનીજ પ્રતિષ્ઠામાં પ્રતિષ્ઠિત કર્યું તપગચ્છાચાર્ય શ્રીહીરવિ જયસૂરિના પટ્ટધર આચાર્ય વિજયસેનસૂરિના શિષ્ય વિજયદેવસૂરિ અને વિજયપ્રભસૂરિની આજ્ઞાથી, હીરવિજયસૂરિશિષ્ય મહેાપાધ્યાય શ્રીકીતિવિજય ગણિના શિષ્ય ઉપાધ્યાય વિનયવિજયજીએ એની પ્રતિષ્ઠા કરી. આ કાર્યમાં, શત્રુજયતીર્થં સંબધી કાર્યાંની દેખરેખ રાખનાર પતિ. શાંતિવિજય ગણિ, દેવવિજયગણિ અને મેઘવિજય ગણિએ, સહાયતા કરી છે. આ લેખ, ખરતરવસદ્ધિ ટુકમાં આવેલા શેઠ નરસી કેશવજીના મંદિરના ગર્ભાગારની મહારના મ`ડપમાં, દક્ષિણ દિશા તરફની દિવાલ ઉપર એક શિલાપટ્ટમાં, ૪૩ ૫તિમાં કાતરેલા છે. શત્રુંજયના શિલાલેખામાં, આ સાથી આધુનિક છે. ( ૩૨ A * ) આ લેખમાં, પ્રથમ ૧૮ પદ્મા છે અને પછી ગદ્ય છે. ભાષા આપભ્રષ્ટ-સ’સ્કૃત છે. આદિના ૧૧ શ્ર્લેકેમાં, રત્નધિ (રત્નસાગર) સુધીની અ'ચલગચ્છની આચાર્ય પટ્ટાવલી આપવામાં આવી છે. ( જુએ, ઉપર પૃષ્ઠ ૧૧. ) પછી જણાવ્યું છે કે—કચ્છ દેશમાં, કેારા નગરમાં, લઘુશાખીય અણુશી નામે શેઠ થયા. તેનેા પુત્ર નાયક થયેા. નાયકની સ્ત્રી હીરખાઇની ફ઼ મૂળ લેખના મથાળે ૭૩ ના બદલે ભુલથી ૭૨ ના અંક છપાઈ ગયેા છે ( અર્થાત્ ૩૨ ના ડબલ એકા મૂકાણા છે) અને તેના પછીના અકા તેનાજ અનુક્રમથી કાણા છે તેથી આ જગાએ, બીજીવરના ૩૨ ઉપર વધારા તરીકે દર્શાવનાર A ચિહ્ન મૂકવામાં અવ્યું છે મ Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જૈનલેખસંગ્રહ ( ૮ ) [શત્રુંજ્ય પર્વત ----------- ---- -------- -------------- ----~~- ~~~-~-~~ કુએ પુણ્યવાન એવો કેવજી નામને પુત્ર છે. તે પિતાના મામાની સાથે મુંબઈ આવ્યા અને ત્યાં વ્યાપાર કરવા લાગે. વ્યાપારમાં તેણે પુષ્કળ - ધન ઉપાર્જન કર્યું. તે દેવ, ગુરુ અને ધર્મ ઉપર પૂર્ણ થટ્ટાવાળા હતો. તેની કાતિ જનોમાં સારી પેઠે વિસ્તાર પામી હતી. તેની સ્ત્રી પાબાની કુખેથી નરસિંહ નામનો પુત્ર છે. નરસિંહની સ્ત્રીનું નામ રત્નબાઈ હતું. તે પતિબકતા અને સુશીલા હતી. કેશવજીને માંકબાઈ નામની બીજી પત્નીથી ત્રિકમજી નામનો પુત્ર પરંતુ તે અથ વર્ષ જીવી મૃત્યુ પામે. ગાંધી મહેતા ગરવાળા 2. કેશવજી, પિતાના વ્યાપાર્જિત દ્રવ્યનો સદુપગ કરવા માટે અનેક ધર્મો કરવા લાગે. તે પિતાના પરિવાર સમેત, મહેટ સંઘ કાઢી શક્ય આવ્યા અને કચ્છ, સરક, ગુજરાત, મારવાડ, મેવાડ અને કંકણ આદિ બધા દેશમાં કુમત્રિકાઓ એકલી સંઘ જનેને આમંત્રશું કર્યું. તદનુસાર હજારો લાકે ત્યાં ગિા મળ્યા. અંજનશલાકા કરાવા માટે માટી મંડ૧ તયાર કરાવ્યો અને તેમાં એના, ચાંદિ અને વાઘાજીના હુલે જિનબિંબ સ્થાપના કરી. સં. ૧૯૨૧ ના માઘ શુકલ પક્ષની છે અને ગુરૂવારના દિવસે, અંચલગચ્છના આચાર્ય રત્નસાગરસૂરિની આજ્ઞાથી અનિ દેવચંદ્રજી અને બીજી ક્રિયાવિધિના જાણકાર અનેક શ્રાવકોએ, વિધિપૂર્વક બધા જિનબિંબની અંજનશલાકા કરી. તે વખતે શેઠ કેશવજીએ, જિનપૂજન, સંઘભકિત અને સાધમિક વાત્સલ્ય આદિ ધર્મન્ચામાં અબ ન બચ્યું. તથા પિતાની બંધાવેલી વિશાલ ધર્મશાળામાં, આરસપહાણનું બનાવેલું શાશ્વતજિનનું જે ચતુર્મુખ ચત્ય હતું તેની અને પર્વત ઉપરના અભિનંદન મંદિરની, માઘ શુકલ ૧૩ અને બુધવારના દિવસે ખૂબ ધુમધામથી પ્રતિષ્ઠા કરવી અને પિતાના પરિવાર સાથે કે તેમાં અભિનંદન આદિ તીર્થકરોની પ્રતિમાઓ વહાથે તખ્તનશીન કરી. આવી રીતે ગોહિલવંશી કાકર સૂરસિહજીના સમયમાં, પાલીતાણુમાં, શેક કેશવજીએ વિપુલ દ્રવ્ય બ જેનધર્મની ઘણી પ્રભાવના કરી. Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખો. નં. ૩૩-૩૭] ( ૪૯) અવલોકન, ------- --~-------~-~ ~-~ ~ ~- ~~-~-~~- ~~~-~~-~ ' માણિયસાગરના શિષ્ય વાચક વિનયસાગરે આ પ્રશસ્તિ બનાવી અને તેણેજ શિલાપટ્ટ ઉપર લખી. (૩૩) * * * મહટી ટુકમાં આદીશ્વર ભગવાનના મુખ્ય મંદિરની દક્ષિણ તરફની દિવાલ ઉપર, ન્હાંની ન્હાંની રર પંકિતઓમાં, આ ન. ૩૩ . ને લેખ કરે છે. લેખમાં જણાવેલું છે કે સં. ૧૯૫૦ ના પ્રથમ ચિત્ર માસની પૂર્ણિમાના દિવસે, ચારિ. ત્રપાત્ર અને સન્માર્ગગામી એવા સાધુ રૂપ સમુદ્રને ઉલ્લસિત કરવા માટે જેઓ ચંદ્ર જેવા છે, જેમના વચનોથી રંજિત થઈ અકબર બાદશાહે શત્રુંજય પર્વત જેમના સ્વાધીન કર્યો છે અને ભટ્ટાર વિજયસેનસૂરિ પ્રમુખ સુવિહિતજનો જેમની ભકિતપૂર્વક ચરણસેવા કરે છે એવા આચાર્ય શ્રીહીરવિજયસૂરિના મહિમાથી આનંદિત થઈ બાદશાહે - શત્રજ્યની યાત્રાએ જનાર બધા મનુષ્ય પાસેથી જે દિવસે મસ્તક કર (માથા વે મુંડકે) લેવાને નિષેધ કર્યો છે તે જ દિવસે, ઉકત આચાર્યવર્યના શિષ્ય, સકલવાચક શિરોમણિ શ્રીવિમલહર્ષ ઉપાધ્યાયે પ. દેવહર્ષ, પ. ધનવિજ્ય, ૫. વિજય, પં. જયવિજય, પં. હંસવિજય અને મુનિ વેસલ આદિ ૨૦૦ મુનિઓના પરિવાર સાથે નિર્વિઘ રીતે, શત્રુંજ્યની યાત્રા કરી છે. ' ( ૩૪-૩૭) ન. ૩૪ થી ૩૭ સુધીના લેખે, “ગાયકવાડલ્સ એરીઍટલસીરીઝ” માં પ્રગટ થનાર પ્રાવીનપુર્નરચહ માંથી ઉતારવામાં આવ્યા છે. સ્થલને ચક્કસ નિર્ણય નથી જ. પરંતુ મોટી ટૂંકમાંના કેઈ મંદિરમાં જુદી જુદી મૂર્તિઓ ઉપર એ લેખ લખેલા છે. બધા લેખે, સં. ૧૩૭૧ માં, પાટણના સમરાસાહે, શત્રુજ્યને (૧૫ મે ) ઉદ્ધાર કરાવ્યું, તે સંબંધી છે. • • • સમરાસાહન એ ઉદ્ધારની વિસ્તૃત હકીકત આહાર “ ઈતિસિ–બધો ” નામક પુસ્તકમાં આપવામાં આવી છે તેથી અત્રે આપતે નથી. Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ. (પ૦ ) શત્રુંજ્ય પર્વત • ૩૪ મે લેખ સશ્ચિકદેવી, કે જે એસવાની કુલદેવી ગણાય છે તેની સ્મૃતિ ઉપર છે. મિતિ સં. ૧૩૭૧, માઘ સુદી ૧૪ સમવાર. ઉકેશવંશના વેસટ શેત્રના સારા સલખણને પુત્ર સાવ આજડ અને તેને પુત્ર સારા ગેસલ છે. તેની ગુણમતી સ્ત્રીની કુખે ત્રણ પુત્રો થયા,-સંઘપતિ આસાધર, સારા લસિંહ અને સંઘપતિ દેસલ. તેમાં છેલ્લા દેસલે, પિતાના પુત્ર સાવ સહજપાલ, સાવ સાહણપાલ, સાવ સામત, સાઈ સમા અને સારા સાંગણ આદિ પરિવાર સમેત, પિતાની કુલદેવી શ્રી સચિકા ની મૂર્તિ કરાવી. - ૩૫ મે લેખ, એક પુરૂષ સ્ત્રીના મૂર્તિ-યુગ્મ ઉપર કેલે છે. બીજી બધી હકીકત ઉપર પ્રમાણે જ છે, પરંતુ છેવટે લખવામાં આવ્યું છે કે, સંદેસલે પિતાના વૃદ્ધભ્રાતા સંઘપતિ આસાર અને - તેમની સ્ત્રી, શેઠ માલની પુત્રી રતનશ્રીનું, આ મૂતિ–ગુગલ બનાવ્યું છે. ૩૬ મે લેખ, વચમાંથી ટુટી ગયેલ છે. ઉપલબ્ધ ભાગમાં લખેલું છે કે, સં. ૧૩૭૧ માં, સં. દેસલે રાણા શ્રીમહીપાલની, આદિનાથ ભગવાનના મંદિરમાં, આ મૃતિ બનાવી છે. . ૩૭ મા લેખની મિતિ સં. ૧૪૧૪ ના વિશાખ સુદી ૧૦ અને ગુરૂવારની છે.સદેસલના પુત્ર સાવ સમરા અને તેની સ્ત્રી સમરશ્રીનું આ મૃતિ–ગુગલ, તેમના પુત્ર સારા ચલિગ અને સાસને બનાવ્યું છે અને કસૂરિના શિષ્ય દેવગુપ્તસૂરિએ એની પ્રતિષ્ઠા કરી છે. *. ઉપર લખવામાં આવ્યું છે કે, ડૅ. બુહરે, તેમને મળેલા ૧૧૮ લેખમાંથી ૩૩ લેખે તે મૂળ સંસ્કૃતમાંજ આપ્યા છે અને પછી બાકીનાને માત્ર અંગ્રેજીમાં સારજ આપી દીધું છે. એ સારમાં, : અર્વાચીન કાળના ઘણુ ખરા શ્રાવકે અને કુટુંબનાં નામે આવેલાં - મૂળ લેખમાં, વા (?) આવો બ્રિમિત પાઠ મૂકાણો છે ' પરંતુ પાછળથી તપાસ કરતા જણાવ્યું કે તે “ર” નહિં પણ “ ”િ પાઠ છે અને તે જગ્યા છે, Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખ. નં. ૩૭-૩૮ ] ( ૧૧ ) : અવલોકન, ન - , , , , , , , , , , હોવાથી, અને તે એતિહાસિક દષ્ટિએ સારા ઉપયોગી હોવાથી, એ સારને સમગ્ર અનુવાદ, અત્રે આપવામાં આવે છે. નં. ૩૪. ૧, સંવત ૧૭૮૩, માઘ સુદિ ૫; સિધચક્ર, ધણુપુરના રહેવાસી, શ્રીમાલી લઘુ શાખાના વેતા (ખેતા) ની સ્ત્રી આણદ્બાઇએ અર્પણ કર્યું. બૃહત ખરતરગચ્છની મુખ્ય શાખામાં જિનચંદ્રસૂરિ થયા જેમને અકબર બાદશાહે યુગ પ્રધાનનું પદ આપ્યું. તેના શિષ્ય મહેપાધ્યાય રાજસાજી થયા. તેના શિષ્ય મહાપાધ્યાય જ્ઞાનધર્મજી, તેમના શિષ્ય ઉપાધ્યાય દીપચંદ, તેમના શિષ્ય પંકિતવર દેવચકે, તેની પ્રતિષ્ઠા કરી. નં. ૩૫, ૨ સંવત ૧૭૮૮, માઘ સુદિ ૬, શુક્રવાર; ખરતરગચ્છના સાધુ) કીકાના પુત્ર દલીચન્હ ભીમમુનિની એક પ્રતિમા અર્પણ કરી; ઉપાધ્યાય દીપચન્દગણિએ પ્રતિષ્ઠા કરી. નં. ૩૬. ૩ (મિતિ ઉપર છે તે ) ; શ્રીયુધિષ્ઠિર (દિર) મુનિની પ્રતિમા (બીજું ઉપર પ્રમાણે). ન. ૩૭.૪ વિક્રમ સંવત ૧૭૮૮, શક ૧૬૫૩, માઘ સુદિ ૬, શુક્રવાર, તપાગચ્છના ભટ્ટારિક વિજયસૂરિના ઉપદેશથી શ્રીમાલી વૃદ્ધશાખાના પ્રેમજી એ (અટક-ચુલી Chauli, કારણ કે તે ચુલા Chaula ને રહેવાસી હત) ચન્દ્રપ્રભની પ્રતિમા અiણ કરી; અને તેજ ગચ્છના ભટ્ટારક. સુમતિસાગરે પ્રતિષ્ઠિત કરી. નં. ૩૮.૫ સંવત ૧૭૯૧, વૈશાખ સુદિ ૮, પુષ્યા; પાર્શ્વનાથની પ્રતિમા, ઓસવાળ વૃધશાખા તથા નાલગોત્રના ભંડારી દીપાજીના પુત્ર ૧ ખરતરવસી ટુંકના દક્ષિણ બાજુના ખુલ્લા વિભાગમાં સિઘચ શિલા ઉપર, લીટસ, પૃ૦ ૨૦૬, નં. ૩૩૭. * “ અર્પણ કર્યું ” એને અર્ધ બનાવ્યું–કરાવ્યું, સમજે. આગળ પણ દરેક લેખમાં એજ અર્થ લેવાને છે. સંચાલક ૨–પંચપાંડદેવાલપની મુખ્ય માતની જમણી બાજુએ આવેલી એક માતની બેસણી દુપર-લીસ્ટસ, પૃ. ૨૦૭. નં. ૩૫૦. ૩ પંચપાંદેવાલયમાં, મુખ્ય માતની બેસણ ૯પ-લસ્ટ, ૧(૪). ૪ મહાન આદીશ્વરના દક્ષિણ-પશ્ચિમ ખુણ સામેના એક ગેરસ દેવાલયના દ્વાર ઉપર લીટસ, પૃ. ૧૭, કદાચ નં. ૧૦૦. * ૫ વિમલવશ ટુંકમાં હથોળ તરફ જતાં જમી બાજુએ વીરરસ, ૫, ૨૦૨, નં. ૨૪૭. Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન નલેખસ’ગ્રહ. ( પર) · [ રાત્રુંજય પર્વત ખેતસીજીના પુત્ર ઉદયક ( અને ઉદ્દયવન્તદેવી ) ના પુત્ર ભારી રત્નસિં મહામંત્રી, જેણે ગુજરાતમાં અમારી” તે ઢંઢેરા પીટાવ્યો, તેણે અણુ કરી; તપાગચ્છનાં વિજયામાસૂરિના અનુગ વિજયયાસરિના વિય રાજયમાં પ્રતિષ્ઠિત થઇ. ન. ૭૯.૬ સંવત્ ૧૭૯૪, શકે ૧૬૫૯, અષાઢ સુદિ ૧૦, રવિવાર; એઇવંગ, વૃદ્ધાખા નાલગેત્રના ભંડારી ભાતાજીના પુત્ર ભંડારી નારાયણજીના પુત્ર ભંડારી તારાચંદના પુત્ર ભંડારી રૂપચંદના પુત્ર ભંડારી સિવચદેના પુત્ર ભંડારી હથચન્દે, એ દેવાલય સમરાવ્યું અને પાર્શ્વનાથની એક પ્રતિમા અર્પણ કરી; ધૃત ખરતરગચ્છના જિનચંદ્રસૂરિના વિર્જાય રાજ્યમાં મહાપાળ્યાય ... રાજસાજીના શિષ્ય ઉપાધ્યાય જ્ઞાનધર્મ છના શિષ્ય ઉપાધ્યાય દીપચન્દજીના શિષ્ય પંડિત દેવચને પ્રતિષ્ઠિત કરી. ન. ૪૦૭ સંવત્ ૧૮૧૦, માય સુદિ ૧૩, મંગળવાર; સંઘવી કચરા કીકા વિગેરે આખા કુટુ ંબે સુમતિનાથની પ્રતિમા અર્પણ કરી; સર્વ સુરીએ પ્રતિષ્ટિત કરી. નં. ૪૧.૬ સંવત્ ૧૮૧૪, માદ્ય વિદે ૫, સામવાર; પ્રાગ્યવશ, લઘુશાખાના અને રાજનગરના રહેવાસી વે. સાકલચન્દ। પુત્ર વે. દીપચ ન્દના પુત્ર વૅ, લેઢા ( અને પ્રાણુકુમાર ) ના પુત્ર વે. કરારીસિ ઘે ( શિખર સહિત એક દેવાલય અર્પણ કર્યું; ઉન્નયરિએ તે પ્રતિષ્ટિત કર્યુ નં. ૪. G સંવત ૧૮૧૫, વૈસાખ સુઢિ ૬, બુધવાર; ભાવનગરના * ભંડારી રત્નસિંહ, ઈસ્વી સન્ ૧૭૩૩ થી ૩૭ સુધી ગુજરાતને નાયબ સુબે હતા, તે મહાન યોધ્ધા અને ફરાળ કારભારી હતેા. તે મહારાન્ત અભયસિંહને વિશ્વાસુ અને બહેારા પ્રધાન હતા. તેના વિશેષ વર્ણન માટે જીએ, રા. ખા, ગોવિંદભાઇ હાથીભાઇ દેસાઇ ધૃત ગુજરાતને અચીન ઇતિહાસ » પૃ ૧૪૦-પુ૨ "C સગ્રાહક. ૬ છીપાવસી ટુંકમાંના એક દેવાલયના મંદિરની બહુાર લીસ, પૃ. ૨૦૭, ન. ૩૭, દક્ષિણ ભીંત ઉપર છ હાર્થીપાળ તરફ જતાં દક્ષિણે આવેલા એક દેવાલયમાં, વિમળવસી ટુકલીસ, પૃ. ૨૦૪, નં. ૨૮૫. - આદીશ્વર દેવાલયની બહાર દક્ષિણ મુØાના એક દેવાલયમાં. હું હાથીપાલ જતાં દક્ષિણ ખાતુએ આવેલા દેવાલયની પ્રતિમાની બેસણી રૂપરડીસ, પૃ. ૨૦૪, ન. ૨૯૧. Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખા. નં. ૩૯-૪૦] (.૫૩ ) માસા કુવરજી લાધાએ પાર્શ્વનાથની પ્રતિમા અર્પણ કરી; લઘુ પોશાલગચ્છના રાજસામસૂરિએ પ્રતિષ્ઠિત કરી. અવલેાકન. 11~~ નં. ૪૩, ૧૦ સંવત્ ૧૮૨૨, કાલ્ગુણ સિદ્ પ, ગુરૂવાર; મેશાણાના ગાંધી પરસોત્તમ સુંદરજી અને તેના ભત્રીજા અબ્બાઈદાસ અને તેના ભાઇ નાથા અને કુબેર, એ સર્વે વિશા ડીસાવાલ; તપાગચ્છની દેરીમાં એ પ્રતિમા અપ ણ કરી. સંવત્ ૧૮૬૩, ચૈત્ર સુદિર શુક્રવારે કુબેરે આ લેખ કાતાં. . નં. ૪૪. ૧૧ સંવત્ ૧૮૪૩, શકે ૧૭૦૮, માધ સુદિ ૧૧, સામવાર; લઘુ શાખા અને કાશ્યપ ગેાત્ર તથા પરમાર વંશના શ્રીમાલી, અને રાજનગર નિવાસી, પ્રેમચન્દ્રે આદિનાથની પ્રતિમા અર્પણ કરી; તપાગચ્છના વિજયજિનેન્દ્રસૂરિએ પ્રતિતિ કરી. ન. ૪૫, ૧૨ વિક્રમ સંવત્ ૧૮૬૦, શક ૧૭૨૬, વૈશાખ સુદિ ૫, સામવાર; ગૃહશાખાના શ્રીમાલી, દમણ બન્દિર (દમણ) ના રહેવાસી, અને ફિરંગિ જાતિ પુરતકાલ પાતિસાહિ (પાતુ ગાલના રાન્ત ) ના માન પામેલા સા. રાયકરણના પુત્ર હીરાચંદ અને અરખાઈના પુત્ર હરપદે શાંતિનાથની પ્રતિમા અર્પણ કરી. નં. ૪૬, ૧૭ ( મિતિ ઉપર પ્રમાણે ) ; સુરતના સવાલ જ્ઞાતિના ઝવેરી, પ્રેમચ'દ ઝવેરચંદ અને જોતીના પુત્ર સવારે, પ્રેમચ'દ વિગેરેના નામે વિજયઆણુન્દસૂરિગચ્છના વિજયદેવચન્દ્રસૂરિના વિજયિ રાજ્યમાં, વિ હરા પાર્શ્વનાથના નવા દેવાલયમાં એક નવી પ્રતિમા અર્પણ કરી; તપાગચ્છના વિજયજિનેન્દ્રસૂરિએ પ્રતિષ્ઠિત કરી. નં. ૪૭, ૧૪ ( નં. ૪૫ પ્રમાણે મિતિ ) ; વિજયઆનન્દસૂરિના ૧૦ મેદી પ્રેમચન્દના દેવાલયમાં, નં.૮૪ (?) ૧૧ વિમલવસી ટુંકમાં, વાણ`ાળની દક્ષિણે આવેલા એક ન્હાના દેવાલયમાં, --લીસ, પૃ. ૨૦૪, ન. ૩૦૪. ૧૨ મેદી પ્રેમચન્દની ટુંકમાં, મુખ્ય દેવાલયની પ્રતિમા ઉપર, લીસ પૃ. ૨૦૭, ન. ૩૬૨. ૧૩ મેદી પ્રેમચંદની ટુંકમાં જતાં જમણી ખાતુએ આવેલા દેવાલયની પ્રતિમાની બેસણી ઉપર–લીસ, પૃ. ૨૦૮, ન. ૩૬૭, ૧૪ મેદી પ્રેમચન્દની ટુંકમાં, સામે આવેલા દેવાલયની પ્રતિમાની બેસણી ઉપર લીફ્ટ્સ, પૃ. ૨૦૮, ૧, ૩૬૪, Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ. ( ૧૪ ) [શત્રુંજય પર્વત લિ અર્પણ કરી ( ૧ ભાઈસાઈના પત્ર ગચ્છના, સુરતના ઉસવાલ........ઝવેરી પ્રેમચદે વિજયદેવસૂરિના વિજયરાજ્યમાં અહુરા ( વિજહરા ?) પાર્શ્વનાથના નવા દેવાલયમાં એક નવી મૃતિ અર્પણ કરી; તપાગચ્છના ભટ્ટારિક વિજયજિનેરિએ પ્રતિષ્ઠિત કરી. નં. ૪૮.૧૫ (નં. ૪પ પ્રમાણે મિતિ ); અંચલગના પુણ્યસાગરસૂરિની વિનતિથી શ્રીમાલી સારા ભાઈસાજીના પાત્ર, સા. લાલુભાઈને પુત્ર, ઘટાભાઇએ સહકુટછ ( સ્ત્રકુટ ) ની પ્રતિમા અર્પણ કરી; તપાગચ્છના વિજયજિનેન્દ્રસૂરિએ પ્રતિદિત કરી, નં. ૯. ૧૬ ઉપર પ્રમાણે બધું. નં. પત્ર. ૧૩ સંવત ૧૮૬૦, મહા સુદ ૧૩; વીસાપોરવાલ જ્ઞાતિના તથા વિજથઆણભુરિના ગના, અમદાવાદના પારેખ. હરઘચન્દના પાત્ર, પિતામરના પુત્ર, વીરત્યે સંવત ૧૮૬૧ ના ફાલ્ગન વદિ ૫, બુધવારે એક દેવાલથે શરૂ કર્યું અને પૂર્ણ કર્યું. નં. ૫૧.૧૮ વિદમ સંવત ૧૮૬૧, શાલિવાહન શક ૧૭ર૬, ધાતા સંવત્સર માર્ગશીર્ષ સુદિ 8, બુધવાર, વધાટ નક્ષત્ર, વૃદ્ધગ, ગિરકરણ, આંચળગચ્છના ઉદયસાગરરિના અનુગ કિતિસાગરસૂરિના અનુગ પુષ્પસાગરયુરિના વિજય રાજ્યમાં સુરતના શ્રીમાલી, નિહાલચંદભાઈના પુત્ર ઈચ્છાભાઈએ ઈછાડ નામે એક કુંડ પણ કર્યો તે વખતે ગોહિલ રાજા ઉન્નડજી પાલીતાણ ઉપર રાજ્ય કરતા હતા. નં. પર. ૧૯ સંવત ૧૮૬૭, ચૈત્ર સુદ ૧૫૦ હાથીપાળમાં કોઈને દેવાલય નટિ બાંધવા દેવા માટે ગુજરાતીમાં કરેલે કરાર. નં. ૫૩. ૧૦ સંવત્ ૧૮૭૫, માદ્ય વદિ ૪, રવીવાર; રાધનપુરના મૂલક અને માનકુંઅરના પુત્ર સમજીએ સુવિધિનાથની પ્રતિમા અર્પણ કરી; ૧૫ પંચપાંડવના દેવાલયમાં સહસ્ત્રના એક સંભ ઉપર-લીટ્સ, પૃ. ૨૦૭, - નં. ૩૫. ૧૬ એજ દેવાલયમાં. * ૧૭ વિમલવસી ટૂંકમાં, એક સે સંભની મુખના દક્ષિણપૂર્વે-લીટ્સ, ૫ ૨૨, નં. ૨૪૫. - ૧૮ ટેકરીથી ઉતરતાં રસ્તા દંપરના તળાવ ઉપર. ૧૮ હાથીએલ પાસેની લીંત ઉપર અગર આદીશ્વરની ટંકના કેટ અને વિમલવસીના પૂર્વ ભાગ વચ્ચે આવેલા દ્વાર ઉપર, ૨૦ બેદી પ્રેમચંદની ટૂંકમાં, ઉત્તર તરફના ભોંયરામાં. ' ' Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખો. નં. ૪-૫૮] (પ) અવલોકન મૂલછે અને (તે ) ના પુત્ર સા. ડુંગરસીએ ચંદ્રપ્રભની મૂર્તિ અર્પણ કરી; ટોકસીના પુત્ર કાતિયા હેમજીએ મલ્લીનાથની એક પ્રતિમા અને એક નહાની દેરી અર્પણ કરી. * નં. ૫૪. ૨૧ સંવત ૧૮૮૫ વૈશાખ શુકલ અક્ષય તૃતીયા, ગુરૂવાર: શ્રાવિકા ગુલાબહેનની વિનતિથી, બાલુચરના રહેવાસી, દગડગેત્રના, સાહ બેહિત્યજીના પુત્રો કેશવદાસજી, પૂરનચંદજી અને જેઠમલ્લજી, ને પુત્રો વિસનચંદજી અને બાબુ હર્ષચંદજીએ ચંદ્રપ્રભનું દેવાલય બંધાવ્યું; ખરતર ગના જિનસુરિએ પ્રતિષ્ઠિત કર્યું. * નં. ૫૫. ૨૨ સંવત ૧૮૮૬, શક ૧૭૫૧, માઘ શુકલપક્ષ ૫, શુક્રવાર; રોજનગરના રહેવાસી, એશ જ્ઞાતિની વૃદ્ધ શાખાના શેઠ વખતચંદ ખુશ્યાલચંદની કન્યા મુઘીવહુ અને શેઠ પાનાભાઇના પુત્ર લલ્લુભાઇએ પિતાના બાપને શુભ સારૂં પુંડરીક ગણધરની એક પ્રતિમા અર્પણ કરી; સાગરગચ્છના શાંતિસાગરસૂરિના રાજ્યમાં પ્રતિષ્ઠિત કરી. • નં. ૫૬. ૨૩ ( મિતિ ઉપર પ્રમાણે ); રાજનગરના રહેવાસી, ઓશજાતિની વૃદ્ધશાખાના સાહ મૂલચન્દના પુત્ર સાત હરખચંદની સ્ત્રી, * બાઈ રામકુંઅરના શુભ માટે તથા દેસી કુલચંદની સ્ત્રી અને તેની ( રામકુંવરની) પુત્રી ઝવેરબાઈને શુભ માટે, આંચલગચ્છના ભટ્ટારક રાજેન્દ્રસાગરસૂરિને રાજ્યમાં, અર્પણ કરી. નં. ૫૭. ૨૪ ( ઉપર પ્રમાણે મિતિ ); રાજનગરના રહેવાસી, ઓશ જ્ઞાતિની વૃદ્ધ શાખાના સાહ, મલકચંદ અને કુસલબાઈના પુત્ર મોતિચજો હિંકાર સહિત “ચતુર્વિશતિતીર્થંકરપટ " અર્પણ કર્યો અને ખરતર્ગના - ભટ્ટારકે પ્રતિબિત કર્યો. - નં. ૫૮. ૨ ( મિતિ ઉપર પ્રમાણે ) નં. ૫૭ વાળા દાતાએ છે કાર સહ એક “પરમેષ્ટિ (ષ્ટિ) પટ' અર્પણ કર્યો; ઉપર પ્રમાણે પ્રતિષ્ઠા. ૨૩ પુંડરીના દેવાલયની દક્ષિણે આવેલા એક નાના દેવાલયમાં. ૨૨ હેમાભાઈની ટૂંકમાં. દ્વાર આગળ-લીસ્ટસ, પૃ. ૨૯, નં- ૪૦૮. * ૨૩ હેમાભાઇ વખતચંદની ટૂંકમાં, ફાર આગળની પુંડરીકની પતિમાને દક્ષિણે આવેલી પ્રતિમાની બેસણ ઉપર ૨૪ હેમાભાઈની ટૂંકમાં, મુખ્ય દેવાલયને મંડપની ઉત્તર દિવાલ ઉપર લીરસ ૫૦ ૨૦૯, નં, ૪૦૭. - ૫ એજ દેવાલયમાં, દક્ષિણ તે. Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીનજૅનલેખસંગ્રહ. ( ૫૬ ) [ શત્રુંo પર્વત નં. ૫૯, ૨૬ ( મિતિ ઉપર પ્રમાઝે ); રાજનગરના રહેવાસી એક્શ જ્ઞાતિની શ્રૃદ્રશાખાના રોટ્ટ વખતચંદ ખુલ્યાળદના પુત્ર શેષ વિમાભાઈના પુત્ર કિંગનદાસની સ્ત્રી વસ્તુએ પોતાના ધણીના શુદ્ધ માટે એક દેવાથ્ય અને ચંદ્રપ્રભુની પ્રતિમા અણુ કરી; સાગરગના શાંતિસાગરસરના રાજ્યમાં પ્રાંતા થઇ. ન રૃ.૨૯ સંવત ૧૮૮૭, વૈશાખ સુદ ૧૯; પાદામનગરના ગોલ માંધાજી, કુંવર નેઘણુજીના રાજ્યમાં, અભેર નગરના રહેવાસી ઉકેડજ્ઞાતીય વૃદ્ધગાખાના લુણીયા ગેત્રના સા નિલેકચંદના પુત્ર હિંમતરાયના પુત્ર રાજમલજી પારેખે, એક દેવાલય (વિટાર ) અને કુંથુનાધની એક પ્રતિમા અર્પણું કરી; ત્ ખરતરગચ્છના ભટ્ટારક જિન સરિતા રાજ્યમાં પ્રતિષ્ઠિત કરવામાં આવી. રિવારે (!) નં. ૬૧. - સંવત્ ૧૯૮૮ વૈશાખ વિદે અમદાવાદના ઓશવાળ સાટુ પાંનાચંદ્રના પુત્ર નિહાલચંદની શ્રી પ્રેમવર બાઇએ પ્રબ વિગેરેની ત્રણ મૃત અણુ કરી ખરતરગચ્છના નિ ન સરિતા રાજ્યમાં દેવચંદ્રે પ્રતિષ્ઠિત કરી, .. નં. ૬૨, ૬૯ સંવત્ ૧૮૮૯, શક ૧૭૫૫, વેશાખ શુકલ ૧૨, અશ્ર્વવાર; રાજતંગરના રહેવાસી વૃદ્ધ શાખાના એરાવાલ, વખતચંદની કન્યા ઉન્મ આઈએ શ્વનાથની પ્રતિમા અપણું કરી; સાગરગના શાંતિસાગરસૂરિના રાજ્યમાં પ્રતિષ્ઠિત થઈ. તેમણે પાંચાભાઇના દેવાય નજીક મેરી ટુંકમાં એક ન્ડાનું દેવાય આંધ્યું. નં. ૬, ૩૦ ( મિતિ ઉપર પ્રમાણે ) રાજનગરના રહેવાસી કેસજ્ઞાતિની વૃદ્ઘશાખાના એંથી વખતચંદ્રના પુત્ર સૂર્ય મત્રની સ્ત્રી પ્રથાંત વધુએ ઋષભદેવની પ્રતિમા અર્પણ કરી. સાગરગ વાળાએ પ્રતિષ્ટિત કરી. ૨૬ હેમાભાઇની માં આવેલા માંદેરમાં ટીમ, પૃ- ૨૦૯, ન. ૪૧૩, રેડ રનર વસી ટુંકની અહાર, ઉત્તર-પૂર્વ ખુણામાં આવેલ એક દેવાઘમાં ટીસ રૃ. ૨૦૬, નં ૩૪૭. ૨૮ હેમન્નાઈની ટુની ચાઇબાનુ આવેલા મંદિશમાંના એકમાં ૨૯ તેનાજ દક્ષિણ ભાગમાંના એક ન્હાના મંદિરમાં, ૐ માબાદની ટુંકમાં એડ્ડી નં. ૪ ની અદ્વારની જામાં આવેલા એક સૃષ્ટિનાં ' Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખા, ન'. પ−૬૮ ] * અવલાકન, નં. ૬૪.૩૧ ( મિતિ ઉપર પ્રમાણે ) પતાજી પારખતા પુત્ર જસરૂપુજીના નાનાભાઈ ખુખચંદ, જસરૂપજીના પુત્ર, સિરાહિના રહેવાસી કપુરચંદજીએ ચંદ્રપ્રભની પ્રતિમા અણુ કરી તપાગચ્છમાં પ્રતિષ્ઠિત કરી. ન'. ૬૫. ३२ (મિતિ ઉપર પ્રમાણે ) અમદાવાદના રહેવાસી નૃદ્શાખાના એસવાળ નગિનદાસ, તેની સ્ત્રી ઇચ્છાવહુ, તેના નાનાભાઈ પ્રેમાભાઇ, તેની આ સાંકલીવહુ અને તેની બહેન રૂખમાણી, પ્રસન, મેાતીકુ અર-હેમાભાઇની સ્ત્રી કંકુવહુ, મા-બાપો વખતચંદ અને જડાવબાઇ, દાદા ખુશાલચં; આ સ` કુટુંબે હેમાભાઇના શુભ માટે ચતુર્મુખ બિ અણુ કર્યુ. સાગરગચ્છના શાંતિસાગરે પ્રતિષ્ઠિત કર્યું. ( ૧૭ ) નં. ૬૬, ૩૩ ( મિતિ ઉપર પ્રમાણે) પણ શુક્ર ૧૨, બુધવાર (?) ઉજમબાઇ ( જીએ। નં. ૬૨ ) એ એકારવાળુ એક પંચપરમે[િ ખ઼િ ] પટ્ટ ' અપણુ કર્યું. તપાગચ્છવાળાએ પ્રતિષ્ઠિત યુ. નં. ૬૭. ૩૪ સંવત્ ૧૮૮૯, શક ૧૭૫૪, વૈશાખ, શુકલપક્ષ ૧૨, મુધવાર, ઉજમબાઈ ( જુએ નં. ૬૬) એ હંકારવાળું એક ચતુર્વિશશિતતી કરપટ્ટ * અર્પણ કયુ"; તપાગચ્છવાળાએ તેની પ્રતિષ્ઠા કરી. , નં. ૬૮, ૩૫ સંવત્ ૧૮૯૧, માત્ર, શિત ૫, સેામવાર, પાલિતાછાના ગેાહેલ ખાંધાજી, તેને પુત્ર નોંધણુજી અને તેને પુત્ર પ્રતાપસિઘળ હતા, તેના રાજ્યમાં મકસુદાવાદ—બાલુચરના રહેવાસી, ઓશવાળ જ્ઞાતિના બૃહદ્શાખાના દુગડગેાત્રના, નિદ્ગાળચંદના પુત્ર ઈંદ્રજીએ ઋષભની એક પ્રતિમા અણુ કરી; ધૃત ખરતરગચ્છના જિનના રાજ્યમાં ૫૦ ૫વતજીના શિષ્ય પું. દેવચંદ્રે પ્રતિષ્ઠા કરી. ૩૧ હેમાભાઇની ટુંકમાં ઉત્તર ખાનુએ એરડી નં. ૨ માં, ૩૨ ખતાની બાજુએ ઉત્તર-પૂર્વમાં આવેલા દેવાલયના મંદિરમાં-લીસ્ટસ ૧. ૨૦૨, ૨. ૪૧૨. ૩૩ હેમાભાઈની ટુંકમાંના મુખ્ય મદિરમાં, દક્ષિણ દિવાલ ઉપર તુ નં. ૫૮, ૩૪ હેમાભાઈના દેવાલયમાં, પૂર્વ ખુણામાં, માંડની ઉત્તર દિવાલ ઉપર. જીએ નં. ૫૭. ૩૫ ખરતરટુંકમાંના પુ’ડરીકના દેવાલયના દ્વારની બહુાર આવેલા દેવાલયમાંલીસ્ટસ પૃ. ૨૦૬, નં. ૩૪૧, ' Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જૈતલેખસ ગ્રહ ( ૫ ) [ શત્રુંજ્ય પર્વત નં. ૬૯. ૩૬ સંવત ૧૮૯૨, વૈશાખ, શિત ૩ શુક્રવાર, ગાઢેલ ખાંધાજી ( વિગેરે જુમ્મે નં. ૬૮ ) ના રાજ્યમાં, મનુદાવાદ બાલુચરના, અાખા કૈસન્નાતિય, દુગડગાત્રના બાજી રાધાસિંગજીના પુત્ર બાણુ બહાદુરસિંગજીના ભાઈ બાજી પ્રતાપસિ’ગચ્છની શ્રી મહેતાળ સભવનાથ, પાર્શ્વનાથ અને શીતલનાથની પ્રતિમાએ અણુ કરી; બૃહત્ ખરતગચ્છના જિનના રાજ્યમાં પ૦ કનક શેખરજીના શિષ્ય પ્ જયભદ્રના શિષ્ય, ૫૦ દેવ પ્રતિષ્ઠા કરી. રે . તે ૭૦, 30 સંવત્ ૧૮૯૩, શક ૧૭૫૮, માધ વિદે ૩, સુધવાર; વખતચંદ (જીએ ન. ૪૫ ) ના પુત્ર અનેાપભાઇ અને મછીની પુત્રી ફુલકુવરે એક દેવાલય બંધાવ્યુ. અને આદિનાથની પ્રતિમા આપણુ કરી; સાગરગચ્છના શાંતિસાગરે પ્રતિષ્ઠિત કરી. ન, ૭૧.૩૮ ( મિતિ ઉપર. પ્રમાણે ) રાજનગરના રહેવાસી, એસવાળ, વૃદ્ધશાખાના, મેાતીચંદ્રના પુત્ર તેભાઇની સ્રી ઉજલીવહુએ એક દેવાલય બંધાવ્યું તથા શાંતિનાથની પ્રતિમા અણુ કરી; સાગરગચ્છના શાંતિસાગરે પ્રતિષ્ઠા કરી. નં. ૭૨, ૩૯ ( મિતિ ઉપર પ્રમાણે ) મેાતીચંદ ( તુ નં- ૭૧) ના પુત્ર કૃતુભાઇ (તેની ઔ અચરતવડુ ) ના પુત્ર ભગુભાઈએ એક દેવાલય અંધાવ્યું અને શાંતિનાથની પ્રતિમા અણુ કરી; સાગરવંશના શાંતિસાગરે પ્રતિષ્ઠા કરી. સ નં. ૭૩, ૪૦ ( મિતિ ઉપર પ્રમાણે) ખૂબનગરના રહેવાસી વાળે વૃદ્ઘશાખાના સા॰ હીરાચંદના પુત્ર સા॰ જેસંધના પુત્ર સા॰ લક્ષમીચન્દ્રે (તેની સ્ત્રી - પારવતી હેમાભાઈનો ટુંકમાં એક દેવાલય બંધાવ્યું અને અછતનાથની પ્રતિમા અપ`ણુ કરી, • ૩૬ પૂર્વ તરફ મ્હોટા ચામુખને ગાળ ફરતા ઠેરાની બહાર, ઉપરના લેખની સાથે; એક પ્રતિમાની બેસણી ઉપર~~લીસ પૃ. ૨૦૬, નં. ૩૩૯ ૪૭ હેમાભાઈની ટુંકમાં પશ્ચિમ બાન્નુએ, એરડી-ન. ૧. ૩૮ મંદિરમાં, કર ૪૦ .. $9. ܂ "" 31 $7 " ; . એડી નં. ૫. ઉત્ત્તર ખા′′એ, એરડી ન’, ૧. " . Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખ. નં. ૬૯-૭૯] ( ૫ ) અવલોકન, નં. ૭૪. ૪૧ સંવત ૧૮૯૩, જ્યેષ્ઠ સુદિ ૩. બુધવાર; જેલમેરૂના. બાફણ ગુમાનચંદજી બહાદરમલ્લજીએ ગોમુખયક્ષની એક પ્રતિમા અર્પણ કરી; ખરતરગચ્છના જિનમહેન્દ્રસૂરિએ પ્રતિષ્ઠિત કરી. નં. ૭૫. ૪૨ સંવત ૧૮૯૩, શક ૧૭૫૮, માઘ શુકલ ૧૦, બુધવાર પ્રેમચંદ વિગેરે ( જુઓ નં. ૭૬ ) એ પાર્શ્વનાથની પ્રતિમા અર્પણ કરી; પવિજય વિગેરે ( જુઓ નં. ૭૬ ) એ પ્રતિષ્ઠિત કરી. નં. ૭૬. ૪૩ સંવત ૧૮૯૩, શક ૧૭૫૮, માઘ શુકલ ૧૦, બુધવાર અમદાવાદના શ્રીમાલી લઘુશાખાના સા દામોદરદાસના પુત્ર સારા પ્રેમચંદના પુત્ર સાવ સાકલચંદના પુત્ર સારા પીતામરની પહેલી તથા બીજી મા, અજબ અને માનકુંઅરે પાર્શ્વનાથની પ્રતિમા અર્પણ કરી. તપાગચ્છના વિજયસિંહ સૂરિના વંશના, સંવિમાર્ગીય પદ્વવિજ્યગણિને શિષ્ય રૂપવિજ્યગણિએ પ્રતિષ્ઠિત કરી. નં. ૭૭. ૪ ૮ (મિતિ ઉપર પ્રમાણે ), સા. પ્રેમચંદ ( વિગેરે જુઓ નં. ૭૬ ) ને પુત્ર સા. કરમચંદ ના પુત્ર સારું મૂલચંદે પાનાથની પ્રતિમા અર્પણ કરી; રૂપવિજ્યગણિ (વગેરે જુઓ.નં. ૭૬)એ પ્રતિષ્ઠિત કરી. નં. ૭૮. ૪૫ (મિતિ ઉપર પ્રમાણે) મુંબઈના રહેવાસી, ઓશ લધુ શાખાના પ્રેમચંદ અને ઇછાબાઈને પુત્રરત્ન ખિમચંદ અને દેવકુંઅરના પુત્ર અમરચંદે ( અને તેના કુટુંબે )ધર્મનાથની પ્રતિમા અર્પણ કરી; તપાગચ્છના, વિજ્યઆલુન્દસૂરિના ગચ્છના, વિધિનેશ્વરસૂરિના રાજ્યમાં પ્રતિષ્ઠિત કરી. નં. ૭, ૪૬ (મિતિ ઉપર પ્રમાણે ) અમદાવાદના રહેવાસી, વૃદ્ધ ૪ ચોમુખ દેવાલયમાં પેસતાંજ, ગેમુખના મંદિરમાં-લીસ્ટમ-૫૦ ૨૦૫, નં. ૧ ૪૨ મુખ્ય દેવાલયના પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલા જોયરામાં, પ્રતિમા ( ચિતામણિ પાશ્વનાથ ) ની બેસણી ઉપર, સાકલચંદપેમચંદની ટુંકમાં-લીસ્ટસ, પૃ. ૨૧૨ ન. ૪૯૪, ૪૩ સાંકળચંદ પ્રેમચંદની ટુકમાં, મુખ્ય દેવાલયની સામે પુંડરીકની બેઠમ ઉપર. ૪૪ સાકલચંદ પ્રેમચંદની ટુકમાં ઉતર-પૂર્વ ખુણામાંના દેવાલયમાં લીસ્ટસ, પૃ૨૩, નં. ૪૯૮. ૪૫ મોતીશાહની ટૂંકમાં, મુખ્ય દેવાલયની દક્ષિણ બાજુએ આવેલા વલપમાંલીસ્ટસ, પૃ. ૨૧૦, બં, ૪૨૦. ૪૬ મતશાહને ટૂંકમાં, મુખ્ય દેવાલયની ઉત્તરે આવેલા એક દેવાલયની પ્રતિમાની બેસણી ઉપર-વીસ, પા. ૧૦, નં. ૪૩. Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જૈનલેખસંગ્રહ. ( ૬ ) * [શ પર્વત -- - ------ ~~-~ -------- ----~---* શાખાના વાળ, ચાટ નાદાલચંદના પુત્ર સાઠ ખુશાલચંદના પુત્ર સાથે કેશરિસિંહના પુત્ર સારા સાદિસિંહે ધર્મનાથની પ્રતિમા અર્પણ કરી; સાગરગના શાંતિસાગરિએ પ્રતિષ્ઠિત કરી. નં. ૮૦. ૪૭ (મિતિ ઉપર પ્રમાણે ) મુમ્બઈ બિન્દર (મુંબઈ) ના રહેવાસી, એસવાળ શાખા અને નાટટાગોત્રના, શેઠ અમીચંદ પાબાઈને પુત્ર શેઠ તીચંદ અને દીવાલીબાઈના પુત્ર પ્રેમચદે (તથા કુટુંબે) આદિનાથની પ્રતિમા અર્પણ કરી; ગહેલ પ્રતાપસિંઘજીના રાજ્યમાં બત. ખરતરગચ્છ (ખરતર પિલીય) ના નિર્વચરિના અનુર જિનમહેમૂરિએ પ્રતિતિ કરી. " નં. ૮૧.૪૦ ( અિતિ ઉપર પ્રમાણે ) ખરતર થાતલીય ( પ્રિલીય ?) ગચ્છમાં શેઠ એમ છે (મેતીચંદ) અને તેની સ્ત્રી ઝાબાની મૂર્તિ બેસાડ. નં. ૮ર. ૯ (મિતિ ઉપર પ્રમાણે ) શેઠ અમીચંદે (વિગેરે જુઓ નં. ૮૦ ) શાંતિનાથની પ્રતિમા અર્પણ કરી; ( ) કિરદાર કાનજી ને કયુ) જિનમહેર પ્રતિતિ કરી. નં. ૮૩.પ૦ (મિતિ ઉપર પ્રમાણે ) શેઠ અમીચંદ ( વિગેરે જુઓ નં. ૮૦) ની શ્રી રૂપાબાઈએ સુપાર્શ્વનાથની પ્રતિમા અંઇ કરી; જિનમહેસૂરિ ( વિગેરે જુઓ નં. ૮૨ ) એ પ્રતિતિ કરી. . નં. ૮૪. ( મિતિ ઉપર પ્રમાણે) બેમચંદની સ્ત્રી ( વિગેરે, *, તાશાટની ટૂંકમાં દપના દેવાલયની સાથેના દેવાલયમાં મુa પ્રતિમાના બેસણી ઉપર, ૪૮ તીશાહની ટૂંકમાં મુખ્ય દેવાલયમાં, શેઠ અને તેની સ્ત્રીની પ્રતિમાની નીચેના ધાર ઉપર-વીટ્સ, પૃ. ૨૨૯, નં. ૪૧૭. ' : ૪૯ વાર નં. ૨૮ માંની મુષ્ય પ્રતિમાની જવાબી બાજુએ આવેલી પ્રતિયાની શ્રેણી ઉપર-લીસ્ટસ પૂર ર૧૦. • પત્ર વચ્ચેના દેવાલયની ઉત્તર-પૂર્વના દેવામાંની મુa પ્રતિમાની બી ત્રાની એક પ્રતિમાની બેકરી ઉપર. - પ વીશા, અમીચંદની ટુંકમાં મુખ્ય દેવાની જમ બાજુએ (ચોદી) ની પ્રતિમાની બેસી પર. Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખે, નં. ૯૦-૯૭ ] ( ૬ ) નં. ૯૨, ૫૯ સંવત્ ૧૯૦૮, ચૈત્ર વદ ૧૦, મુંધવાર; વીકાનેરના રહેવાસી એશજ્ઞાતિના મુદ્દતા પહેંચાણ અને પુન્યકુઅરના પુત્ર ચિદ જીએ મુત્યુતા મેતીવસી ( મેતીશાહની ) ટુંકમાં એક દેવાલય બંધાવ્યું તપાગચ્છના આણંદકુશલના ભાઇ ૫. દેવેન્દ્રકુશળે પ્રતિષ્ઠા કરી. નં. ૯૩, ૬૦ સંવત ૧૯૦૮, વૈશાખ કૃષ્ણ, સે।મવાર; રાજનગરના રહેવાસી, શ્રીમાલી, દીપચંદના પુત્ર ખુશાળભાઈએ ધમ નાથજીની પ્રતિમા અણુ કરી. નં. ૯૪, ૬૧ ( મિતિ ઉપર પ્રમાણે ) દીપચંદ ( જુએ નં. ૯૩ ) ના બીજા પુત્ર જેડાભાઇએ સુમતિનાથની એક પ્રતિમા અપણુ કરી. ૫૯ મે શાહની ટુંકમાં, દક્ષિણે આવેલી એક એરટીમાં, ૬૦ "" ન'. ૫. ૬૨ ( મિતિ ઉપર પ્રમાણે ) પાયચંદગચ્છના જેઠાભાઈ ( વિગેરે, જુએ. નં. ૯૪) એ !ખ ચંદસૂરિના રાજ્યતળે, ઋષભની એક પ્રતિમા અણુ કરી; ૫૦ આણુન્દકુશળે પ્રતિષ્ઠા કરી. નં. ૯૬. ૬૩ સંવત્ ૧૯૧૦, ચૈત્ર, શુકલ ૧૫, ગુરૂવાર; પાલિતાણાના રાજરાજેશ્વર મહારાજાધિરાજ ( ? ) ગેહિલશ્રી નાણના રાજ્યમાં; તેને પુત્ર પ્રતાપસિધળ હતા; અજમેરના રહેવાસી, શ્રીમુ મીયાગે ત્રના,એરાવાળ વૃદ્ધશાખાના, તથા કુવરઆઇ અને ધનરૂપમલ્લના પુત્રરો વાધમલજીએ એક દેવાલય બંધાવ્યું તથા આદિજિન, સુવ્રત, આદિનાથ, નમીનાથ, અદીનાથ, સુવ્રત, શાંતિનાય અને પાર્શ્વનાથની પ્રતિમાએ અપ ણ કરી; ખરતરગચ્છના જિન ના અનુગ જિનસાભાગ્યસુરિના રાજ્યમાં, ૫૦ કનકસેખરજીના શિષ્ય જયભદ્રજી તેમના શિષ્ય દયાવિલાસજી તેમના શિષ્ય કીર્તિ, તેમના શિષ્ય, અને માનસુ ંદરના બધુ હેમચંદ્રે પ્રતિષ્ઠા કરી. નં. ૯૭, ૬૪ સંવત્ ૧૯૧૧, ફાલ્ગુ!, કૃષ્ણ ૨ સેામવાર, રાજનગર અવલાકન, ૬૧ ઉપલી એરડીની સાથેની એડીમાં, ૬૨ ઉપલી એરડીમાંજ, - .. ૬૪ મેાતીશાહની ટુકમાં, દક્ષિણે આવેલી એક એરટીમાં, ૧૫ પ્રતિમા ઉપરની મિતિ .૯૦૩ ( ૧૯૦૩ ) ૬૨ નં. છે તેજ પહે ૬૩ મેાટા દેવાલયની પાછળના પત્થરના દેવાલપની પૂર્વદિયાલ ઉપર, ચામુખ કડામાંથી, પૃ૦ ૨૦૬, ૩૨૫. Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ~~~~~ ~~~ ~~~ ~ ~~ ~~ ~ પ્રાચીનજનલેખસંગ્રહ, (૬૪) " [ શત્રુંજય પર્વત བམ་འགས་འགན་འབགག་ནམས་འབམ་ གག་་་་འགན་ལ રહેવાસી વિસા પિરવાડ સાવ હર્ષદના પુત્ર ભગવાન અને બાઈદેવના પુત્ર સાવ કાલીદાસે મોતીવસી ટુંકમાં અભિનંદન સ્વામી મૃલનાયકની પ્રતિમા અર્પણ કરી; તપાગચ્છનાદેવિંદયુરિના રાજ્યમાં પંઆણુન્દર્શિલે પ્રતિષ્ઠા કરી. ન. ૯૮. સંવત ૧૯૧૩, માગસર, શુદિ : અમદાવાદના રહેવાસી, કુંકુમ લગેત્રી અને સીદીઆ શાખાના, સા મેતિભાઈ અને રૂપકુંવર બાઈના પુત્ર શેઠ ફક્તભાઈએ શાંતિનાથની એક પ્રતિમા અર્પણ કરી. નં. ૯૯. ૬૦ (મિતિ ઉપર પ્રમાણે ) અહમદાવાદના રહેવાસી, કુંકમલેલગોત્રના અને સિદી શાખાના સામનસુખભાઈ અને સિરદાર કુંવરબાઈના પુત્ર શેઠ છગનભાઈએ ધર્મનાથની એક પ્રતિમા અર્પણ કરી. - નં. ૧૦૦. ૮ (મિતિ ઉપર પ્રમાણે ) અહમદાવાદના રહેવાસી, કુમલોલગેત્રના અને સીદીઆ શાખાના એશાવાળ, શેઠ સુરજભાઈ અને પ્રધાનકુંવરબાઈની પુત્રી સમરથ કુસરબાઈએ અભિનન્દનની પ્રતિમા અર્પણ કરી... નં. ૧૦૧. ૬૯ સંવત ૧૯૧૪ ( ૧૯૦૧૪ આ પ્રમાણે લખેલી) માર્ગશીપ સુદી ૭, સોમવાર; રાજનગરના શાહ વેલચંદ માણેકચંદની સ્ત્રી બાઈએને, દત્તજિનની એક પ્રતિમા અર્પણ કરી. ' નં. ૧૦૨. ૦િ સંવત ૧૯૧૪ ( ૧૯૦ ૧૪ આ પ્રમાણે લખેલી ), માર્ગશીપ, વદિ એકમ, બુધવાર (વારબુધ્ધ ); રાજનગરના ઉસ માણિકચંદ ખીમચંદની સ્ત્રી બાઈ હરકુંવરે સુવતજિનની એક પ્રતિમા અર્પણ કરી. નં. ૧૦૨, ૨ સંવત ૧૯૧૬, વૈશાખ; કૃષ્ણ ૬, ગુરૂવાર, :( ઉત્તરાષાઢા નક્ષત્ર સંક્રાંતિ, સૂઉદયાત ઘટિ ૧. પલ ૪૫), તેમાં જ્ઞાતિના, વૃદ્ધશાખા અને મણિયાણ ગોત્રના, કપડવણજના રહેવાસી, સાટ હીરજી તેના ૧૬ હેમાભાઈની ટૂંકમાં, દક્ષિણે, ઓરડી નં. ૩૩ છ y , , , ફરી » છ ૪૫ ૧૯તીશાહની ટૂંકમાં, દક્ષિણે બં, ૨૮ જુઓ લેખ નં. ૧૦૬ - : ૭ . • ઇ ' , " ૨૨ ૭૧ પ્રતિમા ઉપરની મિતિ સંવત ૧૮૯૩, કર બાલાભાઈની ટૂંકમાં, દક્ષિણ-પૂર્વે દેવાલયના દ્વાર આગળ. લી. પૂર્વ ૨૨, નં. ૪૯૬, Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખ. નં. ૯૮-૧૦૭ ] ( ૫ ) અવલોકન, પુત્ર ગુલાબચંદ અને સ્ત્રી માનકુવર, તેમના પુત્ર પારેખ મિથુભાઈ અને સ્ત્રી બહેનકુવર, તેમના પુત્ર કરમચંદ અને સ્ત્રી (૧) બાઈ જડાવ, (૨) બાઈ શિવેન, એમણે (શ્રોવાસુપૂજ્યપ્રાસાદ નામનું ) એક દેવાલય બંધાવ્યું, યાત્રા કરી અને બીજાં દાનો આપણાં; આણુન્દરિગના ધસરસૂરિના અનુગ વિઘાનંદસૂરિના રાજમાં, રાજાધિરાજ પ્રતાપસિંઘજીના વખતમાં, તપાગચ્છના ૫૦ એમાવિજયના શિષ્ય સંવેગપક્ષી પંચ ધીરવિજય, તેમના શિખ્ય પંવીરવિજય, તેમના શિષ્ય ગણિરંગવિજયે પ્રતિષ્ઠા કરી. નં. ૧૦. છ૩ સંવત ૧૯૧૬, શક ૧૭૮૧, કથુિન, કૃષ્ણ ૨ શુક્રવાર, તપાગચ્છમાં વિજયદેવેંદ્રસૂરિના રાજયમાં, વખતચંદ (વિગેરે, જુઓ નં. ૯૧) ના પુત્ર અનોપચંદ, તેની સ્ત્રી અને પુત્રી બાઈ ધીય (ધીરજ) એમણે વખતચંદ વસોને નવા દેવાલયમાં અજિતનાથની પ્રતિમા અર્પણ કરી. નં. ૧૦૫. * સંવત ૧૯૨૨, માર્ગસર વદિ ૭ ગુરૂવાર; કાશીને રહેવાસી ઓશવાળ વૃદ્ધશાખા અને છાજેડા ગેત્રના મોદી નેમિદાસના પુત્ર શિવપ્રસાદે અરનાથની પ્રતિમા અર્પણ કરી; બૃહત ખરતરગચ્છના જિનમુકિતસૂરિના હુકમથી પં. દેવચંદના શિષ્ય હીરાચંદે પ્રતિષ્ઠા કરી. નં. ૧૦૬. સંવત ૧૯૨૪, માઘ શુકલ ૧૦, સેમવાર, ૬ ગુર્જર દેશના વિશાલનગર (વીસલનગર ?) ના રહેવાસી લઘુશાખાના દસાપિરવાઇ સાઅમોલક કક્ષાએ શીતલનાથજીની પ્રતિમા અર્પણ કરી; તેને પુત્રો મૂલચંદ, મયાચંદ, રવિચંદ, તેમના પુત્રે, ગોકલ, દીપચંદ અને ખિમચંદ; તપાગચ્છના વિજ્યદેવેન્દ્રસૂરિના રાજ્યમાં, ૫૦ રત્નવિજયે પ્રતિષ્ઠા કરી. નં. ૧૦૭. છ સંવત ૧૯ર૮, માઘ સુલ ૧૩, ગુરૂવાર; શેઠ મોતીશાની ટૂંકમાં પિતાની જ દેવરીમાં નવાનગરના ઝવેરી વેલાના પુત્ર ખીમજી, તે અને બાઈ રતનના પુત્ર ગલાલચંદ અને તેના પુત્ર પ્રાગજીએ, પાર્શ્વનાથની એક પ્રતિમા અર્પણ કરી. ૭૩ હેમાભાઈની ટૂંકમાં, બીજા ઓરડામાં, એજ (ભમરી) ના નં. ૭ ૭૪તીશાનની ટૂંકમાં, દક્ષિણે આવેલી એક ઓરડીમાં, ન. ૨૮, પ્રતિમા ઉપરની મિનિ-સંવત ૧૯૦૩. ૭૭ તીશાહની ટૂંકમાં, દક્ષિ, ઓડી - ૩૦. Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જૈનલેખસંગ્રહ, ( ૬ ) [ શત્રુંજય પર્વત ------------------------ ----~----------------- નં. ૧૦૮. ૮ સંવત્ ૧૯૩૦, ચૈત્ર વદ ૨; અમદાવાદના સાવ માનકચંદ મોતીચંદે ધમનાથની પ્રતિમા અર્પણ કરી. નં. ૧૦૯ વિક્રમ સંવત ૧૯૯૯, કૃષ્ણ ૧૨, મંગળવાર; અમદાવાદના રહેવાસી, લઘુશાખાના પિરવાહ, સાવ નાના, પૂજા, પીતામ્બરદાસે શાંતિનાથની પ્રતિમા અર્પણ કરી. નં: ૧૧૦. ૨૦ સંવત ૧૯૪૦, શક ૧૮૦૫, વૈશાખ શુકલ ૩, સેમવાર (ઈઝ ઘટિ ૩ પલ ૧૦ સુર્યોદયાત ); પાલિતાણાના ગેહિલ સુરસિંઘજીના રાજ્યમાં, આંચલગચ્છના વિવેકસાગરસુરિન વખતમાં તાગોત્ર અને લઘુશાખાના ઓસવાલ, કચ્છ નલિનપુરના અને પાછળથી મુ(મ)બાઈબિંદર (મુંબઈ)ના, રહેવાસી સાહા ત્રિમે, સાકેશવનાયકની ટુંકમાં, પુંડરીકના દેવાલયમાં આદિનાથની પ્રતિમા અર્પણ કરી; મુની ખેતસીએ પ્રતિષ્ઠા કરી. નં, ૧૧૧. ૨૧ સંવત ૧૯૪૦, માઘ, શુકલ, ૬, શનિવાર; અમતવામના રહેવાસી, વધશાખાને શ્રીમાલી, જયસિંહ હિંમચંદના પુત્ર પરસેતમ ઘિયાએ પાર્શ્વનાથની પ્રતિમા અર્પણ કરી; પંન્યાસ મણિવિજયના શિષ્ય પંન્યાસ ગુલાબવિજ્યગણિએ પ્રતિષ્ઠા કરી. નં. ૧૧ર. ૨૨ સંવત ૧૯૪૦, ફાલ્ગન શુકલ ૩, શુક્રવાર, અણદિલપુરના રહેવાસી, વૃદ્ધ શ્રીમાલી, રામચંદ પુલચંદે ધર્મનાથની પ્રતિમા અર્પણ કરી; તપાગચ્છના વિપક્ષના પંન્યાસ મણિવિજયગણિના શિષ્ય પંન્યાસ ગુલાબવિજયગણિએ પ્રતિષ્ઠા કરી. ' નં. ૧૧૩ -૩ સંવત ૧૭૩, પાસ, કૃષ્ણાષ્ટમી, સોમવાર; અમદાવાદને દસા સરમાલી ( શ્રીમાલા ) સા. કેવલ લખમીચંદે તથા તેની સ્ત્રી કેસરબાઈ, તેને પુત્ર ચુનીલાલ તેની સ્ત્રી પરસનબાઈ. તેમની પુત્રી બેન સાંકુએ એક વાસુપૂજિન અર્પણ કર્યા. ૭૮ , * નં. ૫. * 98 સાલચન્દ મિચંદની દુમાં, પશ્ચિમે, નં. ૧૮ ના મંદિરમાંની એક પ્રતિમા પર, ૮. વિમળવણી ટૂંકમાં, કેશવજી નાયકના દેવાલયમાં પુરીના મંદિરમાં ૮૧ જમણી બાજુએ , , દેવાલયમાં, ૮૨ ઉપરની જગ્યાએ ૮૩ સાલચંદ પ્રેમચંદન ટૂંકમાં, મુખ્ય દેવાલયની જમણી બાજુના દેવાલયની પ્રતિમા નીચેની બેઠક ઉપર, Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખે.નં. ૧૦૮–૧૧૫] ( ૧૭ ) અવલોકન, નં. ૧૪. * સંવત ૧૯૪૩, મ. સુલ ૧૦, ગુરૂવાર; અમદાવાદના વીસા ઓસવાળ સા૦ લલુ વખતચંદ તથા તેની સ્ત્રી બાઈ અધીર, પુત્રી ધીરજ અને પુત્રો વાડીલાલ અને ભોલાભાઈ, એમણે શાંતીનાથની પ્રતિમા અર્પણ કરી. * નં. ૧૧૫. ૦૫ મિતિ નથી. વૈશાખ સુદિ ૩ બુધવાર ને દિવસે, આંચલગચ્છના કલ્યાણસાગરસૂરિ ના ઉપદેશથી શ્રેયાંસની પ્રતિમા અર્પણ કરી. આ લેખ સિવાય, બીજી પણ મૂર્તિ વિગેરે ઉપર એવા લેખ છે કે જે હજુ સુધી લેવાયા નથી. પરંતુ તે બધા ન્હાના ન્હાના અને તેમાં પણ ઘણા ખરા તે ખડિત અને અપૂર્ણ છે. શત્રુંજય ઉપર પ્રાયઃ કરીને બધા પ્રભાવક શ્રાવકોએ મંદિરે બનાવ્યાના ઉલ્લેખ માંથી મળી આવે છે, પરંતુ તેમનું નામ નિશાન પણ આજે દેખાતું નથી. મંત્રી વિમલસાહ, રાજા કુમારપાલ અને ગુર્જરમા. માત્ય વસ્તુપાલ તેજપાલ આદિકેએ પુષ્કળ ધન ખર્ચા એ પવત ઉપર પ્રાસાદે બનાવ્યા છે, એમ તેમના ચરિત્રોમાં સ્પષ્ટ અને વિશ્વસનીય ઉલ્લેખ છે. પરંતુ તે મંદિરે વિદ્યમાન છે કે નહિ ? અને છેતે કયા ? તે ઓળખી શકવું મુશ્કેલ છે. વસ્તુપાલ તેજપાલે પિતાના દરેક ઠેકાણે બંધાવેલા મંદિરોમાં લેખે કેતરાવેલા છે, તેથી શત્રુંજય ઉપર પણ તેમણે તેવા લેબો અવશ્ય કેતરાવ્યાજ લેવા જોઈએ. પરંતુ આજે તેમનું અસ્તિત્વ જણાતું નથી. આચાર્ય વલ્લભજી હરિદત્તે ( રાજકોટના વોટસન મ્યુઝિપમના કયુરેટરે ) પિતાના વીતિ મુવી ના સમલેકિ ગુજરાતી ભાષાંતરની પ્રસ્તાવનામાં શત્રુંજય ઉપરને વસ્તુપાલ તેજપાલને એક ખંતિ લેખ આપે છે. લેખ અને તેના વિષયમાં તેમનું વક્તવ્ય આ પ્રમાણે છે. “ શત્રજામાં વસ્તુપાલને તેજપાલના લેખો છે એમ મી. કાથવટે લખે છે; પણ મારા જોવામાં માત્ર ૧ અને તે પણ ખંક્તિ લેખ આવ્યો ૮૪ સાકળચંદ પ્રેમચંદની ટૂંકમાં, પશ્ચિમ બાજુએ એક પ્રતિમા ની. ૮૫ હાથીપોળની બહારના એક દેવાલયની પ્રતિમાને બેસાડી ઉપર. ૮૬ આ ઉપરથી જણાય છે કે આ લેખ સંવત્ ૧૬૫ અમર ૧૬૮૩ નો છે: દેવાલયની મિતિ ૧૧૭૬ ની છે. Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ગિરનાર પર્વત પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ. ( ૧૮ ). છે. બીજ નહિ હોય અથવા દશે તે ન થયા હશે. એક જે છે તેનું સ્થળ વગેરે આગળ લખ્યું છે તેના બાકી રહેલા ભાગમાં નીચે પ્રમાણે ? પંકતિમાં ૪૬ અક્ષરો છે. (1).......વાર્તા વાર ગિરિનારના દેવળમાં પિતાની, પિ* (૨)...... - તાના પૂર્વજોની, મિત્રો અને ટું(૬)...... ભારતનાં બોઓની મૂર્તિઓ બેસાથેની વાત લેખમાં છે પણ તે આજ ઉિપલબ્ધ 1 %)......થાવ - નથી. પણ આબુનાં દેવળમાં હાથી . (૯)...... . - તથા છેડા ઉપર બેસાડેલી મૂર્તિઓ (૬).... સંચાર કરતા જોવામાં આવી છે ખરી. - આ શત્રુંજયના લેખને જ કટ જણાય છે અને ગત ભાગમાં આ પ્રમાણે અારો હશે એમ કલ્પના કરી શકાય છે. (૨) [ શ્રીમહિને વાત રવિદા. (૨) [ ૩૦ ૪૦ શ્રીકાં – (૨) [ ૪૦ શ્રીલનપુત્ર ૪૦ કારો(૪) [ ન હ૦ શ્રી ૪૦ 1 શ્રીનવિ સં – () [તિ મહં. શ્રીવતૃપાનું ] = મહં. શ્રી તેના(૬) [ શ્રવણૂંવત ] સંવરપાના પિતા ' આ ઉપરથી હવે આખા લેખને અર્થ એવો થાય છે કે, શ્રીઅgહિલપુરના રહેનાર પ્રાવી ગ્રાતિના હક્કર શ્રીચંડપના પુત્ર કલ્ફર શ્રીચંપ્રસાદના પુત્ર ઠર શ્રીમતા પુત્ર ટક્કર શ્રીઆશારાજના પુત્ર ક્ર શ્રીલુણિગ તથા દફ્ફર શ્રીમાલદેવ તથા સંઘપતિ મહું. શ્રીવતુપાલના અનુજ મયું. શીતલે શ્રીશત્રુસ્થતીમાં રતાની પાઝ બંધાવી.” પર ૩૬- * “ શગુંજમાં કારકુનની કોટી પાસે અગાશી જેવા ભાવમાં દવાખાડી નામની કુંડ જેવી છે તેની દર લીતમાં ખંડિત પાટય જેટલી છે તેમાં આ લેખ છે.* Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખે. નૉ. ૩૮–૪૩] ( ૬ ) અવલેાકત. ગિરનાર પર્વત ઉપરના લેખો. નખર ૩૮ થી ૬૩ સુધીના ( ૨૩ ) લેખે ગિરનાર પર્વત ઉપર આવેલા ભિન્ન ભિન્ન જૈનમદિશમાંના છે. આ અધા લેખા, રીવાઇન્ડ લીસ્ટસ્ ઑફ ઍન્ટીકવરીઅન રીમેન્સ ઈન ધી ગમ્મે પ્રેસીડન્સી, વૉલ્યુમ, ૮, ( REVISED LISTS OF ANTIQUARIAN REMAINS IN THE BOMBAY PRESIDENCY, VoL., VIII, ) માંના પરિશિષ્ટ (APPNDIX,) માં આપેલા છે, ત્યાંથી લેવામાં આવ્યા છે. એ પુસ્તકમાં, આ મધા લેખા મૂલ રૂપે આપી તેની નીચે અગ્રેજી અનુવાદ પણુ આપવામાં આવ્યા છે. પરંતુ અનુવાદ કેટલીક ઠેકાણે તેા ખહુજ ભૂલ ભરેલા અને વિવેચન વગરના છે. ડા. જેમ્સ બર્જેસ (Dr. James Burgess) ના આર્કિએ લાજીકલ સર્વે ઓફ વેસ્ટર્ન ઇન્ડિયા, વેલ્યુમ ૨ (Archeological Survey of Western India. Vol. II) માં પણ થોડાક લેખો આપેલા છે. આદિની વસ્તુપાલની જે ૬ પ્રશસ્તિ છે, તે નિર્ણયસાગર પ્રેસ, મુખઇ,ની માત્તીનજેલમા-મારૂ, માં પણ મૂલ માત્ર આપેલી છે. ગિરનાર ઈન્સસ્ક્રીપ્શનસ નામનુ' એક જુદું' પણ પુસ્તક પ્રકટ થયેલુ છે પરંતુ તે મ્હારા જોવામાં આવ્યુ નથી. જે આ સ'ગ્રહમાં લેખા આપ્યા છે તે ઉપર લખેલા અને પુસ્તકામાંથી તારવી કાઢી જે ઉપયેાગી જણાયા છે તેજ આપ્યા છે. સ્થલ માટે ઉપરોકત પ્રથમ પુસ્તકનાજ આધાર લેવામાં આવ્યે છે. ( ૩૮-૪૩. ) ગિરનાર પર્વત ઉપરના વિદ્યમાન જૈન લેખમાં ન ૩૮ થી ૪૩ સુધીના (૬) લેખેા મ્હોટા અને મત્યુત્ત્વના છે. આ છએ લેખો, ગુજરાતના પ્રાકની પ્રધાને અને જૈનધર્મના પ્રભાવક પાલ અને તેજપાલ ભ્રાતાઓના છે. આચાર્ય વલ્લભજી લેખાનુ સ્થાન આ પ્રમાણે જણાવે છે— શ્રાવકે વસ્તુહરિદત્ત, આ Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીનજનલેખસ ગ્રહ ( ૭૦ ) ગિરનાર પર્વત વસ્તુપાલ તેજપાલનાં દેવળે! જે કાટના દરવાળમાંથી ગિરિનારજી તરફ જવાના રસ્તામાં જમણી બાજી ત્રણ નારદેર છે જે પ્રથમ એક સળગ લાંબા પરથાર ઉપર ખુલ્લા ભાગમાં હતાં પણ દાલ (લગભગ ૨૦-૨૫ વર્ષથી) તાએ તેને વંડી કરી બધૅચમાં લઇ લીધાં છે. (કે જેથી યાત્રાળુઓ તેના પ્રચારને ઉતારા તરીકે લાભ લેતા, તે બંધ પડયા છે.) તે ત્રણ દેવળમાંનાં એ પડખાનાં દેવળને ત્રણ ત્રણ બાર છે (દક્ષિણ ભાજીનાને પશ્ચિમ, દક્ષિણ, તથા પુર્વમાં; તથા ઉત્તર ભાળુનાને પશ્ચિમ, ઉત્તર, તથા પૂર્વમાં ) તેની બલી ઉપર મ્હોટી જા! છુટ લાંબી, ા ટ ઓળી અને ક્રેટ દિનની (કાઇમાં સેઇજ ફેરફાર ડો ) ૬ પાયે છે તેમાં આલેખે છે. 27 r આ છએ લેખા એકજ પદ્ધત્તિથી રચાયેલા, લખાયેલા અને કાતરાએલા છે. ઐતિહાસિક વર્ણન અને તેટલા ભાગને શબ્દપાઠ પણ સરખાજ છે. દરેક લેખમાં, પ્રારભમાં એક પદ્ય, પછી ૭-૮ પતિ જેટલા ગદ્ય અને પછી તે કેટલા પદ્મા આપેલાં છે. પ્રારભના પદ્મમાં, તીર્થંકરોની સ્તવના દરેક લેખમાં જુદી જુદી રીતે કરેલી છે. ગદ્યભાગમાં વસ્તુપાલ અને તેજપાલનુ ઐતિહાસિક વર્ણન છે. અંતના પદ્મામાં, વસ્તુપાલ અને તેજપાલની ( મુખ્ય કરીને વસ્તુપાલની ) અનેક પ્રકારે પ્રશંસા કરવામાં આવી છે. આ પ્રશસાત્મક પદ્મના કત્તાં કવિએ ભિન્ન ભિન્ન છે અને રચના પણ જુદી જુદી જાતના છ દેમાં કરવામાં આવી છે. લેખાત વર્ણનનુ અવલાકન આ પ્રમાણે છે— ઉપર લખવામાં આવ્યુ છે કે, વસ્તુપાલ તેજપાલના જે ત્રણ મઢિશ ગિરનાર ઉપર એકજ સાથે આવેલાં છે તેમાંના મધ્યસઢિરની અને માજીએ આવેલાં ૨ દિને જે ત્રણ ત્રણ દ્વારા છે, તે દરેક કારની છાટલી ઉપર કેક એમ ૬ લેખે છે. જેમાં પ્રથમ ( ન. ૩૮ ને ) લેખ, દક્ષિણુ તરફના, એટલે મધ્યના મંદિરની ડાળી ખાતુના મંદિરના પશ્ચિમાદા દરવાજાની છાડલી ઉપર છે, લેખની સિલા અ ચેસ છે અને ૧૩ પતિમાં આખે Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખો. નં. ૩-૪૩ ] ( ૧ ). અવલોકન, ~~~~~ ~~~~ ~~~ ~~. ~-~~~~-~~-~લેખ પૂર્ણ કરવામાં આવેલ છે. દરેક પંકતિમાં સુમારે ૧૨૦ લગભગ અક્ષરે છે. અક્ષરે સુંદર અને સ્પષ્ટ છે. લેખ બિલકુલ શુદ્ધ છે. પ્રારંભના પદ્યમાં નેમિનાથતીર્થકરની સ્તુતિ છે. કેટલાક અક્ષર ઘસાઈ ગયેલા હોવાથી વાંચી શકાતા નથી. પછી ગદ્ય પ્રાંરભ થાય છે. મિતિ શ્રીવિક્રમસંવત્ ૧૨૮૮ ના ફાલ્ગણ શુદિ ૧૦ અને બુધવારની છે. ગદ્યને અનુવાદ આ પ્રમાણે છે અણહિલપુરમાં વસનારા, પ્રાગૂવાટ જ્ઞાતિના ઠ૦ ( ઠકકુર ) શ્રીચંડપને પુત્ર ઠ૦ શ્રીચંડપ્રસાદને પુત્ર ઠ૦ શ્રી મને પુત્ર ઠ૦ શ્રીઆશારાજ તથા તેની સ્ત્રી કુમારદેવીને પુત્ર મહામાત્ય વસ્તુપાલ થયે કે જે ઠ૦ શ્રીલુણિગ તથા ઠ૦ શ્રી માલદેવને ન્હાનભાઈ અને મહં. શ્રી તેજપાલને મોટેભાઈ હતું. તેને મહં. શ્રી લલિતાદેવીથી માં. શ્રી જયંતસિંહ નામને પુત્ર થયે જે સં૦ ૭૯ ના વર્ષ પહેલાં સ્તભતીર્થ (ખંભાત) માં મુકાવ્યાપાર (નાણાને વ્યાપારનાણાવટીને ધો) કરતા હત. વસ્તુપાલ, કે જે, ૭૭ ની સાલ પહેલાં, શત્રુંજ્ય અને ગિરનાર આદિ મહાતીર્થોની યાત્રા કરી તથા મહેતાં મહેન્સ કરી શ્રીદેવાધિદેવ ( તીર્થકર–પરમાત્મા ) ની કૃપાથી “ સંઘાધિપતિ” નું પદ પ્રાપ્ત કર્યું હતું. તથા ચાલુકયકુલદિનમણિ મહારાજાધિરાજ શ્રીલવણુપ્રસાદદેવના પુત્ર મહારાજ શ્રીવરધવલદેવની પ્રીતિથી જે “ રાજ્યસર્વધર્ય” (રાજ્યનું સર્વાધિકાર-કારભાર) પ્રાપ્ત કર્યું હતું. અને જેને સરસ્વતીએ પિતાના પુત્ર તરીકે સ્વીકાર કર્યો હતે (અર્થાત્ જે સરસ્વતીપુત્ર-કવિ કહેવાતું હત) તે છે, તથા તેના ન્હાના ભાઈ તેજપાલે, કે જે પણ સં. ૭૬ ની સાલ પહેલાં, ગુજરાતના ધવલકક (ધોળકા) આદિ નગરમાં મુદા વ્યાપાર કરતા હતા,એ બંને ભાઈએ શત્રુજ્ય અને અબુદાચલ (આબુ) પ્રમુખ મહાતીર્થોમાં, તથા આઇહિલપુર ( પાટણ ), ભૃગુપુર ( ભરૂચ ), ક તંભનકપુર, તંભતીર્થ * “ તંભનકપુર ” ને ખેડા જીલ્લાના આદ તાલુકામાં આવેલા નામના ગામની પાસે આવેલું અને રોટી નદીના કાંઠે રદ છે “થના” Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જૈનલેખસંગ્રહ. (૭૨). [ ગિરનાર પર્વત -~ ~~-~~- ~~ ~- ~~-~~ ~-~--~~-~~~-~~-~(ખંભાત), દર્ભવતી (ડભેઈ) અને ધવલક ( ધોળકા ) આદિ નગરમાં, તથા અન્ય સમસ્ત સ્થાનમાં પણ કેડે નવા ધર્મસ્થાને બનાવ્યાં અને ઘણા જીર્ણોદ્ધાર કર્યા. , તથા સચિવેશ્વર વસ્તુપાલે, આ (ગિરનાર) પર્વત ઉપર પોતે કરાવેલા, શત્રુંજય મહાતીર્થવતાર શ્રી આદિતીર્થકર ઋષભદેવ, સ્તંભનકપુરાવતાર શ્રી પાર્શ્વનાથદેવ, + સત્યપુરાવતાર શ્રી મહાવીરદેવ અને નામનું ગામ છે, તે છે. થાંભણ ” એ પ્રાકૃત “ઘંભણય ” નુંજ રૂપાન્તર છે. અભયદેવસૂરિએ, એ જ ઠેકાણેથી “ગતિકુળ” એ આદિ વાયવાળું પાર્શ્વનાથ તેત્ર રચી, પલાશના વૃક્ષની ઘટા નીચે ભૂતલમાં દટાએલી પ્રાર્થ નાથની પ્રતિમા પ્રકટ કરી હતી. અને એ ગામના નામથી જ તે મૂર્તિની “તંભનક-પાર્શ્વનાથના નામે પ્રસિદ્ધિ થઈ. સ્વયં અભયદેવસૂરિએ પિતાના સ્તોત્રમાં પણ નિતિ ! પણ ! થપુરીઝ !— (સ્તંભનપુર સ્થિત છે પાર્શ્વજિનેશ્વર ! ) આવો ઉલ્લેખ કરી તે મૂર્તિને “ સ્તંભનકપાર્શ્વનાથ” તરીકે ઓળખાવે છે. કેટલાક વિદ્વાને “સ્તંભનક” અને સ્તંભતીર્થ' બંનેને એકજ (ખંભાત જ) સમજે છે, પરંતુ - તે ભૂલ છે. આ ઘોટાળે પાછળથી તંભનકપાશ્વનાથની મૂર્તિ જ્યારે “ સ્તંભનકપુર” માંથી લાવી “ સ્તંભતીર્થ ' ( ખંભાત ) માં સ્થાપન - કરવામાં આવી, તેના લીધે થયેલ છે. કારણ કે વર્તમાનમાં “સ્તંભનકપાર્શ્વનાથ”ની પ્રતિમા પણ “સ્તંભતીર્થ” માં જ વિદ્યમાન હવાના લીધે તેને જ “સ્તંભનક’ સમજવાની ભૂલ ઉભી થઈ છે. મેરૂતુંગસૂરિએ, વિ. સં. ૧૪૧૩ માં “ક્તમનાથ-વત્તિ' નામને એક ગ્રંથ બનાવ્યો છે કે જે ફકત પાટણના એક ભંડારમાં અપૂર્ણરૂપે વિદ્યમાન છે. તેમાં જણાવ્યું છે કેસં. ૧૩૬૮ ર વિખ્ય તંમત સામાચતિમ. (સં. ૧૩૬૮ માં આ -તંભનકપાર્શ્વનાથનું–બિંબ સ્તંભતીર્થ (ખંભાત) માં આવ્યું છે. આ ઉલેખથી જણાશે કે વસ્તુપાલના સમયમાં તો સ્તંભનપાર્શ્વનાથ મૂળ સ્થાન ( સ્તંભનકપુર) માં જ વિરાજમાન હતા અને તેથી એ મહામાત્યે તે ગામમાં મંદિર બનાવ્યું હતું. + “સત્યપુર” તે મારવામાં, ડિસા પ્રાંતમાં આવેલું હાલનું “સાર” ગામ છે, તે છે. સાર ડિસા કંપથી વાયુદણમાં ૨૦ ગાઉ ઉપર આવેલું છે. સત્યપુર” નું પ્રાકૃતરૂપ “સચ્ચઉર થાય છે અને તેનું જ અપભ્રષ્ટ “સાર છે. Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખો, નં. ૪૩ ] અવલોકન. ( ૭ ) પ્રશસ્તિ સહિત કીરાવતાર શ્રીસરસ્વતીમૂર્તિ; એમ દેવકુલિકા ૪; ૨ જિન; અબા, અવલોકન, શાંખ અને પ્રથ્રુસ્ર નામના એ ચાર શિખશમાં શ્રીનેમિનાથદેવવિભૂષિત દેવકુલિકા ૪; પોતાના પિતામડુ ૮૦ શ્રીસેામ અને પિતા ૪૦ શ્રીઆશરાજની અધાવઢ મૃતિએ ૨; ત્રણ સુદર તેારણ; શ્રીનેમિનાથદેવ તથા પોતાના પૂર્વજ, અગ્રજ, ( મ્હેટા ભાઈએ ), અનુજ ( ન્હાના ભાઈ) અને પુત્ર આદિની સ્મૃતિ સિહત સુખાદ્ઘાટનક સ્તંભ, અષ્ટાપદ્ર મહાતીર્થ, ઈત્યાદિ અનેક કીર્તનોથી સુટોભિત અને શ્રીનેમિનાથદેવથી અલંકૃત એવા આ ઉયત ( ગિરનાર ) મહાતીર્થ ઉપર, પાતાના માટે તથા પાનાની સ્વધર્મચારિણી પ્રાગ્ધાટ જ્ઞાતીય ૪૦ શ્રીકાર્ડ અને તેની સ્ત્રી કકકુરાણી રાષ્ટ્રની પુત્રી મહુ, શ્રી લલિતાદેવીના પુણ્ય માટે, અજિતનાથ આદિ વીસ તીર્થંકરથી અલકૃત શ્રીસમ્મેતમહાતીર્થાવતાર નામને મડપ સહિત ા અભિનવ પ્રાસાદ બનાવ્યા અને નાગે'દ્રગચ્છના ભટ્ટા૨૭ શ્રીમહેદ્રસૂરિના શિષ્ય, શ્રીશાંતિસૂરિના શિષ્ય. શ્રીઆણુંદસૂરિના શિષ્ય, શ્રીઅમરસૂરિના શિષ્ય, ભટ્ટારક શ્રીપુરિભદ્રસના પટ્ટધર આચાર્ય શ્રીવિત્યસેનસૂરિએ એની પ્રતિષ્ઠા કરી. આટલી હકીકત ગદ્યભાગમાં આપ્યા પછી ગુર્જરેધપુરાહિત ૦ સોમેશ્વરદેવના + રચેલાં ૯ પદ્મા આપેલાં છે. તેમાં વસ્તુપાલને કર્ણ અને અલિ જેવા દાનેશ્વરી તથા અસભ્ય પ્ર્તા કરાવનારે અને તેજપાલને 4 સામેશ્વરદેવ ચાલુકયેાના કુલ ગુરૂ હતા. તે વસ્તુપાલના ગામિત્ર હતા. તેણે વસ્તુપાલની પ્રાંતને અમર કરવા માટે “નામુ ” નામનું ઉત્તમકાવ્ય બનાવ્યું છે. ચોય, પરાવય, રામાન ાદિ બત્ પન્ગ તેના કરેલા ગ્રંથા વિદ્વાનેમાં આદર પામેલા છે. × થાવ, કુવા, તળાવ, દેવમંદિર, સદાત્રન અને આમ વગર અનાવવાં તે ધૃત કરાય છે. वापीकृतवागादिदेवतायतनानि च । अन्नप्रदानमारामः पूर्नमित्यनि ॥ ( CT{ic, x ૮૫. Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન નલેખસ ગ્રહ (19%) હું ગિરનાર પર્વત ચિંતામણિ જેવા વર્ણવ્યું છે. આ પડ્યા પછી છેવટે અન્ત ત્રણ શકય છે જેમાં, પહેલામાં લખ્યુ છે કે સ્ત’લતીર્થ (ખંભાત ) નિવાસી કાયસ્થ વાજના પુત્ર જેવિસ હે, આ પ્રશક્તિ ( શિક્ષાપટ્ટ ઉપર ) લખી છે. ીતમાં લખ્યુ છે—સુત્રધાર ( સલાટ ) આટુડના પુત્ર કુમારસિંહે, આને ( ટાંકણા વડે ) કાતરી છે. ત્રીજા ફ્લેટમાં જણાવ્યુ છે કે— ત્રણ જગા સ્વામી એવા શ્રીનેમિનાથ અને તેમની શાન્સુરી દેવી અ’ખિકાના પ્રસાદથી, વસ્તુપાલના વંશને મા પ્રશસ્તિ સ્વસ્તિ કરનારી ચા. એજ ( દક્ષિણ આત્યુના ) મંદિરના દક્ષિણાના દરવાજા ઉપર આ લેખમાંને હું ટી (ન. ૪૩) લેખ આવેલું છે. પ્રારંભમાં સમેતતીર્થની સ્તુતિવાળું પદ્ય આપ્યુ છે. પછી ઉપરના લેખ પ્રમાણેજ ગદ્ય ભાગ છે. મતના ૯ પદ્મા નાગેદ્રગચ્છના ભટ્ટાર × ઉદયપ્રભસૂરિના કરેલાં છે અને તેમાં વસ્તુપાલનાં ચશ, રૂપ, દાન, અને પુણ્ય વિગેરેનું વર્ણન કરવામાં આવ્યુ છે. છેવટે પ્રશક્તિ લખનાર અને કેતરનારના વિષયના તેના તેજ ત્રણ ફ્લે આપેલા છે. એજ દેવલના પૂર્વ માત્તુના દ્વારની છાટલીમાં ૫ મે! (ન. ૪૩) લેખ આવેલે છે. પ્રારલને ક ઘણોખરે ઘસાઇ ગયેા છે. ગદ્ય ભાગ ઉપર પ્રમાણેજ છે. ગદ્ય પછીના ૧૧ પથા મધારી નરચદ્રસૂરિના કરેલાં છે. તેમાં વસ્તુપાલના વિદ્યા, વિત્ત, ન્યાય, પરાક્રમ, દાન, વિવેક, ધર્મ અને કુટુ અનુ વર્જીન છે. અતિમ ત્રણ ક્લેકે તેજ છે. મુખ્ય—એટલે મધ્યગત મંદિરની જમણી માજુએ અર્થાત્ ઉત્તર તરફ આવેલા મંદિરના પૂર્વ દ્વાર ઉપર, આ લેખોમાંને ૪ (ચાલુ નં. ૪૧ વાળે! ) લેખ આવેલ છે. પ્રારભના માં. અષ્ટાપદ્ધતીર્થની ૪ ઉચ્ચપ્રકારે વસ્તુાલના પિતૃપક્ષના ધર્મ ગુરુ હતા. * તારે તેન! માતૃપક્ષના ધર્મગુરુ હતા. Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખો. નં. ૪૩ ] (૭૫) અવલોકન સ્તવના કરવામાં આવેલી છે. પછી ઉપરના લેખ પ્રમાણે જ ગદ્યભાગ આપેલ છે. પરંતુ, + તંભતીર્થને વેલાકુલ(બંદર)નું વિશેષણ વધારેલું છે. તેમજ લલિતાદેવીને ઠેકાણે લેખકનું નામ અને સમેત શિખરના સ્થાને અષ્ટાપદનું નામ આપવામાં આવ્યું છે. ગદ્ય પછી ૧૩ પદ્ય આપેલાં છે, જે માલધારી નરેન્દ્રસૂરિના રચેલાં છે અને તેમાં વસ્તુપાલના, શૌર્ય, વૈર્ય, દાન, બુદ્ધિ, વિદ્વત્તા, કવિત્વશકિત, કીતિ અને યશ આદિ ગુણે વર્ણવ્યા છે. પ્રશસ્તિ લખનાર અને કોતરનાર એના એ. એજ મંદિરના ઉત્તર કાર ઉપરની શિલામાં ૩ જો (ચાલુ ન. ૪૦ વાળા) લેખ કેતરે છે. પ્રારંભના શ્લેકમાં, શિવાંગજ નેમિનાથ તીર્થકરની સ્તુતિ કરેલી છે. આમાં છેલા ૧૬ પદ્ય છે અને તે સેમેધરદેવનાજ કરેલાં છે. તેમાં પણ વસ્તુપાલના પૂર્ત, દાન, પરાકમ, યશ, રૂપ અને ઉદારતા આદિ ગુણો વર્ણવ્યા છે. પ્રશસ્તિ લખનાર એને એ. પણ, જેત્રસિંહને બદલે જયંતસિંહ નામ-કે જે બને એકજ છેવાપર્યું છે. તથા તેના પિતાના નામ ઉપરાંત, પિતામહ, પ્રપિતામહુ અને વૃદ્ધમપિતામહનાં, વાલિગ, સહાગિ, અને આનાક; એ નામ વિશેષ આપ્યાં છે. તેમજ પ્રશસ્તિ કતરનાર, હરિમંડપ અને નદીધરનાં મંદિરે કરનાર સેમદેવને પુત્ર બકુલવામસુત પુરૂષોત્તમ છે. તથા છેલી પંક્તિમાં “મહામાત્ય શ્રીવાસ્તુપાલની પી સેખૂકાનું આ ધર્મસ્થાન છે.” એટલું વિશેષ લખ્યું છે. એજ મંદિરના પશ્ચિમી દ્વાર ઉપર, આ લેખમને ૨ (ચાલુ નં. ૩૯ વાળો) લેખ આવેલ છે. પ્રારંભને લેક કિચિત ખડિત છે + મૂળ લેખોની નકલે પ્રથમ નિર્ણસાગર પ્રેસની પહેલી પ્રાણીને લેખમાલામાંથી કરવામાં આવી હતી અને પાછળથી તે પ્રેસમાં આપી દે. વામાં આવેલી દેવાથી આ લેખમાં “માં” રાદ પછી ‘બેર વિરોધ કરી ગઇ છે. કારણ કે, તે પ્રાચીન લેખમાળામાં આપેલું નથી. માટે મળે લેખમાં આ વિશે વધારીને વાંચવાની સૂચના છે. Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ. ( ૮ ) [ગિરનાર પર્વત ખરી નષ્ટભ્રષ્ટ થઈ ગઈ છે. વસ્તુપાલના કેબિટેની મૃતિઓ વિગેરે માંનું આજે કશું દેખાતું નથી. અંબા અને અવલોકન આદિ શિખર ઉપર જે દેવ કુલિકાએ કરાવી હતી તે પણ કાલના કરાલ ગાલમાં ગક થઈ ગયેલી છે. નેમિનાથના મહાન મદિર આગળ જે “ઈ મંડપ” અને “સુખદઘાટનકતંભ કરાવ્યું હતું તે પણ દષ્ટિગોચર થતું નથી. ફકત વ્યાવસાર, અમેતાવતાર, અષ્ટાપદાવતાર અને કદિયવાળું એમ મૂળ મદિરાજ આજે વિદ્યમાન છે અને તેને લેકે “વસ્તુપાલ-તેજપાલની ટુકના નામે ઓળખે છે. (૪૦) નેમિનાથના મહાન મંદિરના ઉત્તર તરફના દરવાજ તરફ આવેલા બઘઘટુકાના મંદિરની અંદરના ન્હાના દરવાજા પાસેની દેવકુલિકાની દક્ષિણે આવેલી દિવાલ ઉપર નં. ૪૯નો લેખ કરેલ છે. મિતિ ૧રપ ન ચત્ર સુદી ૮ રવિવાર, છે. એ દિવસે આ જયંત (ગિરનાર) પર્વત ઉપર, સંઘવિ ૪૦ સલવાડાની દેખરેખ નીચે સુત્રધાર જગડુડના પુત્ર સાવરે, જગની (કેટ)ની સઘળી દેવકુલિકાઓના છાલ, કુવાલિ (?) અને સંવિરાણી (?) પૂર્ણ કર્યા. તથા ઠ૦ ભરથના પુત્ર દેવ પંડિત સાલિવાડા નાગર નામના જેરા (?)ની આસપાસ ચાર બિંબ યુક્ત કુંડ કરાવ્યું અને તેની અધિષ્ઠાત્રી અંબિકાદેવીની પ્રતિમા અને દેવકુલિકા કરાવી. ૮ સુવાવડી પરબની પાસે “ખબુતર–ખાણુ”ના નામે ઓળખાતી જે ખાણ છે ત્યાં આગળ, પર્વતના રસ્તાની ઉત્તર બાજુની દિવાલ ઉપર આ નં. ૧૦ અને ના લેબ કેરેલા જોવામાં આવે છે. પહેલાની સાલ ૧૨૨૨ ની અને બીજની ૨૭ ની છે. બંનેની અતએ એકજ છે. શ્રીમાલજ્ઞાતિના મહેં૦ શ્રીરાણિગના મૃત મડં ઝીબાંકે પદ્યા (પા) કરાવી. એ કથન છે અને તેમાં છે. * આ લેખની પુરેપુરી મતલબ 9 રીતે સમજતી નથી. Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખે. નં. ૫૧] ( ૧ ) અવલોકન. - આ લેખ સાથે સંબંધ ધરાવતે ઇતિહાસ આ પ્રમાણે છે – ગુર્જર પરમાઈત ચૌલુક્યપતિ કુમારપાલ સિંઘ સમેત શત્રુંજયની યાત્રા કરી ગિરનાર તીર્થ ઉપર ગાયે હતો. તે વખતે પર્વત ઉપર ચઢવા માટે રસ્તે બાંધેલું ન હતું તેથી ચઢનારને બળ પરિ. શ્રમ પડતું હતું. રાજા કુમારપાલદેવ એ કઠિનતાના લીધે પર્વત ઉપર ચઢી શકે નહિ અને તીર્થપતિ નેમિનાથના પવિત્ર દર્શન કરી શક્ય નહિ. આના લીધે તેના મનમાં બહ ખેદ ઘ. પછી તેણે એ કઠિનતાનું નિવારણ કરવા માટે પાજ બંધાવવાનો વિચાર કર્યો અને પિતાના સભાસદેને પૂછ્યું કે “આ ગિરનાર પર્વત ઉપર ચઢવા માટે સુગમ પાજ કેણુ બંધાવી શકે એમ છે?” ત્યારે મહાકવિ સિપાલે, જણાવ્યું, કે-મહારાજ ! ધમિક, નિષ્પક્ષ અને સગુણી એ આ રાણિગને પુત્ર આમ્ર ( અસલ નામ આબડ યા આંબક ) બંધાવી શકે તેમ છે.” કુમારપાલે આમની એ વિષયમાં એગ્યતા જાણી તેને શેરાષ્ટ્રને અધિપતિ (સુ) નીમ્યો અને પર્વતની પડ્યા (પા) બં ધાવવાને હકમ આપે. તદનુસાર આ કુશલતા પૂર્વક ઘોડા જ સમયમાં એ કાર્ય પૂર્ણ કર્યું અને તેનું સ્મરણ માટે આ લેખ કોતરાવ્યા. આ વૃત્તાન્ત શેમપ્રભાચાર્યના પરિપતિ અથવા મારવરિત માં છે કે જે સં. ૧ર૪૧ માં પૂર્ણ થયું છે. (कुमारवालो ) उज्झिते नेमिजिणो न मए नमिओ ति पुरेट । जंपइ सहानिसण्णो 'सुगमं पजं गिरिम्गि उर्शिते को कारविसको !! तो भणिओ सिद्धवालेण प्रष्ठा वानि प्रतिष्ठा जिनगुलनरणाम्भोजभनिगरिया gনননি। বিনালিনিয়া। चंहिष्ठा त्यागलीला स्वमतपरमतालोनने यम्य काटा થીમાના ર ાં રવિ : ૫ Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राचीन समयह (८२ ) . [ गिरनार पर्वत 'सूक्तं त्वयोक्तं ' इत्युक्त्वा पद्यां कारयितुं नृपः पुत्रं श्रीराणिगस्यानं मुराष्ट्राषिपति व्यधात् । . यां सोपानपरम्परापरिगतां विश्राममूमियुतां ___ त्रष्टुं विष्टपसृष्टिपुष्टमहिमा ब्रह्मापि जिलायितः । मन्दवीस्थविरामकादिसुगमा निर्वाणमार्गापमां पद्यामानवचस्पतिर्मतिनिधिनिर्मापयामास तान् ।। મમ્હામાત્ય વસ્તુપાલના ધર્માચાર્ય શ્રીવિજ્યસેનસૂરિએ रेवंतगिरिरामु नामी गिरनार पर्वत विषय मेरा मनाव्य छ ने प्राचीनगुर्जरकाव्यसंग्रह नामना पुस्तम मुद्रित थयो छे. तभी જણાવ્યું છે, કે આ સંબડને ભાઈ ધવલ હતો તેણે માર્ગમાં એક ५६' (सं. प्रपा) मनावी ती. दुविहि गुजरदेसे रिउरायविहंडणु, . कुमरपालु भूपाल जिणसासणमंडणु । तेण संठाविको मुरठदंडाहिवो, नंबओ सिरे सिरिमालकुलसमवो । पाज मुविसाल तिणि नठिय, __ अंतरे घवल पुणु परव मराविय || ... धनु मु धवल भाउ जिणि पाग पयासिय, बारविसोत्तरवरसे ननु जसि दिसि वासिय । .... ........ प्रमावकचरित्र भां, मा यध! ४२वना२ वाग्लट भात्री कराવ્યું છે કે જે કુમારપાલને મડામાત્ય અને ઉદયન મંત્રીને પુત્ર હતો. જ * भी, थे यन्त्रिमानो या हेमचंद्रसूरि प्रबन्ध. दुरारोई गिरि पद्याभावादृष्ट्वा च वाग्भवम् । मंत्रिणं तद् विवानाय समादिक्षत् स तां दधों ॥ ८४५ ॥ .. Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખે. નં. પ ] ( ૮૩ ) અવલોકન, -~-~-~-~~~- ~~ એજ કથનનું મેરૂતુંગાચાયે પણ પિતાના પ્રવાન્તિામણિ ગ્રંથમાં અનુસરણ કર્યું છે અને વધારામાં ઉમેર્યું છે, કે એ પધા બંધાવવામાં તેને ૩ લાખ રૂપિઆ ખર્ચ થયા હતા . પરંતુ, એ બને કાન ભ્રમ ભરેલાં છે. કારણ કે પ્રથમ તે ખાસ એ લેખમાંજ સ્પષ્ટ રીતે રાણિગ પુત્ર અંબડ યા આજનું નામ છે. અને બીજું, સાક્ષાત્ તે સમયમાં વિદ્યમાન એવા સોમપ્રભાચાર્યનું તથા તેજ શતાબ્દીને વિજયસેનસૂરિનું કથન પણ એ લેખેને પુષ્ટિ આપે છે. અનેક ગ્રંથોનું અવલોકન કરી કુમારપાલનું વિસ્તૃત અને કાંઈક વ્યવસ્થિત ચરિત્ર લખનાર પંદરમી સદીના જિનમંડનગણિએ પણ ગુમાર માં પડ્યા કરાવનાર રાણિગ પુત્ર આમ ચા અબદેવ જ જણાવ્યું છે. કેમ ( પર ) નં. ૪૯ વાળો લેખ ત્યાં આગળ આવે છે ત્યાં જ આ ન. પર ને પણ લેખ આવેલ છે. આ લેખ ખંડિત છે તેથી ભાવાર્થ સ્પષ્ટ જણાતું નથી, તેમજ ડૉ. બજેસની નકલમાં અને આ નકલમાં કેટલેક પાઠકેર પણ છે. આ સંગ્રડમાં આપેલા પાડ પ્રમાણે એને અર્થ એ કાંઈક જાય છે–– શ્રીધનેશ્વરસૂરિ નામના આચાર્ય થયા જેઓ નીશીરભદ્રના પુત્ર હતા. તેમના ચરણકમલમાં ભ્રમર સમાન કીડા કરનાર ચંદ્રસૂરિ ... જેમણે આ રેવત પર્વત ઉપર પ્રતિહાદિક કાર્યો કર્યા. તથા તેમને સંગીત (?) મહામાત્યના પૂછેલા પ્રજોના ઉત્તર આપ્યા હતા. તઘા તેઓ ના પત્તા થી , કાન પર જ રnદર ' ના નિ,g૦ ૨૬ ! ન તો જ હું મા ! ! રાજેશ્વર પુજારા i ti e = w આ છો આવેલા , જ પરિમિનિા રા . ૨. માંથી લેવામાં Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન-લેખસંગ્રહ, ( ) . * ગિરનાર પર્વત -------~-------------------------------------- ચંડાદિ જનસમુદાય સહિત આ પર્વત ઉપર આવ્યા હતા. બજેસે પિતાની નકલની અતે [૨. ૨ (૨૬)] આ પ્રમાણે સાલના આંકડા આપ્યા છે અને તેના આધારે હું પણ સં. ૧ર૭ ની સાલ આપી છે. જે નિરમટ્ટીમે ના ઠેકાણે શ્રીમ....પાઠ આગે છે જે કદાચ ઠીક હોય તે તે નામ ધનેશ્વરના ગુરૂ થા શિષ્યનું પણ Uઈ શકે, પરંતુ એ બધું લેખની અપૂર્ણતાને લીધે અસ્પષ્ટ છે. વસ્તુપાલના જે ત્રણ મદિરનું વર્ણન ઉપરના લેખોમાં કરવા માં આવ્યું છે તેમાના મધ્ય મંદિરના મંડપમાં એક પાર્શ્વનાથની પ્રતિમા વિરાજમાન છે તેની બેઠકની નીચે આ નં. પ નો લેખ કતરેલો છે. લેખનો અર્થ આ પ્રમાણે છે— મિતિ સં. ૧૭૫ વર્ષના વૈશાખ શુદિ ૩ શનિવાર, શ્રીપત્તન (બહિલપુર) નિવાસી શ્રીમાલજ્ઞાતીય ઠ૦ વા (શા) હડના પુત્ર મડું પદ્મસિંહના પુત્ર–ડવ પથિમિદેવીના અંગાજ, મહુઘસિંહના નાના ભાઈએ શ્રીસામંતસિંહ તથા મહામાત્ય શ્રી સલખણુસિહ (સલ) એએએ પોતાના માતાપિતાના શ્રેય સારૂ અત્ર ( ગિરનાર ઉપર વસ્તુ પાલના મંદિરમાં?) શ્રી પાર્શ્વનાથનું બિંબ કરાવ્યું, જેની પ્રતિષ્ઠા વૃહચ્છીય શ્રી પ્રદ્યુરિના પટ્ટધર શ્રીમાનદેવસૂરિના શિષ્ય શ્રીસ્થાનંદસૂરિએ કરી છે. આ લેખ મહત્વનું છે. કારણ કે આમાં પ્રથમ પુરૂષ જે વાડુડ અથવા ચાહડનું નામ આપ્યું છે તે સુપ્રસિદ્ધ મંત્રી ઉદયનનો પુત્ર હતો. આલેખકત વ્યક્તિઓ સાથે સંબંધ ધરાવતો એક શિલાલેખ, રિબંદર રાજ્યમાં કટેલા નામના ગામમાં મહાકાલેશ્વરના મંદિરમાં આવેલ છે. એ લેખ ગુજરાત વર્નાકયુલર સાથટી (અમદાબાદ) તરફથી પ્રકટ થતા વદિ નામના માસિક પત્રમાં–સન ૧૯૬પ ના બન્યુવારી માસના અંકમાં (પુસ્તક દર મું, અંક ૧ ) શ્રીચુત તનસુખરામ મનઃસુખરામ ત્રિપાડી. બી. એ. એમણે પ્રગટ કર્યો છે. લેખાંતર્ગત Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખા. નં. ૫૭ ] ( ૮૫ ) અવલાકન, વર્ણન અને ઇતિહાસના સ્પષ્ટીકરણ માટે તેમણે એ લેખની સાથે કેટલુંક ઉપયેાગી એવુ ઐતિહાસિક વિવેચન પણ આપેલુ છે. આ પ્રસ્તુત લેખમાં, તે લેખ વિશેષ ઉપયેગી હોવાથી, તેના વિદ્વાન લેખકના વક્તવ્ય સાથે અપેક્ષિત ભાગ અત્ર આપવા ઉચિત થઇ પડશે. એ tr તેથી “ આ લેખ ( એક ફુટ નવ ઈંચ) ૧-૯ " પહેલા, જુવા" લાંબા કાળા થાનિક પત્થર ઉપર કાતરેલા અમિતલથી ૧’– ' ઉંચાઇ એ પૂર્ણાંક . મંદિરમાં ડાબી બાન્નુએ ગણપતિની મૂર્તિ નીચે અને અને બાનુએ ઉપડતી કીનારીએ છે. ” ( રાગ' લેતાં ) સંડાસ પડે છે. અને મુશ્કેલીથી છપાય તેમ છે. ” તેમાં અક્ષરા આરારે ૪૦-૯પ છે. અકારા સુંદર છે. ( ગ. વ. ) " “ આ મુદ્દાપણમાં બ્લેક મળે ત્યાં અંક આવે છે તે મૂત્ર લેખની પંક્તિના આર ભદક છે. ' ,, છે, કાપતી વખતે ખુણાના અદ્દારાની ૧૭ ૫તિ છે ( લેખ. ) ( १ ) ९० ॥ स्वस्तिमानस्तु दैत्यारिगुप्तो धर्ममहीरुहः । महेन्द्रादिपदं यस्य परिपाकोज्ज्वलं फलम् ॥ १ ॥ श्रीश्रीमाल कुठे मंत्री प ( २ ) वित्रीकृतभृतः । उदयो नाम शीतांशुतिकीर्तिरजायत || २ || अंगनूरव्धिगंभीरस्ततः श्रीचाहडोऽभवत् । ( રૂમલિંદ ઇન્દ્રયોતિ સુતરનવ્રુત ચ: || રૂ ॥ पद्मसिंहस्य गुरुभक्तस्य गेहिनी । પ્રિયા વૃધિમરેવીતિ મંયિલ્ટી( 2 7 સુમોઃ || || ? || तयोयोऽभवन् पुत्राः सुत्रामगुरुवामिनः । मिथः प्रीतिजुषां येषां न यता ॥ ५ ॥ (मसिन सक्षषु चानुजः । लेगे सामंतसिंस्तु कनिष्ठज्येष्ठतां तयोः ॥ ६ ॥ श्रीवीलमहीपालः श्री ( ६ )सदरांजन | 41 ગ '''′ પ્રતિષ કિત Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીનજનલેખસંગ્રહ. ( 2 ) [ પિરનાર પર્વત mmmmmmmmmmmmm चक्रे सौराष्ट्रकरणस्वर्णमुद्रांशुभासुरम् ॥ ७ ॥ स लाटदंशाधिकृतः प्रभातम्यव शासनात् । दो दिव्यां (७) तनु वात्यन्तमृतमयाकृतिः ॥ ८ ॥ श्रेयसे प्रेयसतम्य मातुः सामंतमंत्रिणा । सलक्षनारायण इत्यस्यापि प्रतिमा हरेः (८) ॥ ९ ॥ खताचलले श्रीनेमिनिलयाग्रतः । प्रांग प्रासादमस्यापि विवं पार्वजिनेशितुः ॥ १० ॥ यथा वीसलभूपा(९) ल: मुराष्ट्राधिकृतं व्ययात् । सामंतसिंहसचित्र तथैवार्जुनभूपतिः ॥ ११ ॥ स जात जलयतीरे पथि द्वारवतीपतः ।। श( १० धाव रेवतीकुंडमिदं कालेन जर्जरम् ।। १२ ।। निजप्रमावीजेऽस्मिन् पूर्व हि किल रेवती। चिक्रीड सह कान्तेन वेलावनवि(११)हारिणी ॥ १३ ॥ अत एतन्महातीर्थ जननीश्रेयसेऽमुना । नवलपलसोपानः सुरवापीसमं कृतम् ॥ १४ ॥ गगेशक्षेत्रपाला( १२ चंडिकामातृभिः समन् । कारिता कृतिना चेह महेशजलशायिनी ॥ १५॥ किं चात्र सन्चरित्रेण खतीवलदेवयोः । (१३) अस्यापि मूर्तियुगलं नवायतनयेशलम् ॥ १६ ॥ अकारि कूपकोप्यन्मिन्नस्वट्टमनोहरः । धति धेनवो यस नियाने (१४ ) बुं सुधासखम् ॥ १७ ॥ रेवतीग्रहमुझंति शिशवो यत्र मन्जनात् । तदेतवस्तु कल्यांतसाक्षि सामंतकीर्तनन् ॥ १८ ॥ ख( १५ )नेत्रानलशीतांशुमिते विक्रमवत्सरे । ज्येष्ठे सितचतुया जे मूर्तमेतत्प्रतिष्ठितम् ॥ १९॥ . . Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખે, નં. ૫૩ ] ( ૮૭ ) प्रशस्तिमेतां सां( १६ )मंतमंत्रिगोत्रस्य पूजितः । मोक्षार्क श्रीमतः सूनुश्चक्रे हरिहरः कविः ॥ २० ॥ छ ॥ ॥ || છે मंगलं महाश्रीः ॥ छ ॥ ( १७ ) संवत् १३२० वर्षे ज्येष्ठमुदि ४ સુષે | પ્રતિષ્ઠા ॥ છે || અવલાકનાં ( ભાષાંતર.) ( ૧ ) દૈત્યાના શત્રુ ( વિષ્ણુ ) થી રક્ષાયલે ધરૂપ વૃક્ષ, જેના પરિપાકનું ઉત્તેજલ કુલ મહેન્દ્ર આદિનુ પદ ( સ્વ` ) છે તે, · સ્વસ્તિ ( કલ્યાણ ) વાળા થાઓ. ( ૨ ) શ્રીશ્રીમાલકુલમાં, ભૂતલ જેણે પવિત્ર કયું છે અને ચદ્ર સમાન ફીતિ છે જેવી એવે ઉદય ' નામે મંત્રી થયે. ' ( ૩ ) તેનાથી સમુદ્રતુલ્ય ગ’ભીર શ્રી‘ચાલુડ' પુત્ર થયા, જેણે કુલને દીપાવનાર એવા પદ્મસિદ્ધ' નામે પુત્રરત્નને જન્મ આપ્યા. * (૪) ગુરૂઓમાં ( વડીલા તથા ધમ ખેાધકામાં )` ભક્તિમાન પદ્મ સિંહની પૃથિમદેવી ' નામે રામચંદ્રની મૈથિલી ( સીતા ) તુલ્ય પ્રિય ગૃહિણી હતી. " ( (૫) દૈવેાના ગુરૂ ( બૃહસ્પતિ ) તુલ્ય વાગ્ની ( પટ્ટુ, કુશલ .) એવા તેઓને ત્રણ પુત્ર થયા, જે પરસ્પર પ્રીતિયુક્ત હેાતાં તે ( ધમ, અથ, કામ એ ) ત્રિવ`ના ઉપમેય થઇ શકતા નથી. ( કારણ ધર્માદિના તા પરસ્પરમાં વિરાધ પ્રસિદ્ધ છે. ) : ( ૬ ) તેઓમાં જયેઇ · મદ્ગુણસિં, ' અને કનિષ્ઠ ( સઉથી નાના ) - સલક્ષ ' હતા. અને સામ'સિ ' તે તેઓને કનિષ્ઠ અને જચેક ૮ ( અર્થાત મધ્યમ-વચલા ) થયા દ્ધતા. - > (૭) શ્રીવીસલ રાજાએ ‘ સલક્ષ ' ના હસ્તરૂપી કમલને સારાષ્ટ્ર (દેશ) ની કરણ ( રાજ્યકાય` ) ની સ્વણુ મુદ્રા ( સેાનાના બનાવેલા સિકકૈા) ના કિરણથી તેજરવી કયુ . ( અર્થાત્ તેને સૈારાષ્ટ્રદેશના સ્વપ્રતિનિધિરૂપ રાજ્યાધિકારી સ્થાપ્યા.) (૮) તે જ પ્રભુના ( અર્થાત્ વીસલદેવના ) શાસનથી ( લિખિત આજ્ઞાથી ) લાદેશ (ભરૂચતા પ્રદેશ) ના અધિકારને પામેલા તે નમ દા તીરે ભૂતમય આકૃતિને ( સ્કુલદેહને ) ત્યાગીને દિવ્ય શરીરને પામ્યું. ( અર્થાત ન દા તીરે મૃત્યુ પામ્યા.) Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જૈનલેખસંગ્રહ. ( ૮૮ ) [ ગિરનાર પર્વત ~ ~~~~~~~ ~ ~~~~~ (૯) તે પ્રિયભાઈને શ્રેય ( કલ્યાણ) સારુ “સામંત (સિંહ) મંત્રી ” એ “સલક્ષ નારાયણ” નામે હરિ ( વિણ ) ની પ્રતિમા સ્થાપી.. (૧૦) અને રેવતાચલ ( ગિરિનાર ) ના શિખર ઉપર નેમિનાથના મંદિર પાસે એક ઉચ્ચ પ્રાસાદ અને પાર્શ્વનાથનું બિંબ ( પ્રતિમા ) સ્થાપ્યાં. (૧૧) જેમ વીસલદેવે સામંતસિંહ સચિવ (મંત્રી) ને સુરાષ્ટ્રનાં અધિકાર સે હતો, તેમજ અર્જુન (દેવ ) રાજાએ પણ સે. ' (૧૨) કોઈ એકવારે તેણે, સમુદતીરે દ્વારકાપતિના માર્ગમાં આ રેવતી કુંડ કાલે કરી જર્જર ( છણું ) થયો છે એમ સાંભળ્યું. (૧૩) પૂર્વે ‘વેલાવનમાં વિહાર કરનારી “રેવતી' પિતાના પ્રભાવથી ઉત્પન્ન આ કુંડમાં પિતાના કાંત (બલદેવ ) સાથે ક્રીડા કરતી હતી. " (૧૪) એથી આ મહાતીર્થ, એણે પિતાની માતાના શ્રેયાર્થે નવાં પત્થરનાં પગથીથી ( તે બંધાવી ), દેવોની વાવ સમાન કર્યું. . : (૧૫) અને તે કૃતી (ધન્ય પુરૂષ) એ અહિં ગણેશ, ક્ષેત્રપાલ, સૂર્ય, અને ચંડિકાદિ (નવ) માતાઓ સહિત મહાદેવ અને જલશાયી વિષ્ણુ) કરાવ્યા. (૧૬) અને વળી તે સારા ચરિત્રવાળાએ નવા મંદિરથી સુંદર એવી, રેવતી અને બલદેવની બે મૂર્તિઓ સ્થાપી. (૧૭)વળી અરઘટ્ટ (પાણીને રેંટ ) થી મનહર એ કુવે પણ કરાવ્યું. જેના નિપાન ( અવેડા)માં અમૃત તુલ્ય પાને ગાયો પીએ છે. 1 .(૧૮) ત્યાં ભજન (સ્નાન) કરવાથી બાલકે રેવતી (નામે શિશુપીક) ગ્રહથી મુક્ત થાય છે, તે આ સામંત( સિંહ)નું કીર્તન (મંદિર) કલ્પના અંત સુધી રહો. ' ( કીર્તન- અર્થ મંદિર થાય છે, સરખા–હિં કિર્તા તનુमतीरिव कीर्तनानि, कर्तुं समारभत मंत्रिशिरोवतंसः । मुकृतसंकीर्तनं-११1१1 ). (૧૯) વિક્રમના વર્ષ ૧૩૨૦ ભેટ સુદિ ૪ બુધવારે આ મૂર્તિમત. ( બંધાવેલું તે પ્રતિષ્ટિત (પ્રતિષ્ટા કરાઈ ) થયું. (૨૦) સામંત મંત્રીના ગે ( કુલ–વંશે ) પૂજાયેલા, એવા બુદ્ધિ-. માન મેલા (મેલાદિત્ય ) ના પુત્ર હરિહર કવિએ આ પ્રશસ્તિ રચી. - મંગલ. મહાશ્રી. સંવત ૧૩૨૦ વર્ષ જેક સુદિ ૪ બુધે પ્રતિકા.” - એ લેખના “ઐતિહાસિક વિવેચન' માંથી આ સંગ્રહવાળા, પ્રસ્તુત લેખમાં અપેક્ષિત વર્ણનનું અત્ર અવતરણ કરવામાં આવે છે. Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખા. નં. ૫૩ ] ( ૮૯ ) અવલાકન Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ગિરનાર પર્વત પ્રાચીનજૈતલેખસંગ્રહ, (20) કશું ના સમયમાં શ્રીમાલ ( ભિન્નમાલ ) થી તે પ્રથમ ગુજરાતમાં વ્યાપાર સાફ આવ્યું. સિદ્ધરાજે તેને સ્તંબની ( ખંભાત )ના અધિકારી નિયમ્મે તે કુમારપાલ જ્યારે સિદ્ધરાથી નાતે રહેતા હતા ત્યારે મંત્રી ઉદયન પાસે ગયા હતો અને પાધ્યેય ( ભાથું ) માગ્યું હતું પણ રાજભયથી તેણે આપ્યું ન હતું. પરંતુ ટેમચંદ્ર ( જેતા પિતાએ ઉદયનની પ્રેરણાથી તેને સાધુ થવા દીધા હતેા અને જે ઉદ્યનના આશ્રિત (?) તે. ) તેને કુમારપાલ ભવિષ્યમાં રાન્ન થશે એ વચન કહેવાથી તેણે પાથેયાદ આપી જવા દીધા. ( પ્રભાવક ચરિત. ) ક્રિઝુવાડાના પ્રાચીન કિલ્લાના કેટલાક ભાગમાં નį૦ શ્રી ૬૯ એમ અક્ષરે છે, તે દર્શાવે છે કે તેની અધ્યક્ષતાએ તે બધાયે રો. ( રાસમાલા બ. ૧, પૃ૦ ૩૭૯ ) કુમારપાલ રાન્નયે ત્યારે તેણે તેના બદલામાં ઉદયનના પુત્ર વડને ( મહાકવિ વાગ્ભટવા વાટ્ટ ) મહામાન્ય પત્ર આપ્યું. ( કુમારપાલ ચરિત ) સંવત્ ૧૨૧૩ ના એક લેખમાં એ વાત સ્પષ્ટ છે. --- કુમારપાલે ઉદયનને સારાષ્ટ જીતવા મેકવ્યા હતા, ત્યાં તે આરારે સ. ૧૨૦૬ (૩ ૧૨૦૮) માં જીવતાંત પામ્યા. (બ્લેક =) ચાલુ—એ ઉદયનને તૃતીય પુત્ર હતા. (૧) (મહાવિ– મહામાત્ય ) વાડ ( વાગ્ભટ વા વાગ્ભટ્ટ). ( ૨ ) ( રાષિતામટુ – રાજસદ્ગાર (પ્ર ચિ.) આંબડ (આ±ભટ્ટ). (૩) (રાજધરડુ (પ્ર॰ ચિ.) થા ( પાલેદે-મેટુડ—આડ-વા આદેવ) અને ( ૪ ) ( સત્રાગાર ) સેલ્લ્લાક. અત્ર આ અવધેય છે કે પ્રાચીન લિપિમાં ૬ અને હૈં અજુ સમાન લખાતા અને તેથી કેટલીકવાર પ્રતિકૃતિ કરનારા અને બહુવાર અરિચિત વાચકે તેથી ઉભય મધ્યે ભ્રમમાં પડી જતા. એ કારણથી પ્રશ્નચિંતામણુ દિ ગ્રંથમાં અને તેને અનુસાર રાસમાળા આદિમાં ઉભયનાં નામ અને તેથી તેમનાં ચરતામાં બહુ ભ્રમ અને મિશ્રણ થઇ ગયાં જણાય છે. સં. ૧૯૦૫ ના ગિરિનાર ઉપરના એક મુદ્રિત લેખમાં ( જેના જ વિષયમાં આ અવતરણુ કરવામાં આવ્યું છે અને જેને અર્થ ઉપર લખાઇ લગ્ન છે ) પદ્મસિંહના પિતાનું નામ કદર મુદ્રિત થયું છે, પણ પ્રસ્તુત ( આ મહાકાલેશ્વરવાળા લેખના ) યુાિંબબમાં જા એમ સ્પષ્ટ છે. હિસ્ટ્રી ઓફ ગુજરાત માં ( શ્રૃ. ૧૫૦ ) ઉદ્યનને પાંચ પુત્રો હતા એમ લખ્યું છે, તે ચાડ અને આાને ભ્રમથી ભિન્ન ગણી લખાયું છે. Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખા. ન'. પ૩ ( ૯૧ ) વસ્તુત: ઉદયનના પુત્રામાં વાડ અને બેંક અધિક પ્રતાપી હતા: વિસ્તાર લયથી અને પ્રકૃતમાં કંઈક અપ્રસ્તુત હેાવાથી : અત્રે તેના ચરિતનેા અવતાર કર્યા નથી. અવલાકન ^^^^^^nn, ચાલુ! અને સેલ્લાર્ક રાજ્યકાય માં બહુ ભાગ લીધે। જણાતા નથી, કુમારપાલના ચૌહાણુરાજા અણ્ણરાજ ( આનાક ) સાથે યુદ્ધમાં ( સ. ૧૨૦૦–૨ ની પૃ`) ઉદ્દયન પુત્ર વાડ નાકના પક્ષમાં ગયાને સવિસ્તર ઉલ્લેખ છે. ( સ, પ્ર. ચિ. પૃ॰ ૧૯૭ ગુ. રાસમાલા ૦ ૨૫૩૩) પરંતુ એ સશ્રાંતિલક છે, એમ ભાસે છે, એ કૃત્ય અપર એક ‘ ચાડકુમાર ’નું હતું જે ઉદ્દયનપુત્રથી ભિન્ન છે. મુલે . બ્યાશ્રયમાં ( સ ૧૬, શ્લોક ૧૪) ચાલુડ એમજ પાડે છે. પ્ર. ચતુર્વિશતિમાં કુમારપાલ પ્રભુધમાં લખે છે . 「 ! श्रीजयसिंहदेव विपन्ने ३० दिनानि पादुकाभ्यां राज्यं कृतं । मालवीयराजपुत्रेण चाहडकुमारेण राज्यं प्रधानपार्श्वे याचितं । प्रध नैस्तु परवंश्यत्वान्न दत्तं । ततो रुद्रा चाहड़ आनासेवकः संजातः । स भगदत्तवन्मात्रर्यः । શ્રી જયસિ દેવ મૃત્યુવશ થયા પછી ( કુમારપાલ આવતા સુધી ) ૩૦ દિન પાદુકાએ ( પાવડીએએ ) રાજ્ય કર્યું. માલવદેશના રાજપુત્ર ચાડ કુમારે ( ગુજરાતનું) રાજ્ય પ્રધાના પાસે માગ્યું. પણ પ્રધાનાએ તે પારકા વંશના (અર્થાત્ પરમારવંશના ) હોવાથી આપ્યું નહિં. તેથી રાષ પામી ચાહડ ( શાકંભરીના રાજા ) આનાને સેવક થયા. તે ( મહાભારતના હસ્તિ યુદ્ધ પ્રવીણ ) ભગદત્ત રાજાની તુલ્ય હસ્તિવિદ્યામાં પ્રવીણ હતા, ઇત્યાદિ દ્વ્યાશ્રયકર્તા પણ ચાલુડના હસ્તિશાસ્ત્રના જ્ઞાનને ઉલ્લેખે છે. એ ઉપરથી ગમ્ય થાય છે કે એ ચાહડ સિદ્ધરાજતા કાઈ સબધી અને પ્રીતિપાત્ર હશે.. અને તેથીજ તેણે ગુજરાતના રાજ્ય સારૂ પ્રયત્ન કરેલે, અને - પ્રમાવજ રિતમાં આનું નામ હમટ લખ્યુ.. છે. ( જયસિ હસૂરિના મારપાળ ચરિત માં અને જિનમ’ડનના મારવા પ્રવન્યમાં ચારમટ મળે છે. ) જે પ્રાકૃત ચાહનુજ સંસ્કૃત રૂપ કરવામાં આવ્યું હશે. આ નામ સામ્યથી પ્ર. ચિ કાર ભ્રમમાં પડી ચમનું વૃત્ત ઉંદયન પુત્ર ચાહડની સાથે જોડી દીધુ લાગે છે. Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન નલેખસ ગ્રહ ( ૧૨ ) ગિરનાર પર્વત તેમાં બ્લ્યૂ ન મળવાથી તેણે કુમારપાલના વિરોધીના આશ્રય લીધેલા. એવું દુધ્ધરિત કાં” પણ ઉદ્દયન પુત્રમાં સ ંભવી શકતુ નથી, તેથી અત્ર પ્ર. ચિ. તે લેખ એ ભિન્ન ચાડ એક માની લેવાના ભ્રમથી થયેા છે. તત્ર વાડને શ્રીસિવરાચ પ્રતિષત્રપુત્રઃ ' લખે છે. તે ( Godson) પદવી માલવીય રાજકુમાર ચાહાની સંભવી શકે. . બિલસા ને ઉદયપુરના એક મંદિરના લેખમાં સ, ૧૨૨૨ માં કકુર ચાર્ડ રંગારિકા ( ભુકિત..District. )માં સાંગવાડ ગામનું અધ દાન કર્યાનું છે. તે પણ આજ રાજકુમાર ચાડ સંભવી શકે, કે જેને પાછળથી કુમારપાલે નવીન જીતેલા માલવદેશને કઈ ભાગ મંડલીક બનાવી આપ્યા હોય. " 6 મુદ્રિત પ્ર. ચિં, ( પૃ૦ ૨૪૦ ) માં વાગ્ભટ્ટના નાનાભાઈ વાડને સેનાપતિ કરી સાંભર, જીતવા મેાકક્ષાનું અને તેણે અમેરા ( ભુંબેરી-પ્ર. ચ. ) નગર જીત્યું આદિ વૃત્ત છે. ત્યાં · હિસ્ટ્રી એક ગુજરાત ’માં ચા અને ‘ બાબરા નગર ’ એમ પાર્ક છે, તેમાં દ્વિતીય અશુદ્ધ છે. પ્રથમ સદિગ્ધ છે. હિસ્ટ્રી એક ગુજરાત'ના કર્તાએ વાગ્ભટ્ટ એજ વાડ છે તેથી તથા ૐ, વ ને ભ્રમ થયે હશે એમ માની એ ચરિત ‘ ચાડ ’નું લખ્યુ છે. . । તેટલા અંશમાં એ શુદ્ધ ભાસે છે. X * X. આ ચાનુ સવિસ્તર વૃત્ત ગુ. રાસમાલા બા. ૧ પૃ॰ ૨૮૬૨૮૭ ટિપ્પનમાં છે. ત્યાં જિજ્ઞાસુએ જોઇ લેવુ. X , X “ પ્રભાવક ચિત્ર તથા ‘કુમારપાલ અન્ય ’માં તે એને તુટેજ લખવામાં આવ્યા છે. પ્ર. ચ. કાર એને સિદ્ધરાજના પુત્રક ( સ્વીકૃત પુત્ર-પાલિત) જણાવે છે. तथा चारुभटः श्रीमसिद्धराजस्य पुत्रकः । . આજ પ્રમાણે જયસિંહસરના ફુ. ચ. માં છે, सिद्धेशपुत्रोऽय भारभटो बली । चौलुक्याज्ञामवज्ञाय भेजेऽर्णोराजभूभुजम् ॥ તૃતીયર્સ, ઢા ૧૨ । આના સબંધમાં વિરોધ તવા માટે તુ પ્ર. ચ. ક્લે, પ૪૬-૫૫૫. ~સગ્રાહક. Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખ. નં. ૫૩ ] ( ૩ ) : * અવલકને આ (ગિરનાર વાળા ) લેખ (ઉપર લિખિત).મહાલના મંદિરને નવો લેખ ઉદયનવંશ સંબંધમાં પૂર્ણ પુષ્ટિ આપે છે, અને પદ્મસિંહનો દેહાંત સં. ૧૩૦૫ પહેલાં થયાનું સૂચવે છે. કાંટેલાના લેખમાં કપરા ચાર પાઠ છે તેથી અત્ર મુલમાં તેમજ હશે એમ અનુમાનાથ છે. ( ૬ ) પધસિંહના અત્ર (કાલા વાળા લેખમાં) ત્રણ પુત્રો ગણાવ્યા છે. પરંતુ ગિરનાર ઉપર હાથીપગલે જવાના માર્ગ ઉપર કાબી બાજુએ એક દક્ષિણાભિમુખ મંદિરમાં લેખ છે, તેમાં આ વંશનું વિસ્તારથી વન છે, તેમાં ચાર પુત્ર ગણાવ્યા છે. તેથી એ લેખ જેનો મૂલમાં સંવત નથી તે કાંટેલા લેખ સમય પછી એટલે સં. ૧૩૦૦ પછીનો હોવાનું અનુમાની શકાય. એ લેખ ઘણે ઘસાઈ ગયા છે. તેથી કેટલાક ઉપયોગી નાં નર થયો છે. ( એનું દગ્લિશ ભાષાંતર બહુ ભલ ભરેલું છે.) એ લેખ ઉપરથી ઉદયન વંશ સંબંધમાં નીચે પ્રમાણે ગમ્ય થાય છે. ચાડ (?) ને સાત પુત્ર હતા-(૧) કુમારસિંહ, જે કુમારપાલને કાકાળરાધિકારી (કાઠારી ) હ. (૨) જગતસિંહ (૩) પદ્મસિંહ (૪) જયંત (પ) પાના (૬) ધણિગ (૭) (નામ અસ્પષ્ટ છે). પ્રસ્તુત લેખના ૮ માં લેકમાં (૩) પદ્ધસિંહને બિં (બી ?) દેવીથી (૧) માસિંહ (૨) સામંતસિંહ. (મુદિત લેખમાં સમરસિંદુ છે. ) (૩) સલક્ષ અને (૪) તે એ ચાર પુત્ર અને સૂમલાદિ બે પુત્રી હતી એમ લખ્યું છે. અને બિં(બી) દેવી એ પૃથિમદેવને સ્થલે પાઠકનો ભ્રમ જણાય છે. સલલ (પ્રા. સલખણ ) (કાંટેલા વાળા).. લેખથી જણાય છે કે શ્રીવાસ દેવે પ્રથમ તેને રાષ્ટ્ર (કાઠિયાવાડને મોટે ભાગ) ને અધિકારી કર્યો હતો અને પછી લાટ (ભરૂચ આદિ) દેશને અધિકારી બનાવ્યા હતા, જ્યાં તેને દેહાંત થયો હતે. (જે મહાકાલ લેખના એટલે સં, ૧૩ર પૂર્વ થયેલે.) સપ્તમ લેકના ભાવ જોડે સરખા–કીર્તિમુદી. ૪–૧૯ . स्वामिना सत्प्रसादेन पाणिर्यद्यपि मुद्रित:।। (આ ગિરનારવાળા).. સં. ૧૩૦૫ ના લેખમાં સલખણસિંહને મહામાત્ય લખ્યો છે. ને. (કલાના) સં. ૧૯૨૦ ના લેખમાં સુરાણાધિકારી લખે Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીનજૅનલેખસ ંગ્રહ, ( ૨૪ ) ગિરનાર પર્વત છે, એક એક વિરાધ યુક્ત લાગે છે. સ. ૧૨૯૭-૮ માં નાગર બ્રાહ્મણ નાગડ મહામાત્ય હતા અને સ, ૧૯૨૦ માં માલદેવ હતા. મધ્યમાં મીજાએ અમાત્ય થયા હશે પણ તે અજી જ્ઞાત થયા નથી. * 27 * ઉપર જે ગિરનાર પર્વત ઉપર હાથી પગલે જવાના માર્ગવાળા લેખના ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યે છે, તે લેખ, ગિરનારના લેખાવાળા ઉકત પુસ્તકમાં આપેલા છે, પરંતુ તે બહુજ ખ`તિ અને અશુદ્ધ હોવાથી મ્હે આ સંગ્રહમાં લીધે નથી. પરંતુ, ઉયનના વંશ સબધી વૃત્ત ક્ષણવાની ઇચ્છાવાળાને તે કેટલીક રીતે ઉપયાગી અવશ્ય થઈ પડે છે. તેથી તે મૂલ માત્ર જેવી રીતે એ પુસ્તકમાં આવેલા છે તેજ પ્રમાણે અત્ર આપવામાં આવે છે. .. प्रभो मानं वभा ........સમૃદ્રુપ-વ્યવરિ ... [श्री] मालवंशमणिरुज्ज्वलकीर्ति ...... . प्रभुरजायतावस्योदयन इत्यसिं .......દંડનામયેયઃ ॥ ધ્યેયઃપતું મંત્રિવિષુવૃ .હા સમિળી નિર્મધર્મયુ[ {}2}} 7ચો સાં....મદ્રોદ્ગમાઃ ॥ અલાયત જીતા: સન્ન ચોત્રોદ્ઘારણાનાઃ |||| पाल कुमारक्ष्मापालकोष्ठागाराधिकारवान् ॥ कुमारसिंह: प्रथमोप्युतमः पुरुषः सतां ||६|| जगत्सिंहोथ रम्यस्तु पद्मसिंहः श्रियः पदं || ततो जयंत પાતાજી ધીનિન—મિમતે || ૭ || યુĒ || શ્રીપદ્મસિદ્ધવિતા [વિ] बीदेवी तनू ...... હું હારા વિચાર પ્રમાણે એમાં વિરેાધ જેવું કશું નથી. પ્રાચીન વૃત્તા અને લેખા ઉપરથી જણાય છેકે તે વખતે · મહામાત્ય ! ચા ‘મંત્રી’શબ્દના વ્યવહાર, આજે જેને ‘દીવાન પદ કહેવામાં આવે છે,. એકલા તેજ઼ અર્થમાં કાંઈ ન હેાતા થતા પરંતુ કેટલીક વખતે જે અમુક પ્રાંત ચા દેશના અધિકારી ( ગવર્નરન્સુબા ) કહેવાતા . તેમના માટે પણ એ રાખ્યુંને વ્યવહાર થતા હતા.-સંગ્રાહક. Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ उपरना क्षेणो नं. प ] ( स्थ) અવલાકન रुहांश्चतुरः ॥ श्रीमहणसिंह समरसिंह -- सल्लक्षतेजाख्यान् ॥ ८ ॥ अथ सूमलाम नुपमांमहितेबुधे दिवे प्रसुवे -- यः ॥ जयंतकाकृति नंगानधूतभी तां च सीतोदां || ९ || युग्मं ॥ सामतसिंह विधू इव अध्यक्ष सर्व देशेषु मुहुर्जात ॥ १० ॥ मभू परिमालि सिंधुतः ॥ १२ ॥ देवकुलिकांजलिः ॥ लीका या संलपंत : जयंति तेजलदे ****...... किंवुणमंत्री 'चरन्यद्ययमुं नः ॥ अनुवि गफणमंडप : नपुरे येन वा पुरे च पेथलापा वीरखत्तकं ॥ २० ॥ यसे झाड़-प्रि महातीर्थेऽथ तीर्थ-लिंगं ....... विहितजने............॥ ११ ॥ घटपद्रके चब अणहिलपुरस्थलालाक कामुकारसंसारशत्रुंजयगिरौ भवाधिवारिधि कि श्रिया जयंति जन........ भिधेयश्रीविल्ह........ शांतनः ॥ सु.... वशं न्यान्या य..... तनकेपा .... विभूषितः ॥ १८ ॥ वर्द्धमा मनाथवाथ खत्तकं ॥ १९ ॥ सलानामजामे : श्रीनेमिवेश्मंत | मंडपथेदेवकुलिकाद्वारि हारि च मे देवकुलिकाकलिता ॥ २३ ॥ तत्रादिबंधोः पुण्या द्भुता य सवनस्यादितीर्थकृत् ॥ जनककिः श्रीवीरश्च विनि ...... र्ममे ॥ २४ ॥......जयानंदसूरिपट्टप्रतिष्ठितैः । व्यधि यंत प्रतिष्ठा च श्रीम - दनसूरिभिः ॥ २५ ॥ बृहद्गणोद्गत पि Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન-લેખસંગ્રહ. ( ૯ ) * [ગિરનાર પર્વત -------------------------------------- ---------------------~-~~-~~~-~-~~ प्यलगाखायां श्रीयनेश्वरविनयः यसिंहमूरिः ग्रशन्ति तामिति व्यतनोत् ॥ २६ ॥ ऊझसिनिग्रभाः ॥ संवदानामशी शस्ता प्रशान्तिः स्त्र स्छि ८० हरिपालेन मालेयमुતિ | [આ ઉપરથી જણાશે કે ઉદયનના વેશ માટે આ પ્રશસ્તિ બહ૪ મહુવની છે પરંતુ કમ નથી અને અશ્વિકાંશ ભાગ નષ્ટ ભ્રષ્ટ થઈ ગયેલ છે, તેથી એમાંથી સ્પષ્ટ હકીકત કંઈ પણ જણાતી નથી. છુટા છુટા નામ ઉપરથી સમજાય છે કે, શત્રુ અને વર્ટમાનપુર (વટવા) આદિ અનેક સ્થળે આ પ્રશસ્તિ વણિત વ્યક્તિ એ જે મંદિરે દેવકુલિકા, મંડપ અને બત્ત આદિ બનાવ્યાં તેની આમાં નોંધ આપેલી છે. ઘણું કરીને આ તે મંદિર બધી પ્રશસ્તિ હોવી જોઈએ, જેને ઉલ્લેખ કરેલા વાળા લેખના ૧૦ માં લેકમાં કરવામાં આવ્યું છે.] (પ) * નેમિનાથના મંદિરના ઉત્તરદ્વાર તરફ છે જે છે તે બને ઉપર લખે કેરેલા છે. તેમાંના જમણી બાજુ ઉપરના શંભ ઉપર આ નં. ૫૪ નિલેબ આવેલ છે. - મિતિ સં. ૧૩૩૩ વર્ષના જયેષ્ટ વદિ ૧૪ લામ (માલ) વાર. કીજિનયુરિ ગુરુના ઉપદેશથી ઉચાપુરી નિવાસી શ્રેષ્ઠ આસપાલના પુત્ર છઠ્ઠી હરિલાલે પિતાના તથા પિતાની માતા હરિલાના શ્રેયાર્થે ઉ ત ( ગિરનાર મહાતીર્થ ઉપર શનિમિનાથદેવની નિત્ય પૂજા સારૂ ૨૦૦ દ્રશ્ન ( એક પ્રકારના અને સિચ્યા ) આગ્યા. એમના વ્યાજમાંથી નિત્યપ્રતિ ૨૦૦૦ (બે હજાર ) ખુલે, દેવકી બગીચામાંથી લઈ પૂજા કરવી. આ લેખમાં જણાવેલા નિધરિ તે ખરતરગચ્છની પટ્ટાવલીમાં ૪૮ નંબરે લખેલા જિનયુરિ છે. તેમના પિતાનું નામ રાહુ શ્રીચંદ અને માતાનું સિરિયાદેવી હતું. વિક્રમ સંવત્ ૧૨૮૫ માં તેમને જન્મ હતો અને પર્વત એવું નામ આપવામાં આવ્યું હતું. Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખેા નં. ૫૫-૫૭ ] ( ૭ ) . . . ' અવલે કત. સ. ૧૨૯૬ માં, ફાલ્ગુણ વદિ હું અને હસ્ત નક્ષત્રમાં, થિરાપદ્ર (હાલનુ’ થરાદ, જે પાલણપુર એજન્સીમાં આવેલુ છે) નામના ગામમાં દીક્ષા લીધી હતી. તે વખતે તેમના ગુરૂએ પ્રોધકૃતિ એવું નવુ નામ આપ્યું. પછી વિદ્યાભ્યાસ કરી યોગ્ય ઉમરે પહોંચ્યાથી વાચકપદ મેળવ્યુ અને અંતે સં. ૧૩૩૧ ના આશ્વીન વદિ પચમીના દિવસે સૂરિષદે પ્રાપ્ત કર્યું. તેજ સાલના ફાગુણ માસની વદ ૮ ના દિવસે જાલેાર ( મારવાડ ) માં ગચ્છાનુજ્ઞાના પદમહેાત્સવ થયા જેમાં માલગેત્રીય સાહ ખીમસીંહે ૨૫ હજાર રૂપિ ખર્ચ કર્યાં હતા. વિ. સ’. ૧૩૪૧ માં તેમના સ્વર્ગવાસ થયા હતા. ( સુરતરપટ્ટા—િક્ષમ વાળ।.) ( ૫૫-૫૬ ) જે સ્થ*ભ ઉપર, ઉપરના લેખ આવેલા છે તેનીજ સામે આવેલા ખીજા સ્થભ ઉપર નં. ૫૫ અને ૫૬ ના લેખા કાતરેલા છે. નં. ૫૫ ના લેખ અપૂર્ણ અને ખડિત છે. અવશિષ્ટ ભાગમાં જણાવેલુ` છે કે—સ’. ૧૩૩પ ના વૈશાખ સુદિ ૮ ગુરૂવાર ના દિવસે, શ્રી ઉજ્જય ત મહાતી` ઉપર........... શ્રીનેમિનાથની પૂજા ધવલકકક ( ધોળકા) નિવાસી શ્રીમાલજ્ઞાતિના, સ. ી ....... માટે ન પ૬ માં ઉલ્લેખ છે કે- સ. ૧૩૩૯ ના જયેષ્ઠ સુદિ ૮ બુધવારના દિવસે, શ્રીઉજય'ત મહાતીર્થ ઉપર, શ્રયવાણા નિવાસી પ્રા−ાટજ્ઞાતિના મહુ॰ જિસધરના પુત્ર મહ.॰ પૂનસિંહની ભાર્યાં ગુનસિરિના કલ્યાણ માટે ૩૦૦ (ત્રણસે) દ્રસ્મ નેચકે ( દેવપૂજા માટે ? ) આપ્યા. આથી ( આના વ્યાજમાંથી ) પ્રતિદિવસ ૩૦૫૦ ( ત્રણ હજાર અને પચાસ ) કુલા લઈ દેવની પૂજા કરવી. ( ૧૭ ) આ આ લેખ કયાં આગળ આવેલા છે તે જણાયુ' નથી. “ સ૦ ૧૩૫૬ ના જ્યેષ્ઠ સુદિ ૧૫ ને શુક્રવારના દિવસે, શ્રી પલ્લીવાલ જ્ઞાતિના શ્રેષ્ઠિ પાસૂના પુત્ર સાહુ પદમની ભાયા તેજા.................કુલગુરૂ શ્રીમનિ ( ? ) મુનિના ઉપદેશથી મુનિસુવ્રતસ્વામિમિ’બ, દેવકુલિકા, પિતામહના શ્રેયા............ માત્ર આટલી હકીકત મળે છે, ૧૩ Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જૈનલેખસંગ્રહ. ( ૯૮ ) [ ગિરનાર પર્વત ક ( ૧૮ ) * મી. નરસિંહપ્રસાદ હરિપ્રસાદની લાઈબ્રેરીમાં એક સુંદર કેતરેલી આરસપહાણની શિલા પડી છે તેના ઉપર નં. ૫૮ ને લેખ કતરેલો છે. લેખ અપૂર્ણ છે. ફક્ત “સં. ૧૩૭૦ ના વૈશાખ સુદિર ગુરૂવારના દિવસે લીલાદેવીના પુણ્ય માટે શ્રી આદિનાથબિંબ, થિરપાલે " આટલી હકીકત ઉપલબ્ધ છે. (૫૯) * નેમિનાથના મુખ્ય મંદિરના દક્ષિણ દ્વાર પાસે, કેટની પશ્ચિમ બાજુના ન્હાના મંદિરમાં એક ભાગે ઈંભ છે અને તેના ઉપર બે પ્રતિમાઓ કાઢેલી છે જેમની બરાબર નીચે આ નં. ૫૯ ને લેખ કેતલે છે. મિતિ સંવત્ ૧૪૮૫ ના કાતિક સુદી પાંચમી બુધવાર. શ્રીગિરનાર મહાતીર્થ ઉપર ઠા. તસિંહનું નિર્વાણ થયું (મૃત્યુ પામ્ય). મંત્રિદલિય (૫) વંશમાં, શ્રીમાન સુનામડગેત્રમાં, મરૂતીયાણા (વા સી) . જહા પુત્ર હ. લાપૂ તેને પુત્ર 8. ક તેના વંશમાં : વીસલ, તેને પુત્ર 8. સુરા, તેને પુત્ર ઠ. માથુ, 8. ભીમસિંહ, 8. માલા. છે. ભીમસિંહની ભાર્યા ઠ. ભીમા, પુત્રી બાઈ મેહણની કુક્ષિથી ઉત્પન્ન થયેલ છે. તાસિંહ તેની ભાર્યા બાઈ ચંદાગહ, શ્રી નેમિનાથના ચરણને પ્રણામ કરે છે. (૬૦) એજ મંદિરની પૂર્વ બાજુની દિવાલ ઉપર નં. ૬ ને લેખ કેરેલે છે. " મિતિ સં. ૧૪€ ના આષાઢ સુદી ૧૩ ગુરૂવાર. જંઝણપુરવાસી. મહુતીઆણી, ખરતરગચ્છ, નહેડ શેત્ર, સહ ચાટુણના વંશમાં સાહગુણરાજ પુત્ર સાહ જા, વીરમ. દેવા પુત્ર માણચંદ, ભ્રાતા સંઘવી રાઈમલે શ્રી ગિરનાર યાત્રા કરી શ્રી નેમિનાથની. હાથીપગલાની પાસે આ નંબર ૬૧ નો લેખ આવેલ છે, “સં. Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખ. . ૩j (૯ અવલોકન -~-~~-~~-~~~-~~-~ ~ ~- ~~- ~૧૯૮૩ ના કાતિક વદિ એમવારના દિવસે, ગિરનાર તીર્થની પૂર્વની જે (જીર્ણ) પાજ હતી તેને ફરીથી, દીવ (બંદર)ના સંઘ શ્રીમાલીજ્ઞાતિના સંઘવી મેઘજીના પ્રયત્નથી ઉદ્ધાર કરાવ્યું.” (૬૨) નંબર પર ને લેખ ત્યાં આગળ આવે છે ત્યાંજ આ નં. ૬૨ ન લેખ પણ આવેલ છે. આ લેખ બહુ જુને છે. અર્થાત્ સિદ્ધરાજ જયસિંહ દેવના સમયને છે. કેમકે આની અંદર તેનું નામ છે. પરંતુ લેખ એટલે બધે ત્રુટિત થઈ ગયું છે કે એમને કોઈ પણ સંબંધ સ્પષ્ટ રીતે જણાતું નથી. ફક્ત સંગ્રહી રાખવા માટે જ આને સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે. નંબર ૫૯ ના લેખવાળા સ્થાનમાં આ નં. ૬૩ વાળ લેખ પણ રહેલ છે. આ લેખ પણ ઉપરના લેખ જેજ અપૂર્ણ છે. પત્થરને અર્ધો ભાગ તૂટી ગયેલ હોવાથી અર્ધો લેખ જ રહ્યા છે. અવશિષ્ટ ભાગમાં આ પ્રમાણે ઉલ્લેખ છે સ્વસ્તિ શ્રી પ્રતિ ...નમસ્કાર શ્રીને મિનાથને...વર્ષના ફાલ્ગણ સુદી ૫ ગુરૂવારે તિલક મહારાજ શ્રી મહાપાલવયસંહ ભાર્યા ફાઉ, પુત્ર સાસુત સાવ સાઈ આ સાવ મેલા. મેલા સુતા રૂડી ગાંગી આદિએનાથને પ્રાસાદ કરાવ્યું. પ્રતિષ્ઠા કરનારસૂરિના પટ્ટધર શ્રીમુનિસિંહ | _ —- આટલા લેખે ગિરનાર પર્વતના પ્રકાશમાં આવ્યા છે. આ સિવાય બીજા પણ ન્હાના મોટા લેખે હજી ત્યાં હશે, પરંતુ, તે પ્રકટ થયા નથી. ડે. બજેસના રિપોર્ટમાં, સિદ્ધરાજના સમયના–કે જ્યારે નેમિનાથના મુખ્ય મંદિરનો ઉદ્ધાર થયે હત–લેખેનું સૂચન છે. તે લેખે ખાસ લેવા અને તપાસવા લાયક છે. શત્રુંજયની માફક ગિરનારમાં પણ પ્રાચીન લેખેની સ્થિતિ બહુજ થેડી રહી છે. તેમજ કેટલીક મોટી પ્રશસ્તિઓ, કે જે મધ્યકાલમાં બનેલા મંદિરે વિષયની હતી, તે નભ્રષ્ટ થઈ ગયેલી છે, એમ બીજા ઉલ્લેખે ઉપરથી જણાય છે. Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીનòનલેખસ ગ્રહ, (૧૦૦) [ ગિરનાર પર્વત ..” ગઢના દરવાજાથી જરાક આગળ જતાં, મુખ્ય રસ્તાની ડાબી બાજુ ઉપર, નેમિનાથના મ્હોટા મદિરના પ્રથમ દ્વાર સમીપની દિવાલ ઉપર એક મ્હોટા શિલા લેખ લાગેલેા છે, કે જેમાં ૨૪ ૫ક્તિએ કાતરેલી છે. આ લેખ સૈારાષ્ટ્રના ચૂડાસમા રાજપૂતાના ઇતિહાસ ઉપર કેટલેક સારા પ્રકાશ પાડે છે. આ લેખની નકલ, જે પુસ્તકમાંથી ઉપરના બધા લેખે લેવામાં આવ્યા છે તેમાં તથા ડૉ. અરે સના ઉક્ત રીપોર્ટમાં પ્રકટ થયેલી છે. પ્રથમ રોયલ એસીયાટિક સોસાયટીના ચેપાનીઆમાં પણ એ પ્રકટ થઇ ચૂકયા છે. પરંતુ આ લેખ બહુજ અપૂર્ણ છે, એમ - જોનારને તુરતજ જણાઈ આવે છે. કારણ કે, આમાં ફકત એકલા પ્રાર‘ભના ‘રાજવંશ વર્ણન' જેટલેજ ભાગ ઉપલબ્ધ છે. આ લેખ કયાંનેા અને કેની પ્રશસ્તિ રૂપે છે, તે, એ ઉપલબ્ધ ભાગ ઉપરથી બિલ્કુલ જણાતુ નથી. ઉપલબ્ધ ભાગમાં જે વિસ્તૃતરૂપે ‘ રાજવંશ વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે તે ઉપરથી સહજે જણાઈ આવે છે, કે એ લેખ મહુજ મ્હોટા હોવા જોઇએ. અને વાસ્તવિકમાં છે. પણ એમજ... આ લેખને કેટલાક ભાગ . સ્પુને અન્યત્ર પ્રાપ્ત થયા છે તે ઉપરથી કહી શકાય છે કે એ શિલાખંડ, આખા લેખના અર્ધા ભાગ કરતાં પણ ન્યૂન છે. ૧૫ માં સૈકાની અતમાં, ખંભાતમાં શાણુરાજ નામના એક મડ઼ાન્ ધનિક અને પ્રભાવક શ્રાવક થઇ ગયા. તેણે ગિરનાર ઉપર વિપુલ દ્રવ્ય ખર્ચી, વિમલનાથ પ્રસાદ નામના એક મહાન્ મદિર બનાવ્યા હતા. તેનીજ પ્રશસ્તિરૂપે આ લેખ કોતરવામાં અન્યેા છે. પરતુ પાછળથી આ સ'પૂર્ણ લેખ, કોઈ કારણથી, મૂળસ્થાનથી ભ્રષ્ટ થઈ એના ખીજા શિલાખંડા અસ્તાભ્યસ્ત - થયા અને ફ્કત આટલેાજ ભાગ ખચવા પામ્યા છે. આ લેખને વિસ્તૃત વિવેચન સાથે એક સ્વતંત્ર જુદા પુસ્તક રૂપે હું પ્રગટ કરવા વિચાર · રાખુ છુ, તેથી, અત્ર સ્થાન આપવામાં આવ્યુ નથી, " મેં કદાચ, આ પુસ્તક પ્રકટ થતાં પહેલાંજ એ લેખ રૂપે પ્રકટ થઇ જશે. ! જુદા પુસ્તક Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખે. ન. ૪] ( ૧૧ ) , અવલેન, આબુ પર્વત ઉપરના લેખો. નંબર ૬૪ થી તે ર૭૧ સુધીના (૨૦૭) લેખે, સુપ્રસિદ્ધ પર્વત અર્બુદાચલ ( આબુ ) ઉપર આવેલા ભિન્ન ભિન્ન જિન મંદિરમાંના છે. તેમાં આદિન ૬૮ ( નં. ૬૪ થી તે ૧૩૧ સુધીના ) લેખ ગુર્જર મહામાત્ય તેજપાલના બનાવેલા ભારતીય શિલ્પકલાના આદભૂત અને ઉત્કૃષ્ટ કારીગરીવાલા લુણસિંહ વસહિકા” નામના જગપ્રસિદ્ધ મંદિરમાં રહેલા છે. આ લેખમાંના ૩ર લેખે, “એપીગ્રાફીઆ ઈન્ડીકા”ના, ૮ H1 CLOlhi, ( EPIGRAPHIA INDICA, Vol. VIII. ) પ્રોફેસર એચ. લ્યુડ ( Professor H. Luders, Ph. D. ) પ્રકટ કરેલા છે. પ્રારંભમાં જે બે મોટી પ્રશસ્તિઓ છે તે પ્રથમ પ્રે. વિપશુ આબાજી કાથવટે એ સંપાદિત કરેલી સેમેશ્વરદેવકૃત શીતિ મુવી ના પરિશિષ્ટમાં, તથા ભાવનગર રાજયના પુરાણવસ્તુ શોધ–ળ ખાતા” તરફથી પ્રકટ થયેલા “પ્રાકૃત અને સંસ્કૃત લેખસમૂહ” ( Collection of Prakrit and Sanskrit Inscriptions ) Hall પુસ્તકમાં પણ અંગ્રેજી ભાષાંતર સહ પ્રકટ થયેલી છે. તથા આ બંનેને કેવળ અંગ્રેજી સારાર્થ સૌથી પ્રથમ ઈ. સ. ૧૮૨૮ માં એચ. એચ. વી ટ્સને ( H. H. Wilson)એશીયાટીક રીસચીસના ૧૬ માં પુસ્તકમાં (પ્ર૪ ૩૦૨) ( Asiatic Researches Vol. XVI. P. 802 ff) પ્રકટ કરે છે. બાકીના બધા લેખે પ્રથમ જ વાર અત્ર પ્રકટ ન થાય છે. છે. લ્યુડર્સ, એ. ઈ. માં પોતે પ્રકાશિત કરેલા ૩ર લેખેની ભૂમિકામાં આ પ્રમાણે જણાવે છે – ' આબુ પર્વત ઉપર આવેલાં ભિન્ન ભિન્ન દેવાલયમાંના અનેક લેખોના શાહીથી ઉતારા, ઈ. સ. ૧૯૦૨ માં મુંબઈ ઇલાકાના આર્કીઓ લોજીકલ સર્વેના સુપરિન્ટેન્ડેન્ટ મી. એચ. કાઉસેન્સે (Mr. H. Cousens. ) તૈયાર કર્યા અને તે ઉતારા હુલ્ટઝ (Prof. Hultzsch.) તરફથી Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ. (૧૨) - [આબુ પર્વત -------------------- છે. કહોને (Prof. Kielhorn.) ને મળ્યા અને તેમણે પ્રસિદ્ધ કરવા માટે મહેને આપ્યા. નીચે આપેલા બત્રીસ લેખે નેમિનાથના દેવાલયમાંથી મળેલા છે અને તે એમ સૂચવે છે કે વિરધવલ (ચાલુક્ય રાજા)ના પ્રધાન તેજપાલે આ મકાન બંધાવ્યું તથા અર્પણ કર્યું. અધુના, આ પુણ્યાલયનું નામ “વસ્તુપાલ અને તેજપાલનું મંદિર” એમ છે; પરંતુ મૂળ પાયો તેજપાલ એકલાએ જ હાખેલે હોવાથી આ અભિધાન આપવું ભલ ભરેલું છે. મહારા મત પ્રમાણે જે મહાત્મા (તીર્થકર)ને આ મંદિર અર્પણ કર્યું છે તેમના નામ ઉપરથી આ નામ પાડવું અગર લેખોમાં બતાવ્યા પ્રમાણે લૂણસિંહવાહિકા” અથવા “ ગુવ સહિક ” એમ મૂળ નામ આપવું સ્લાય છે.” સિથી પ્રથમને (નં. ૬૪) લેખ, દેવાલયના અગ્રભાગમાં આવેલા એક ગોખલામાં ચણેલા કાળા પત્થર ઉપર કેતરવામાં એ આવ્યું છે. પ્રેટ લ્યુડર્સ જણાવે છે કે “આ લેખ લગભગ ૩૧” પહોળો તથા ર૭ફ઼ લાગે છે. તે ઘણી જ સુંદર રીતે કરવામાં આવ્યો છે. અને સારી સ્થિતિમાં છે. દરેક અક્ષરનું માય ” છે. લેખ જૈનનાગરી લિપિમાં લખાએલે છે. મૂળ લેખમાં વ ને a વચ્ચે તફાવત માત્ર વચમાં ઝીણા ટપકાનાજ રાખેલે છે, તેથી નકલમાં આ તફાવત સ્પષ્ટ રીતે માલુમ પડતા નથી. તેથી કેટલીક વખત વ તથા ૧ ઓળખવા અઘરા પડે છે..આખો લેખ સંસ્કૃત પદ્યમાં છે. માત્ર આરંભનો # તથા પંકિત ૧૭, ૨૬ ને ૩૦ માં આવેલાં કેટલાંક વાક્યો તેમજ પંક્તિ ૪૬-૪૭ માં આપેલું કેટલુંક અંતનું વિવેચન ગદ્યમાં છે. આ લેખ રચનાર ચાલુક્ય રાજાઓનો પ્રખ્યાત પુરોહિત તથા તપુરનો પ્રણેતા સોમદેવ છે. પરંતુ, જો કે કેટલાંક પદ્ય શક્તિપુરીની રચનાલી સાથે સરખાવી શકાય તેવાં છે, તે પણ ઘણીવાર પિષ્ટપેષણ કરવામાં આવ્યું છે. તેમજ કેટલાંક પદ્યા અસંબદ્ધ છે. ભાષા વિષે વિચાર કરતાં કેટલાંક શિલ્પશાસ્ત્રના શબ્દ વપરાયેલા છે જે ધ્યાન ખેંચે તેવા છે. જેમકે વાન (પદ્ય ૬૧) અને વત (પદ્ય ૬૫ ), વાવ, . * t “વસતિ (જૈન મંદિર) જે સંસ્કૃત “વસતિ (વસથિ)” ઉપરથી થએલું છે તેના માટે જુઓ છે. પીક્સેલનું “ગ્રામાટિક ડેર પ્રાકૃત સ્પાચન ( Prof Pischel's Grammatic der Prakrit Sprachen.) કન્નડ શબ્દ “બસદી” અગર - “ બસ્તી' એ વસતિ નેજ તભવ છે. ઈ. એચ. . . . . Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખ. ન. ૬૩] (૧૦૩) અવલોકન, nnnnnnnnnnnnnn એ મરાઠી ઘરા હોય એમ લાગે છે. અને તેનો અર્થ મોલેશ્વર્થ (Moleswortli) 2407 Ers! ( Candy. ) 11 2136814 ( Dictionary ) Hi દેવાલયના “ ગભારા (ગર્ભાગાર) અથવા “ સભા મંડપની ભીતોને જોડીને બનાવેલી ઉંચી બેઠક” એમ આપે છે. “ તર” નો અર્થ કાઈ પણ શબ્દકેપમાંથી મહને મળ્યો નથી. સંબંધ ઉપરથી તેનો અર્થ “ગાદી ” અગર બેઠક થાય છે. કેટલાંક વિશેષ નામે પ્રાકૃતરૂપમાંજ વપરાયેલા છે. છંદના નિયમને લીધે તેજપાલને બદલે અશ્લિષ્ટરૂપ તેજપાલ વાપરવું પડયું છે. (જુઓ પદ્ય ૫૩) * વાન અને સત્તા શબ્દો માત્ર કેટલાક જૈન લેખમાં જ લેવામાં આવે છે અન્યત્ર દષ્ટિગોચર થતા નથી. તેથી આ શબ્દવાએ વસ્તુઓ સમજવામાં ઘણાખરા વિદ્વાને તો વંચિતજ રહ્યા છે. કેટલાકે પિતાપિતાની કલ્પનાનુસાર વિચિત્ર અને ભ્રાંતિમાન અર્થે કર્યા છે. પરંતુ યથાર્થ અર્થ કેહનામાં જાણવામાં આવ્યો હોય તેમ જણાતું નથી. આ બંને શબ્દ પશ્ચિમ ભારતમાં, પહેલાં લોકભાષામાં પ્રચલિત હતા અને તેમને વાચ્યાર્થ આ પ્રમાણે છે. અલાન (૧) દેવમંદિરના પ્રવેશદ્વારના ઉપરને મંડપ, (૨) વાપી (વાવ)ના મુખ ઉપરનો મંડપ. (૩) કુંડના અગ્ર ભાગના ઉપરનો મંડપ. (૪) રાજદ્વારના સિંહદ્વાર ઉપરનો મંડપ. બલાનક શબ્દના આ પ્રમાણે ચાર અર્થ થાય છે. પાટણના તપાગચ્છના વૃદ્ધ અતિ શ્રીહિમ્મતવિજયજી, જેઓ શિલ્પશાસ્ત્રના એકજ-અદ્રતીય જ્ઞાતા છે તથા જેઓ મંદિર નિર્માણ વિદ્યામાં પૂર્ણ નિપુણ છે, તેમણે આ શબ્દોના ઉપરોક્ત અર્થી જણાવ્યા છે. આ ઉપરથી પ્રસ્તુત લેખમાં જે બલાનક શબ્દ છે તેનો અર્થ મંદિરના આગલા ભાગમાં રહેલા દ્વારની ઉપર મંડપ સમજવાનું છે. વસ્તુપાલ તેજપાલના બીજા અને ક લેખમાં અને ગ્રંથોમાં જણાવેલ છે કે, તેમણે અમુક સ્થાને અમુક મંદિરમાં બલાન કરાવ્યું, તેને અર્થ પણ ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણે મંદિરના પ્રવેશદ્વાર ઉપર મંડ૫જ સમજો. ' ખત્તક–તે જેને ગુજરાતીમાં “ગોખલ ' અને રાજપૂતાની ભાષાઓમાં - આળીઓ ” અથવા “તાક” કહેવામાં આવે છે તે છે “ગે ખલે” એ શબ્દને લલભાઈ ગોકળદાસના ગુજરાતી શબ્દ કોષમાં આ પ્રમાણે અર્થે આપેલો છે –“ ગોખલે, ૫૦ હરકોઈ ચીજ મૂકવાને અથવા દેવ વિગેરેને બેસાડવાને દિવાલ-ભીંતમાં જે પિલાણ રાખેલું હોય તે; બારણા વગરનું નાનું તાડું.” આ ઉપરથી જણાશે કે દેવ મત સ્થાપિત કરવા માટે જે હાના અથવા હેટા ગોખલા બનાવાય છે તે ખરફ કહેવાય છે. તેજપાલે પિતાની બીજી સ્ત્રી સુહડાદેવીના પુણ્યાર્થે આજ લૂણસિંહવસહિકામાં Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીનઐનલે ખસ ગ્રહ, [છુ પર્વત ( ૧૦૮ ) (લેખના સાર ) પ્રશસ્તિ રચનારે પ્રથમ એક પદ્યથી સરસ્વતી દેવીની સ્તુતિ કરી ખીજા પદ્યમાં નેમિનાથ તીર્થંકરની+ સ્તવના કરેલી છે. ત્રીસ્ત પદ્યમાં ચાલુકયાની રાજધાની અને પ્રસ્તુત લેખ વર્ણિત માત્રિની જન્મભૂમિ અણહિલપુરની પ્રસંશા છે. ૪ થા પદ્યથી ૭ માં સુધીમાં તેજઃપાલના પૂર્વ પુરૂષાનુ વર્ણન છે. લખવામાં આવ્યું છે કે, પ્રાગ્ગાટ વશમાં મુકુટ સમાન પ્રથમ ચડપ નામે પુરૂષ થયે. તેના કુલ રૂપ પ્રાસાદ ઉપર હેમદડ સમાન ચંડપ્રસાદ નામે તેને પુત્ર થયે. તેને સામ નામે સુત થયેા. સામના સુત અશ્વરાજ થયો કે જેની પ્રિય પત્ની કુમારદેવી હતી. એ દપતીને પ્રથમ એક કૃણિગ નામે પુત્ર થયા જે ખાલ્યાવસ્થામાંજ આ જીવલેા ડી ગયેા. ( પદ્મ ૮) ૯ થી ૧૨ સુધીનાં પદ્મામાં, તેમના બીજા પુત્ર મર્ચી મલ્લદેવનુ વર્ણન છે. તેના ન્હાના ભાઈ વસ્તુપાલ થયે, જેણે દરિદ્રી મનુષ્યેાના ભાવસ્થલમાં લખેલા દાઃથ્થાને ભુશી હાખ્યા અર્થાત્ યાચકોને ઇચ્છિત દાન આપી, તેમનુ દારિદ્રય નષ્ટ કર્યું. તથા તે ચાલુચ રાજાના પ્રધાન હાઇ મ્હોટા કવિ હતા ( પદ્ય ૧૭–૧૪ ). પછી એ શ્લોકમાં, વસ્તુપાલના ન્હાના ભાઈ તેજપાલનુ વર્ણન છે. ૧૫ માં બનાવ્યા જે આજે પણ કે ખત્તક’ મુખ્ય અભીગારના દ્વારની ખને ખાજીએ ઉત્તમ કારીગરીવાળા એ ખત્તકા ( કે જેમના ઉપર નં. ૧૧૦ અને ૧૧૧ વાળા લેખે! કાતરેલા છે) તેમને લેાકેા “ દેરાણી જેઠાણીના ગેાખલા”ના નામે આળખે છે. આ ઉપરથી સ્પષ્ટ છે તે ગાખલા’તુ જ ખીતું નામ છે.--સગ્રાહક. C : + તેજપાલે આ મંદિર નેમિનાથ તીર્થંકર માટે બંધાવેલું હેાવાથી, વિએ તેમનીજ સ્વતના કરી છે. નેમિનાથની માતાનુ નામ શિવા યા શિવાદેવી હતું તેથી કાવ્યકારે, છંદમાં બરાબર ગાવવા સારૂં, તેમનું ખાસ નામ ન લખતાં શિવાતનુ’ ના વિશેષણદ્વારા તેનામ સૂચવ્યું છે. પ્રે. હ્યુસ, આ વાત ખરેખર સમ શકયા નથી તેથી તેણે શિવાતનૂજ એટલે પાતીસુત ‘ગણેશ ’ જણાવ્યા છે. પરંતુ તે એટલું નથી વિચારી યે કે એક જૈનમંદિર અને મહાન જૈનનરની પ્રશસ્તિમાં ગણેરા જેવા ધારાણિક દેવની શા હેતુએ સ્તવના કરવામાં આવે ? Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખે. નં. ૬૪ ] (૧૫) અવલોકન --------------------------------------------~-~~~- ~~-~-~ ફ્લેકમાં, આ મંત્રિઓની ૭ બહેનના નામે છે –(૧) જાહુ, (૨) માઊ. (૩) સાઊ. (૪) ધનદેવી. (પ) સેહગા. (૬) વયજૂ, અને (૭) પરમલદેવી. ૧૮ માં શ્લેકમાં કવિ કહે છે કે-અધરાજના આ ચારે પુત્રે બીજા કેઈ નહિ પણ પૂર્વે દશરથ રાજાના રામાદિક જે ૪ પુત્રો હતા તેજ, એકજ માતાના ઉદરમાં જન્મવાના લેભથી ફરી પૃથ્વી ઉપર અવતર્યા છે. ૧૯ માં કાવ્યથી ૨૪ માં લગીમાં, વસ્તુપલ અને તેજપાલ–-બને ભાઈઓના અદ્વિતીય સિહાર્દ અને સત્કમાં સદૈવ સહચારની પ્રશંસા કરવામાં આવી છે. કવિ કહે છે કે, પિતાના ન્હાનાભાઈ તેજપાલ સહિત વસ્તુપાલ, મધુમાસ અને વસંતáની માફક કેને આનંદ નહિ આપે ?–અર્થાત્ સર્વને આપે છે. (પ. ૧૯) સ્મૃતિમાં કહેલું છે કે મનુષ્ય માર્ગમાં એકાકી સંચરણ ન કરવું, તેથી જ જાણે વસ્તુપાલ અને તેજપાલ બંને ભાઈ ધર્મમાર્ગમાં સાથે વિચરણ કરતા હોય તેમ લાગે છે. (પ. ૨૦) આ બંને ભાઈઓએ, આ ચતુર્થ (કલિ) યુગમાં પણું, પિતાના જીવન દ્વારા કૃતયુગને સમવતાર કર્યો છે. (૫) ૨૧) મુક્તામય (રેગરહિત-નિગી) એવું, આ ભ્રાતાઓનું સુંદર શરીર ચિરકાલ સુધી આ જગમાં વિદ્યમાન રહે, કારણ કે એમની કીતિથી આ મહીવલય મુક્તામય (મિાક્તિ રૂપ) પ્રતિભાસે છે. (૫. રર) પૃથ્વીને સર્વે બાજુથી, ધર્મસ્થાને વડે અંકિત કરતા આ બધુયુગલે કલિકાલના ગળે પગજ મૂકયું છે. (૫. ૨૪.) પછીના ૩ કાવ્યમાં ચાલુની (વાઘેલા) શાખાનું વર્ણન છે. એ શાખામાં, અર્ણોરાજ નામને એક તેજસ્વી પુરૂષ થયે. તેને પુત્ર લવણપ્રસાદ અને તેને વિરધવલ ' થયા. અનતરના (૨૮–૨૯) બે - પદ્યમાં, આ બધુયુગલે વિરધવલને તેના રાજકાર્યમાં જે અપૂર્વ સહાયતા કરી છે અને તેના રાજ્ય અને યશને જે વિસ્તાર વધાર્યો છે તેની ' . . આ રાજાઓ-(રાણકે) વિષયે, ગુજરાતી રાસમાળા ભાગ ૧, માં. ૮ વાઘેલા વિષે ભાષાંતર કર્તાને વધારે” શીર્ષક પ્રકરણ (પૃષ્ઠ ૪૧. થી પ૦) માં સવિસ્તર લખવામાં આવ્યું છે. તેથી જિજ્ઞાસુએ ત્યાં જોઈ લેવું. ૧૪ Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીનજનલે ખસ ગ્રહ, (૧૦૬ ) [ ગિરનાર વંત પ્રશંસા કરી છે. કવિ કહે છે કેવીરધવલ, ઘુંટણ સુધી લાંખી ભુજાએ સમાન પોતાના તનુ પાસે રહેનારા આ અને મત્રિએ દ્વારા સુખ અને લક્ષ્મીનુ' આલિગન કરે છે. r :: ૩૦-૩૧ પદ્મામાં અર્બુદગિરિ ( આબુ પર્વત ) નુ' મહાત્મ્ય વર્ણિત છે. અને પછી પરમારેનો ઇતિહાસ પ્રારંભ થાય છે. એ આબુ પર્વત ઉપર વસિષ્કર્ષના યજ્ઞકુ’ડમાંથી એક પુરૂષ ઉત્પન્ન થયે જેણે ' પર ` (શત્રુઓ) ના સહાર કર્યા. આથી તેનુ નામ “ પરમારણુ ” (પરમાર) પડ્યુ. ( ૫. ૩૨ ) પછી એના વશ પણુ ‘પાર’ના નામે પ્રસિદ્ધિ પામ્યા. એ વેશમાં પાછળથી ધૂમરાજ નામને પરાક્રમી પુષ થયા. ( ૫ ૩૩ ) તદ્દન'તર ધક અને ધ્રુવભટ આદિ અનેક રાન્ત એ વશમાં થયા પછી રામદેવ નામે રાન્ત થયા. ( ૫. ૩૪ ) રામદેવને શેાધવય નામના પ્રતાપી પુત્ર થયા, જેણે ચૈાક્યનૃપતિ કુમારપાલના શત્રુ માલવપતિ અલ્લાલને ચઢી આવેલા ાણી તુરત તેની સામે થયે અને તેને મારી ન્યુાંખ્યા. * આ યોધવલના સમયના એક લેખ, સ. ૧૨૦૨ (Đ. સ. ૧૧૪૬ ) ના માધ સુદી ૪ ના દિવસને સિરેહી રાજ્યમાં આવેલા અજારી નામના ગાંવમાંથી મળેલે છે, તેમાં આને મહામંડલેશ્વર' ( સામંત ) --પરમારવોદ્વવનાનંકલેશ્વર શોધવ——લખેલે છે. આની પટરાણીનું નામ સાભાગ્યદેવી હતું. અને તે સોંલકીવંશની હતી. હેમચદ્રાચાય ના ચાાચમહાાવ્ય માં જણાવેલું છે, કે કુમારપાલ જ્યારે ચાણુરાજા અર્ણોરાજ ઉપર ચઢાઇ લઇ ગયા તે વખતે ( વિક્રમ સ. ૧૨૦૭-ઇ. સ. ૧૧૫૦) આપુને રાજા વિક્રમસિંહ હતા અને તે આજીથી કુમારપાલની સેના સાથે થયા હતા. જિનમ’ડનના ‘કુમારપાલપ્રબંધ’ અને બીજા ચરિત્ર ગ્રન્થેામાં જણાવેલું છે, કે વિક્રમસિંહ લડાઇના વખતે કુમારપાલના શત્રુ અÎરાજ સાથે મળી ગયે હતો, જેથી કુમારપાલે તેને કેદ કરી તેના ભત્રીજા યોધવલને આણુનુ રાજ્ય આપ્યુ હતુ. આ ઉપરથી જણાય છે કે યશોધવલ, કુમારપાલને સામત હતા અને જ્યારે માલવાના રાજા બલ્લાલે, ગુજરાત ઉપર ચઢાઈ કરી, ત્યારે, કુમારપાલ તરફથી યોાધવલ તેની સામે થયા અને અ ંતે તેને પકડી મારી ન્હાંખ્યા. · Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ + ઉપરના લેખા નં. ૬૪ ] (2019) અવલોકન. • ૩૬-૩૭ પદ્મમાં, યશોધવલના પરાક્રમી અને પ્રતાપી પુત્ર ધારાવર્ષનુ વર્ણન છે. તેણે કાંકણાધીશને માર્યાં હતા અને તે મૃગયાને મુખ અવિલાસી હતા.× કુમારપાલે માલવપતિ બલ્લાલને જીત્યા હતા એ વાત સે।મનાથ પાટણના ભાવબૃહસ્પતિ વાળા વલ્લભી સંવત્ ૮૫૦ ( ઈ. સ. ૧૧૬૯ ) ના લેખમાં, તથા તિાનુ વિગેરે બીજા પણ અનેક પ્રામાણિક ઐતિહાસિક થ્થામાં ઉપલબ્ધ થાય છે પરંતુ એ રાળ કયા વંશના હતા તે હજુ સુધી જ્ઞાત નથી. પ્રેા. જ્યુસ જણાવે છે --“ અલ્લાલ નામને કાઇ પણ રાજા માલવાના પરમાર વંશની યાદીમાં નથી. અને તે એ વશના હતા એ માનવું પણ અશક્ય છે. તેથી, તે કેવી રીતે માલવાના રાજા થયે, એ પ્રશ્નને ઉત્તર આપવે હાલમાં સરલ નથી. પણ, પ્રેા. કાલહાને આ બાબત ઉપર જે વિચાર કર્યાં છે તે તરફ હું ધ્યાન ખેંચુ છું. (માલવાના પરમાર રાજા )યોવનનુ નિધન ઇ. સ. ૧૧૭૫ થી ૧૧૪૪ ની વચમાં થયેલું હાવુ જોઇએ, અને તે પછી માલવાનું રાજ્ય અસ્તવ્યસ્ત સ્થિતિમાં મૂકાણું હતું. આ સ્થિતિ, કેટલાંકાના મનમાં તેને જીતવાને અગર પચાવી પાડવાને મનેાથ પ્રજવલિત કરે, એ બનવા જોગ છે. તેથી, અલ્લાલ માલવાને કાઇ પ્રથમ ખંડિયે રાન્ત દાય અને પછી તે સ્વતંત્ર થઇ, ગુજરાત ઉપર ચઢી આવવા જેટલા સાહાસ કરે તે તેમાં અસ ંભવ જેવું નથી. × આના સંબંધમાં, ૫. ' ગારીશંકર હીરાચંદ એઝા એ પાતાના • सिरोही राज्य का इतिहास । નામના હિન્દી પુસ્તકમાં લખ્યુ છે કે થશે r ', ハ 29 ધવલને પુત્ર ધારાવધ આશ્રુના પરમારેામાં બહુજ પ્રસિદ્ધ અને પરાક્રમી થયેા. ના નામે પ્રસિદ્ધ છે. ગુજરાતના એનુ નામ અદ્યાપિ ધાર પરમાર સાલકી રાજા કુમારપાલે કાંકણના રાજા ઉપર ચઢાઈ કરી તેમાં આ સાથે હતા, અને તેણે ( કુમારપાલે ) ત્યાં ( ખીજી ચઢાઈમાં ) જે વિજય મેળવ્યા તે, એનાજ વીરત્વને આભારી હતા. ‘તાજુલ મઆસિર’ નામે ફારસી તવારીખથી જણાય છે, કે, હિ. સ. ૧૯૭ ( વિક્રમ સ. ૧૨૫૪=ઇ. સ. ૧૧૯૭ ) ના સકર મહિનામાં કુતબ્બુદ્દીન ઐબકે અણહિલવાડ ઉપર ચઢાઇ ↑ . કરી તે આ, ઉત્તર કાંકણના શિલારાવશી રાત મલ્લિકાન્ઝેન હરો. હું આ ચઢાઈ ગુજરાતના સેલ"કી રાન્ત મૂળરાજ ( ખીન્ને-ખાલ મૂળરાજ ) ના સમયે થઇ હતી. Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન-લેખસંગ્રહ. (૧૦૮) - અંબુ પર્વત ---------~----------------------------------------- ----------- -------- - પછીના બે કાવ્યમાં, ધારાવર્ષના ભાઈ પ્રફુલાદનની પ્રશંસા કરવામાં આવી છે. તેણે સામંતસિંહ x સાથેની લડાઈમાં અનુપમ વીરતા દેખાડી હતી અને તેની તલવારે ગુર્જરપતિનું રક્ષણ કર્યું હતું (પ. ૩૮-૦૯). વખતે આબુની નીચે ખૂબ લા થઈ જેમાં તે ધારાવ ) ગુજરાતનો સેનાના બે મુખ્ય સેનાપતિઓમાંને એક હતા. એ લડાઈમાં ગુજરાતના અન્યની હાર થઈ, પરંતુ એ જ જગ્યાએ વિ.સં. ૧૨૭૫ (ઈ. સ. ૧૧૭૪) માં જે લડાઈ થઈ તેમાં શાહબુદ્દીન ગેરી ઘાયલ થયો હુતો અને હારીને તેને પાછું કરવું પડ્યું હતું. આ લડાઈમાં પણ ધારાવનું વિદ્યમાનત્વ જણાય છે. એના રાજ્યકાલના ૧૪ શિલાલેખો અને એક તામ્રપત્ર મળ્યું છે, જેમાં સેથી પ્રથમનો લેખ વિ. સં. ૧૨૨ (ઈ. સ. ૧૧૬૩ ) ભેટ સુદી ૫ નો કાયદાં ગાંવમાંથી અને સાથી છેલ્લે વિ. સં. ૧૨૭૬ (ઈ. સ. ૧૨૧૯) - શ્રાવણ સુદી ક નો મકબલ ગાંવથી ઘડીક દરે આવેલા એક નાના સરખા : તળાવની પાળ ઉપર ઉભા રહેલા આરસના ખંભ ઉપર ખોલે છે. આ લેખે ઉપરથી જણાય છે કે એણે ઓછામાં ઓછા ૫૬ વર્ષ સુધી રાજ્ય કર્યું હતું . પ્રલાદને પિતાના નામથી પ્રલાદનપુર” નામનું નવીન શહેર વસાવ્યું હતું જે આજે પાલણપુર” ના નામે ઓળખાય છે. એ વીર હોવા ઉપરાંત વિદ્વાન પણ ઉત્તમ પ્રકારનો હતો. એની વિદત્તાના વખાણ સેમેશ્વરે પિતાની જિગુિ માં (સર્ગ ૧, લેક ૨૦-૨૧) તથા આજ પ્રશતિના આના પછીના આગલા પઘામાં કરેલાં છે. એનું રચેલું પાથરjરમ નામનું સંસ્કૃત નાટક ઉપલબ્ધ છે. સારા અને જલ્હાણની - મુf માં પણ આના બનાવેલાં કેટલાંક પા ઉત કરેલાં છે. * આ સામંતસિંહ ને રાજા તે એ વિઘયમાં હજુ સુધી પૂર્ણ નિશ્ચાયક પ્રમાણ મળ્યું નથી. પણ ઘણા ખરા વિદ્યાને ધારે છે તેમ તે મેવાડનો ગુટિલ રાજા સામંતસિંહ હેવો જોઈએ. છે. હ્યુર્સ આ વિધ્યમાં જણાવે છે કે જે ગુર્જર રાજાનું રક્ષણ, સામંતસિંહના હાથમાંથી પ્રહલાદને . આ લઈ આવ્યું નીચે કાચઢાં ગાંવ અને આબુની વચ્ચે થઈ હુતી, જેનું - વૃત્તાંત “ તાજુલમઆસિર’ નામે ફારસી તવારીખમાં છે. : Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખ. નં. ૪] (૧૯) અવલોકન ༤འམ་་་་་་་ ན་ག་འགག ངའ མནན་ན་ངན་༤.འག༤.༣ ༤.ནག་འཆན་བཟ་བ་འབབའ.འབག ཆཀ ན ..་བ༠༤.བཀའན་་གན་ན་འཆའ་ན་ . - ધારાવર્ષને સુત સેમસિંહ થયે જેણે પિતાના પિતાથી તે શુરતા પ્રાપ્ત કરી હતી અને પિતૃવ્ય (કાકા–પ્રહલાદન) થી વિદ્વત્તા પ્રાપ્ત કરી હતી. (૫. ૪૦) સેમસિંહને પુત્ર,વસુદેવના કૃણની માફક, કૃષ્ણરાજ નામે થયે+ કર્યું હતું તે ગુર્જર રાજા ભીમદેવ (બીજો) હેવો જોઈએ. પરંતુ આ સામંતસિંહ કોણ છે તે નકકી કરવું સરલ કાર્ય નથી. પ્રસ્તુત લેખમાં, તે વિષયમાં કાંઈ પણ વિશેષ આપ્યું નથી. તેમજ તે વખતે આ (સામંતસિંહ) નામના. ઘણું રાજાઓ હોવાથી તે કે રાજા હશે એ સહેલાઈથી સિદ્ધ થઈ શકે તેમ નથી. મારા મત પ્રમાણે આ લેખને સામંતસિંહ તે આબુ પર્વત ઉપરના તથા સાદડીના લેખમાં આવેલ સામંતસિંહ નામને ગુહિલરાજા હશે પણ આબુના લેખમાં, ઈ. સ. ૧૧૨૫ માં થયેલા વિજયસિંહ પછી તે પાંચમ નંબરે છે અને તેજસિંહથી પાંચ પેઢી પ્રથમ છે. આ તેજસિંહને ચિત્તેરગઢને લેખ વિ. સં. ૧૩૨૪ ( ઈ. સ. ૧૨૫૭ ) નો છે. આ ઉપરથી એમ માલુમ પડે છે કે તે ઈસ. ૧૨૦૦ માં રાજ્ય કરતાં હે જોઈએ અને તેને પ્રતિસ્પર્ધી પ્રહલાદન ઈ. સ. ૧૦૮ માં યુવરાજ હતો, તેથી આ બે સમય બરાબર મળી રહે છે. વળી ગુહિલને દેશ મેદપાટ (મેવાડ ) ચંદ્રાવતીના પરમારના રાજ્યની સીમા નજીક આવેલો છે. આથી પણ મારો મત યુકિતયુકત જણાશે. તેમજ પિતાના રાજાનો ગુહિલ રાજાના હાથમાંથી પ્રલાદન બચાવ કરે એ પણ સ્વભાવિકજ છે. ચાલુકયો અને ગુહલેનો આવો વિરોધાત્મક સંબંધ હતા, એ વિરધવલના પુત્ર વીસલદેવના લેખ ઉપરથી સિદ્ધ થાય છે. આ લેખમાં રાજાને આ પ્રમાણે વિશેષણ આપવામાં આવ્યું છે. “ શબ્દાવક્ટોરના ૫- ઈત્યાદિ. +સોમસિંહ, તેજપાલના બંધાવેલા એ મંદિરની પૂજા આદિના ખર્ચ માટે પોતાના રાજ્યના બારઠ નામના પરગણામાંનું ડબાણી નામનું ગામ દેવદાન તરીકે અર્પણ કર્યું હતું. એ ગામ આજે કમાણીના નામે પ્રસિદ્ધ છે. ત્યાંથી વિ. સં. ૧૨૯૬ (ઈ. સ. ૧૨૩૯) ના શ્રાવણ સુદી ૫ ના દિવસનો એક લેખ પ્રાપ્ત થયો છે જેમાં એ મંદિરનું અને તેજપાલ s જીઓ, ઇન્ડીયન એન્ટીકેરી, પુ. ૧૬, પૃ. ૩૪૫... કે જીએ, ભાવનગરનું લેખ સંગ્રહ નામનું પુસ્તક પૃષ્ઠ ૧૧૪. . Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ. (૧૧ ) [ આબુ પર્વત ' જ થી ૯ સુધીનાં કાવ્યમાં, વસ્તુપાલ અને તેના પુત્ર જૈત્રસિંહ (અથવા યંતસિંહ) જે લલિતાદેવીનો પુત્ર હતું, તેની પ્રશંસા કરવામાં આવી છે. તથા તેજપાલ મંત્રીની બુદ્ધિ અને ઉદારતાનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. - આ પછી તેજપાલની પત્ની અનુપમાદેવીનું વશવર્ણન શરૂ થાય છે. ચંદ્રાવતી નગરીમાં પ્રાગ્વાટવંશમાં શ્રીગાગા નામે. શેઠ થયે. (પ. ૫૦) તેને પુત્ર ધરણિગ થે. (૫. પ૧) તેની સ્ત્રી ત્રિભુવનદેવી હતી જેનાથી અનુપમા નામે કન્યા થઈ અને તે તેજપાલને પરણાવવામાં આવી. (પ. પર–૩) એ અનુપમાં, નીતિ, વિનય, વિવેક, ઔચિત્ય, દાક્ષિણ્ય અને ઉદારતા આદિ ગુણે કરી અનુપમ હતી. તેણે પિતાના ગુણોથી પિતા અને શુરના બંને કુલ ઉજજવલ કર્યા હતાં. (પ. ૫૪) એ અનુપમા દેવીથી તેજપાલને લાવણ્યસિંહ (અથવા લુણસિંહ) નામે પુત્ર છે. (પ. ૫૫-૬) તેજપાલના મહેતા ભાઈ મત્રિ મઢુદેવને પણ તેની લીલુકા નામે પત્નિથી પૂર્ણસિંહ નામે પુત્ર છે અને તેને પણ તેની સ્ત્રી અહણાદેવીથી પેથડ નામને સુપુત્ર જન્મે. (પ. ૫૮) મંત્રી તેજપાલે પોતાની પત્ની અનુપમાદેવી અને પુત્ર લાવણ્યસિંહના કલ્યાણાર્થે, આ નેમિનાથનું મંદિર બનાવ્યું. (૫. ૬૦) તેજપાલ મંત્રિએ, શંખ જેવી ઉજલી–આરસ પહાણની શિલાઓ વડે આ ઉચ્ચ અને ભવ્ય નેમિનાથનું મંદિર બનાવ્યું છે. તેની આગળ એક વિશાલ મંડપ અને આજુબાજુ બલાન સહિત પર બીજા ન્હાના જિનમંદિર બનાવ્યાં છે. (પ. ૬૧) તથા, એમાં (૧) ચંડપ. (૨) ચંડપ્રસાદ તથા તેની સ્ત્રી અનુપમાદેવીનું નામ ઉલ્લિખિત છે. એના સમયના ૪ લેખો મળ્યા છે જેમાં સૌથી પ્રથમ તો સ. ૧૨૮૭ ને આ પ્રસ્તુત લેખ છે અને સાથી પાછળનો ઉકત સં. ૧૨૮ટ નો કમાણીનો વક્ષેત્ર સંબંધી છે. સેમસિંહ, પિતાની હયાતીમાં જ પોતાના પુત્ર કૃણરાજદેવ (અથવા કાન્હડદેવ) ને યુવરાજ બનાવી દીધો હતો અને તેના હાથખર્ચ માટે નાણા નામનું ગામ (જે જોધપુર રાજ્યના ગેડવાડ ઈલાકામાં આવેલું છે ) આપ્યું હતુંસિરો તાસ , ૧ -૪] . . Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખે. નં. ૬૪] (૧૧) અવલોકન, ,, (૩) એમ. (૪)અશ્વરાજ; અને (૫) લણિગ. (૬) દેવ. (૭) વસ્તુપાલ. (૮) તેજપાલ; એ તેના ચાર પુત્રો તથા (૯) વસ્તુપાલ સુત જેત્રસિંહ અને (૧૦) તેજપાલ પુત્ર લાવણ્યસિહ, એમ ૧૦ પુરૂની હાથિ ઉપર આરૂઢ એવી ૧૦ કૃતિઓ બનાવી છે. આ મૃતિઓ એવી દેખાય છે, કે જાણે દશ દિકપાલ જિનેશ્વરના દર્શન માટે ન આવતા હોય ? (પ. દર-૩) વળી, આ દશે હસ્તિનીરૂઢ મૃતિઓની પાછળ અત્તક બનાવ્યા છે અને તેમાં આ દશે પુરૂની, તેમની સ્ત્રિઓ સાથે મૃતિઓ બનાવી સ્થાપન કરવામાં આવી છે. (૫. ૬૪) આના પછીના કમાં જણાવેલું છે કેસકલ પ્રજ ઉપર ઉપકાર કરનાર મંત્રી વસ્તુપાલની પાસે તેજપાલ તેવી જ રીતે શેભે છે જેમ સરોવરના કિનારે આમ્રવૃક્ષ શેભે છે. (પ. ૬પ) આ બંને ભાઈઓએ દરેક શહેર, ગામ, માર્ગ, અને પર્વત આદિ સ્થળે, જે વાવ, કુવા, પરબ, બગીચા, સાવર, મંદિર અને સત્રાગાર આદિ ધર્મસ્થાનની નવી પરંપરા બનાવી છે તથા જીર્ણોદ્ધાર કર્યા છે તેમની સંખ્યા પણ કઈ જાણતું નથી. (પ. ૬૬-૮). આ પછી, ચંડપના વંશના ધર્માચાર્યોની નામાવલી આપવામાં આવી છે. ચંડપના ધર્માચાર્યો નાગેન્દ્રના હતા અને તેમાં " શ્રીમહેસૂરિ થયા. તેમના શિષ્ય શ્રી શાંતિસૂરિ થયા. તેમના પટ્ટધર શ્રીઆનંદસૂરિ અને તેમના શ્રીઅમરસૂરિ થયા. અમરક્યુરિની પાટે શ્રીહરિભદ્રસૂરિ થયા અને તેમના શિષ્ય શ્રી વિજયસેનસૂરિ થયા કે જેમણે એ મંદિરની પ્રતિષ્ઠા કરી. વિજયસેનસૂરિના શિષ્ય શ્રીઉદયપ્રભસૂરિ છે કે જેમના પ્રતિભારૂપ સમુદ્રની સુંદર સૂકિતઓ સ્વરૂપ મુકતાવલિઓ વિશ્વમાં શોભી રહી છે. (૫. ૬–૭૧) છર માં કલેકમાં કવિએ મંગલ ઈછી આ પ્રમાણે સમાપ્તિ કરી છે-જ્યાં સુધી આ અબુંદ પર્વત વિદ્યમાન છે ત્યાં સુધી આ ધર્મસ્થાન અને એના બનાવનાર જગમાં ઉદિત રહે. (૫. ૭૨) ઐલુકા રાજા વડે જેના ચરણ કમલ પૂજાયેલા છે એવા શ્રીસેમેશ્વરદેવે, એ ધર્મસ્થાનની, આ રમણીય પ્રશસ્તિ બનાવી છે. (પ. ૭૩) શ્રી નેમિનાથ તીર્થકર 1 Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જૈનલેખસંગ્રહ. (૧૨) [ગિરનાર પર્વત ~- ~~-~અને તેમની શાસનરક્ષિકા દેવી અંબિકાની કૃપાથી, અબુદાચલ ઉપરની આ પ્રશસ્તિ વસ્તુપાલના વંશને સ્વસ્તિ કરનારી થાઓ. (પ. ૭૪) '' છેવટે ગદ્યમાં જણાવ્યું કે–સૂત્રધાર કેહૃણના પુત્ર ધાંધલના પુત્ર ચડેવરે આ પ્રશસ્તિ શિલા ઉપર ટાંકણ વડે કરી છે. શ્રીવિકમ સંવત્ ૧ર૮૭ ના ફાળુણ વદિ ૩ રવિવારના દિવસે નાગેન્દ્રગચ્છના આચાર્ય શ્રીવિજ્યસેનસૂરિએ પ્રતિષ્ઠા કરી છે. * (૬૫) ઉપરના નં. ૬ ના લેખવાળા દેવાલયના અગ્રભાગમાં આ નં. કંપ વાળે લેખ પણ એક ગેખલામાં તશિલા ઉપર કોતરવામાં આવેલ છે. પ્રે. ચુડર્સ જણાવે છે કે - “આ લેખ ” ૧૧” પહેળો તથા ૧” ૧૦લાંબો છે. દરેક અક્ષરનું કદ રૂ” છે. પંકિત ૧-૨ ના આરંભમાં તથા અંતમાં તેમજ પંકિત ૩-૪ ના અંતમાં અક્ષરો જીર્ણ થઈ ગયા છે. કારણ કે આ શિલાનો શેડે થોડે ભાગ કાપી નાંખવામાં આવ્યો છે, અગર તે ભાંગી ગયું છે. ઉપરના લેખ જેવીજ લિપિ છે. પંકિત ૧ માં આવેલા મને , પંકિત ૧૫-૧૭- ૨૪ માં આવેલા વિક તથા પંક્તિ ર૭ માં આવેલા કરારની ના થી જુદા પડે છે. સર્વ ટેકાણે ૨ ને બદલે વાપરેલ છે, માત્ર પંકિત ૨૭ માં માતામવું અને ઉપય પંકિતમાં આવેલા સર્વદા માં તે પ્રમાણે નથી. છેલ્લી બે પંકિતઓ કાંઈક નવીનતા દર્શાવે છે, અને જરા મોટા છે અને કોઈક બેદરકારીથી કતરેલા છે. ૨ અને સ. માં ઘણા ઠેકાણે ભિન્નતા જોવામાં આવે છે તેમજ વચ્ચે આવેલા ઇ અને એ માં પણ તેમ છે. વળી ઈ તથા ને છ ઠેકાણે પંકિત ઉપર માત્રા કરવામાં આવી છે. જેમકે-વાતિ, મને-gધે, સૂર, તો અને વિયામાને. આ પદ્ધત્તિ પ્રથમની ૩૧ પંકિતઓમાં માત્ર ત્રણ વારંજ જેવામાં આવે છે, જેમકે- (પં. 1) હેન, (પં. ૨૬ ) અને ૪ (પં. ૧૩) આ ઉપરથી ચોક્કસપણે એમ પ્રતિપાદન થાય છે કે છેલ્લી બે પંકિતઓ પાછળથી ઉમેરવામાં આવી છે. ” .. “ આ લેખ સંસ્કૃત ગદ્યમાં છે માત્ર ૩૦ મી પંકિતમાં. એક પદ્ય છે. આ વખતના તેમજ આ દેશના બીજા લેબની માફક આ લેખમાં પણ ભાષા = - Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન લેખસંગ્રહ (૧૪) :: , અંબુ પર્વત ~~ ~~ ~~~~ ~ ~~~~~~~~~~ તેની કક્ષિથી અવરેલા પુત્ર મહેશ્રી લુણસિંહના પુણ્ય અને યશની અભિવૃદ્ધિ માટે, શ્રી અબુદાચલ ઉપર, દેઉલવાડા ગામમાં, સમસ્ત દેવકુલિકાલંકૃત અને વિશાલ હસ્તિશાળવડે શેભિત “શ્રી લુણસિંહવસંહિકા નામનું નેમિનાથ તીર્થકરનું આ મંદિર કરાવ્યું. . - નાગેન્દ્રગચ્છના શ્રી મહેન્દ્રસૂરિની શિષ્યસંતતિમાં, શ્રી શાંતિસૂરિના. શિષ્યશ્રી આણંદસૂરિના શિષ્ય, શ્રી અમરચંદ્રસૂરિના પટ્ટધર શ્રી હરિભદ્રસૂરિના શિષ્ય શ્રી વિજયસેનસૂરિએ, આ મંદિરની પ્રતિષ્ઠા કરી : ' , ' , . : આ ધર્મ સ્થાન (મંદિર)ની વ્યવસ્થા અને રક્ષણ માટે જે જે શ્રાવકે નિયમવામાં આવ્યા છે તેમનાં નામે આ પ્રમાણે મહંશ્રીમëદેવ, મહં. શ્રીવાસ્તુપાલ, મહં. શ્રી તેજપાલ આદિ ત્રણે ભાઈઓની સંતાન પરંપરાએ; તથા મહં. શ્રીલુણસિંહના માતૃપક્ષમાં (મશાળમાં) ચંદ્રાવતી નિવાસી પ્રાગ્વાટજ્ઞાતિના ઠ૦ શ્રી સાવદેવના પુત્ર,ઠ૦ શ્રી શાલિગના પુત્ર, ઠ૦ શ્રી સાગરના પુત્ર છે. શ્રી ગાગાના પુત્ર, ઠ૦ શ્રી ધરણિગ, તેને ભાઈ મહં. શ્રી રાણિગ, મહં. શ્રી લીલા તથા ઠે. .શ્રીધરણિગની ભાર્યા ઠ શ્રી તિહુણદેવીની કુક્ષિથી જન્મેલી મહં. શ્રી અનુપમાદેવીના ભાઈ.ઠ...શ્રી ખીંબસીહ, ઠ૦ શ્રી આંબસહ, અને 6 શ્રી ઉદલ તથા મહે શ્રી લીલાના પુત્ર સહં. શ્રી લુણસિંહ તથા ભાઈ ઢ4 શ્રી જગસીહ અને ઠ૦ રત્નસીહના સમસ્ત કુટુંબે તથા એમની જે સંતાન પરંપરામાં થાય તેમણે, આ ધર્મસ્થાનમાં સ્નાન - - ચંદ્રાવતી પરમારની રાજધાની હતી. તે એક સાંદર્ય પૂર્ણ અને વૈભવિશાંતિની નગરી હતી. તે આજે સર્વથા નષ્ટ થઈ ગઈ છે. માત્ર કેટલાક ઐતિહાસિક પ્રબ ધોલેખે સિવાય તેનું નામ પણ આજે અસ્તિત્વમાં નથી. એના વિષયમાં ૫. ગરીશંકર ઓઝાએ, પિતાના શિરે વો ફતહીત નામક પુસ્તકમાં આ પ્રમાણે જણાવે છે , ચંદ્રાવતી–આબુરોડ સ્ટેશનથી લગભગ ૪ માઇલની દક્ષિણે દૂર દૂર સુધી . -ચંદ્રાવતી નામક પ્રસિદ્ધ અને પ્રાચીન નગરીના ખંડેરો નજરે પડે છે. આ નગરી પહેલાં પરમારની રાજધાની હતી અને બહુજ સૃદિશાલિની હતી. એ વાતની સાક્ષી, આ સ્થાને જે અનેક ભાનમંદિરનાં ચિહે તથા ઠેકાણે ઠેકાણે પડી રહેલા આરસ Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખેા. ન. ૬૫ ] ( ૧૧૫) અવલોકન ' અને પૂજન આદિક સઘળા ( દેવપૂજા સખ`ધી ) કાર્યાં. સદૈવ કરવાં અને નિડવાં. તથા, શ્રી ચંદ્રાવતીના ખીજા પણ સમસ્ત મહાજન અને સકલ જિનમદિર પૂજક આદિ શ્રાવક સમુદાયે પણુ તેમજ કરવુ, A . પછી, ઉવરણી અને કીસરલી ગ્રામના, પ્રાંગ્બાટ, ધટ આદિ જુદી જુદી જાતેાના આગેવાન શ્રાવકાનાં નાંમા આપ્યાં છે. અને જણાવ્યુ પહાણના ઢગલાઓ છે, તે સ્પષ્ટ રીતે આપી રહ્યા છે. મંત્રી તેજપાલની ધર્મપરાયણા અને પતિવ્રતા પત્ની અનુપમાદેવી આજ નગરીના રહેવાસી પેારવાડ મહાજન ગણાના પુત્ર ધરણિગની પુત્રી હતી. કહેવાય છે કે, જ્યારે જ્યારે મુસલમાનની સેનાએ આ રસ્તે થઇને નિકળતી ત્યારે ત્યારે આ વૈભવશાલિની નગરીને લૂંટવામાં આવતી હતી. આવી વિપત્તિના લીધે આખરે આ નગરી સર્વથા ઉજડ થઇ ગઇ અને અહંના રહેવાસિ પ્રાયઃકરીને ગુજરાતમાં જઈ વસ્યા. અહિ આરસપહાણના બનેલાં ઘણાં મંદિ। હતાં જેમાંના કેટલાએકનાં દ્વારા, તેરણા, અને મૂર્તિ આદિ ઉપકરણા ઉખાડી ઉખાડી લેાકાએ દૂર દૂરના ખીન્ન દિશમાં લગાડી દીધાં, અને જે ખાકી રહ્યાં હતાં તે રાજપૂતાના માલવા રેલ્વેના કટ્રાકટરેએ તેાડી હાંખ્યાં. ઇ. સ. ૧૮૨૨ ( વિ. સ’, ૧૮૭૯) માં ‘ રાજસ્થાન ' નામક પ્રસિદ્ધ ઇતિહાસના લેખક કર્નલ ટાઢ સાહેબ અહિ' માર્યા હતા. તેમણે પેાતાના “ ટ્રાવેલ્સ ઈન્ વેસ્ટન ઈન્ડીઆ ’. નામના પુસ્તમાં અહિના ખચેલા કેટલાંક મદિરાદિનાં ચિત્ર આપ્યાં છે, જેમનાથી તેમની કારીગરી અને સુન્દરતા આદિનું અનુમાન થઈ શકે છે. ઈ.. સ. ૧૮૨૪(‘વિ. સ્’. ૧૮૮૧) માં સર ચાર્લ્સ કૅલ્વિલ સાહેબ પેાતાના મિત્ર સાથે અહિં આવ્યા ત્યારે આરસપહાણના બનેલાં ૨૦ મંદિશ અત્ર ઉભાં હતાં જેમની પ્રસા એ સાહેબે કરી છે. વર્તમાનમાં આ જગ્યાએ એક પણ 'દિર સારી સ્થિતિમાં નથી. એક વૃધ્ધ રાંજપૂતે વિ. સ. ૧૯૪૪ માં મ્હને અહિંના મદાની ખાખતમાં · કહ્યું હતું કે રેલ્વે ( રાજપૂતાના માલવા રેલ્વે ) થવાની પહેલાં. તા આ ઠેકાણે અને આરસના બનેલાં મ'શિ વિદ્યમાન હતાં પરંતુ જ્યારે રેલ્વેના કટ્રાકટરોએ અહિંના પત્થરા લઈ જવા માટે ક"ટ્રાકટ લીધે ત્યારે તેમણે તે ઉભાં રહેલાં મંદાને પણ તોડી પાડી, તેમના પત્થર લઈ ગયા. આ વાતની જ્યારે રાજ્યને ખબર પડી ત્યારે તેમને તે પત્થર લઇ જતા ખંધ કરવામાં આવ્યા, તેથી તેમના ભેગા કરેલા પત્થરોના ઢગલાએ હજી સુધી ચંદ્રાવતી અને માવલની વચમાં તેણે ઠેકાણે પડી રહેલા છે. અને કેટલાક પત્થર સાંતપુરની પાસે પડેલા છે. ” આવી રીતે એ પ્રાચીન નગરીના મહત્ત્વને ખેદજનક અંત આવ્યેા. હવે તે તે અનુપમ દિશનાં દર્શન મહાનુભાવ કર્નલ ટાઢ આપેલા `સુંદર ચિત્રા સિષાય કાઇપણુ, રીતે થઇ - રાકતાં નથી. પૃષ્ઠ. ૪૧-૪૨, kr ** Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ~~-~-------- -~~-~~~- ---- --------- --- ~---------------- - પ. પરમાર પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ. (૧૬) [ આબુ પર્વત છે કે તેમણે આ મંદિરની પ્રતિની વર્ષગ્રંથિ (દરેક વર્ષગાંઠ) ઉપર જે આહિક મહેત્સવ કરવામાં આવે તેના પહેલા દિવસેચત્રવાદ ૩ત્રીજે સ્નાત્ર અને પૂજન આદિક ઉત્સવ કરે. આવી જ તે બીજા દિવસે-ત્ર વદિ ના દિવસે, કાસદગ્રામના જુદી જુદી જાતના આગેવાન શ્રાવકોએ, વર્ષગાંઠના આછાહિક મહોત્સવના બીજા દિવસને મહોત્સવ ઉજવે. જમીના દિવસે બાણ વાસી શ્રાવકેએ, આછાહિક મહોત્સઉના ત્રીજા દિવસને ઉત્સવ કરે. - છઠના દિવસે ઘઉંલીગામને શ્રાવકે એ ચોથા દિવસનો ઉત્સવ કર. સાંતમને દિસે મુંડળ મહાતીર્થવાસી તથા લિથું ગામ નિવાસી શકેએ પાંચમા દિવસને મહત્સવ ઉજવ. અમીના દિવસે, હું ઉદ્રા ગામના અને ડવાણ ગામના શ્રાવએ છડા દિવસને મહોત્સવ કરો. નવમીના દિને ભડાહના શ્રાવકોએ સાતમા દિવસને મહોત્સવ . દશમીના દિવસે સાહિલવાડાના રહેવાસી શ્રાવકેએ એ મહોત્સવના આઠમા દિવસને મહત્સવ ઉજવે. સંથા એણુંદ ઉપરના દેલવાડા ગામના નિવાસી સમસ્ત શ્રાવએ નેમિનાથ દેવને પચે કલ્યાણ યથા દિવસે, પ્રતિવર્ષ કરવાં. આ પ્રમાણેની વ્યવસ્થા, શ્રી ચંદ્રાવતીના રાજા શ્રીમસિંહ દેવે, તથા તેમના પુત્ર રાજકુમાર શ્રીકાન્હડદેવ પ્રમુખ કુમાર, અને બીજા સમસ્ત રાજવ, તથા ચંદ્રાવતીના સ્થાનપતિ ભટ્ટારક આદિ વિલાએ (કવિ વર્ગ-પડિત વર્ગ?); તથા ગૂગલી બ્રાહ્મણ અને સમસ્ત મહાજનના સમુદાયે, તથા આબુ ઉપરના શ્રીઅચલેશ્વર અને શ્રીવસિષ્ઠ સ્થાનના, તેમજ નજીક રહેલાં દેઉલવાડા, શ્રીમાતામલ્ક ગ્રામ, આદુંય ચામ, એરીસા ગ્રામ, ઉત્તર છ ગ્રામ, સિડર ગ્રામ, સાલગ્રામ હેઠંઉગ્રામ, આખી ગ્રામ અને શ્રીધાધલેશ્વરદેવના કેટલી Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખો, ન. ૬૫ ) ( ૧૧૭) અવલાકન આદિ આર ગામામાં રહેનારા સ્થાનપતિ, તપોધન, ગંગલી બ્રાહ્મણુ અને રાયિ આદિ સમસ્ત પ્રજાવગે, તથા ભાલિ, ભાડા પ્રમુખ ગામામાં રહેનારા શ્રી પ્રતીહારવશના સ. રાજપુરૂષાએ, પોતપેાતાની ઇચ્છા પ્રમાણે શ્રી નેમિનાથ દેવના મ`ડપમાં બેસી બેસીને મહુ॰ શ્રી તેજપાલની પાસેથી પોતપોતાના આનંદ પૂર્વક, શ્રીભ્રુણસિ’હવસહિકા નામના આ ધર્મસ્થાનનું સકલ રક્ષણ કાર્ય કરવાનું સ્વીકાર્યું. છે તેથી પેાતાનુ એ વચન પ્રામાણિક રીતે પાલવા માટે આ સઘળા જનાએ તથા એમની સતાન પર’પરાએ પણ જ્યાં સુધી આ ધર્મસ્થાન જગમાં વિદ્યમાન રહે ત્યાં સુધી આનું રક્ષણ કરવું. કારણ કે—ઉદારચિત્ત વાળા પુરૂષોનું એજ વૃત્ત હાય છે કે જે કાય સ્વીકાર્યું હાય તેનુ' અંત સુધી નિર્વાણુ કરવુ. આકી કેવલ કપાલ, કમડલ, વલ્કલ, શ્વેત યા રક્ત વસ્ત્ર અને જટાપટલ ધારણ કરવાથી તા શું થાય છે ! તથા મહારાજ શ્રીસેામિસહદેવે આ લુણસિ’હવસહિકામાં વિરાજમાન શ્રીનેમિનાથ તીર્થંકરની પૂજા આદિના ખર્ચ માટે ડવાણી નામનુ ગામ દેવદાન તરીકે આપ્યુ છે. તેથી સેમિસ’હુંદેવની પ્રાર્થના છે, કે તેમના -પરમાર--શમાં જે કેઈ ભવિષ્યમાં શાસક થાય તેમણે · આચદ્રા ’ સુધી આ દાનનુ` પાલન કરવું. " એ પછી એ પદ્યા છે જે કૃષ્ણીય નયચંદ્રસૂરિનાં રચેલાં છે અને તેમાં અર્જુગિરિનું માહાત્મ્ય વર્ણવામાં આવ્યુ છે. અંતમાં, · સં. સરવણુના પુત્ર સં. સિંહૅરાજ, સાધૂ સાજણુ, સ, સહસા, સાઈદેપુત્રી સુનથવ પ્રણામ કરે છે. ’ આ પ્રમાણે ઉલ્લેખ છે. આ લીટીના અક્ષરો, ઉપરના આખા લેખથી જુદા પડે છે તેથી જણાય છે કે કાઇએ પાછળથી ઉમેર્યું છે. મ્હોટા તીર્થ સ્થળામાં યાત્રિએ આવી રીતે પાતાનુ નામ કતરાવવામાં પુણ્ય સમજતા હતા અને તેના માટે ખાસ દ્રવ્ય આપી આવાં નામેા કાંતરાવતા હતા. કેશરીઆજી વિગેરે ઘણા ઠેકાણે આવા હજારો નામેા યંત્ર તત્ર કોતરેલાં છે. Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ. (૧૮) [ ગિરનાર પર્વત ~ ~- ~~-~~~-~~-~~~-~~- ~~~-~- આ લેખમાં જણાવેલા ગામેમાંના કેટલાંક ગામનાં નામે ખુલાસો આથતાં ડે. ચુડર્સ જણાવે છે કે – - “ આ લેખમાં જે જે સ્થાને વર્ણવ્યાં છે તેમાનાં નીચે લખેલા પ મળી શક્યો છે. અબુંદ ઉપરનું દેલવાડા તે હિંદુસ્તાનના નકશામાંનું ( Indian Atlas ) દીલવારો છે જે અક્ષાંસ ૨૪ ૩૬ ઉત્તર, તથા ખિસે છર૩ પૂર્વ ઉપર આવેલું છે. ઉમરણિકી ગામ તે નકશાનું ઉમણ છે જે દીલવારથી દક્ષિણ પૂર્વમાં છ માઈલ દૂર આવેલું છે. ઘઉલી ' ગામ તે ધરી છે જે દીલવારાથી પશ્ચિમ-દક્ષિણ-પશ્ચિમમાં ૮ માઈલ દૂર છે, મુંડલ મહાતીર્થ તે નકશાનું સુરથલા હોઈ શકે જે દીલવારોથી ૮ માઈલ દૂર દક્ષિણ-પૂર્વમાં છે. ગડાટક નામ નકશાનું ગદર છે જે દીલવારાથી દક્ષિણ-પશ્ચિમમાં ૧૧ માઈલ દૂર છે; કદાચ ગડાર ( ગડદ ) ને બદલે ર વપરાયું છે. સાદિકવાડા તે સેલવર છે જે દીલવારથી પશ્ચિમ-ઉત્તર પશ્ચિમમાં ૮ માઈલ દૂર છે. જે ગામો ખાસ કરીને અબુંદ પર્વત પાસે આવેલાં છે. એમ જે કહેવામાં આવ્યું છે તેમાંનું આબુથ તે નકશામાંનું આવ્યું છે જે દીલવારથી દક્ષિણ-પશ્ચિમમાં ૧ માઈલ દૂર છે. ઉતર તે ઉતરજ છે જે દીલવારાથી ઉત્તર-પૂર્વમાં ૫ માઇલ દૂર છે. સિર તે સર છે જે દીલવારથી દક્ષિણ-પશ્ચિમમાં ૮ માઈલ દૂર છે. હેÉછે તે હેઠંજી છે જે દીલવારથી દક્ષિણે બે માઇલ દૂર છે. કાટડી તે નકશાનું દીલવારાથી પૂર્વમાં સાત માઈલ ઉપર આવેલું કટ હશે. સાલ ઘણુંખરું સાલગાંમ હશે જે દીલવારથી દક્ષિણ-પૂર્વ-દક્ષિણમાં એક માછલ છે. નકશામાં નામ આપ્યું છે. તે ખોટું ધારી એમ કહી શકાય કે, દવારાથી ઉત્તર-પશ્ચિમમાં આવેલું ત્રણ માઈલ દૂર જે ઓડીઆ ગામ છે તે રાસા હશે.” - - - - આ નેમિનાથના મુખ્ય મંદિરની આજુબાજુ બીજી ન્હાના ન્હાની પર દેવકુલિકાઓ છે તે દરેક ઉપર જુદા જુદા લેખે છે. આ દેવકુલિકાઓ ઉપર હાલમાં નવા અનુક્રમનાં નંબરે લગાડેલાં છે. તેમાં ૩૯ માં નબરની દેવકુલિકા ઉપર નં દ ને લેખ આવેલો છે. લેબમાં કુલ ૪પ-પતિઓ છે. અરે હેટા અને કેટલીક જગ્યાએ ઘસાઈ ગએલા છે, પરંતુ સારી પેઠે વાંચી શકાય તેવા છે. લેબમાં ભાષા કે સંસ્કૃત Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખ. નં. ૬૫] (૧૧૦). " " અવલોકન, નક nnnnnnnnnnnnnn વાપરવામાં આવી છે પરંતુ તે ઘણી જ વ્યાકરણ વિરૂદ્ધ છે તથા પ્રાકૃત પ્રગોથી ભરેલી છે. આ લેખમાં, વસ્તુપાલ અને તેજપાલે અનેક સ્થળે જે મંદિર અને મૂર્તિ આદિ કીર્તને કરાવ્યાં હતાં તેમાંના કેટલાકની નોંધ આપેલી છે. લેખને સાર આ પ્રમાણે છે – . . . સ્વસ્તિ. સં. ૧૨૯ ના વૈશાખ સુદી ૩. ' શત્રુંજય મહાતીર્થ ઉપર મહામાત્ય તેજપાલે નંદીસર (નંદીશ્વર) ના પશ્ચિમ મંડપ આગળ એક શ્રી આદિનાથભગવાનનું બિંબ, તથા વિજાદંડ અને કલસ સહિત દેવકુલિકા બનાવી. તથા આજ (આબુ) તીર્થમાં મહં. શ્રીવતુપાલે શ્રીસત્યપુરીય શ્રીમહાવીરબિબ અને ખત્તક બનાવ્યાં. તથા વળી અહિયાજ પાષાણમય બિંબ, બીજી દેવકુલિકામાં બે ખત્તક અને રાષભઆદિ તીર્થકરોની વીસી બનાવી. તથા ગૂઢમંડપમાં પૂર્વ બાજુના દ્વાર આગળ ખત્તક, મૂતિયુગ્મ અને તે ઉપર () શ્રી આદિનાથભગવાનનું બિબ બનાવ્યું. ઉજયંત ( ગિરનાર) ઉપર શ્રીનેમિનાથના પાદુકામંડ૫માં શ્રી નેમિનાથનું બિંબ અને ખત્તક બનાવ્યું. આજ તીર્થ ઉપર મહં. શ્રીવાસ્તુપાલના કરાર વેલા આદિનાથની આગળ મંડપમાં શ્રી નેમિનાથનું બિંબ અને ખત્તક બનાવ્યું. શ્રીઅબુદગિરિમાં શ્રીનેમિનાથના મંદિરની જગતીમાં બે દેવ કુલિકા અને ૬ બિંબ બનાવ્યાં. જવાલીપુર માં શ્રી પાર્શ્વનાથના મંદિરમાં આદિનાથનું બિંબ અને દેવકુલિકા કરાવી. - શ્રીતારણગઢ (તારંગા) ઉપર શ્રી અજિતનાથ દેવચૈત્યના ગૃઢ મંડપમાં શ્રી આદિનાથબિબ અને ખત્તક કરાવ્યાં. એક ': + જાવાલીપુર તે મારવાડમાં જોધપુર રાજ્યમાં આવેલું જાલોર શહેર છે. • તારંગામાં, મંદિરના પ્રવેશદ્વારની બંને બાજુએ બે મોટા ગોખલાઓ જે બનેલા છે, અને જેમાં હાલમાં યક્ષ-યક્ષિણિઓની મૂતિઓ સ્થાપન કરેલી છે, તેને માટે આ ઉલ્લેખ છે. આ બંને ગોખલાઓ–અત્તક વસ્તુપાલે પિતાના આત્માયમાટે બનાવ્યાં છે, એમાં તે વખતે આદિનાથ Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન નિલેખસંગ્ર, (ર) [કિરનાર પર્વત --------------------------------------- --- -------------- ~-- - શ્રીહરિશુર (પાટાં થવાથી (વાવ) ની નજીકમાં અા કાિિ તીર્થ કરતા સંદિરના દ્વાર તો તેમનું નવીન બિંબ પર કર્યું. વીર કે દેવકુત્રિકા તથા શ્રીનજિનાથ ને કરારાથનાં ત્રિક બનાવ્યા. શ્રીકાદરા કરી (ગાદ?) એ. ખક તથા આદિનાથ અને યુનિસુવ્યવચિની પ્રતિમા કરાવી. પલ્લી આ જ કીકુમારવિયરના જીટરના અમે શ્રી રાજના માર્ગ બનાવતું બિંબ અને ખાક જવાનની ન કરવાં અાવી હતી. પાછળથી કે જે શા છે. કરી અને તું ઉધન થયું તે જણી શકાયું નથી. નં. બાદમાં તે એક ઉધર જહુ મા કા અને જિલ્લાની ર્તિ સ્થાપિત છે. અા રિ ગવાર ઉતા અપાવવા બનેલા છે. પરંતુ તે દુર દુર સુટેડ અને 2 ચાવી દીધાં છે તેથી જતી રીગરી અને સુંદરતા બિકુલ જરી નથી. એ વાદીના નીચે જ ઉધર વાલના રાજ કરે છે. પરંતુ તેમની ઉપર પહુ વિરોધી છે. તેથી તે લે કાર, જાન થી, થીંક શરીર દ્વારા કરતાં જ આવે જ છે. તે માં એક પ્રકાર તે વાદ છે, એ જળ “તારંગાના કે ” માં આવામાં આવે છે. જ, ઉતર ગુજરાં અરે એક કા છે, અને તે કરી રાજ્યના કરી. પ્રકમાંના એ દ્રારા તાલુકણું ત છે. કે ટાઇલ્ટ તે કાલ નામનું ગામ છે. જે ઉકત વાજારથી ઉ વ ઉપર રહેલું છે. જે તે પૂર્વકાલ દ દુશે. એની બ્રાફર પડે કારકકદદાળા પાના ૮થા ઉપરથી જાદ છે. એના ઉપર થી ના જોવામાં આવે છે. આ લેખમાં દર કુમારવિહાર કરવાના વિમાન તથા તેમજ તે કાં સ્ત્રાવળ ઝાદ ૮ર. તું કર૮િ જ નથી, હલકાં ગામમાં ફકત એક જિદર છે અને તે અર્વાચીન છે. વર્ષ પહેલાં એ કામમાં, Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ (૧૨૧) ', આબુ પર્વત 11 અલ્લાદનપુર (પાલનપુર) માં આવેલા પાહણુવિહાર નામના મંદિરમાં ચંદ્રપ્રભતીર્થકરના મંડપમાં બે ખત્તકે કરાવ્યાં. ' આ જ મંદિરની જગતી (ભમતી=પ્રદક્ષિણામાર્ગ ) માં નેમીનાથની આંગળવાળા મંડપમાં મહાવીર જિનની પ્રતિમા કરાવી. આ બધુ (એ ભાઈઓએ) કરાવ્યું છે. ' નાગપુરીય અને વરહડીયા વંશના સા. નેમડના પુત્ર સા. રાહડ અને સા. જયદેવ, તેમને ભાઈ સા. સહદેવ, તેને પુત્ર સંઘપતિ સા. બેટા તથા તેને ભાઈસલ સા. જયદેવના પુત્રો સા. વીરદેવ, દેવકુમાર અને હાલય, સા. રાહડના પુ–સા. જિણચંદ, ધણેશ્વર અને અભયકુમાર, તેમના લઘુ ભાઈ સા. લાહડે પિતાના કુટુંબ સાથે આ કરાવ્યું (શું કરાવ્યું છે, તે લેખમાં જણાવ્યું નથી, પરંતુ એમ જણાય છે કે જે દેવકુલિકા ઉપર આ લેખ કેતરવામાં આવ્યે છે, તે દેવકુલિકા એણે કરાવી હશે.) નાગેન્દ્ર } ગચ્છના આચાર્ય વિજયસેનસૂરીએ પ્રતિષ્ઠા કરી. ૩૩ મી પક્તિથી તે ૪૫ મી પંક્તિ સુધીની ૧૩ પંક્તિઓ પાછળથી ઉમેરવામાં આવી છે એમ વર્ણન અને કેતર કામ અને ઉપરથી જણાય છે. એમાં જણાવ્યું છે કે – - સા. રાહડના પુત્ર જિણચંદની ભાર્યા ચાહિણીની કુક્ષીમાં અવતરેલા સંઘપતિ સા. દેવચંદે પોતાના માતાપિતાના શ્રેયાર્થે જાવા1 લિપુરવાળા સુવર્ણગિરિ પર્વત ઉપર આવેલા પાર્શ્વનાથ-મંદીરની - એક કે ણેથી જમીનમાં દટાએલી કેટલીક પ્રતિમાઓ મળી આવી હતી જે તદ્દન અખંડિત અને ઘણું જ સંભાળપૂર્વક સચવાએલી જણાતી હતી. એ બધી પ્રતિમાઓ હાલમાં ત્યાંના નવીન મંદિરમાંજ પધરાવેલી છે. એ મૂર્તિઓમાંની કેટલીક ઉપર લેખે પણ કોતરેલા છે જે શ્રી બુદ્ધિસાગરસૂરિ તરફથી હાલમાં જ બહાર પડેલા “ધાતુ પ્રતિમા જેવા સંઘ ” ના ભાગ ૧, ' " ના પૃષ્ઠ ૭૮-૭૯ માં આપેલા છે. વિજયદેવસૂરી ઘણીક વખતે એ ગામમાં આવેલા અને રહેલા છે એમ વિનયવ મહાગ્ય ઉપરથી જણાય છે. પૂણિમા–પલ ( પુનમીયાગ૭ ) ની એક શાખાવાળાઓનું એ મુખ્ય સ્થાન હતું, એમ પણ કેટલાક રાસોની પ્રશસ્તિઓથી સમજાય છે. • Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખે. ને, કપ ] ( ૧૨) અવલોકન જગતીમાં–અષ્ટાપદનામના ચિત્યમાં બે ખત્તક કરાવ્યા લાટાપદ્ધિમાં કુમારવિહારની જગતીમાં અજિતનાથનું બિંબ તથા દંડ અને કળસ સહિત દેવકુલિકા કરાવી; આ જ મંદિરમાં અજિતનાથ અને શાંતિનાથનું એમ પ્રતિમાયુગલ કરાવ્યું. અણહિલ્લપુર (પાટણ) ની સમીપમાં આવેલા ચારેપક * ચારૂપ, એ પાટણથી ત્રણ ગાઉ ઉપર આવેલું નાનું સરખું ગામ છે. હાલમાં ત્યાં એક સાધારણ પ્રકારનું મંદિર છે અને તેમાં એક પાર્શ્વનાથની શ્યામવર્ણ મૂર્ત (કે જે સામળાજીના નામે ઓળખાય છે) અને એક બીજી શ્વેતવર્ણની અન્ય પ્રતિમા પ્રતિષ્ઠિત છે. એતિહાસિક ઉલ્લેખો તરફ નજર કરતાં ચારૂપ એ બહુ જૂનું અને પ્રસિદ્ધ તીર્થ સ્થાન જણાય છે. પૂર્વે ત્યાં અનેક મંદિરે હેવાં જોઈએ. પ્રમારિત્રમાં એક સ્થળે, એ સ્થાનના વિષયમાં આ પ્રમાણે ઉલ્લેખ કરેલે દષ્ટિગોચર થાય છે– श्रीकान्तीनगरीसत्कवनेशधावकेण यत् । वारिधेरन्तरायानपात्रेण व्रजता सता ॥ तदधिष्टायकसुरस्तम्भिते वाहने ततः । अर्चितव्यन्तरस्योपदेशेन व्यवहारिणा ॥ तस्या भुवः समाकृष्टा प्रतिमानां त्रयोशितुः । तेपामेका च चाल्पग्रामे तीर्थ प्रतिष्टितम् ॥ अन्या श्रीपत्तने चिञ्चातरोद्ले निवेशिता । अरिष्टनेमिप्रतिमा प्रासादन्तः प्रतिष्टिता ॥ तृतीया स्तंभनग्रामे सेढिकातटिनीतटे । तरुजालान्तरे भूमिमध्ये विनिहितास्ति च ॥ (–મયેવમૂરિઝવ, ૧૨૮–૪૨) આ પ્લેનો ભાવાર્થ એ છે કે-કાંતીનામા નગરીનો રહેવાસી કે ધનેશ નામનો શ્રાવક સમુદ્રમાં મુસાફરી કરતો હતો ત્યારે એક જગ્યાએ તેને વાહણે દેવતાએ તંભિત કરી દીધાં. શ્રાવકે સમુદાધિષિત દેવતાની પૂજા કરી ત્યારે તેણે કહ્યું કે આ સ્થળે ત્રણ જિનપ્રતિમાઓ રહેલી છે તે કટાવીને તું લઈજા. ધને તે પ્રતિમાઓ કઢાવી ને સાથે લીધી. તેમાંની એક તેણે ચારૂપમાં, બીજી પાટણમાં આમલીના ઝાડ નીચે વાળા અરિષ્ટનેમિના મંદિરમાં અને ત્રીજી સેઢી નદીના કાંઠે આવેલા સ્તંભનક ગ્રામમાં એમ ત્રણ સ્થળે પધરાવી. (સ્તંભનક માટે આગળ Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ, (૧૩) - આ પર્વત * * * * * * * * * * (હાલનું ચારૂપ ) નામના સ્થાનમાં આદિનાથનું બિબ, એક મંદિર અને ૬ ચઉકિયા (વેદીએ?) સહિત ગૂઢમંડપ બનાવ્યું. પૃટ ૭૧ ઉપર ખુલાસો કરવામાં આવ્યો છે, ત્યાં જુઓ.) આ ઉપરથી એમ સમજાય છે કે કવિ રિવ્રાર ના સમયમાં એ સ્થાન બહુ મહત્વનું અને પ્રાચીન ગણાતું હતું. એ જ ચરિત્રમાં વરસૂરીને પ્રબંધમાં લખવામાં આવ્યું છે કે-વીરરિ પાટણ આવ્યા ત્યારે પ્રથમ તેઓ ચારૂપ આવી રહ્યા હતા અને ત્યાં તેમને સિદ્ધરાજ જયસિંહ તથા પાટણના સાથે ખૂબ સત્કાર કર્યો હતે. ૧૪ મા સંકામાં થઈ ગયેલ, માંડવગતના પ્રસિદ્ધ ધનાઢ્ય પેથડશાહે ચારૂપમાં એક શાંતિનાથનું મંદિર બનાવ્યું હતું, એમ ગુdજર અને મુનિસુંદરસુરીની બનાવેલી સુવિ માં સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ છે. કાતળી માં કેટલાક પ્રસિદ્ધ પ્રસિદ્ધ તીર્થસ્થાનાં નામે ગણાવ્યાં છે તેમાં પણ ચારૂપ નું નામ જોવામાં આવે છે – જનાવવા- વાજા–ચિત્ર-પાવાદ-પુર–તમા–રાજપુરતુમુहाराद्यनेकतीर्थानि जगतीतले वर्तमानानि । " આ સિવાય બીજું પણ અનેક તર્થમાળા આદિ પ્રકરણમાં તથા સ્વતંત્ર સ્તોત્ર-સ્તવનોમાં ચારૂપને એક પવિત્ર તીર્થ તરીકે કથવામાં આવ્યું છે. એ બધા ઉપરથી એમ સ્પષ્ટ જણાય છે કે જુના સમયમાં એ સ્થાન બહુ પ્રસિદ્ધ હતું અને ત્યાં અનેક મંદિરો હતાં. વર્તમાનમાં એ ઠેકાણે પ્રાચીનતાદક કોઈ વિશેષ પ્રમાણે દેખાતાં નથી. પરંતુ જે ખોદકામ કરવામાં અને છે તો કેટલીક મૂર્તિઓ વિગેરે મળી આવવાને ખાસ સંભવ રહે છે. મહેં સ્વારી મુલખાત દરમ્યાન એ સ્થાને એક પરિકરનો ખંડિત ભાગ જે હતો જેના ઉપર આ પ્રમાણે લેખ કતરેલ હતો –– (૧) ..... ..કિ ૧૩ ના શકુનરિવંતા છે. રાજન मुत श्रे. सोभा तथा थे. जसरा मुत (૨) ........ચેવા ચાત્રામે માથે છત્તાધનાથવારે વારિત (૩) તિતિ શ્રી રમિ ! * આ લેખમાં જણાવેલા દેવચંદ્રસૂરી સાથે સંબંધ ધરાવનાર સંવત૧૩૦૧ નો એક લેખ પાટણમાં છે. તથા ખાસ એ આચાર્યની એક મૂર્તિ પણ પાટણના પંચાસરા પાર્શ્વનાથ મંદિરમાં વિરાજિત છે, Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ અવલોકન ઉપરના લેખો. નં. પj (૨૪) આ લેખ તથા ન. ૧૦૬, ૧૦૭, ૧૧, ૧૨૨, ૧૨૩, ૧૨૬, અને ૧૨૭ વાળા લે છે એક જ કુટુંબના છે. નં. ૧૦૬–૭ વાળી લેખેમાં જણાવ્યું છે કે-પૂર્વ નાગપુરમાં (મારવાંડમાં-જોધપુર રાજ્યના તાબે આવેલું હાલનું નાગોર શહેર) વરદેવ નામે શ્રેણી હતું જેનાથી “વરડીયા આવું નામ એ વંશનું પડ્યું. તે વરદેવને બે પુત્ર હતા એક આસદેવ અને બીજો લકમીધર. આસદેવને સા. નેમડ, આભટ, માણિક અને સલખણ તથા લક્ષ્મીધરને થિરદેવ, ગુણધીર, જગધર અને ભુવન નામે પુત્રો થયા. તેમાં ફક્ત એકલા નેસડના જ વંશજેનું આ બધા લેખોમાં વર્ણન છે. ડો. પીટર્સનના ૩ જ રીપોર્ટમાં (પૃષ્ટ ૬૦ અને ૭૩) એ વંશ સંબંધી બે પ્રશસ્તિઓ આપેલી છે. જેમાં એકમાં નેસડના વંશનું વિસ્તૃત વર્ણન આપ્યું છે. તેમડ જતિએ પલ્લીવાલ વૈશ્ય હતે. તે કેઈ કારણથી પિતાના મૂળ વતન નાગપુરને છોડી પલ્લણપુરમાં આવીને રહ્યો હોય એમ બીજી પ્રશસ્તિના ઉલ્લેખ ઉપરથી જણાય છે. એના સંતાનો તપાગચ્છને બિરૂદ પ્રાપ્ત કરનાર જગચંદ્રસૂરિના શિષ્ય દેવેન્દ્રસૂરિ, વિચંદ્રસૂરિ અને દેવભદ્રગ–એ ત્રિપુટીના અનુરાગી હતા. એમના ઉપદેશથી નેમડના સંતાનમાંથી દરેકે જુદા જુદા અનેક ધર્મકાર્યો કર્યા હતાં. એ પ્રશસ્તિ તથા પ્રસ્તુત લેઓમાંથી તેમની વંશાવલી આ પ્રમાણે બને છે – Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ नेमड રા હડ ' જયદેવ સહદેવ (૧ લી–૨ નાઇકિ.) (જાહણ દેવી) (સૌભાગ્યદેવી.) જિનચંદ (ચાહિણી.) વીરદેવ દેવકુમાર હાસુ, ગેસલ ! (વિજયસિરી) (દેવસિરી) (હરસિણું.) (કીલવી.) ( ગુણદેવી.) પાહિણું દેવચંદ નામંધર મહીધર કન્યા) જેહડ હેમચંદ્ર. કુમારપાલ. પાસદેવ. હરિચંદ્ર, દેમતી પ્રાચીન જૈનલેખસંગ્રહ, પેટા - - - - (૧૫) વિરધવલ ભીમદેવ ! ધનેશ્વર, લાહડ (ધનશ્રી.) (લમગ્રી.) અરસિંહાદિ. * નં. ૧૨૧ ના લેખમાં “વડી” નામ આપ્યું છે. નં. ૧૦૭ માં “વરી ” છે. vvvvvvvvvvvv [ આબુ પર્વત Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખે. નં. ૭-૭ (૧૬) * અવલોકન, પ્રશસ્તિમાં એમ પણ જણાવ્યું છે કે--જિનચંદ્રના પુત્રોમાંથી વિરધવલ અને ભીમદેવે દેવેન્દ્રસુરિની પાસે દીક્ષા લીધી હતી. દેવચં છે. તીર્થયાત્રા માટે સંઘ કાઢી સંઘપતિ પદ પ્રાપ્ત કર્યું હતું. લાહડે પણ જિનપ્રતિમા ભરાવવામાં અને પુસ્તકે લખાવવામાં પુષ્કળ ધન ખર્મુહતું. પેઢા અને ગેસલ બન્ને ભાઈઓએ શત્રુંજય અને ગિરનાર આદિ તીર્થની યાત્રા માટે મહેટા સંઘો કાઢ્યા હતા. આવી રીતે એ કુટુંબ અનેક ધર્મ કરી સ્વદ્રવ્યનું ફળ ભોગવ્યું હતું. મહામાત્ય તેજપાળના આ મંદિરમાં આ કુટુંબે આવી રીતે દેવકુલિકા અને જિનમૂતિઓ કરાવી છે તેનાથી એમ સમજાય છે કે એ બંને શ્રીમંત કુટુંબમાં પરસ્પર કેઈટબિક–સંબંધ કે સઘન સ્નેહસંબંધ હો જોઈએ. કારણ કે તેજપાળનો આ આદર્શ મંદિર બનાવવામાં પિતાના સંબધિઓ કે નેહિઓનું કમરણ શાસ્વતરૂપે રાખવાનેજ મુખ્ય - દેશ હતે. ( ૬૭-૬૮ ) ન. ૩૯ અને ૪૦ વાળી દેવકુલિકા ઉપર આ બંને લેખ ફમથી કતરેલા છે. પહેલામાં લખ્યું છે કે-તેજપાલે પિતાના મ્હોટા ભાઈ વસ્તુપાલની સબુકા નામની સ્ત્રીના પુયાથે, સુપાર્શ્વનાથની પ્રતિમા વડે અલંકૃત થએલી આ દેવકુલિકા કરાવી છે, અને બીજામાં, એજ મડામાત્યની લલિતાદેવી નામની પત્નીના શ્રેય માટે આ દેવકુલિકા કરાવી છે. ( ૬૯-ર) નં. ૪૧ થી ૪૪ સુધીની દેવકુલિકાઓ ઉપર ૬૯ થી ૭૨ નંબર વાળા લેખે કરેલા છે. મહામાત્ય વસ્તુપાલના પુત્ર જયતસિંહ અને તેની ત્રણ સ્ત્રીઓ જે જયતલદેવી, યુવદેવી અને ક્ષાદેવી નામે હતી તેમના પુણ્ય માટે આ ૪ દેવકુલિકાએ ફમથી બનાવી છે. ' (૭૩-૭૪ ) કમથી ૪૫ અને ૧ નબર દેવકુલિકા ઉપર કેરેલા. મહે. Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીનજૅનલેખસ’ગ્રહ, ( ૧૨૭). [ આખુ પર્વત " શ્રીમાલદેવ ( જે વસ્તુપાલના મ્હાટે ભાઈ હતા ) ની અને પુત્રીઓ જે સહુજલ અને સદમલ નામે હતી તેમના પુણ્યાર્થે આ અને દેવકુલિકાએ કરાવી છે, wwwwww re ( ૭૫ ) ૨ જાનખરની દેવકુલિકા માલદેવના પુત્ર મહ'॰ શ્રીપુનસીહની ભાર્યાં આલ્હણદેવીના ક્લ્યાણ માટે. ભાર્યાં firs ( છું?-૭૭ ) અનુક્રમે ૩-૪ નખરની દેવકુલિકા ઉપર, મહુ· શ્રી માલદેવની અને લીલના શ્રેયાર્થે આ ખને દેવકુલિકાએ કરાવી છે. પા ( ૭૮ ) ૫ નંબરની દેવકુલિકા. મહુ′૦ શ્રી માલદેવના પુત્ર મહુ′૦ શ્રી પુનસીહના પુત્ર પેથડના પુણ્યાર્થે. ( ૭૯ ) ૬ નખરની દેવકુલિકા. મહુ'॰ શ્રી માલદેવના પુત્ર મહુ' શ્રી પુનસીહના કલ્યાણ માટે, ( ૮૦ ) ૭ ન’બરની દેવકુલિકા. મહુડ॰ શ્રી માલદેવના ધ્યેય સારૂ, ( ૮ ) ૮ નખરની દેવકુલિકા મહુ′૦ શ્રી પુ’નસીહની પુત્રી ખાઈ વલાલદેવીના કલ્યાણ નિમિત્તે, ( ૮૨ ) ૯ નખરની દેવકુલિકા. ગુદચ મહાસ્થાન (મારવ:ડમાં પાલી પાસે ગુંદાચ’ કરીને ગામ છેતે) ના નિવાસી ધટવ'શીય છે. માટિના પુત્ર છે. ભાભના પુત્ર શ્રે ભાઈલે, પોતાના સઘળા કુટુંબસાથે આ દેવકુલિકા કરાવી. પેાતાના ગુરૂ Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખે નં. ૮૪ ] ( ૧૨૮) અવલોકન, શ્રીપદ્યદેવસૂરિ અને સૂત્રધાર ૭ શોભનદેવની સમક્ષ, નેમિનાથદેવની નેચા (પૂજા) માટે ૧૬ દ્રશ્ન (તે વખતે ચાલતા એક પ્રકારનાં શિક્કાઓ) દેવના ભંડારમાં મુક્યા છે. તેમને પ્રતિમાસ૮ વિપકા (ટકા) વ્યાજ આવશે તેમાંથી અર્ધાથી તે મૂલબિંબની અને અર્ધાથી આ દેવકુલિકામાં, પૂજારીઓએ હમેશાં પૂજા કરવી. (૮૩). ૧૦ નબરની દેવ કુલિકા ઉપર. સંવત્ ૧૨૯, વિશાખ સુદિ ૧૫, શનિવાર, લેખને સારાંશ એ છે કે–મહં. શ્રી તેજપાલે બનાવેલા આ લુણસિંહ વસહિકા નામના શ્રી નેમિનાથદેવના મંદિરની જગતીમાં, ચરાવતી નિવાસી પ્રાગ્વાટ જ્ઞાતીય ઠકુર સહદેવપુત્ર ઠ૦ સિવદેવપુત્ર ઠ૦ સેમસિંહ ચુત ઠ૦ સાંવતસીહ, સુહુડ આદિ કુટુંબે (આઠેકાણે ઘણાં જણનાં નામે છે) પિતાના માતા-પિતાનું શ્રેય માટે પાર્શ્વનાથ તીર્થંકરનું બિંબ કરાવ્યું. નાગેન્દ્રગચ્છના આચાર્ય શ્રીવિજ્યસેનસૂરિએ તેની પ્રતિષ્ઠા કરી. ( ૮૪) ૧૪ નબરની દેવકુલિકા ઉપર સંવત્ ૧૨ટ્સ વૈશાખ સુદી ૧૫, શનિવાર,લેખને ઘણે ખરે ભાગ, ઉપરના લેખને મળતો જ છે. ચંદ્રાવતી નિવાસી પ્રાગ્વાટ જ્ઞાતીય છે. વીરચંદ્ર-ભાય શિયાદેવીના પુત્ર છે. સાઢદેવ, શ્રેટ છાહુડ-ઈત્યા હું શોભનદેવ, આ મંદિર બનાવનાર મુખ્ય સુત્રધાર (ઈજીનીયર) હતા. તેના જ બુદ્ધિકોશલ અને શિલ્પચાતુર્યના લીધે આ મંદિર આવા પ્રકારની અનુપમ રચનાથી અલંકૃત થયું છે. જિનહર્ષ ગણિના વસ્તુપાવત માં આનું કેટલુંક વર્ણન કરેલું છે. જિનપ્રભસૂરિએ પણ પોતાના વિવિધતીર્થ શહર - નામના પુસ્તકમાં એક શ્લેક વડે આ પ્રમાણે એના શિલ્પજ્ઞાનની પ્રશંસા अहो ! शोभनदेवस्य सूत्रधारशिरोमणेः । तचैत्यरचनाशिल्पानाम लेभे यथार्थताम् ॥ * ૧૧, ૧૨, ૧૩ નંબરની દેવકુલિકાઓ ઉપર લેખ નથી. Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીનજૈનલેખસ ગ્રહ ( ૧૨૯ ) ' દીએ ( અહિ` ઘણાં નામે આપ્યાં છે ) શાંતિનાથદેવનુ બિમ્બ કરાવ્યું : તેની પ્રતિષ્ઠા નવાંગવૃત્તિકારક શ્રીઅભયદેવસૂરિના સંતાનીય શ્રી ધર્મ ઘાષસૂરિએ કરી. ^^^^^^^^ આ ધર્મસૂરિ મધુકરા નામની ખરતર–ગચ્છની શાખાના હતા, એમ સમયસુન્દરાપાધ્યાયે સામાનારી રાતમાં આ જ લેખના ઉતારો આપી જણાવે છે. (- અત્ર મદુરાવતા∞ શ્રીધર્મધોષસૂયો જ્ઞેયાઃ । ' ) વિશેષમાં વળી એમ પણ જણાવે છે કે દીવ (દર )ની પાસે આવેલા ઉના નગરમાં ભેયરમાં રહેલી એક પ્રતિમા ઉપર પણ એ આચાર્યના નામના લેખ કાતરેલા છે. યથા ܐܙ [ આખુ પર્વત Shopp ' एवमेव श्रीद्वीपासन्नश्रीऊनानगरे भूमिगृहान्तर्वतिप्रतिमा प्रशस्तावपि लिखितमस्ति । यथा—— नवाङ्गवृत्तिकारश्रीअभयदेवसू रिसन्तानीयै: श्री - - ધર્મદોષસૂરિમિ: પ્રતિષ્ઠિતમ્ | * ક્ષમાકલ્યાણક ગણિની અનાવેલી પતરાઇવદ્યાવલી પ્રમાણે મધુકર ખરતરશાખાની ઉત્પત્તિ સવત ૧૧૬૭ ની આસપાસ જિનવgભસૂરિના સમયમાં થએલી છે. યથા~~ ( ૮૫ ). www^^^^ ૧૫ નખરની દેવકુલિકા ઉપર tr સદ્ ( બિનવછમસૂરિ) વારઃ ૪ મધુરવરતરશાલા નિયંતા । अयं प्रथमो गच्छभेदः * । સંવત્ ૧૨૩, ચૈત્રવદી ૮, શુક્રવાર. ઘણાખરા ભાગ ઉપર પ્રમાણે જ લખેલે છે. ચંદ્રાવતી નિવાસી પ્રાગ્ગાટજ્ઞાતીય મહ’૦ કઉડીના પુત્ર શ્રે॰ સાજણે પેાતાના પિતૃવ્યભાઈ વરદેવ આદી ( કેટલાંક * બધી મળીને ખરતરગચ્છની ૯ શાખાએ · થયેલી છે. એમ એ જ પટ્ટાવલી ઉપરથી જણાય છે. તેમાં સાથી પ્રથમ એ શાખા થઈ છે, થી આને પ્રથમ ગુચ્છભેદ જણાવ્યા છે. ૧૭ Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખા. નં. ૮૬-૯૧ ] ( ૧૩૦ ) ^^^^^ અલાકત. ....... નામે છે.) ની સાથે ઋષભદેવની પ્રતિમાવડે અલંકૃત થયેલી આ દેવકુલિકા કરાવી. પ્રતિષ્ઠા કરનાર વિજયસેનસૂરિ ' લેખના પાછલા ભાગમાં વડગામ અને માંઢગામ વસનારાં કેટલાક સ્ત્રી પુરૂષોનાં નામે આપીને અંતે વડગચ્છીય શ્રીચક્રેશ્વરસૂરિના અનુયાયી શ્રાવક સાજણે કરાવી ( શું? તે જણાવી નથી ) એમ લખ્યુ છે. " ( ૮૬ ) ૧૬ નખરની દેવકુલિકા ઉપર. સ. ૧૨૮૭ ચૈત્રવદી ૩. મહામાત્ય શ્રીતેજપાલે કરાવેલા નેમિનાથના ચૈત્યમાં ધવલક ( હાલનુ ધેાલકા ) વાસ્તવ્ય શ્રીમાલજ્ઞાતીના ઠં, વીરચંદ્રના પુત્ર ૪. રતનસીંહના પુત્ર દેાસી હૈં. પદ્મમસીહ પેાતાના પિતા રતનસીહ અને માતા કુમરદેવી જે મહુ. નેનાના પુત્ર મઢુ. વીજાની પુત્રી થાયછે—તેમના કલ્યાણ માટે, સભવનાધની પ્રતિમા સાથે આ દેવકુલિકા કરાવી. ( ૮૭–૮૮ ) આ મને લેખો ૧૭ નખરની દેવકુલિકાના દક્ષિણ અને પૂદ્વાર ઉપર ક્રમથી કેાંતરેલા છે. મહામાત્ય તેજપાલે પેાતાના પુત્ર લસિહનીયા અને લખમા નામની અને સ્ત્રીએ માટે આ દેવકુલિકા કરાવી, એ લેખાને તાત્પર્ય છે. ( ૮૯ ) ૧૮ નખરની દેવકુલિકા ઉપર મહુ, તેજપાલે પેાતાની સ્ત્રી અનુપમાદેવીના પુણ્યાર્થે, મુનિસુવ્રતદેવની આ દેવકુલિકા કરાવી છે. ( ૯૦–૧૧ ) ૧૯ ન ખરવાળી દેવકુલિકાના પશ્ચિમ અને દક્ષિણુદ્વાર ઉપર આ બે લેબા કાતરેલા છે. પશ્ચિમદ્વારવાળા લેખમાં લખ્યુ છે—મહ॰ તેજપાલે પેાતાની Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીનજનલે ખસ ગ્રહ, ( ૧૨૧ ) પુત્રી ખઉલદેવીના શ્રેયાર્થે આ દેવકુલિકા કરાવી છે. અને દક્ષિણદ્વારના લેખમાં વૃસિહની પુત્રી ગઉરાદેવીના હિતાર્થે આ દેવકુલિકા કરાવી છે. ( ૯૨-૯૩ ) AAAAAAY ANNANANDA. [ આપુ પર્વત ૨૦ અને ૨૨ નખરવાળી દેવકુલિકા ઉપર છે (૨૧ નખરની દે. ઉપર લેખ નથી. ) ઉપર કૈાતરેલા છે. DANADIAN^^^^^^ આ બંને લેખો ઉપરના ૮૩-૮૪-૮૫ નબરવાળા લેખો જેવા જ છે. ચદ્રાવતી નિવાસી પ્રાગ્વાટેાએ કાતરાવેલા છે. જુદા જુદા કુટુ’બનાં મનુષ્યેાનાં નામેા આપ્યાં છે. જે ઘણા ભાગે, આ મત્રીઓના મેણાળ પક્ષના કે તેજપાલના સાસરા પક્ષના હશે. (૯૪ થી ૯૯ ) આ ૬ લેખે અનુક્રમે ૨૫ થી ૩૦ નખર સુધીની દેવકુલિકાએ મહામાત્ય વસ્તુપાલ અને તેજપાલને છ બહેનેા હતી. તેમના પુણ્યાર્થે આ જુદી જુદી દેવકુલિકાએ તેજપાલે કરાવી છે અને દરેક ઉપર કેક મહેનનુ' નામ આપેલુ છે. આ છ મહેનેાના નામ આ પ્રમાણે છેઃ~~~ ૧ ઝાળુદેવી, ૨ મારું, ૩ સાઉ, ૪ ધણુદેવો, ૫ સાહગા, હું વયનુ અને છ પદ્મલા. ( આ પદ્મલાનું નામ ૧૦૩ નખરના લેખમાં છે. ) (૧૦૨) ૩૨ નંબરની દેવકુલિકાના પૂદ્વાર ઉપર. ( ૧૦૦~૧૦૧ ) આ ખને લેખોમાંથી પ્રથમના લેખ ૩૦ નખરની દેવકુલિકાના પશ્ચિમઢાર ઉપર છે. અને બીજો ૩૧ નખરની દે. ઉપર છે. પહેલા લેખ બહુ જ ખાટે લખાયલા છે. ચંદ્રાવતી નિવાસી પ્રાગ્ણાટ જ્ઞાતિના એ કુટુબેએ આ દેવકુલિકાઓમાં અમુક અમુક જિનની પ્રતિમાએ કરાવી, એ લેખની હકીક્ત છે. Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખા. નં. ૧૦૩–૧૦૭] ( ૧૩૨ ) મહામાત્ય તેજપાલે પેાતાના મામાના પુત્ર ભાભા અને રાજપાલના કથનથી, તેમના પિતા મહુડ॰ પૂનપાલ તથા માતા મહે પૂનદેવીના શ્રેયાર્થે આ દેવકુલિકામાં ચંદ્રાનનદેવની પ્રતિમા કરાવી. અવલાકન. Awwww. (૧૦૩) એજ દે. ના ઉત્તરદ્વાર ઉપર. તેજપાલની ૭ મી બહેન પદ્મલાના કલ્યાણાર્થે વારિસેણુદેવની પ્રતિમાવડે અલકૃત એવી આ દેવકુલિકા કરાવી. (૧૦૪) ૩૩ નખરની દેવકુલિકા. શ્રીમાલજ્ઞાતિના ઠે. રાણાના પુત્ર ઠં. સાહુણીએ પોતાની સુહાગદેવી નામની સ્ત્રીની કુખે અવતરેલા ઠ. સીડ નામના પુત્રના પુણ્યા 2 યુગાદિજિનનું બિંબ કરાવ્યું. (૧૦૫) ૩૪. નખરની દેવકુલિકા. શ્રીમાલજ્ઞાતીના શ્રે॰ ચાંદાના પુત્ર શ્રે॰ ભેજાના પુત્ર શ્રે ખેતલે પોતાની જાસુનામની માતાના શ્રેયાથે અજિત દેવની પ્રતિમા કરાવી. (૧૦૬-૧૦૭) ૫ અને ૩૬ નંબરની દેવકુલિકાઓ ઉપર આ અને લેખા અનુક્રમે કાતરેલા છે. . ન॰ ૬૬ ના લેખના અવલેાકનમાં જણાવેલા વરહુડીઆ કુળના સા॰ નેમડના વશોના આલેખે છે. વિશેષ વણુન ઉપરોક્ત લેખના વિવેચનમાં આપી જ દીધુ છે. આ ખ'ને લેખામાં પ્રાર’ભની ત્રીજી પ`ક્તિઓમાં શ્રીશંનવવેવ અને શ્રી શાંતિદેવ આ યા ને નામેાની ઉપર ક્રમથી શ્રીમહાવીરદેવ અને શ્રીનેમિનાથદ્રેવ આ નામેા ખારીક અક્ષરેશમાં આપ્યાં છે તેની મતલખ નીચેના નામે ખાતલ કરી ઉપર આપેલાં નામેા કાયમ રાખવાની છે. શિલાપટ્ટામાં અક્ષર કોતર્યા પછી તે પાછા ભૂસી શકાય તેવી સ્થિતિ ન હાવાથી Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AAAAAAAAAAAAAAA પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ, (૧૩૩) :આબુ પર્વત ^^^^^^^^^^ ^ તે લેખમાં જે પાછળથી કોઈ ફેરફાર કરવાનું હોય છે તે આવી રીતે મૂળ લખેલા ઉપર બીજું લખાણ કરાય છે. (૧૦૮–૦૯) નંબર ૩૭ અને ૩૮ ની દેવકુલિકાઓ ઉપર આ બને તે * લાંબી લાંબી બમ્બે પંક્તિઓમાં કતરેલા છે. આ બંને લેખે એક જ પ્રકારના છે. પ્રારંભમાં સંવત પર ભાગ ગઘમાં છે અને બાકીનાં ૪–૪ પદ્યો છે. જેમાનાં ત્રણ પદ્ય તે એકના એકજ છે અને અંતિમ પદ્ય બંનેમાં જુદા જુદા પ્રકારનું છે. ભાવાર્થ આ પ્રમાણે છે –– શ્રીષ ડેરકગચ્છીય શ્રીયશોભદ્રસૂરીની શિષ્યસંતતિમાં, શ્રીશાંતિઃ સૂરી થયા. તેમના ચરણ કમલમાં ભ્રમર સમાન મંત્રી શ્રીઉદયસિંહ થ, જે વિપુલ ધનનું દાન કરવાથી તે દાનવીર, ગિરનાર વિગેરે તીથની મહાન આડબર સાથે યાત્રા વિગેરે ધર્મ ને કરવાથી ધર્મવીર અને રાજા-મહારાજાઓનું પણ માન મર્દન કરવાથી યુદ્ધ વીર-એમ ત્રિવિધવીર ચૂડામણી કહેવાતો હતો. તેને પુત્ર યશવીર જે “કવિન્દ્રબધુ” ને બિરૂદ ધરાવે છે અને જેને સરસ્વતી અને લક્ષમીએ એકીસાથે અંગીકાર કર્યો છે અર્થાત જે ઉત્તમ વિદ્વાન હોઈ મહાન ઐશ્વર્યવાન છે, તેણે પિતાના પિતાના પુણ્યાર્થે સુમતિનાથ તીર્થકરની પ્રતિમાયુકત અને માતાના શ્રેયાર્થે પદ્મપ્રભબિબયુક્ત આ બે દેવકુલિકાઓ કરાવી છે. આ મંત્રી યશવીર, જાવાલીપુરના ચાહમાન રાજા ઉદયસિંહને પ્રધાન હતું. એ બહુશ્રુત વિદ્વાનું અને રાજનીતિનિપુણ મહામાત્ય - હતા. મહામાત્ય વસ્તુપાલ અને તેજપાલની સાથે આની ગાઢમૈત્રી હતી. તેજપાલના બનાવેલા આ નેમિનાથ ચૈત્યને શિલ્પકામમાં એણે કેટલાક દે બતાવ્યા હતા. જિનહર્ષગણિરચિત વતુ રિન્ન માં આના સંબંધમાં કેટલુંક વર્ણન કરેલું છે. ( ૧૧૦–૧૧૧) આ મંદિરના મૂળ ગભારાના બારણાની બંને બાજુએ-રંગ Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉના લેખા. ન. ૧૯૧ ( ૧૭૪ ) અવલાકન, મામાં ઘણીજ ઉત્તમ કારીગિરીવાળા આરસના બે ગેાખલાએ અનેલાકે તેમનો . ઉપર આ બંને લેખા કાતરેલા છે. તેને લેખપાઠ એવા પ્રકારના છે ફકત અંતમાં તીર્થંકરના નામે જુદાં જુદાં છે. અલેખા ચેાડા ચેડા ખાડત થઈ ગયેલા છે પરંતુ અનેને મેળવ લેખપાઠ સપૂર્ણ થઈ રહે છે. લેખની મતલ. આ પ્રમાણે છે સ’૦ ૧૨૭, વૈશાખ સુદિ ૧૪, ગુરૂવાર....મહુ॰ તેજપાલે પાતની ખીજી પત્ની સુહડાદેવી જે પાટણનવાસી મેઢજ્ઞાતિના ઢ. ઝાલણના પુત્ર ઠે. આશા અને તેની શ્રી કુરાણી સતાષાની પુત્રી થાય છે તેના શ્રેયાર્થે આ અને ખત્તક અને તેમાં વિજિત જિનપ્રતિમ એ કરાવી છે. વર્તમાનમાં લાકે આ અને ગોખલાને દેરાણી જેઠાણીના ગોખલા કહે છે અને વસ્તુપાલની શ્રી લલિતાદેવી તથા તેજપાલની સ્ત્રી અનુપમ દેવી~~આ બંને જણીઓએ પોતપોતાના ખર્ચે બનાવ્યા છે અને તેમાં ૧૮ લાખ રૂપી ખર્ચ થયાનું કહેવાય છે. કેટલાક જુના સ્તવને અને આધુનિક પુસ્તકામાં પણ એજ દન્તી પ્રમાણે લખેલું જોવામાં આવે છે. પરંતુ આ લેખા ઉપરથી સ્પષ્ટ જણાય છે કે એ માન્યતા ભૂલભરેલી છે. આ મને ગોખલાએ તેજપાલની બીજી સ્ત્રી સુહડાદેવીના પુણ્યાર્થે અનાવવામાં આવ્યા છે. સુરાદેવીનું નામ વસ્તુપાર્જ ચરિત્ર કે બીજા કાષ્ઠ પુસ્તકમાં . મ્હારા જોવામાં આવ્યુ નથી. તેમજ તેને મેઢ જ્ઞાતિમાં જન્મેલી આ લેખામાં લખેલી છે. તેથી એ એક પ્રશ્ન થાય છે, કે શું તે વખતે પ્રાચ્વાટ અને મેઢ જેવી બે સ્વતંત્ર જુદી જુદી જાતામાં પરસ્પર લગ્ન વ્યવહાર થતા હતા ? હજી સુધી આવી જાતના બીજા ઉદાહરણાનાં પ્રમાણા દ્રષ્ટિગાચર થયાં નથી તેથી આ પ્રશ્નના ઉત્તર સરલ નથી. આ લેખા મંદિર થયા પછી ખહુ જ પાછળ છેક ૧૨૯૭ માં લખાયા છે તેથી એમ પણ અનુમાન થાય છે કે તેજપાલે ગ્રુહડાદેવીની સાથે મહેાટી ઉમરે પહોંચ્યા પછી–કદાચિત્ તેને વૃદ્ધાવસ્થા પણ કહી શકાય-લગ્ન Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ, (૧૩૫) [ આબુ પર્વ કર્યું હોવું જોઈએ. અનુપમા જેવી સર્વથા અનુપમ સ્ત્રીની સાથે જ લાંબા સમય સુધી સંસાર સુખ ભોગવી, તેજપાલ જેવા પરમ છે આદર્શ અમાત્યને નિર્વસ્ત થવાના પરમ કર્તવ્યની તદન ઉલટી દશ, આમ એક વિજાતીય બાલાની સાથે લગ્ન કરવાનું શું કારણ હશે. ” કાંઈ પણ ઉલ્લેખ કઈ ગ્રંથકાર કરતા નથી એ એક ખરેખર વિચાર બાબત છે. અપ્રસંગ હોવાથી આ સંબંધે વિશેષ ઉહાપોહ કરે ઠીક નથી, એમ સમજી આટલી જ સૂચના બસ ધારી છે. એ (૧૧ર-૧૩૦) - આ બધા લેખે, મુખ્ય મંદિર અને જુદી જુદી દેવકુલિE રહેલી કેટલીક પ્રતિમાઓ ઉપર કતરેલા છે. વિશેષ ઉલ્લેખનીય બાબત એમાં નથી. નં. ૧૨૧, ૧૨૨, ૧૨૩, ૧૨૫ અને ૧૨૭ વા , વરહુડીયા કુટુંબના છે એમ ઉપર ૬૬ નંબર વાળા લેખના અને જણાવ્યું જ છે. એ લેખ મૂળ ગભારામાં જે મૂલનાયક તરીકે પ્રતિષ્ઠિત છે તેમનાં પદ્માસન નીચે કોતરેલા છે. તેમાં " ' (૧૩૧) મદિરની જગતીમાં એક હસ્તીશાલા બનેલી છે. પ્રકારની કેરણીવાળી આરસની ૧૦ હાથિણીઓ ઉભેલી છે મૂતિઓ ઉપર ચંપાદિ ૧૦ પુરૂષની મૂર્તિઓ બેસાડેલી હતી. હાલ . ઉપર એકે મૂતિ નથી. મૂતિઓ કે ઉપાડી ગયા કે જેમાં ઉત્તર તે જાણી શકાતું નથી. આ હાથિણુઓની પાછળ ભીતમાં ૧૦ ગોખલા આ દશે તેમાં લેખમાં જણાવ્યા પ્રમાણે સ્ત્રી પુરૂષની મતિઓમાં તેમ .. ગોખલામાં આચાર્ય ઉદયન અને તેમના શિષ્ય વિજયગી ન્હો ની હસ્તે આ મંદિરની પ્રતિષ્ઠા થઈ છે) ની પણ મૂર્તિઓ પણ છે અને છે સ્ત્રી પુરૂવાળી દરેક મૂતિના હાથમાં ફૂલની માલા. છે. થમના મંદિરમાં પૂજા કરવા જતા સૂચવ્યા છે. વસ્તુપાલની મૂરિ ઉપર પાષાણનું છત્ર બનાવેલું છે. આ બધા લેખો લ માનું વશ વૃક્ષ આ પ્રમાણે બને છે – | આપી તેમને અપર, મસ્તક છે. આ બધા લેખ ઉપ એસ ડેલી છે. Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ आसराज (कुमारदेवी) ना मा. न. १३१] - - .........(गादेयी) (लील - वस्तुपाल ( सोशु-ललितादेवी) तेजपाल (अनुपमादेवी-सुहादेवी) सहजलदें सदगलदे पूसिंह (शाम्हणदे-महणदेवी) जगतसिंह बउलदे (जयतल-गुहबदे- रूपादे.) लावण्यसिंह (रयणादे-लखमादे) १३६) ammam गउरदे पेथड बलालदे गुहारीह (सुहादे-गुल. खणादे. - - (७ व्हेनो) जाल ?, माऊ २, साऊ ३, धनदेवी ४, सोहगां ५, वयंजु ६, पालादेवी ७. समसामन. Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીનન્ટેનલે ખસ ગ્રહ ( ૧૩૭ ) [ આમ પર્વત જિનપ્રભસૂરિ રચિત વિવિધતીર્થ' નામના પુસ્તકમાં, જે વિ. સ. ૧૩૪૯ (ઈ. સ. ૧૨૯૨) ની લગભગ રચાવુ ́ શરૂ થયુ` હેતુ અને સં. ૧૩૮૪ ( ઈ. સ. ૧૩૨૭ ) ની આસપાસ સમાપ્ત થયું હતું તેમાં, જણાવ્યુ છે કે મુસલમાનો એ આ મંદિરને તેડી નાંખ્યુ હતુ. તેના પુનરૂદ્ધાર્ં શક સ. ૧૨૪૩ ( વિ. સ. ૧૯૭૮ ) માં ચ’સિંહના પુત્ર સ’ઘપતિ પીથડે (અથવા પેથ3) કરાબ્યા હતા. આ ખાબતના એક લેખ પણું આ મંદિરમાં રંગમ‘ડપમાં એક સ્ટે‘ભ ઉપર કેાતરેલા છે. લેખ આ પ્રમાણે છે: URG/// ઓમ્ । आचन्द्रार्क नन्दतादेप संघा धीशः श्रीमान् पेथडः संघयुक्तः । जीर्णोद्धारं वस्तुपालस्य चैत्ये तेने येनेहादाद्रा स्वसारैः ॥ અર્થાત~~સ ધપતિ પેથા સંધયુકત યાવચ્ચ દિવાકર પર્યંત જીવિત રહે। જેણે પેાતાના દ્રવ્યવડે આષુપર્યંત ઉપરના આ વસ્તુપાલના ચૈત્યના છસંહાર કર્યાં, આ સઘપતિ પેથડ કયાંના રહેવાસી હતા તે જાણી શકાયુ નથી કયા મુસલમાન સુલતાને અને કયારે આ મંદિર તેયુ. તે ચાકકસ જણાયું નથી, પરંતુ પ, ગારીશ કરછ એઝાના અનુમાન પ્રમાણે “ અલાઉદ્દીન ખીલજીની ટ્રાજે જાલારના ચાહાન રાજા કાન્હડદેવ ઉપર વિ. સ. ૧૯૬૬ ( J સ, ૧૮૦૯) ની આસપાસ ચઢાઈ કરી ત્યારે આ મ ંદિરને તાડ્યું હોવું ઇએ.” सीरोहीका इतिहास, पृ. ७०१ ૧૮ Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપના લેખ. ન. ૧૩૨] ( ૧૩૮) અવલોકન vvvvvvvv////ww•• writimmen વિમલવસહિમાંના લેખો. (૧૩૨), આબુ પર્વત ઉપરના વિમલવસદ્ધિ નામના મંદિરમાં ન્હાના હેટા અને લેખે છે પરંતુ તેમાંથી તે બે ત્રણ જ લેખો અત્યાર સુધીમાં પ્રકાશિત થયા છે. આ સંગ્રહમાંના બધા લેખે–એક બે ને બાદ કરીને પ્રથમ વાર જ પ્રકટ થાય છે. આ બધા લેખે અમદાબાદ નિવાસી શ્રાવક શાહ ડાહ્યાભાઈ પ્રેમચંદ વકીલ એમણે લીધા હતા. તેમની આપેલી નકલે ઉપરથી મહેં આ સંગ્રહમાં પ્રકટ કર્યા છે. ૧૩૩ નંબરને લેખ હને શ્રીમાન ડી. આર. ભાંડારકર. એમ. એ. તરફથી તેમના આર્થીઓ લેજીકલ સ્ટાફમાંથી મળે છે. વિમલવસહિમાનો મુખ્ય લેખ, જે આ સંગ્રહમાં ૧૩ર માં નંબરે મુકાણે છે, તે પ્રેસર એફ. કિલહને એપીગ્રાફી ઈન્ડીકાના ૧૦ માં ભાગમાં (પૃષ્ટ ૧૪૮ ઉપર) વિવેચન સાથે પ્રકટ કે છે. એ લેખ ઉપર ઉકત પ્રોફેસરનું વિવેચન આ પ્રમાણે છે – , ' ઇ. સ. ૧૮૨૨ માં એચ. એચ. વીલ્સને એશીઆટીક રીસચીંસ, પુસ્તક ૧૬ ના પાન ર૮ ઉપર અબુદ એટલે કે હાલના આબુ પર્વત ઉપર આવેલા લેખનો અહેવાલ પ્રસિદ્ધ કર્યો. આ અહેવાલ રાજપુતાનામાં આવેલા સીહ સ્ટેટના પિલીટીકલ એજન્ટ કેપ્ટન સ્પાસે ( Captain Spears ) એશીયાટીક સાયટી ઑફ બંગાલ ( Asiatic Society of Bengal) ને આપેલી નકલે ઉપરથી તૈયાર કરેલ છે. આ અહેવાલમાં નેમિનાથના દેવાલયમાં આવેલા બે મેટા લેખોમાંના એકનું પૂર્ણ ભાષાંતર છે. વિલ્સને આપ્યું છે. આ લેબ, પહેલાં, ઈ. સ. ૧૮૮૩ માં મી. એ. વી. કાથવટેએ પ્રથમ પ્રસિદ્ધ કર્યા હતા અને તે, હવે, ઠે. લ્યુસે આ પુસ્તકના ભાગ ૮, પાન ૨૦૦ ઉપર લેખોનો કતરા સહુ પ્રસિદ્ધ કર્યા છે. વળી એ અહેવાલમાં “ ઇન્ડીઅન અંદીર 'Indian Antiquary ) ના પુસ્તક ૧૬, પાન ૩૪૭ ૧ ૧૮ બની અનુકૃતિ “ભાવનગર ઈસ્કૃષ્ણન્સ ” લેટ ૩૬ ( Bhavana gar Tns cas) માં આવેલી છે. Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Annnnnnnnnnnnnnn પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ. (૧૯) [આબુ પર્વત ^^^^^^^^^^^^^^^^^^ ઉપર મેં પ્રસિદ્ધ કરેલા અચલેશ્વરના દેવાલય નજીકના ગુહિલ લેખનું તથા ઉપર પાન ૭૯ માં મેં આપેલા અચલેશ્વરના દેવાલયના લેખનું ભાષાંતર આપ્યું છે. બીજા લેખ વિષે માત્ર ટુંક હકીકત આપી છે જેનો આધાર કોઈક વિદ્વાને લખેલા હીંદી પુસ્તક ઉપર રાખ્યો છે. - ત્યારબાદ ઘણાં વર્ષો સુધી આબુના લેખોના અભ્યાસ વિષે કાંઈપણ કરવામાં આવ્યું નથી. પરંતુ ૧૯૦૦-૦૧ ના શિયાળામાં જ્યારે વેસ્ટર્ન સરકલના આર્કીઓલૈજીકલ સહે આફ ઇડીઆના સુપરીન્ટેન્ડેન્ટ મી. કાઉસેન્સ આબુ ઉપર હતા ત્યારે પર્વત ઉપરના સર્વ લેખની નક્ષે તૈયાર કરાવી હતી. તેમણે આ બધી નકલો ગવર્નમેન્ટ એપીગ્રાફીસ્ટના તરફ મેકલાવી તેથી આ લેખની સારી રીતે તપાસ થાય તે વખતે તેમણે આપણને આપો છે. તેમાંના ઘણું લેખો ઘણું જ નાના છે. તેમાંના કોઈ પણ લેખ ઈ. સ. ના ૧૧ મા સકાથી જુનો નથી. આ સર્વમાંથી હાથ લાગતી એતિહાસિક બાબતો ઘણીજ ચેડી છે. તેમાંના કેટલાક ઉપયોગી છે અને એવા લેખનો ફેલાવો કરવાની જરૂર છે તથા બાકીના કેટલાકમાં તો માત્ર નામ, વાક્ય અગર શબ્દ વિગેરેજ જોવામાં આવે છે પરંતુ આવા લેખો ભવિષ્યમાં કઈ વખત ઉપયોગી થઈ શકે. ” મી. કાઉસેન્સ મેળવેલા લેખો જે પ્રો. ( Prof. Hultzsch) મારા તરફ મોકલ્યા છે, તે બધા મળીને ૨૮૮ છે, જેમાંના ૨૭૦ શાહીના છે અને ૧૮ નજરથી કાઢેલા છે. ૨૯૮ માંથી ૧૪૮ લેખ ઋષભ (આદિનાથ) ના દેવળમાંથી મળેલા છે જે દેવળ વિમલે બંધાવ્યું હતું. ૯૭ લેખે . ૧ વધારામાં છે. વિલ્સને ઈડીઅન ઍટીકવેરી, પુ. ૧૧ પાન, ૨૨૧ ઉપર ડાકટર કાર્ટીલીટરી ( Cartolliori ) એ પ્રસિદ્ધ કરેલા વિ. સં. ૧૨૬૫ ને લેખ જે હાલમાં સિરોહી ગામમાં રાખવામાં આવ્યો છે તેનું ભાષાંતર પણ આપ્યું છે; જુઓ. ગ્રેસ રીપોર્ટ ઑફ ધી આર્કીઓલોજીકલ સહે ઍફ ઈડીઆ, વેસ્ટર્ન સરકલ, સન. ૧૯૫-૦૬ પાન ૪૭, ( ૨ ) ( પ્રો. વિલ્સને ભાષાંતર કરેલા લેખો ઉપરાંત ) પ્રસિદ્ધ થએલા લેખો માટે જુઓ– મારું નાનું લીસ્ટ નં. ૨૬૧ અને ૨૬૫. . ( ૩ ) લેબમાં દેવાલયનું નામ વિમર વધે, નવમગ્ર વસદ્ધિ, વિમવ'' સરી અને વિસતિતીર્થ છે તથા ભાષાનાં પુસ્તકોમાં પણ વિમઢવાતિ . છે. ઉપર પાન ૮૧ માં મેં પ્રથમથી કહેલું છે કે “ વિમલસાહ” અગર * વિમળશાહ અને હાલનું “વિમલસા', આ નામે “વિમલવસહિકા ” Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખે. ન’. ૧૨૨ ( ૧૪૦ ) અવલાકન તેજ:પાળના બધાવેલા નેમિનાથના મ ંદિરમાંથી મળેલા ક્રે;૧૩૦ અચલેશ્વરના દેવળમાંથી તથા ૧૩ અન્યસ્થળેથી મેળવેલા છે. વિમળ મંદિરના લેખેામાંના ૧૬ તે મિતિ માંડેલી છે તેમાંના સૌથી જુનો લેખ [ વિ. ] સં. ૧૧૧૯ ( લગભગ ઈ. સ. ૧૦૬૨ ) ને છે જે ( નં. ૧૭૮૦, મી. કાઉસેન્સ લીસ્ટ ) ચાલુક્ય રાજા ભીમદેવ પહેલાના એક પ્રધાનને છે; નવામાં નવે! લેખ (નં. ૧૮૭૪ ) [ વિ. ] સં. ૧૭૮૫ ( લગભગ ઈ. સ, ૧૭૨૮ ) તે છે. એ લેખેાની વચ્ચેની મિતિ વાળા લેખેામાં વિ. સ. ૧૨૪૫ ( ૨૨ લેખા )ના તથા ૧૩૭૮ ( ૨૫ લેખા ) ના વધારે છે. તેજપાળના દેવાલયના લેખામાં ૭૭ લેખે ઉપર મિતિ નાંખેલી છે; અને આ લેખામાં જુનામાં જુના લેખા વિ. સં. ૧૨૮૭ ( લગભગ ઈ. સ. ૧૨૩૦ ) ના છે જે વર્ષોંમાં એ મંદિર બંધાવવામાં આવ્યું હતું. નવામાં નવે લેખ (નં. ૧૭૪૮ ) [ વિ. ] સ’. ૧૯૧૧ ( લગભગ ઇ. સ. ૧૮૫૪ ) તે છે. વિ. સં. ૧૨૮૭ અને ૧૨૯૭ વચ્ચેની મિતિના ઓછામાં ઓછા ૪૭ લેખા છે. અને ૧૩૪૬ થી ૧૩૮૯ વચ્ચેના ૯ છે. અચળેશ્વરના દેવળના ૩૦ લેખામાંથી ૨૨ ઉપર મિતિ નાંખેલી છે. જુનામાં જુના લેખ (ન. ૧૯૫૦ ) [ વિ.] સ. ૧૧૮૬ ( લગભગ ઇ. સ. ૧૧૨૯ ) ને! છે જે લગભગ સઘળા જતા રહ્યા છે. બીજો એક લેખ (ન. ૧૯૪૧ ) [વિ] સ. ૧૧૯૧ ને હેય તેમ લાગે છે. મને ચેાસ લાગે છે તે લેખ સી. કાઉસેન્સના લીસ્ટને ન. ૧૯૫૧ છે જે [ વિ. ] સં. ૧૨૦૭ (લગભગ ઈ. સ. ૧૧૫૦ ) તે છે અને જે [ પરમાર ] મહામડલેશ્વર યોાધવલદેવ ( ચાલુકય કુમારપાલના ખંડીયેા રાજા; આ કુમારપાલને એક લેખ આજ વન છે ) ના રાજ્યમાં થએલા છે. બીજા બે લેખા ( નં. તે ૧૯૪૬ ) મિતિ [ વિક્રમ] સ. ૧૨૨ [૫] તથા ૧૨૨ [ ૮ ] છે અને બીજાએંની સિતિ ૧૩૦૭ તથા ત્યાર પછીની છે. ખાટીનાં ૧૩ ( ૧૯૪૫ [૮] ( વિમળનું મંદિર ) એ શબ્દ નહિ સમજવાને લીધે ઉત્પન્ન થયા હશે એમ મારે મત છે. તેવીજ રીતે ‘લુણીગવસહિકા” માંથી (તેજ:પાળના ભાઈને માટે) યુનિગસહિકા ’· ઉત્પન્ન થયેા છે. જીએ—એશીયાટીક રીસર્ચીસ (Asiatic Researches ) પુ. ૧૬, પાન ૩૯, · ( ૧ ) ઉપર છુ. ૮, પાન ૨૦૦ ઉપર પ્રે. ફ્યુડર્સે જણાવ્યુ છેકે આ રિનું સાધા . રણ નામ ‘લુણસ’હું ( અથવા લુસિંહ ) વસહિકા છે, મેં પણ લેખેમાં ‘ લુણિગવસહિકાં .. 3 વસહી તથા ભાષાનાં પુસ્તકમાં < અગર ‘લૂણવસહિકા’ . તેજલ તેજ પાળવસહિકા લુણિગવસતિ ? નેયાં છે; Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીનર્જનલેખસંગ્રહ, ( ૧૪૧ ) [આબુ પર્વત લેખા વિષે એટલુંજ કહેવુ' જોઇએ કે ઉપર કહેલા ગુહિલ લેખ (ન'. ૧૯૫૩)ની મિતિ [ વિ. ] સ. ૧૩૪૨ છે અને બાકીનાએની મિતિ ત્યાર પછીની છે. નેમીનાથના દેવાલયના લેખેામાંના એ મેટા અને ઘણાજ ઉપયાગી તથા બીજા ત્રીસ નાના લેખે। મી. કાઉન્સેન્સની નકલેા પરથી પ્રે. હ્યુસે પ્રસિદ્ધ કર્યાં છે ( જુએ પુ. ૮; પાન. ૨૦૦ ) હવે હું [ વિ. ] સંવત્ ૧૩૭૮ ના લેખ આપું છું. જે ઋષભના દેવાલયમાં છે અને તેમાં માત્ર જાણવા લાયક એછે કે તે દેવળ વિ. સ. ૧૦૮૮ (લગભગ ઈ. સ. ૧૦૩૧ ) માં કાઈક વિમલે ખધાવ્યું છે; આ વિમલને અખુદ ઉપર ( ચાલુકય ) ભીમદેવ ( પહેલાએ) ર૪પતિ નીમ્યા હતા; એવી હકીકત છે. ^^^^^^^ લેખનું વણ ન કર્યાં પહેલાં મારે કહેવું જોઇએ કે અહીં આ આપેલી દેવળ ને પાયે નાંખ્યાની મિતિ ખીજી રીતે પણ આપણા જાણવામાં આવે છે. ઈડીઅન ઍન્ટીકવેરી, પુ, ૧૧, પાન ૨૪૮ માં ડાકટર કલૅટે ( Dr. Klatt ) ખરતર ગચ્છની એક પટ્ટાવલીમાંથી એક વિભાગ આપ્યા છે. આ ફુકરામાં કહેવા પ્રમાણે પ્રધાન વિમલ જે પારવાડ ( પ્રાગ્ધાટ ) વ'શના હતા અને જેણે ૧૩ સૂલતાનેાનાં છત્રે ભાંગી નાંખ્યાં અને ચંદ્રાવતી નગર વસાવ્યું તેણે અક્ષુ દ પર્વત ઉપર પભદેવનું દેવાલય બધાવ્યું. આ દેવાલય હાલ પણ વિમલ વસહી ' ના નામથી એાળખાય છે, અને એની પ્રતિષ્ઠા વધમાનસૂરીએ ૧૦૮૮ માં કરી હતી. આજ હકીકત અને આજ મિતિ સાથે, પ્રે. વેબરના કૅટલાગ એક્ ધી ખરલીન મૅન્યુસ્ક્રીપ્ટસ, ' પુસ્તક ૨ પા. ૧૦૩૬ તે ૧૦૩૭ ઉપર પૂર્ણ રીતે આપી છે અને ત્યાં, વિશેષમાં, એમ કહેલું છે કે દેવાલય ધાવવાની જમીન બ્રાહ્મણેા પાસેથી મેળવવામાં વિમળે સેાનાના સિક્કા જમીન ઉપર પાથર્યાં અને દેવળ બાંધવામાં તેણે ૧૮૫૩૦૦૦૦૦ ખર્ચ્યા. વળી પ્રા. પીટરસનના ચતુ` રીપોર્ટ, પાન. ૯૨ માં જિનપ્રભસૂરીના તી કલ્પમાંથી લીધેલા એક ફ્કરામાં પણ આના સંબંધે ઉલ્લેખ છે; ત્યાં પણ વિમલવસતિ ’ ની મિતિ ૧૦૮૮ આપી છે ૧ અને · લૂણિગ વસતિ ની ' C " ૧ .મારામત પ્રમાણે પ્રે।. પીટરસને આપેલા ૩૯-૪૦ પદ્મામાં કાંઇક ભૂલ છે પણ વિમલ વસતિ ' બધાગ્યાની મિતિ વિષે કાઇ પણ જીતની શકા નથી. < ૨ આ ફકરાઓમાં કહ્યા પ્રમાણે ‘ગિ વસતિ ' બાંધનાર સૂત્રધાર શાભનદેવ હતા જેના વિષે પ્રબન્ધ ચિન્તામણિ,’ પાન, ૨૫૯ માં પ્રાસાદ-કારક સૂત્રધાર તરીકે ઉલ્લેખ છે. મી. કાઉન્સેન્સના લીસ્ટમાં ન’. ૧૬૭૪ માં બાંધનારનું નામ આવે છે. આ લેખ વિ. સ. ૧૨૯૮ ના છે, Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખે. નં. ૧૩૩ ] (૧૪) અવલોકન - - - - - * -- - - - - - - ફેઝાએ ભારપુરા જલે તો ૧૩૭૮ મને ૧૨૮૮ આપી છે. વળી તેમાં વિરોધમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે આ દેવાલયો શ્વેચ્છાએ ભાંગ્યા હતાં અને શક ૧૨૪૩ માં , એટલે વિ. સં. ૧૯૭૮ માં) પહેલું માણસિંહના પુત્ર લલ્લે તથા બીજું વેપારી ચંદસિંહના પુત્ર પી. થડે સમજાવ્યું હતું. આપણે આગળ કશું કે ૧૯૭૮ માં મણસિંહના પુત્ર લલ્લે (શાલિગ) તથા ધનસિંહના પુત્ર વિજડે વિમળનું દેવાલય સમરાવ્યું હતું, અને જે માણસે તેજપાલનું દેવાલય (લુસિગવસતિ) સમરાવ્યું તેનું નામ દેવળમાં આવેલા એક લેખમાં “પેથડ' એમ આપ્યું છે અહીં જે લેખની આપણે ચર્ચા કરીએ છીએ તે વિમલના દેવાલયના અગ્રભાગમાં આવેલી દેવકુલિકાની બાજુ ઉપરની બાતમાં ચુંટેલા એક કાળા ૫અર ઉપર કાતરવામાં આવ્યો છે. આ લેખમાં ૩૦ પંકિતઓ છે અને તે ૧” ” થી ' ૮ પહેબ તથા ૧ ૧” લાંબે છે; પણ પ્રથમની ૨૨ લીટીઓ એટલી લાંબી છે. ૨૩ થી ર૯ સુધીની લીટીઓ માત્ર ૧ પ3 લાંબી છે, અને ૩૦ મી લીટી (જેમાં માત્ર મિનિજ છે) માત્ર છ લાંબી છે. આ લે. ખનો ધણોખરો ભાગ સારી સ્થિતિમાં છે લીટી ૧૬ માં લગભગ ૧૦ અક્ષરે તથા લીટી ૧૭ માં ચાર અક્ષર જતા રહ્યા છે તથા કેટલેક સ્થળે લેખ વાંચી ન શકાય તેવો છે. આનું મુખ્ય કારણ એ છે કે અક્ષરો ધણું બેકાળજીથી કારેલા છે અને એટલા અડેડ કાઢેલા છે કે શાહીથી પાડેલી અનુકૃતિમાં તે બરાબર પડી શક્યા નથી. અક્ષરનું કદ ” થી” સુધીનું છે. તે નાગરી લિપિમાં છે અને ભાષા સંસ્કૃત છે; તથા આરંભમાં સોમ થી અર્થ દિતિ ||, લીટી ૮ માં સા રાવ અને લી. ૩૦ માં મિતિ; એ સિવાય આ લેખ ૪૨ પટ્ટામાં લખ્યું છે. ૨ અને ૨ સ્પષ્ટ રીતે કાઢેલા છે; પણ કેટલેક ઠેકાણે a ને બદલે કાઢે છે જેમ કે –લી. ૧૬-સ લી. ૨૧ . * પ્ર. કલર્નના લેખ પાટમાં જે અક્ષર જતા રહેલા છે તે બક્ષ મારા પાઠમાં આપેલા છે. અને એ લેખની એક જુની લખેલી નકલ મળી આવી છે જે લગભગ ૩૦૦ વર્ષ પર લખાયેલી હશે, તેમાં લેખપાઠ સંપૂર્ણ છે. તે નકલને રહે સારા પાકમાં ૨પયોગ કર્યો છે. અને છે. ટીલર્ન જતા કર્યા અને મહે સ્વસ્થાને બેસાઈ રાખ્યા છે–સંચાહક. * ૧ જારે આ લેખ મેં પૂરો કર્યો ત્યારે મી. ગરીશંકર હિરાચંદ ઓઝાએ તથા ગવર્નમેંટ એપીગ્રાફર્સ્ટ (Government Epigraphist) વ્હેલી નકલો મારા લેખ સાથે સરખાવતાં મારા પાઠે ખરા લાચા.. Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીનજૈનલેખસંગ્રહ, ( ૧૪૩) સમયઃ। દંતસ્થાની દુષ્માક્ષરને બદલે તાલવ્ય વાપરેલા છે જેમકે:—લી. ૪ મની, લી. । રામ્સ ( સમ જોઇએ ), લી. ૮—સજ્જ, વળી તાલવ્યને બદલે દંતસ્થાની પણ વાપરેલા છે જેમકેઃ—લી. ૮ નિવૃસિતમ્ લી. ૧૮ વેસજ અને લી. ૨૯– શત્તિ ૧૧ ૬ ને બદલે રે વાપરેલું છે જેમકે:-લી. ૨૬ ને ૨૯-રિવમ; તથા લીટી ૨૪ માં કર્તાએ જાતેજ તવ ને બદલે લી. ૨૪ માં '. વર્જીવ એમ લખ્યુ છે. પણ તે છ ંદને લીધે લખેલુ છે. વિશેષ જાણવા લાયક એ છે કે લી. ૪ માં ધ્રુવસ્ય ને બદલે રૃપા તથા લી. ૨.૧ માં વવાયા તે બદલે વાજ્ઞા લખેલું છે. આ ઉપરથી ઈંડીઅન અટીંકવેરી માં પુ. ૧૩ ના પાન ૯૩ લી. ૨૬ માં ( જ્ઞાનfત્તને બદલે ) વાપરેલું ન્યાના યાદ આવે છે. આ ઉપરથી એમ પ્રતિપાદન થાય છે કે રાજપુતાનામાં તથા કાનડી લેકેામાં જ્ઞ અને ન્ય વચ્ચે કાંઈ ભિન્નતા નહિ હેાય. તેમજ નૃપા ઉપરથી તા તથા એવા ખીજા જુના લેખેામાં વપરાએલા ષષ્ઠી વિભકિતના શબ્દો યાદ આવે છે અને આ ઉપરથી મ લાગે છે કે શના ઉચ્ચાર જોડાક્ષર ફ્ય ના જેવા થતે હશે. લીટી ૩ માં વાપરેલુ વિધાન ધ્યાન ખેંચે તેમ છે. આ પાઠ ખરે છે એ વાત ચેાસ છે. પણુ કર્તા એ વિદ્યાના શબ્દ વિ+ધા ધાતુના ર્િ ના ત્રીજા પુરૂષ એક વચન તરીકે વાપર્યાં છે. આ એક ભૂલ છે કારણ કે વિધાન વર્તમાન કૃદંત છે. ( વિષે વાપરવું . જોઇએ ). જો કે લેખકે તથા કારીગરે બેદરકારીથી કામ કયુ' છે અને કેટલુ'ક તદ્દન જતુ` રહ્યું છે અને ખાસ કરીને પદ્ય ૨૧ ના છેલ્લા શબ્દો ગયા છે, તેા પણ ખાતરીપૂર્વક આખા લેખ કળી શકાય અને તાજો કરી શકાય. ૩ ^^^^^^^^ [આયુઃ પર્વત આ લેખના હેતુ એ છે કે [ વિક્રમ ] સ’. ૧૩૭૮ માં એ માણસા નામે લલ્લ ( લાલિગ ) અને વીજ, એમણે પેાતાના માતા પિતાના પુણ્યાર્થે આબુ ઉપરનું ઋષભ ( આદિનાથ ) તું દેવાલય સમરાવ્યું. આ લેખના ત્રણ ૧ . કુતૂહલની ખાતર કહેવુ' જોઇએ કે સ.... રરરા, જર્મન હઁસ (HS ) અને અંગ્રેજી ‘ હેર ’ ( Hero ) આ સર્વેનું મૂળ રાત હેવુ જોઇએ. જુએ . પ્રે. વેકર નેગલને ( Prof. Wackernagol ) એટલીંડ ગ્રામર પુ. ૧ પાન ૨૨૫, ૨ · સેટપીટર્સબર્ગ ડીક્ષનરીમાંથી વૃત્ત અને શર્ષે બેને સરખાવે. ૩ આ લેખમાં ર્િ નાં જે રૂપે છે તે—વમૂલ, વસૂવુઃ- ચાર, વિવેશ, પ્રપેરે, અને hારચામાસતુ: | : 1 Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેબનં. ૧૩ર) (૧૪૪) • • અવલેહન ~ ~~ ~~ વિભાગ કરવામાં આવ્યા છે. પ્રથમ વિભાગ (કડી –૧૩) માં અબુંદ પર્વતની * પ્રશસ્તિ” આપેલી છે; અને એ પ્રદેશ તથા અંબિકા અને શ્રીમાતા વિગેરેનાં વખાણ કર્યા પછી દેવાલય વિશેની કેટલીક એતિહાસિક બાબતે તેમાં છે. વળી . તેમાં વિમલના આદિનાથના દેવળના વિક્રમ સંવત ૧૦૮૮માં પાયો નાંખ્યાની વિગત પણ આવે છે. બીજા વિભાગ ( કડી ૧૪–૨૩ ) માં આ મંદિરના જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યાના વખતે પર્વતના માલીક જે રાજ્ય કર્તા હશે તેઓની રાવલી” આવે છે. અને ત્રીજા વિભાગમાં (કડી ૨૪-૩૮ ) જીર્ણોદ્ધાર કરાવનાર માણસેના વંશનું વર્ણન છે. અંતમાં ( કડી ૩૮–૪૨) ઉદ્ધાર કરેલા દેવાલયની પ્રતિષ્ઠા કરનાર આચાર્યનું નામ તથા તેમનો વંશ અને મિતિ આપેલાં છે. - એતિહાસિક રસ વિનાની બાબતે બાદ કરતાં, પ્રથમ વિભાગમાં અબ્દ ઉપર વસિષે રૂધિના અનલકુંડમાંથી પરમારની ઉત્પત્તિની વિગત આવે છે. તેના વંશમાં કહડદેવું કરીને પ્રતાપી રાજી થયો; તેના વંશમાં ધંધુ (વંધુરાજ) નામને એક રાજા થયો જે ચંદ્રાવતીના અધિપતિ હતા, અને જે ( ચાલુકય ) રાજા ભીમદેવ પહેલાને નટિ નમતાં અને તેના ક્રોધમાંથી બચવા ધારાનાં રાજ ભોજના પક્ષમાં ગયો. ત્યારબાદ એકદમ કતાં આપણને કહે છે કે, વિમલ નામનો એક પ્રખ્યાત માણસ પ્રાગ્વાટે વંશમાં થયો જેનામાં તે વખત ચાલતી દુષ્ટતાના અંધકારમાંથી ધર્મની પ્રજ્વલિત જવાળા ઝળકી ઉઠી. તેને ભીમ રાજાએ દંડપતિ” (સેનાપતિ) નિમ્યો અને ત્યાં એક પ્રસંગે રાત્રે શ્રી અંબિકાએ પર્વત ઉપર યુગાદિભર્તા (યુગાદિજિન, આદિનાથ ) નું એક સુંદર દેવાલય બાંધવાનું તેને ફરમાન કર્યું. આ આજ્ઞાને વિમલ આધીન થશે એ વાત પદ્યમાં કર્તાએ આ પ્રમાણે મુકી છે – - “ વિક્રમાદિત્યના વખંતથી ૧૦૮૮ વર્ષ પછી શ્રી વિમલે અબુંદના શિખર ઉપર સ્થાપિત કરેલા શ્રી આદિનાથની હું પ્રશંસા કરૂં છું.” - - - ' ઉપર કહ્યું તે વધુ અગરે ધન્ધરાજ, ઉપર પાન ૧૧ માં કહે પ્રમાર (પરમાર) ધન્ધક છે. જેનો પુત્ર પૂર્ણપાળ વિ. સં. ૧૦૯ અને ૧૧૨ ૧માં અબુંદ પ્રદેશમાં રાજ્ય કરતો હતો. ખરેખર તે ચાલુકય ભીમદેવ પહેલા તથા માળવાના પરમાર ભોજદેવના વખતમાં થયો હશે. * ૧ધન્યુનું નામ ચંદ્રાવતીના પરમારની વંશાવલીમાં પણ આવે છે (પુ. ૮. પાન ૨૦૧) Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ, (૧૪૫) [ આબુ પર્વત એ દેવાલયના બીજા લેખમાં વિમળનું નામ આવે છે, આ લેખની મિતિ વિ. સં ૧૨૦૧ છે. એ લેખ ૧ ( કાઉસેન્સ લીસ્ટ નં. ૧૭૬૭) માં ૧૦ લીટીઓ છે અને તે ૨૬ ” લાંબે તથા પશુ ઉંચો છે. તેમાં ૧૭ કડીઓ છે. શાહીથી પડેલી અનુકૃતિમાં પહેલી બે લીટો ચોક્કસપણે વાંચી શકાય તેમ નથી. પણ હું જોઈ શકું છું તેમ તેમાં એક માણસ વિષે કહ્યું છે જે શ્રીમાલ કુલને અને પ્રાગ્વાટ વંશનો હતો. તેનો પુત્ર લહર હતો જેનો મૂલ રાજા (ચાલુકય મૂળરાજ પહેલા) સાથે કઈ પણ પ્રકારનો સંબંધ હતો અને જે “વીરમહત્તમ ” ના નામથી પણ ઓળખાતા હતા. લહધરને બે પુત્રો હતા. પહેલે પુત્ર પ્રધાન નેઢ હતો તથા બીજો વિમલ હતો જેના વિષે ૭ મી કડીમાં આ પ્રમાણે છે:- . દ્વિતિયફ્રીમતીવા ( )(2) બ્લાઃ શ્રી વિમળે (૨)મવા येनेदमुर्भवसिन्धुसेतुकल्पं विनिर्मापितमत्र वेश्म ॥ નેને પુત્ર લાલિગ હતો. તેને પુત્ર મહિક પ્રધાન હતો. ૨ વળી તેને બે પુત્રો હતા, હેમ અને દશરથ. આ લેખનો હેતુ આ પ્રમાણે છે-ઋષભના મંદિરમાં દશરથે નેમિજિનેશ ( નેમિતીર્થકર એટલે કે નેમિનાથ ) ની પ્રતિમા બેસાડી, જેની પ્રતિષ્ઠા વિ. સં. ૧૨૦૧ ને મેષ્ઠના પડવાને શુક્રવારે. . પ્રો. કલહેનનું આ કથન અસંબદ્ધ જેવું છે. કારણ કે શ્રીમાલ અને પ્રાગ્વાટ બંને જુદી જુદી શ્વતંત્ર જાતો છે. એકજ મનુષ્ય શ્રીમાલકુલ અને પ્રાગ્વાટ વંશનો હાઈ ન શકે. પ્ર કીલોનના વાંચનમાં ગડબડ થઈ છે. જે લેખના વિષયમાં આ કથન છે તે મારા જેવામાં આવ્યા નથી તેથી તેના વિષયમાં હું કાંઇ કહી શકે તેમ નથી. નીચે જે લેખને હવાલે પ્રા. કલહન આપે છે તેમાં તે વીર મહામંત્રીને સ્પષ્ટ શ્રીમાલકુલભવ લખ્યો છે ( એ લેખ આ સંગ્રહમાં પણ નં. ૧૫ર નીચે આપેલ છેતેથી વીર મહામંત્રી અને નેઢ આદિ તેના પુત્ર-પ પ્રાગ્વાટ નહિ પણ શ્રીમાલજ્ઞાતિના હતાસંગ્રાહક. * * - ૧ મી. કાઉન્સના કહેવા પ્રમાણે આ લેખ વિમળના દેવાલયના અગ્રભાગમાં : ૧૦ ના ભોંયરાના દ્વાર ઉપર છે તેના વિષે એશીયાટીક રીસર્ચીસ પુ. ૧૬ પા ૩૧૧ માં ઉલ્લેખ છે–એક લેખની મિતિ સં ૧૨૦૧ છે પણ તેમાંનું કાંઈ પણ વાંચી શકાય તેવું નહી હોવાને લીધે તે બહુ જરૂર નથી. - ૨ છંદ ઉપરથી જણાય છે કે નામ ખરૂ છે ૪ અગ્રભાગમાં ન ૧ ના ભોંયરાની એક પ્રતિમાની બેઠક ઉપર આ લેખે કેતલા છે. .. ૧૯ Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - (૧૪૬) ઉપરના લેખ નં. ૧૩ર અવલોકન, - એટલે કે ઈ.સ. ૧૧૧૪, મે, ૫ ને શુક્રવારે કરવામાં આવી. મારે કહેવું છે. ઇએ કે અહીં આપેલી વંશાવળી વિમળના મંદિરના બીજા લેખ (મી. કાઉસેન્સના લીસ્ટ ૪ ના નં. ૧૭૬૮ ) ઉપરથી આપેલી છે, જે આ પ્રમાણે ૧ બારોટ્રવ- વીમાના પુત્ર () મક્કા-1 – २ नेदपुत्रलालगतत्सुत महिन्दुक मुतेनेदम् ॥ निजपु- . ३ कलत्रसमन्वितेन मन्मत्रि दशरथेनेदं । श्री नेमिકરાર () વલ્ ા ી રિતે રમ છે * જાણવા લાયક વિગત મુખ્યત્વે કરીને એ છે કે આ બેમાંના પ્રથમના લેખમાં દશરથની મિતિ આપી છે. અને તે મિતિ વિ. સં. ૧૨૦૧ છે. તેથી એમ જણાય છે કે દશરથના પ્રપિતામહ નેટનો નાનો ભાઈ વિમલ વિ. સં. ૧૦૮૮ માં (જે મિતિમાં આ દેવાલયનો પાયો નાંખ્યો હતો એવી દંત કથા છે) મોજુદ હશે. આ લેખના બીજા વિભાગ (કડી ૧૪–૨૩ ) ની વિગત મે ઉપર ૮૧ મા પાન ઉપર આપી છે. ૧૪ મી કડીમાં રાજાવલી શરૂ થાય છે જેમાં પહેલે રાજા આસરાજ છે જે ચાહુવામ ( ચાલુવાણ-ચાહમાન) વંશનો હાઈ નદલ (નદ્દલ ) ને રાજા હતા. તેના પછી સમરસિંહ થયો અને તેને પુત્ર મહણસિંહ ભટ ( કડી ૧૫) થયો ત્યારબાદ પ્રતાપમલ્લ થયો; તેને પુત્ર વીજ. જે મરુસ્થલી મંડલ ( કડી ૧૬ ) ને અધિપતિ છે. તેને ત્રણ પુત્રો હતા, જેમને પહેલે લૂણીગરાજા (કડી ૧૭) હતો. કડી ૧૮ માં લુંટનાં વખાણ આવેલાં છે, આ સુંઢ “યમની જેમ શત્રુ સમૃદને નાશ કરતા.” કહી ૧૯માં લુવિ છે; તેના વિષે ૨૦મી કડીમાં એમ કહેવું છે કે તેણે અબુંદ પર્વત છે અને પૃથ્વી ઉપર રાજ્ય કરીને સ્વર્ગમાં પ્રયાણ કર્યું (મરી ગયો). ૨૧ મી કડીમાં લૂણીગના પુત્ર તેજસિંહનાં વખાણ કર્યા છે, રરમી કડીમાં તિવણાક ઘણું છે ” એમ છે. જીણું થએલી કરી ૨૩ માં એમ જણાવે છે કે તિહુણ અને તેજસિંહની સાથે મળીને લુખ્ખકે અબુંદ પર્વતનું રાજ્ય ન્યાયપુર સર ચલાવ્યુ (સ્ત્રમાર સુમનામા સમન્વિતતસંતિકુખ્યા). - વીજ. સુધી, રાજાવલીના પ્રથમ વિભાગ વિષે કોઈ જાતની શંકા રહે તેમ નથી. તેમજ મેં કહ્યું છે તેના કરતાં વધારે કહેવાનું પણ નથી, વીજડના પુત્ર વિશે કંઈ હરકત આવે છે. લુંગ દેવના લેખમાં (પાન ૮૦) Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maininnunnnnnnnnnnnnnn પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ, (૧૪૦) આબુ પર્વત meninnertiannnnnnnnen કહ્યા પ્રમાણે વીજ જેને દશસ્પન્દન (દશરથ) કલા છે તેને ચાર પુત્રો હતા-લાવણ્યકર્ણ, લંદ (કુંટિગ), લમણ, અને પૂર્ણવર્માન આમાંને લાવણ્ય કણું “ ભેઠ” છે એમ સ્પષ્ટ કહેલું છે. હાલના લેખ પ્રમાણે વીજાને ત્રણ પુત્રો હતા તેમાં “ આદ” લુણિગ હતો. લેખમાં લુણિગ પછી લું અને લુમ્ભ આપેલા છે પણ એમ નથી કહેલું કે તેઓ તેના નાના ભાઈ હતા અગર તેઓને કોઈ પણ જાતને સંબંધ હતો. લુંટિગદેવના લેખની હકીકતમાં મેં લુણિગ અને લાવયકર્ણને એક ગણેલા છે, અને લુંઢ તથા લુભને ભાઈઓ ગણી લંદને લુંઢ ( લુટિગ ) અને લુખ્ખને લાવણ્યવિમેન કહે છે. બીજા લેખે જડી આવશે જેના ઉપરથી મારૂ ખરા પણું અગર બોટા પણું બહાર આવશે. વળી મારે કહેવું જોઈએ કે મારા મિત્ર મી. ઓઝા જેમનું પિતાના દેશનું જ્ઞાન અગાધ છે તેમના કહેવા પ્રમાણે લુણિગ, લું% અને લુભ ( લુભક ) એકજ માણસનાં નામ છે. અને જે બધાં “લુમ્સ' શબ્દના સંસ્કૃત રૂપ છે અને જે “આબુનો પ્રખ્યાત જીતનાર “રાવલંભા” ” નું નામ છે. જે મી. ઓઝાનું કહેવું ખરૂં હાથ તે ઉપર પાન ૮૩ ઉપર પ્રસિદ્ધ થએલી વંશાવળીની છેલ્લી લીટીઓ ફેરવવી પડે. મારી જેમ મી. ઓઝા પણ તિહુણક ( તિહુણ) તેજસિંહને નાનો ભાઈ છે એમ કહે છે; પણ તેમના મત પ્રમાણે તેજસિંહના પુત્ર કાદેવ સાથે આ બંનેને લૂંટિગ (લુંદ, લુણિગ, લુખ્ખ) ની નીચે મૂકે છે. ત્યારે આ લેખ વિ. સં. ૧૩૭૮ માં રચાય ત્યારે લુક્ષ્મ મરણ પામ્યો હતો, અમે તે વખતે આબુને રાજ્યકારભાર તેજસિંહ ચલાવતા હશે. આલેખના ત્રીજા વિભાગમાં (કડી ૨૪–૩૮) જે માણસોએ દેવળ સમરાવ્યું (લલ્લ અને વીજડ) તેમના વંશના માણસેનાં કેટલાંક નામ વિષે કહેલું છેબીજું કાંઈ વધારે નથી. એ નામે નીચે પ્રમાણે -- .. Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ સાહી ગેાસલ ( સ્ત્રી; ગુણુદેવી ) ધનસિંહ ( સ્ત્રી; ધાંધળદેવી ) વીજડ શિમધર દેગા • દેમાંતિ થી ગયપાલ જલ્પા I વેલાક પારસ દેસલ ભૌમ (સ્ત્રી; હાંસલÈ ) ગેહણ સમરસિંહ વિજપાળ નરપાળ | લાલિંગસીહ ( ૧૧ ) * ગાઈ'થી વીરધવળ મહસિંહ ( સ્ત્રી મયણલ્લદેવી ) કુલધર સીહા ગાા લાખા ********* ઉપરના લેખા. નં. ૧૭૨ ( ૧૪૮) અવલેાકન. Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ, (૧૪) ( આબુ પર્વત આ કોઠામાં બતાવેલા માણસે ચુસ્ત રીતે જૈન ધર્મને વળગેલા હતા. જેલ્લા મૂળ પુરૂષ છે. તે એક વ્યાપારી હતો અને તેના ગુરૂ ધર્મસૂરી હતા. દેસલ વિષે એમ કહેવામાં આવ્યું છે કે તેણે સાત પવિત્ર સ્થળે ૧૪ વાર સંધ કાઢયા હતા. આ સ્થળો તે શત્રુંજય વિગેરે છે. આ વંશનાં બીજાં માણસોનાં સાધારણ રીતે વખાણ કર્યા છે. વિમલના મંદિરમાં તેના વંશના લોકોના બીજા લેખો છે; આ લેખોની મિતિ | વિક્રમ ] સંવત ૧૩૭૮ છે. વળી આ વંશનો એક લાંબે લેખ છે. ( નં. ૧૭૯૧ નો કાઉસેન્સ લીસ્ટ ) જેની મિતિ શબ્દોમાં અને આંકડામાં લખેલી છે–વિ. સં. ૧૩૦૯. આ લેખમાં ૨૫ લીટીઓ છે અને તે ૧૫ કડી માં છે. તેમાં આનંદસરીએ કરેલી, વિમલની વસહિકા” માં નેમિજિન (નેમિનાથ) ની પ્રતિમાની સ્થાપના વિષે આપવામાં આવ્યું છે. તેમાંથી એમ જણાય છે કે આ વંશ ઉકે [ 8 ] વંશને કે છે અને તેને મૂળ સ્થાપક જેહાક માંડવ્યપુર (મંડેર ) ને રહેવાસી હતો. કુલધર પછી તેના પાંચ પુત્રોનું વર્ણન છે, પણ લેખનો મોટો ભાગ જતો રહયો છે તેથી હું તેમનાં નામ અત્ર આપી શકું તેમ નથી. આ લેખની બાકીની (૩૯-૪૨) કડીઓમાં [ વિ. ] સંવત ૧૩૭૮ ના એક દિવસે “ગુરૂ” અગર “સૂરી” જ્ઞાનચંદ્ર અબુંદ પર્વત ઉપર ઋષભની પ્રતિમાની સ્થાપના ( પુનઃ સ્થાપના ) કરી. જ્ઞાનચંદ્રના ધાર્મિકવંશ વિષે જાણવું જોઈએ કે તેના પહેલાં અમરપ્રભસૂરી થયા હતા અને આ વંશને સ્થાપનાર ધર્મસૂરી હતા જેમને ધર્મવાળાર્યન એટલે કે “ગણુ” ના સૂર્ય કહ્યા છે અને જેમણે વાદિચંદ્રને અને ગુણચંદ્રને હરાવ્યા હતા તથા ત્રણ રાજાઓને બેધ આપ્યો હતે. ( વિક્રમ ) સંવત ૧૩૭૮ ના, બીજા ૧ જુઓ પાન ૧૫૪, આગળ. ૨ આ સાત સ્થળે અગર ક્ષેત્રે વિષે વારંવાર કહેવામાં આવ્યું છે પણ એ સાત સ્થળોના નામો મળી શક્તા નથી, ૩ આવી રીતે બીજો [ લેખ] સં. ૧૩૦૯ જણાવે છે પણ બીજું કાંઈ નહિ' આવા શબ્દમાં, એશિયાટીક રીસર્ચીસ પુ. ૧૬, પા. ૩૧૧ ઉપર કહેલો લેખ તે આ છે. ૪ એટલે કે ઓશવાળ જાત; જુઓ એપીગ્રાફીકા ઈડિકા, ૫. ૨, પાન ૪૦. ૫ મી, કાઉસેન્સના લીસ્ટના નં. ૧૭૫૯, ૧૮૨૨ ને ૧૮૫ર. - - Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લે. નં. ૧૪ર (૧૫) . . . એલેન, -~- ~ ~ ~~-~~~- ~~ ~ ~ ~~ ~ ~ ~~~ લેમાં જ્ઞાનચંદને ધર્મસુરી અગરે ધુમ વસુરીરના પટ ઘર તરીકે ઓળખાવ્યા છે. કાર્ડસેન્સ લીસ્ટના નં. ૧૭૮૬ નાં એક લેખે જેના ઉપર મિતિ નથી તેમાં આરંભમાં આવા અક્ષરે છે – . श्रीमर्मयोपमुग्पिटे श्रीआग (नन्दसार श्रीअमनमरिपट्टे श्रीज्ञानत्रन्द्रतीरઆમાં વર્ણવેલા આનંદયુરી એજ વિ. સં. ૧૯૦૯ના ઉપર કહેલા આનંસૂરી હશે; અને એ લેખના આનંસૂરી તથા અમરપ્રબરી છે, તે આનંદસૂરી અને તેના શિઝ અમરપ્રસરી છે જે પીટરસનનાચતુર્થ રીપોર્ટ પાન ૧૧૦, લી. ૧ માં કહ્યા પ્રમાણે, અમરચંદરીની સૂચનાથી વિ. સં. ૧૩૪૪ માં લખાયલા એક દસ્તલિખિત પુસ્તકમાં વર્ણવેલા છે. આ પુસ્તકમાં ૧૦૯મા પાને આનંદયુરિની પહેલાં ધર્મચુરી (રાજબના શીવભરના શિલ્ય વર્ણવેલા છે, જે વિવાદ કરનારાઓ તરફ–જેમ હાથીને સિંહની ગર્જના તેમ હતા અને જેમણે રાજ વિચટના ચિત્તને ચમત શું હતું. પ્રે. પીટરસનનાં ત્રીજરના એપેન્ડીકસ, પાન ૧૫ ને ૩૦૭ ઉપર આજ માણસને ધમ ધરીનું નામ વ્યાખ્યું છે અને તેમાં તે શાકઋરિના રાજાને બોધ આપતા : હેય તેમ વધ્યા છે. વળી આ પુસ્તકના પાન ૨૬ર ઉપર તેમણે પાદ દેશના રાજાની રમલમાં ઘણા વાદ કરનારાઓને હરાવ્યા હુતા એમ કહેવું છે. આ ઉપરથી નિઃસંય એમ કહી શકાય કે આ લેખમાં વર્ણવેલા ત્રણ રાજાસ્ત્રોમાં એક શાકમ્બરના રોજ વિરાજ છે. (આ શાકમ્બરિ સપાવસ્ત્રનું મુખ્ય શહેર છે) હું ધારું છું એ રાજ તે વીજળદેવ— વિરાજ હશે જેના દિલ્હી સિવિક સ્તંભ લેખ (મારા ધંલસ્ટિને નં. ૧૪૪) માં વિક્રમ સંવત ૧૨૨૬ એટલે કે (ઈ. સ. ૧૧૭૦ ) મિતિ આપેલી છે. બે રાજાઓ કયા તે હું ઓળખી શકતા નથી. તેમજ વાદિચંદ્ર અને ગુણચંદ્ર જેમને ધર્મરિએ કરાવ્યા તે કે તે કહી શકતે નથી. ‘દર મી ટકીમાં આપેલી મિતિ આ પ્રમાણે – વઓ (૮) મુનિઓ (છ) ગુણ (૩) અને ચંદ્ર (૧) થી બનેલા વર્ષમાં એટલે કે[વિક્રમ] સં. ૧૯૭૮ માં ચેષ્ઠ “ સિતિ' (વદ) નવમી ૧ મિ. કાજોલના વેસ્ટના નં. ૧૭પ૬, ૧૫૮ અ. ૧૭૬૪ મે ૧૯૪. ૨ એ વાદિચંદ્ર તે છે કે જેણે “ફાન સૂચવ્યું છે; આ લેખમાં વહેલા હિટ તે એ હશે કે કેમ તે કઈ કઈ દિ. Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીનજૈનલેખસંગ્રહ ( ૧૫૧ ) ['આણુપર્યંત સિતિ ' શબ્દને શુદિ’ < તિથિ ’ તે વાર સામ. અહીં એક હરકત છે. અહી આ અથ` મેં વિદ કર્યાં છે પણ તે.‘ શુદ્ધિ ' એ હાઇ શકે અને જોતાં તે ખરૂં લાગે છે કારણ કે લેખની ૩૦ મી લીટીમાં મિતિ ક્રૂરીથી આપી છે; ૧૩૭૯ ના જ્યેષ્ઠ સુદિ ૯ સામ. પરંતુ આના વિરૂદ્ધમાં એટલુ જ કહેવાનું કે ખીજા જુદાજ ચાર લેખેામાં ( ન. ૧૭૭૧, ૧૮૨૧, ૧૮૨૯, ૧૯૦૪ મી કાઉસેન્સ ’ લીસ્ટ ) · સંવત્ (સ) ૧૩૭૮ વર્ષે જ્યેષ્ઠ વદ ૯ સેમ દિને ( અગર સેમે ) આપી છે જે દેખીતી રીતેજ આપણા લેખમાં આપેલી મિતિ છે. વિશેષમાં, • જયેષ્ઠ શુદ્ધિ ' એ મિતિ ૧૩૭૮ માટે તદ્દન ખેાટી થાય (કારણ કે ચૈત્રાદિ ચાલુ અગર ગત, અથવા કાત્તિકાદિ ગત વર્ષ) અને કાર્ત્તિકાદિ વિક્રમ સં ૧૩૭૮ ના પૂર્ણિ માન્ત જયેષ્ઠ વદિ માટે ઇ. સ. ૧૩૨૨ ની ૧૦ મી મે બરાબર થાય આ કારણેાથી તે મિતિનું મારૂં ભાષાંતર ખરૂ' છે અને તેની ખરી મિતિ ૧૩૨૨ ની ૧૦ મી મે સેામવાર લઉં છું. અને ૩૦ મી લીટીમાં ફરીથી મિતિ આપતી રીત ( જ્યાં ૧૩૭૯ શ ́કા પાત્ર હાય જ) ખાટી છે એમ હું ધારૂં છુ.” (૧૩૩) ... . wwwww. આ લેખ એજ મદિરમાં એક તરફની ભીંત ઉપર શિલામાં કાતલે છે. આમાં બધી મળીને ૨૪ પિતઓ છે. લેખની ભાષા સસ્કૃત છે પણ તે અપભ્રષ્ટ પ્રયાગાથી ભરપુર છે અને ઘણીજ વ્યાકરણુ વિરૂદ્ધ છે. પ્રારભમાં, સવત્ ૧૩૫૦ વર્ષે, માઘ સુદિ ૧, ભામા (મગલવાર.) ની મિતિ લખ્યા માદ અણુહિલપુર ( પાટણ ) ના રાજા સાર†ગદેવનુ* * વર્ણન છે. પરમેશ્વર, પરમભટ્ટારક, ઉમાપતિવરલબ્ધ આદિ ક * સારંગદેવ, વાધેલા વંશના રાજા અજુ નદેવના પુત્ર હતા. તેણે સંવત્ ૧૩૩૧ થી ૧૩૫૩ સુધી ( ૨૨ વર્ષ`) રાજ્ય કર્યું હતું. એનાં વખતને એક લેખ કચ્છમાં આવેલા ક ંથકોટ પાસે ખાખર નામના ગામમાં . એક પાળીમા ઉપર છે. માંડવીથી ૩૫ માઈલ છેટે આવેલા ભદ્રેશ્વર ગામમાંથી જે જૈનાનુ' તીથ સ્થાન ગણાય છે—એ લેખ ત્યાં લાવવામાં આવ્યે હતા. તેની ઉપર સંવત્ ૧૩૩૨ ની સાલ છે અને તેમાં ધિરાજ લખ્યા છે. તેમાં એના પ્રધાનનું નામ એક લેખ જેનાં ઉપર સંવત્ ૧૩૪૩ ની સાલ **, માલદેવ છે તે : એને. મહારાજાલખેલુ છે. બીજો પ્રથમ સેમનામાં * * * Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખે. ન. ૧૯૩ ( ૧૫૨..) લાયન, ' વિશેષોની સાથે તેને ઃ અભિનવસિદ્ધરાજ જન્મે છે. તેને મહામાન્ય શય ” તે. તેના રાજ્યમાં, ઉપર જણાવેલા દિવસે ચદ્રાવતીના મહેશ્વર વિદેરે આ શાસનપત્ર કરી આપ્યુ છે. ચંદ્રાવતી નિવાસી એસવાલ નાીય સા. વરદેવના પુત્ર સા. હેમચ તથા મહા. ( અર્થાત્ મહાજન ) ભીમા, મહા, સિરધર, છે. જગ· સીટુ, છે. વિરાટ, છે. શેટુન, ઇં. વક્તા અને મૃત્યુ: વિરાટ આદિ સમસ્ત માજનની પ્રાર્થનાથી આયુ ઉપર રહેલા વિમલવસહિ અને ‘યુøિાવસિંહ ’ નામના અને મંદિરના ખર્ચ માટે તથા કલ્યાણક દિ હેન્સના દિવસે ઉજવવા માટે, જુદા જુદા વ્યાપાર કરનારા વ્યાપારીઓ તથા ધાદારીઓ ઉપર અમુક રકમને લાગે આંધી આપ્યા હતા. પછી જાળ્યુ છે કે આ નિયમ અથ્થુ અને ચંદ્રાવતીમાં રહેનાર દરેક પ્રાજને નિયમિત રીતે પાળવે. તથા આ શિની યાત્રા માટે આવનારા યાત્રિએ પાસેથી માત્રુ કે ચદ્રાવતીના કોઈ પશુ રાજપુણ્યે કાંઇ છુ ( કર કે ઈંટાવે વિગેરે ) માંગવુ નિઠું. તથા આજી ઉપર ઉતરતા ચઢતા યાત્રિઓની જે કાંઈ પન્નુ વસ્તુ જો તે તે આજીના ઢાકાએ ભરી આપવી પડશે. આ શાસનપત્રમાં કરેલા હુકમે અમારી સતતિમાં થનારા રાતએ તથા બીજા પણ જે કોઇ રાજાએ થાય તેણે બરાબર પાળવા. t ને! પણ હાલમાં તેનું ગાલમાં આવેલા સૈન્દ્રા ગામમાં છે. એ લેખમાં ત્રિપુરાન્તક નામના માળુરે કરેલી યાત્રાની વાત લખી છે અને રાળ સા દેવની વાવી આપ્યું છે. કટર ભાંડારકરને અમદાબાદમાંથી એક સ્ત લિખિત ધ મળ્યે હતો, તેમાં લખ્યું છે કે એ ગ્રંથસંવત્ ૧૭૫૦ ના ટર્ન ટ તે દિવસે મહારાધિરાજ સારંગદેવનું લશ્કર આશાલિ ( અમ દાવાદ મુકામ કરી પડ્યું હતું ત્યારે પૂરા કર્યાં ને, (ગુજરાતના પ્રાચીન પ્રતિહાસ ઉપરથી. ) એજ સાર ગદેવની ગાદીએ કરદેવ બેંકે તે જે કરાયેલા ' ના નામથી ગુજરાતમાં પ્રસિદ્ધ છે અને જેના વખતમાં ગુજરાત મુસ્ત્રમા તેના દ્રામાં ગયું. Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ, (૧૫૩ ) [ આબુપર્વત - પછી, પુરાણોના કેટલાક કે આપ્યા છે જેમાં દેવદાનને લેપ કરવાથી થનારા પાપ ઇત્યાદિનું વર્ણન છે. ઠકકુર જયસિંહના પુત્ર પારિખ પેથાએ આ શાસનપત્ર લખી આપ્યું. . : આમાં શ્રીઅચલેશ્વરના મંદિરવાળા રાઉટ નદિ, વશિષ્ઠદેવના મંદિરવાળા તપોધન (નામ જતું રહ્યું છે.) અંબાદેવીવાળા નીલકંઠ તથા ગામના સઘળા આગેવાન પઢયાર (કે) સાક્ષી થએલા છે. ' . . . . . . (૧૩૪-૨૪૮) ' ' : નંબર ૧૩૪ થી ૨૪૮ સુધીના (૧૧૪) લેખે એજ મંદિરની જુદી જુદી દેવકુલિકાઓ ઉપર તથા તેમાં રહેલી પ્રતિમા વિગેરે ઉપર કેતરેલા છે. આ બધા લેખે ન્હાના ન્હાના છે અને તેમાં સંવતું ; દાતાનું નામ અને પ્રતિષ્ઠા કરનાર આચાર્યના ઉલ્લેખ શિવાય બીજું . કઈ વધારે જાણવા લાયક લખાણ નથી. એ લેખમાં ન. ૧,૩૪ ૩૮–૪–૪૧–૪૨-૪૪-૪૫-૪૮-૨૫૫૯૬૧-૬૪–૮–૭૯–૮૩ - ૮૫–૮–૯૧-૬-૨,૦૨-૦૬-૧૬–૧૯-૨૬-૩૩-૩૭–૩૮ અને ૨૪૪ ના (૨૮) લેખ સંવત્ ૧૩૭૮ ની સાલના છે. અર્થાત્ મુખ્ય-લેખમાં જણાવ્યા પ્રમાણે માંડવ્યપુર (મંડે ઉર). નિવાસી લલ્લ અને વીજડે જ્યારે આ મંદિરને જીર્ણોદ્ધાર કર્યો તે જ વખતના આ લેખે છે આ લેખે ઉપરથી એમ જણાય છે કે લલ્લી અને વીજડે તે મૂળ મંદિરને ઉદ્ધાર કર્યો હતો અને બીજા દાતાઓએ કેટલીક દેવકુલિકાઓને ઉદ્ધાર કર્યો હતે તથા કેટલાકે પ્રતિમાઓ પધરાવી હતી. આ દાતાઓમાંથી ઘણું ખરા તે માંડવ્યપુરના જે રહેવાસી હતા. પ્રતિષ્ઠા કરનાર આચામાં મુખ્ય ભાગ જ્ઞાનચંદ્રસૂરિએ ભેજ જણાય છે. તથાપિ નં. ૧૪૪-૪૫ માં માલધારી શ્રીતિલકસૂરિ, નં. - ૧૬૮ માં સોમપ્રભસૂરિ, નં. ૨૦૨ માં હેમપ્રભસૂરિ શિષ્ય રામચંદ્રસૂરિ અને ન. ૨૦૬ ના લેખમાં ઉફેશીય કકદાચાર્ય સતાય '', '' 5 - S Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખો. નં. ૧૩૪ થી ૨૪૮] (૧૫૪) અવલોકન - - - - - - - - - કસૂરિનું પણ નામ આવેલું છે. આ ઉપરથી જણાય છે કે એ જણેદ્વાર વખતે, આ આચાર્યો પણ ત્યાં વિદ્યમાન હતા. : નબર ૧,૬૯-૭૦-૭૨–૭૪-૭૫–૭૬-૭૭-૮૦-૮૩-૮૫-૮૬-૮૮ -૯૦-ર-લ્પ–૯૭––૨૦૦-૦૪-૦૫-૦૭-૦૮–૧૧–૧૩–૧૦–૧૫, અને રરર વાળા (ર૭) લેખે સંવત્ ૧૨૪૫ ના છે. આ લેખે પરથી જણાય છે કે એ વખતે પણ એ મંદિરને ઉદ્ધાર કે પ્રતિષ્ઠા મહત્સવ જેવું કાંઈ વિશેષ કાર્ય થયું હશે. એ લેખમાં મુખ્ય રીતે પ્રવાટ જ્ઞાતીય મહામાત્ય પૃથ્વીપાલના પુત્ર મડામાત્ય ધનપાલનું નામ આવે છે. એ મહામાત્ય કયા રહેવાસી હતું તે આ લેખે ઉપરથી જાણી શકાતું નથી. હક્તિશાળાની અંદર એના નામને પણ એક હાથી ઉભો છે. ૧૫૭ નબરના લેખમાં જે સંવત્ ૧૨૦૪ ને છે, આનંદ પુત્ર પૃથ્વીપાલ મંત્રીનું નામ છે તે ઘણા ભાગે એ ધનપાલનો પિતા જ પૃથ્વીયાલ હશે. કારણ કે હસ્તિશાળામાં ધનવાલના હાથી સાથે પૃથ્વીપાલ અને આનંદના નામના પણ અકેક હાથી ઉભો છે અને જેના ઉપર એજ ૧૨જ ની સાલ છે. ર૧૩ અને ૧૪ નંબરના લેખો મંત્રી યશવીરના છે, જેનું વર્ણન ઉપર ૧૦૮–૦૯ નંબરના લેખાવકનમાં કરવામાં આવ્યું છે. ૨૧૩ ને લેખ તે ઉકત બંને લેખો જે જ છે. ૧૪ ને લેખ ગદ્યમાં છે અને તેમાં લખેલું છે કેમંત્રી ચાવી પિતાની માતા ઉદયશ્રીના શ્રેયાર્થે તેરણ સહિત દેવકુલિકા બનાવી તેમાં આ પ્રતિમા પધરાવી છે. આ લેખમાં પ્રતિષ્ઠા કરનાર તરીકે એક તે આરાસનવાળા બહગીય આચાર્ય થશેદેવસૂરિના શિષ્ય દેવચંદ્રસૂરિનું નામ છે, અને * એ હાથી ઉપરથી સંવતને આંક ભૂંસાઈ ગયો છે પરંતુ પં.. શારીશકર ઓઝાએ તેના ઉપર ૧૨૩૭ ની સાલ વાંચી છે, એમ તેમના “ રાજા સિદ્ધર” (પૃ. ૬૩) ના લખાણથી જણાય છે. - Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીનજેનલેખસંગ્રહ (૧૫૫) fઆબુ પર્વત બીજા કાસહદગચ્છના ઉદ્યોતનાચાર્ય સંતનીય સિંહસૂરિનું નામ છે. ૨૧૫ ના લેખમાં રત્નસિંહસૂરિનું નામ પણ આપેલું છે. નબર ૨,૧૭-૧૮-૨૦-૨૧-ર૪ર૭ અને ૪૩ વાળા (૭) લેખે સંવત્ ૧૨૧૨ ની સાલના છે પ્રતિષ્ઠાકારક આચાર્ય (નં. ૨૧૮-૨ –૨૧ માં ) શીલભદ્રસૂરિના શિષ્ય ભરતેશ્વરસૂરિના શિષ્ય શ્રીરસૂરિ જણાવ્યા છે. . ૨૪૮ ને લેખ પણ એજ વર્ષને છે. તેમાં લખ્યું છે કે— કરંટગથ્વીય એશિવશીય મત્રિ ધાંધુકે વિમલમંત્રીની હસ્તિશાળામાં આ આદિનાથનું સમવસરણ બનાવ્યું છે અને નન્નસૂરિના શિષ્ય કકકસૂરિએ એની પ્રતિષ્ઠા કરી છે. ૧૫૬ નંબરને લેખ જે ૧૦ નંબરની દેવકુલિકાની જમણી બાજુ ઉપર કેતલે છે તે એક આર્યાછેદનું પદ્ય છે. તેમાં એજ કકસૂરિએ પોતાના ગુરૂ નન્નસૂરિની સ્તુતિ કરેલી છે. .. ૧૩પ-૩૯-૪૩-૪૭ અને ૫૦ નંબરના લેબેની મિતિ સં. ૧૨૦૨ છે. પ્રતિષ્ઠા કરનાર કકુંદાચાર્ય છે જેઓ ૨૦૬ નંબરના લેખમાં જણાવેલા ઉકેકેશગચ્છીય આચાર્ય કકકસૂરિના પૂર્વજ છે. * ૨૦૯ અને ૧૦ નંબરના લેખ સં. ૧૩૦૨ ના છે. તેમાં પ્રતિઠાતા તરીકે રૂદ્રપલ્લીય અભયદેવસૂરિના શિષ્ય દેવભદ્રાચાર્યનું નામ છે. + કાસાહદગચ્છ એ કાસરહદ નામના ગામ ઉપરથી પ્રસિદ્ધિમાં આવ્યા છે. આબુપર્વતની પાસે આર. એમ. રેલ્વેના કીરલી-સ્ટેશનથી ૪ માઈલ - ઉત્તરે “કાયંદ્ર” નામનું જે વર્તમાનમાં ગામ છે તેજ પુરાતન કાસાહેંદ” છે એમ પં. ગિરીશંકર ઓઝા પિતાના “સિદ્દિ રા તિહાસ' (પૃષ્ઠ ૩૬ ) માં જણાવે છે. એ ગામમાં એક પુરાતન જિનમંદિર પણ છે જેને થોડા વર્ષ પહેલાં જીર્ણોદ્ધાર થયો છે. તેમાં મૂલમંદિરની ચારે બાજુ બીજી હાની હાની દેવકુલિકાઓ છે જેમાંની એકના દ્વાર ઉપર વિ સં ૧૦૯૧ ને લેખ છે. ત્યાં એક બીજું પણ પ્રાચીન જનમંદિર હતું જેના પત્થરો. વિગેરે ત્યાંથી લઈ જઈ રહેડામાં નવા બનેલા મંદિરમાં લગાડી દેવામાં આવ્યાં છે. - Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખે. નં. ૧૩૪ થી ૨૪૮] (૧૫૬) , અવલોકન : ન. ૧૫૧ નીચે આપેલા આઠ નામે, ૧૦ ન. ની દેવકુલિકાની અંદર શ્રાવકની જે આઠ કૃતિઓ છે તેમના નીચે કતરેલા છે. આ આને પરસ્પર શું સંબંધ છે તે જાણી શકો નથી પરંતુ ઉપર નં. વાળે લેખ જે એ જ દેવકુલિકામાં આવેલી પ્રતિમાના પદ્માસન નીચે આરસના એક કટ ઉપર કેતલે છે તેથી આ આઠમાંના ૫ ને સંબંબ આ પ્રમાણે જણાય છે – ' શ્રી માલજ્ઞાતીય વીરમહામંત્રી. મંત્રીનેટ. લાલિગ. મંત્રી દશરથ. :: હસ્તિશાળાની અંદર વીર અને નેટના નામને અકેક હાથી મૂકેલે છે, જેના ઉપર સંવત્ ૧૨૦૪ ની સાલ કેતરેલી છે. ન. ૧૫૩ ને લેખ પણ એજ કુટુંબ સાથે સંબંધ ધરાવતે હોય તેમ જણાય છે. એની મિતિ સં. ૧૨૦૦ ના જેઠ વદિ ૧, શુકવાર છે. એમાં પ્રતિષ્ઠા કરનાર આચાર્ય નેમિચંદ્રસૂરિ છે. ૧૫૪ નંબરને લેખ, આબુના લેખમાં સર્વથી જુને છે અને તેની સાલ સં. ૧૧૧૯ ની છે. આ લેખ ૧૩ નંબરની દેવકુલિકામાં આવેલી મુખ્ય પ્રતિમાના વઘાસન નીચે કતરેલો છે. આ બે શ્લોકમાં છે. શારાપદ્ર (જેને વર્તમાનમાં થરાદ કહે છે) નિવાસી કેઈ કુટુંબના શાંતી નામના પૃથ્વી પ્રસિદ્ધ અને પરમશ્રાવક અમાત્યની સ્ત્રી શિવાદેવીના પુણ્ય માટે તેના નન્ન અને ગીગી નામના અપએ આ પ્રતિમા કરાવી, એવી એ લેખની મતલબ છે. - ૧૬૩ નંબરના લેખમાં જણાવ્યું છે કે–સં. ૧૬૪ માં પંડિત હરિએકગણિએ બીજા ૧૦ યતિઓ સાથે (આબુની) યાત્રા કરી છે. Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ (૧૫૭) આબુપર્વત -~-~ ~-~~~~ "•••••••••••• જુના લેખમાં બીજો નંબર ૧૮૪ નબરવાળા લેખને છે. કારણ કે તે સં. ૧૧૮૭ ની સાલન છે. ભદ્રસિંક નામના ગામ નિવાસી પ્રાગ્વાટ જ્ઞાતિના કેટલાક શ્રાવકે એ (નામે આપ્યાં છે) મળીને આબુ તીર્થ ઉપર.આદિનાથની પ્રતિમા બનાવી જેની પ્રતિષ્ઠા બૃહદુગચ્છના સિવિવિહારી આચાર્ય વર્ધમાનસૂરિના પટ્ટધર પદ્યસૂરિના શિષ્ય ભદ્રેશ્વરસૂરિએ. કરી, એટલે ઉલ્લેખ કરેલ છે. . . . - ર૩૫ ના નબર નીચે આપેલા નામે વિગેરે, જુદી જુદી સ્ત્રીપુર ની મૂતિ ઉપર કતરેલા છે જે મૂલમંદિરના રંગમંડપમાં બેસાડેલી છે. - નબર ર૩૯ અને ૪૦ વાળા લેખે, એજ રંગમંડપમાં ગભારાના દરવાજાની બંને બાજુએ બે કાર્યોત્સર્ગસ્થ પ્રતિમાઓ વિરાજિત છે તેમના ઉપર કતરેલા છે. સં. ૧૪૦૮ છે. કરંટગચ્છના મહં ધાંધુકે પિતાના કુટુંબના શ્રેયાર્થે, [ આબુ ઉપરના] યુગાદિદેવ (આદિનાથ) ના મંદિરમાં આ “જિનયુગલ” કરાવ્યું છે, અને જેની પ્રતિષ્ઠ કકકસૂરિએ કરી છે, એવું લેખનું તાત્પર્ય છે. . ' . ' ' ' મૂળ ગભારામાંથી બહાર નિકળતાં ડાવી બાજુએ જે ગોખલે છે. તેમાં રહેલી પ્રતિમાના પદ્માસનની નીચે પત્થર ઉપર ૨૪ર નંબરને લેખ કોતરેલે છે. આ લેખ વસ્તુપાલન છે. સંવત ૧૨૭૮ ની સાલમાં, મહામાત્ય વસ્તુપાલે પોતાના ભાઈ મલદેવના પુણ્યાર્થે મલ્લિનાથ દેવસહિત ખત્તક (ગોખલે) બનાવ્યું છે. એમ એ લેખમાં ઉલ્લેખ છે. બાકીના કેટલાક લેખમાં સાધારણ રીતે મૂર્તિ કરાવનારાઓનાં નામે. શિવાય વિશેષ કાંઈ નથી. . . ( ૨૪૯-૨૫૬ ) : * . . તેજ પાલના મંદિરની પાસે જે ભીમસિંહનું મંદિર કહેવાય છે - તેમાં મૂલનાયક તરીકે પિત્તલમય આદિનાથ તીર્થંકરની પ્રતિમા પ્રતિ છિત છે તેની નીચે નં. ૨૪૯ ને લેખ, તથા તેની બંને બાજુએ Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખા. ન. ૨૪૯ થી ૨૫૬] ( ૧૫૮ ) અવલાકન પરિકરની જે મૂર્તિઓ છે તેમની નીચે ૨૫૧ અને પર ના લેખ કાતરેલા છે. લેખનેા ભાવાર્થ આ પ્રમાણે છેઃ— સવત્ ૧પ૨૫ ફાલ્ગુણુ સુદ્રી છ, શનિવાર, રેાહિણી નક્ષત્રના દિવસે આબુ પર્વત ઉપર દેવડા શ્રીરાધર સાગર ડુંગરસીના રાજ્યમાં સાં॰ ભીમના મ`દિરમાં, ગુજરાત નિવાસી, શ્રીમાલજ્ઞાતિના અને રાજમાન્ય મ, મડનની ભાર્યાં મેાલીના પુત્ર મહં॰ સુદર અને તેના પુત્ર મ. ગઢાએ પોતાના કુટુબ સમેત ૧૦૮ મણુ પ્રમાણવાળા પરિકર સંહિત આ પ્રથમજિનનુ* ભિખ કરાવ્યું છે અને તપાગચ્છનાયક શ્રીસેામસુન્દરસૂરિના પટ્ટધર આચાયૅ શ્રીલક્ષ્મીસાગરસૂરિએ, સુધાનંદનસૂરિ સામજયસૂરિ, મહેાપાધ્યાય જિનસામગણિ આદિ શિષ્ય પરિવાર સાહિત તેની પ્રતિષ્ઠા કરી છે. ૨૫૦ ન’બરવાળા લેખ, એજ મૂર્તિની નીચે જે દેવીની મૂર્તિ છે તેના ઉપર કોતરેલા છે. એ લેખમાં, એ મૂર્તિએ કરનારા કરીગરોનાં નામે કાતરેલા છે. મુખ્ય કારીગર દેવા નામે હતા જે મહિસાણા ( હાલનું મહેસાણા ) ના રહેવાશી હતા. ન. ૨૫૩-૫૪ અને ૫૫ નીચે આપેલા લેખે પણ એજ મદ્ધિરના ર'ગમ'ડપમાં જુદે જુદે ઠેકાણે બેસાડેલી મૂર્તિ ઉપર કાતરેલા છે. ૨૫૬ નંબર વાળા લેખ ખુદ મૂલનાયકની પ્રતિમાના પદ્માસનવાળા ભાગની ડાબી અને જમણી બાજુએ તથા પાછળના ભાગમાં કાતરેલા છે. પાછળના ભાગના લેખપાઠ વાંચી શકાતા નથી કારણ હું તે ભીંતને અડેલા છે. તેથી એ લેખ ખડિત જ આપેલા છે. એમાં પણ ઉપર પ્રમાણે જ હકીકત લખેલી છે. આ લેખામાં જણાવેલા લક્ષીસાગરસૂરિ તથા તેમના સહુચરનુ વિસ્તૃત વર્ણન ગુરુમુળનાર નામના કાવ્યમાં આપેલુ છે. મત્રી ગદાનું વર્ણન પણ થાડુંક એજ ગ્રંથમાં, તૃતીયસમાં એ ઠેકાણે આપેલ છે. એ અમદાવાદના રહેવાસી હતા. ગુર્જર જ્ઞાતિના મહાજનેાના Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ +++vvvvvvvvvv M ) પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ, (૧૫૯) . [આબુ પર્વત ...wow e . Uwemowowwwww આગેવાન અને સુલતાનને મંત્રી હતા. જૈનધર્મને એ પ્રભાવક શ્રાવક હતે. ઘણા વર્ષો સુધી એણે સલભાવે પ્રત્યેક પાક્ષિક (ચતુર્દશી) દિવસે ઉપવાસ કર્યા હતા અને તેમના દરેક પારણે બસો ત્રણસો શ્રાવકેનું વાત્સલ્ય કરતો. એણે ૧૨૦ મણની પિત્તલની પ્રતિમા કરાવી આ પાબુ ઉપરના ભીમસાહના મદિરમાં ઘણા આડબરની સાથે પ્રતિષિત કરી. એ પ્રતિષ્ઠા કરવા માટે એણે અમદાવાદથી મેટ સંઘ કાઢયે હતો જેમાં હજારે માણસે અને સેંકડો ઘડાઓ અને ૭૦૦ ગાડાઓ હતા. જ્યારે તે આબુ ઉપર આવે ત્યારે “ ભાનુ ” અને “ લક્ષ આદિ રાજાએ તેને સત્કાર કર્યો હતે. આબુ ઉપર એણે એક લાખ સેના મહારે ખચી સાંધર્મી વાત્સલ્ય, સંઘભક્તિ અને પ્રતિ ઠાદિ મહત્કાર્યો કર્યાં હતાં. તથા એની પહેલાં એણે સેઝત્રિકા (હાલનું સોજીત્રા જે ચડેતરમાં પ્રસિદ્ધ કસબ છે) નામના ગામમાં ૩૦૦૦૦ ક્રમ ટક (તે વખતે ચાલતા સિકકાઓ ) ખચી નવીન જૈન મંદિર } બનાવ્યું હતું. ૪. ( ર૫૭–૨૨) આ નંબરે વાળા લેખે “ખરતરવસતિ” નામના ચતુર્મુખ પ્રાસદમાં આવેલા છે જેને હાલમાં કેટલાક લેકે “સલાટનું મંદિર કહે છે. ' ' . + આ સુલતાન કયો હતો તેનું નામ આપ્યું નથી. પરંતુ અનુમાનથી જણાય છે કે તે મહમૂદ બેગડ હશે. કારણ કે એ સમયમાં એજ ગુજરા-, તન સુલતાન હતે. * એક “ ભાનુ ” રાજા તે ઈડરનો રાવ ભાણજી છે જેની હકીકત ફાર્બસ સાહેબની “રાસમાલા ' ભાગ ૧, ના પત્ર ૬૨ ઉપર આપેલી છે. અને “ લક્ષમાં રાજા તે સીરોહીન મહારાવ લાખા છે જે સં. ૧૫૦૮ માં રાજ્ય- . ગાદીએ આવ્યું હતું અને સં. ૧૫૪૦ માં મરણ પામ્યા હતા. . ... ' : : ૪ આ વૃત્તાન્ત માટે જુઓ “ગુરુગુણરત્નરાગ્ય ( કાશીની જૈનયશોવિજય ગ્રન્થમાલામાં પ્રકાશિત ) પૃ. ૩૪ અને ૩, Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખે. નં. ૨૬૩-૭૦ ] ( ૧૬ ) . અવલોકન, મુખ્ય કરીને આ લેખે ઓશવાલા જ્ઞાતિના દરડગોત્રવાળા કઈ મંડલિક નામના શ્રાવકનાં છે. પ્રતિષ્ઠા કરનાર ખરતરગચ્છના આચાર્ય જિનચંદ્રસૂરિ છે. • ક્ષમા કલ્યાણક ગણિની પટ્ટાવલી પ્રમાણે આ આચાર્ય સં. ૧૫૧૪ માં આચાર્ય પદ પામ્યા હતા અને સં. ૧૫૩૦ માં જેસલમેરમાં સ્વર્ગસ્થ થયા હતા. એ પટ્ટાવલિમાં આબુ ઉપર કરેલી એમની એ પ્રતિષ્ઠાને પણ સર્વોપરિ નવઘાર્થનાગતિવિધાય” આવી રીતે ઉલ્લેખ કરેલો છે... ' .. (ર૬-ર૭૦). - આ નંબરે નીચે આપેલા લેખે અચલગઢ ઉપર આવેલા મુખ " જીના મંદિરમાંની પ્રતિમાઓ ઉપર કતરેલા છે. આ પ્રતિમાઓ વિશાલ કાય અને પિત્તલમય બનેલી છે. નં. ૨૬૩ અને ૨૬૮ વાળા લેખોની મિતિ સં. ૧૫૬૬ ના ગુમ -સુદી ૧૦ની છે. .. .. . પ્રાાટ જ્ઞાતિના સં. સહસાએ અચલગઢ ઉપર, મહારાજાધિરાજ જગમાલજીના રાજ્યમાં, આ “ચતુર્મુખ વિહાર બનાવ્યું જેની પ્રતિષ્ઠા તપાગચ્છના શ્રીસુમતિસૂરિના શિષ્ય કમલકલશસૂરિના શિષ્ય જ્યકલ્યાણસૂરિએ કરી. તે વખતે તેમની સાથે ચરણસુંદરસૂરિ આદી બીજે પણ કેટલેક શિષ્ય પરિવાર હતે. * આ લેખમાં જણાવેલા કમલhશરિથી કમલકલશા નામની , તપાગચ્છની એક શાખા જુદી પ્રચલિત થઈ હતી. આ વિષયમાં પોશાસ્ટિટ્ટ માં જણાવ્યું છે કે –સુમતિસાધુસૂરિએ પ્રથમ - : : : જગમાલ' સીરાદિનો રાજા હતા. તે મહારાવ લાખાને પુત્ર હતો. સંવત ૧૫૪૦ માં તે પોતાના પિતાની ગાદીએ બેઠા હતા. તેણે ૪૦ વર્ષ સુધી રાજ્ય કર્યું હતું. અને સંવત ૧૫૮૦ માં મરણ પામ્યો હતો, તેની વિશેષ હકીકત જુઓ વીરોર્ - કૃતિ ' માં પૃષ્ઠ ૨૦૧ થી ૨: Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જૈનલેખસંગ્રહ, (૧૧) . [આબુ પર્વત innrinnnnn ૧૧૧૧૧૧૧, ઈન્દ્રનદી અનેમલકલશ નામના બે. શિષ્યને..આચાર્ય પદ આપ્યું હતું. પરંતુ પાછળથી તેમને સૂરિમંત્રના અધિષ્ઠાયક દેવે કહ્યું કે આ બેને આચાર્યપદ આપ્યું તે ઠીક નહિં કર્યું કારણ કે એઓ ગચ્છને ભેદ કરશે. તેથી સુમતિસૂરિએ ફરી એક નવા આચાર્ય બનાવ્યા અને તેમનું નામ હેમવિમલસૂરિ એવું આપ્યું. સુમતિસૂરિના સ્વર્ગસ્થ થયા પછી ઉકત બંને આચાર્યોએ પિતપોતાનાં જુદા સમુદાયે પ્રવર્તાવ્યા. જેમાંથી ઈન્દ્રનંદસૂરિની શાખાવાળા “ કુતબપુરા” કહેવરાવા લાગ્યા અને કમલકલશસૂરિની શાખાવાળા - કમલકલશા”ના નામથી ઓળખાવા લાગ્યા. મૂળ સમુદાય “પાલણપુરા” ના નામે પ્રખ્યાત થયે. એજ કમલકલશસૂરિના શિષ્ય જયકલ્યાણસૂરિ '', આ લેખેત પ્રતિષ્ઠા કરનાર છે. નં. ૨૬૪, ૫ અને ૬૭ વાળા લેખે સંવત ૧૫૧૮ ની સાલના છે. - પ્રથમના લેખમાં નીચે પ્રમાણે હકીક્ત છે— , , , મેદપાટ (મેવાડ) માં આવેલા કુંભલમેર નામના મહાદુર્ગમાં, ક ટિપ્પણમાં જણાવ્યું છે કે..... 'कुतवपुरागच्छाद्धपविनयसूरिणा निगममतं कर्षित, अपरनाम । भूकटिया' - મત્ત, પશ્ચાત્ત વિનચસૂરિના મુવતો નિરામ: ગ્રાહ્ય રાતઃ (2) * અર્થાત -- કુતબપુરા ગચ્છમાંથી હર્ષવિનયસૂરિએ નિગમત” કાઢયું કે જેનું બીજું નામ ભકટીયામત ” છે. પાછળથી હર્ષવિનયસૂરિએ એ મત મૂકી દીધું હતું તે પછી બ્રાહ્મણોએ રાખ્યું (?) 1 $ આ “કુંભકર્ણ તે મેવાડને પ્રખ્યાત મહારાણી “કુંભ છે. આ * રાણો બહુ શરીર અને પ્રતાપી હતી. મેવાડના રક્ષણ માટે જે ૪૪ કિલ્લાઓ તે બાંધેલા છે તેમાંથી ૩૨ તે આ રાણુ કુંભાએ જ બંધાવ્યા છે. કુંભલમેરૂને 1 કિલે પણ એણે જ બંધાવ્યો છે. મેવાડના બધા કિલ્લાઓમાં એ કિલ્લે . બહુજ મજબૂત અને મહત્વનું ગણાય છે. સુપ્રસિદ્ધ જૈનતીર્થ “ રાણપુર ” ' ની પાસે આવેલા પર્વત ઉપર એ કિલ્લે આવેલ છે, - ૨૧ Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખે. નં. ર૭૦] (૧૬) • • અવલોકન રાજાધિરાજ શ્રી કુંભકર્ણને વિજય રાજ્યમાં, તપાગચ્છના સંઘે કરાવેલા અને આબુ ઉપર બાણેલી પિત્તલની પ્રઢ એવી આદિનાથની પ્રતિમાંવડે અલંકૃત થયેલા શ્રી ચતુર્મુખ પ્રાસાદમાંના, બીજા આદિવામાં સ્થાપન કરવા માટે, શ્રીતપાગચ્છના સંઘે આ આદિનાથનું બિંબ કરાવ્યું. તેની પ્રતિષ્ઠા ડુંગરપુર નગરમાં રાઉલ શ્રીમદાસના રાજ્યમાં, એસવાલ જ્ઞાતિના સાઃ સાભાની સ્ત્રી કર્માદેના પુત્ર સા. માલા અને સાલા નામના ભાઈઓએ કરેલા આશ્ચર્યકારક પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવપૂર્વક, સેમદેવસૂરિ આદિ શિષ્ય પરિવારની સાથે તપાગચ્છનાયક શ્રી લક્ષ્મીસાગરસૂરિએ કરી છે. ડુંગરપુરના સંઘની આજ્ઞાથી સૂત્રધાર લુંભા અને લાંપા આદિએ આ મૂતિ બનાવી છે. : - આ લેખમાં જણાવેલા પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવનો ઉલ્લેખ મુરરત્નાર ના તૃતીયસર્ગના પ્રારંભમાં ૩ જા અને ૪ થા પદ્યમાં કરે છે. એ પામાં જણાવ્યા પ્રમાણે સા. સાલા ડુંગરપુરના રાવલ સેમદાસને મંત્રી હતા. તેણે ૧૨૦ મણના વજનવાળી પિત્તલની હેટી જિનપ્રતિમા બનાવી હતી. એના કરેલા પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવમાં એ પ્રતિમાની તથા બીજી પણ અનેક પ્રતિમાઓની પ્રતિષ્ઠા કરવામાં આવી હતી. * ર૬૯ નબરવાલે લેખ, સંવત્ ૧૭રૂ ની સાલને છે. લેખની હકીકત આ પ્રમાણે છે – * મહારાજાધિરાજ શ્રીઅખયરાજના સમયમાં અમદાવાદ નિવાસી શ્રીમાલ જ્ઞાતિની વઢશાખાવાળા દેસી પનીયાના સુત મનીયાની ભાય મનરંગદેના પુત્ર દે. શાંતિદાસે આદિનાથનું બિંબ કરાવ્યું. તેની પ્રતિષ્ઠા તપાગચ્છીય શ્રીહીરવિજયસૂરિના પટ્ટધર આચાર્ય શ્રી વિજયસેનના પટ્ટધર વિજયતિલકસૂરિના પટ્ટધર વિજ્યાનંદસૂરિના શિષ્ય ભટ્ટારક વિજયરાજ સૂરિએ કરી છે. * આ “ અખયરાજ ” તે સીરોહીનો રાજા બીજો અખયરાજ છે. એ સંવત ૧૭૩૦ માં મૃત્યુ પામ્યો હતો. એના માટે વિશેષ વૃત્તાંત જુઓ સીટી કૃતિ 'પત્ર ૨૯ રર, Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ, (૧૫) fઆરાસણું આ મંદિરમાંની એક મૂર્તિ આબુ ઉપરના તેજપાલના મંદિરમાં છે જેના ઉપર ૧૨૮ નંબર વાળ લેખકેતરે છે. આથી જણાય છે કે જ્યારે આ ગામ ભાંગ્યું ત્યારે આ મંદિરમાંની મૂર્તિઓ આબુ ઉપર લઈ જવામાં આવી હશે. તેજપાલના મંદિરમાંના બીજ લેખમાં (ન. ૬૫) મુંડસ્થલ ને મહાતીર્થ તરીકે જણાવ્યું છે તેથી સમજાય છે કે તે વખતે એ સ્થલ મહત્વનું મનાતું હશે અને ત્યાં પ્રાચીન. જૈન મંદિરો વધારે હશે. ચંદ્રાવતીની જ્યારે ચઢતી કલા હતી ત્યારે તેની આસપાસનો આ બધે પ્રદેશ સમૃદ્ધિ અને જિન પ્રજાથી ભરપૂર હતો એમ નિશંસય રીતે આ લેખે ઉપરથી જણાય છે. મુસલ-. માના આક્રમણોના લીધે ચંદ્રાવતી ઉજડ થઈને તેની સાથે તેના સમીપતી સ્થળો પણ નષ્ટ થયાં. કાલના કઠેર પ્રહારોથી જર્જરિત થઈ સદાના માટે નામશેષ થઈ જવાની અણી ઉપર આવી રહેલા આ મુંડસ્થલ જેવા સ્થલના ભગ્નાવશેષ મંદિરને તેમ થતાં અટકાવનાર કેઈસિરપાલ જે શ્રાવક બહાર પડે તે ઘણું સારું થાય. આરાસણ તીર્થના લેખો. આબુ પર્વતની પાસે આવેલા અંબાજી નામના હિંદુઓના પ્રસિદ્ધ દેવસ્થાનથી દક્ષિણ-પૂર્વ દિશામાં એક–દેઢ માઈલને છેટે કુંભારિઆ નામનું જે ન્હાનું સરખું એક ગામ વસે છે તે જ પ્રાચીન આરાસણ, તીર્થ છે. તીર્થ એટલા માટે કે ત્યાં આગળ જેનેના ૫ સુન્દર અને પ્રાચીન મંદિરો આવેલાં છે. મંદિરની કારીગરી અને બાંધણી ઘણી. જ ઉંચા પ્રકારની છે. બધાં મંદિરે આબુનાં મંદિર જેવાં ધોળા, આરસપહાણના બનેલાં છે. એ સ્થાનનું જુનું નામ “આરાસણાકર ” છે તેને અર્થ “આરસની ખાણ એ થાય છે. જેને જોતાં એ નામની યથાર્થતા તુરત જણાઈ આવું છે. પૂર્વે એ સ્થળે આરસની હેટી ખાણ હતી. આખા ગુજરાત પ્રાંતમાં અહીંથી જ આરસ જ હતે. વિમલસંહ અને વસ્તુપાલ તેજપાલ આદિએ આબુ વિગેરે Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ તીર્થને લેખે. નં. ર૭૭ ] ( ૧૬ ) , '; અવલોકન ઉપર જે અનુપમ કારીગરીવાલા આરસના મંદિર બનાવ્યાં છે તે આરસ આ જગ્યાએથી જ લઈ જવામાં આવ્યો હતો. ધણું ખરી જિનપ્રતિમાઓ પણ અહીંના જ પાષાણુની બનેલી હોય છે. તારંગા પર્વત ઉપરના મહાન મંદિરમાં જે અજિતનાથ દેવની વિશાલકાય પ્રતિમા વિરાજિત છે તે પણ અહીંના જ પાષાણની બનેલી છે એમ સોમસમાય વીજ જોતાં સ્પષ્ટ જણાય છે. એ કાવ્યમાં એ મૂર્તિના નિર્માણ બાબત આશ્ચર્યકારક રીતે લખવામાં આવ્યું છે કે- જ્યારે ઈડરના સંઘપતી ગોવિદ શેઠને તારંગા ઉપર અજિતનાથ ની નવીન પ્રતિમા પ્રતિષ્ઠિત કરવાનો વિચાર થયે ત્યારે તે આરાસણમાં જઈને ત્યાંની પર્વતવાસીની અંબિકા દેવી (અંબામાતા) ની આરધના કરી. દેવી કેટલાક કાલ પછી સંતુષ્ટ થઈ સેઠને પ્રત્યક્ષ થઈ અને ઇસિત વર માંગવા કહ્યું. સેઠે જણાવ્યું કે મહારે બીજી કેઈ વસ્તુની અપેક્ષા નથી ફકત એક જિનપ્રતિમા બનાવવી છે માટે એક વિશાલ શિલા આપે. એ સાંભળી દેવીએ જણાવ્યું કે પ્રથમ હારા પિતા વચ્છરાજ શેઠે પણ હારી પાસે આવી રીતે એક શિલાની યાચના કરી હતી પરંતુ તે વખતે શિલા ન્હાની હતી, હવે તે હેોટી થઈ છે તેથી તું સુખેથી તે લે અને પ્રતિમા બનાવ. દેવીની અનુમતિ પામી શેઠે ખાણમાંથી શિલા કઢાવી અને તેને એક રથમાં મૂકી. પછી નૈિવેદ્ય આદિ ઉત્તમ પદાર્થો દ્વારા દેવીની પૂજા કરીને ત્યાંથી તે શિલા લઈ રથ તારંગા તરફ ચાલ્યું. તેને ખેંચવા માટે સેંકડે બલવાન બળદો જોડવા પડ્યા હતા તથા સંખ્યાબંધ માણસો હાથમાં કદાળા, કુહાડા અને પાવડા વિગેરે લઈ આગળ ચાલતા હતા અને રસ્તામાં રહેલા પત્થર ફેડતા, ઝાડે કાપતા અને ખાડાઓ પૂરતા થકા રથને ચાલવા માટે માર્ગ સાફ બનાવતા હતા. આવી રીતે ધીમે ધીમે ચાલતે તે રથ કેટલાએ મહિના પછી તારગે પહોંચ્યું હતું. વિગેરે.(જુએ સોમસૌથ વ્ય, સ , ઘ ૪૨–૧૭.) Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જૈનલેખસંગ્રહ, . ( 9) [આરાસણ આકઆલેંજીકલ સર્વે ઓફ ઈડિઆ, વેસ્ટર્ન સર્કલ, ના સન ૧૯૦૫-૬ ના પ્રેસ રીપોર્ટમાં કુંભારીઆના એ જિન મંદિરે માટે વિસ્તારપૂર્વક લખાણું કરવામાં આવ્યું છે જેમાંથી કેટલોક ભાગ અત્ર આપ ઉપયોગી થઈ પડશે.. કુંભારીઆમાં જેનેનાં સુંદર મંદિર આવેલાં છે જેમની યાત્રા કરવા પ્રતિવર્ષ ઘણુ જેને જાય છે. દંતકથા એવી ચાલે છે કે વિમલસાહે ૩૬૦ જેન મંદિર બંધાવ્યાં હતાં અને તેમાં અંબા. માતાએ ઘણી દેલત આપી હતી. પછી અંબાજીએ તેને પૂછયું કે કેની મદદથી તે આ દેવાલયે બંધાવ્યાં? ત્યારે તેણે કહ્યું કે “મહારા ગુરૂની કૃપાથી માતાજીએ ત્રણવાર તેને આવી રીતે પૂછયું અને એને એજ જવાબ મળે. આવી કૃતન્નતાથી ગુસ્સે થઈને તેમણે તેને કહ્યું કે જે જીવવું હોય તે હાસી જા, તેથી તે એક દેવાલયના ભેચશિમાં પેઠે અને આબુ પર્વત ઉપર નિકળે. ત્યાર બાદ માતાજીએ પાંચ દેવાલ સિવાય સર્વ દેવાલયો બાળી હાંખ્યા અને આ બળેલા પ0 હજુ પણ સર્વત્ર રખડતા જોવામાં આવે છે. ફાર્બસ સાહેબ કહે છે કે આ બનાવ કેઈ જવાળામુખી પર્વત ફાટવાથી બનેલું છે. પણ ગમે તેમ હોય તે પણ ત્યાં એટલા બધા બળેલા પર પડેલા એ છે કે જેથી ત્યાં પાંચ કરતાં વધારે મંદિરે હશે એમ અનુમાન થઈ શકે. ” ' ' “કુંભારીઆમાં મુખ્ય કરીને ૬ મંદિર છે જેમાંનાં પાંચ જેનોનાં છે અને એક હિંદુનું છે. જેમાં ચાર મંદિરનો આકાર આબુ ઉપ ના, તથા નાગડા અગરભદ્રેશ્વરના મંદિર જે છે. તે સર્વના ઉત્તર તરક “અબ છે તથા આગળ પરસાળવાળી દેવકુલિકાઓની હાર તેમની આજીબાજુ આવેલી છે. આ મંદિર વખતે વખત સમરાવવામાં આવ્યાં છે. તેથી કરીને જુનું અને નવું કામ ભેળસેળ થઈ ગયું છે. કેટલાક સ્ત, દ્વારા અને છતમાં કરેલું કેતરકામ ઘણું જ ઉત્તમ છે અને તે આબુનાં દેલવાડાના મંદિરના જેવું છે. મી. કાઉસેન્સના બતાવ્યા પ્રમાણે ત્યાં - ત્યાં જુનું કામ રાખેલું છે તે નવા કામ કરતાં જુદું પડી જાય છે, Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ તીર્થના લેખ. નં. ર૭૭ ] ( ૧૬૮) - અવલોકન સ્ત જોઈએ તેટલા ઉંચા નહિ હોવાને લીધે તથા છત જોઈએ તે કરતાં નીચી હેવાથી હેટા પાટડાઓની વચમાં આવેલી છત ઉપરનું ઘણું કેતરકામ એક દમ જોઈ શકાય તેમ નથી, તે બધું એક પછી એક જેવું પડે છે અને તે પણ છતની બરાબર તળેજ ઉભા રહીને ડેને તિસ્દી આપીને જ જોઈ શકાય છે.” , નેમિનાથ મંદિર. '.. “ જૈન દેવાલના સમૂહમાં સાથી હેટામાં મોટું અને વધારે જરૂરનું દેવાલય નેમિનાથનું છે. બહારના દ્વારથી રંગમંડપ સુધી એક દાદર જાય છે. દેવગૃહમાં એક દેવકુલિકા, એક ગૂઢમંડપ અને પરસાળ આવેલાં છે. દેવકુલિકાની ભીતે જુની છે પણ તેનું શિખર તથા ગૂઢમંડપની બહારને ભાગ હાલમાં બનાવેલાં છે. તે ઈટથી ચણેલા હેઈ, તથા પ્લાસ્ટર દઈ આરસ જેવાં સાફ કરવામાં આવ્યાં છે. આનું શિખર તારંગામાં આવેલા જૈન મંદિરના ઘાટનું છે અને તેના તથા ઘુમ્મટના આમલસારની નીચે ચારે બાજુએ મહેઠાં મુકેલાં છે. મંદિરના. અંગે આવેલી દેવકુલિકાઓના અગ્ર ભાગના છેડા ઉપર આવેલા તથા દેવગહની પરસાળમાં આવેલા તે સિવાય મંડ૫ના સંભે આબુ ઉપરના દેલવાડાના વિમલસાહવાળા મંદિરના સ્તંભે જેવો જ છે. પરસાળના એક સ્તંભ ઉપર લેખ છે જેમાં લખેલું છે કે તે એક આસપાલે ઈ. સ. ૧૨૫૩ માં બંધાવ્યું હતું. * અહીં જુના કામને બદલે નવું કામ એવી જ સફાઈથી કરેલાને દાખલે આપણને મળી આવે છે. રંગમંડપની બીજી બાજુએ ઉપરના દરવાજામાં તથા છેડેના બે સ્વાના સ્તંભેની વચ્ચેની કમાન ઉપર મકરનાં મુખ મુકેલાં છે. આ મુખેથી શરૂ કરીને એક સુંદર તોરણ છેતરવામાં આવ્યું છે જે ઉપરના પત્થરની નીચેની બાજુને અડકે છે અને જે દેલવાડાના વિમલસાહના મંદિરમાંની કમાન ઉપર આવેલા તેરણના જેવું જ છે. મંડપના સ્તની ખાલી કમાન તથા 'પરસાળના સ્તની ખાલી કમાને જે ગૂઢમંડપના દ્વારની બરાબર Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^ ^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^ ^^^^ “ કુલિકામાં છે નાથના મધ્ય ભાગ પ્રાચીનલેખસંગ્રહ, (૧૬) [ આરાસણ સામે આવેલી છે તે, તથા ઉપરના પાટડાની નીચે આવેલા આગળ ઉપરથી એમ જણાય છે કે પહેલાં આવાં બીજા તેરણે હતાં જે હાલમાં નાશ પામ્યાં છે. મંદિરની બંને બાજુએ મળીને આઠ દેવ કુલિકાઓ છે. પાંચમા નંબરની દેવકુલિકા છે તે બધી કરતાં મ્હોટી છે. મંદિરની જમણી બાજુ વાળી દેવકુલિકામાં આદિનાથની અને ડાબી બાજુવાળીમાં પાર્શ્વનાથની ભવ્ય મૂતિઓ વિરાજમાન છે. મંડપના મધ્ય ભાગ ઉપર હાલના જેવું એક છાપરૂં આવેલું છે જે ઘુમ્મટના આકારનું છે અને જેને રંગ દઈ સુશોભિત કરવામાં આવ્યું છે. તેની આજુબાજુએ ચામચીડીયા તથા ચકલીઓને અટકાવે એવું વાંસનું પાંજરું બાંધેલું છે. મંડપના બીજા ભાગની છત તથા ઓસરીની છત સાદી અને હાલના જેવી છે. મંડપ અને ઓસરીના વચ્ચેના ભાગમાં એટલે કે મૂળ ગર્ભાગારની જમણી બાજુએ ઉપરના ભાગેલા પાટડાને મદદગાર થવા માટે બેડેળ ત્રણ કમાનો ચણી છે અને તે સાથેના સ્તભ સુધી લંબાવેલી છે જેથી કરીને ઘણુ કેતરકામ ઢંકાઈ જાય છે.” . ( ર૭૭). ' ઉપર વર્ણવેલા એ નેમીનાથના મંદિરમાં મૂલનાયક તરીકે જે પ્રતિમા પ્રતિષ્ઠિત છે તેના આસન નીચે આ નં. ર૭૭ ને લેખ કેત છે. લેખકત ઉલ્લેખને તાત્પર્ય આ પ્રમાણે છે – - સં. ૧૮૭૫ ના માઘસુદી ૪ ને શનિવારના દિવસે એકેશ. (ઓસવાલ) જાતિના વૃદ્ધ શાખાવાળા બુહા (બેહરા ) રાજપાલે શ્રીનેમિનાથના મંદિરમાં નેમિનાથનું બિંબ કરાવ્યું. તેની પ્રતિષ્ઠા હીરવિજયસૂરિના પટ્ટધર આચાર્ય શ્રીવિજયસેનસૂરિના શિષ્ય આચાર્ય શ્રીવિજયદેવસૂરિએ, પંડિત કુશલસાગરગણિ આદિ સાધુ પરિવાર સાથે કરી છે. . . . . . - ધર્મ સાગરગણિવાળી તપા-છઠ્ઠાવી માં જણાવેલું છે કે વાદી દેવસૂરિએ સમય વિ.સં. ૧૧૭૪–૧રર૬) આરાસણમાં નેમિ ૨૨ Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ તીર્થના લેખો. નં. ર૭૮–૯] ? ૧૭૦). અવલોકન નાથની પ્રતિષ્ઠા કરી હતી. (તથા આરસ જ નેમિનાથરિ કૃત) એથી જણાય છે કે પ્રથમ આ મંદિરમાં ઉકત આચાર્યની પ્રતિષ્ઠિત કરેલી પ્રતિમા વિરાજિત હશે પરંતુ પાછળથી કેઈ કારણથી તે ખંડિત કે નષ્ટ થઈ જવાના લીધે તેના સ્થળે, વેહરા રાજપાલે આ નવી પ્રતિમા બનાવી વિજયદેવસૂરિના હાથે પ્રતિષ્ઠિત કરી છે, એમ જણાય છે. * * * * * (ર૭૮) * એજ મંદિરમાં ઉપર્યુકત પ્રતિમાની દક્ષિણ બાજુએ આદિનાથ તીર્થંકરની પ્રતિમા સ્થાપિત છે તેની પલાંઠી નીચે આ નં. ૨૭૮ ને લેખ કરે છે. લેખની સાલ અને પ્રતિષ્ઠાતા આચાર્યનું નામ ઉપરના લેખ પ્રમાણે જ છે. પ્રતિમા કરાવનાર શ્રીમાલજ્ઞાતીના વઢશાખાવાળા સા. રંગા (સ્ત્રી કલારી) સુત લહુઆસુત પનીઆ સુત સમર સુત હીરજી છે. * (ર૭) આ લેખ મૂલ મંદિરની ડાબી બાજુએ આવેલી ભમતીમાંની છેલ્લી દેવકુલિકાની ભીંત ઉપર કેતલે છે. હકીકત આ પ્રમાણે છે – પ્રાગ્વાટ વંશના છે. બાહડયે શ્રીજિનભદ્રસૂરિના સદુપદેશથી પાદપરા (ઘણું કરીને વડોદરાની પાસે આવેલું હાલનું પાદર”) નામના ગામમાં ઉદેવસહિકા નામે એક મહાવીર સ્વામિનું મટિર બનાવ્યું હતું. તેના બે પુત્ર થયા બ્રહ્મદેવ અને શરણદેવ. બ્રહ્યદેવે સં. ૧૨૭૫ માં અહિંનાજ (આરાસણમાં) શ્રીનેમિનાથ મંદિરના રંગમડપમાં “દાઢા ધર” કરાવ્યું. તેના ન્હાના ભાઈ છે. શરણદેવ ( સ્ત્રી સહદેવી) ના વીરચંદ્ર, પાસડ, આંબડ અને રાવણ નામના પુત્રોએ પરમાનંદસૂરિના સદુપદેશથી સંવત્ ૧૩૧૦ માં સપ્તતિશતતીર્થ (એકસો સિત્તેર જિન શિલાપટ્ટ) કરાવ્યું. વળી સં. ૧૩૩૮ માં એજ આચાર્યના ઉપદેશથી પિતાના સમસ્ત પરિવાર સહિત એ ભાઈઓએ વાસપત્ય તીર્થંકરની દેવકુલિકા કરાવી. સં. ૧૩૪૫ માં સમેતશિખ૨ નામનું. તીર્થ કરાવ્યું તથા મોટી યાત્રા સાથે તેની પ્રતિષ્ઠા કરી જે અદ્યાપિ પસીના નામના ગામમાં શ્રીસંઘવડે પૂજાય છે. ૧૨૫ માં રસ થયા બાવીર સ્વામી ના ૧ . . Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીનજેનલેખસ’ગ્રહ, ( ૧૭૧ ) [ આરાસણ 4 આ લેખમાં જણાવેલા માડને ફૅાસે કુમારપાલ ચાલુકયના મત્રી. ખાહુડ માન્યા છે. પરં'તુ તે પ્રકટ ભૂલ છે. મત્રી ખાડ તા ( ઉદયનના પુત્ર) જાતિએ શ્રીમાલી હતા અને આ બાહુડ તા જાતિએ પ્રાગ્લાટ ( પારવાડ) છે. તેથી આ બન્ને માહડા જુદા જુદા છે. સમય અને લગભગ એક જ હેાવાથી આ ભ્રમ થયા હોય તેમ જણાય છે. આગળના નં. ૨૯૦ વાળા લેખ પણ આ લેખ સાથે મળતા છે. એ લેખ મૂલનાયકની ડાખી બાજુએ આવેલી ભમતીમાંની વાસુપૂજ્ય દેવકુલિકામાં પ્રતિમાના પદ્માસન ઉપર કોતરેલે છે. પ્રસ્તુત લેખમાં જણાવેલી–સંવત્ ૧૩૩૮ માં મનાવેલી વાસુપૂજ્ય દેવકુલિકા તે આજ છે. લેખાક્ત હકીકત સ્પષ્ટજ છે. આ બન્ને લેખામાં આવેલાં મનુધ્યેાનાં નામેાના પરસ્પર સબધ આ પ્રમાણે છેઃ— * પાસીના ગામ, મહીકાંઠામાં આવેલા ઇડર રાજ્યમાં આવેલું છે. ત્યાં હાલમાં એક જૈન મંદિર છે. એ સ્થલ તી' જેવું વધારે. મદિરા હાવાં જોઇએ એમ જણાય છે. ગણાય છે. પૂર્વે ત્યાં • Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ બાહ. ઉપરના લેખ. નં. ૨૮૦] બ્રહ્મદેવ. પારદ (આ સૂવવી.) : વીરચંદ્ર. (સ્ત્રી સુષમિણિ). પાસડ. આંબડ, (સ્ત્રી અભયસિરિ) રાવણ '( સ્ત્રી હરૂ. ) પૂના. (સ્ત્રી સેહગદેવી.) (૧૭ર) બીજા, ખીન. ખેતી. તા. લુણા. ઝાંઝણ. બોડસિંહ. (સ્ત્રીઓ-જયતા-૧, કામલ-૨) ]કડુઆ. દેવપાલ. કુમારપાલ.. અરિસિંહ નાગરિ દેવી. ( પત્રી. ) અવલોકન, Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીનજૈનલેખસ`ગ્રહ. | આરાસણું આ લેખામાં જણાવેલા પરમાન દસૂરિ અને નીચેના લેખમાં જણાવેલા પરમાનદસૂરિ અને જુદા છે. આ પરમાનન્દસૂરિ બ્રહદ્દગચ્છીય છે અને નીચેવાલા ચંદ્રગચ્છીય છે. આ સૂરની શુરૂ પરપરા આ પ્રમાણે છેઃ શ્યા છે. * ( ૧૭૩ ) જિનભસૂરિ રત્નપ્રભસૂરિ હરિભદ્રસૂરિ. પરમાનંદસૂરિ (૨૮૦ ) આ નખર વાળા લેખ, એજ મદિરના એક સ્તંભ ઉપર કાત સ. ૧૩૧૦ ના વર્ષે વૈશાખ વદ ૫. ગુરૂવાર પ્રાગ્ધાટ જ્ઞાતિના છે. વીલ્હેણુ અને માતા રૂાપણીના શ્રેયાર્થે તેમના પુત્ર આસપાલ, સીધપાલ અને પદ્મસીંહે પોતાના વિલવાનુસાર આરાસણ નગરમાં શ્રીનેમિનાથ ચૈત્યના મ`ડપમાં, ચદ્રગચ્છના આચાર્ય શ્રી પરમાનંદસૂરિના શિષ્ય શ્રી રત્નપ્રભસૂરિના સદુપદેશથી એક સ્તભ કરાવ્યા. દાક્ષિણ્યચિન્હ નામના આચાર્યની ( શક સંવત્ ૭૦૦ માં) રચેલી વયમર્જા નામની પ્રાકૃત કથાના સસ્કૃતમાં સંક્ષેપ કરનાર આજ રત્નપ્રભસૂરિ છે એમ તે ગ્રંથના દરેક પ્રસ્તાવને અતે 4 ચાचार्य श्रीपरमानन्दसूरि शिष्य श्रीरत्नप्रभसूरिविरचिते कुवलयमाला कथा संक्षेपे" આવી રીતે કરેલા ઉલ્લેખથી નિશ્ચિત રૂપે જાય છે. ( ૨૮૧ ) આ લેખ એક ભીંત ઉપર કાતરેલા છે. સવત્ ૧૩૪૪ ના આષાઢ શુદ્રી પૂર્ણિમાના દિવસે. શ્રી નેમિનાથ દેવના ચૈત્યમાં ત્રણ કલ્યાણુક ( દીક્ષા, કેવલ અને મેક્ષ ? ) દિવસે Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ તીર્થના લેખ. નં. ૨૮ર થી ૨૮૮] (૧૭૪) - અવલોકન, MINNIvurunan પૂજા માટે, '. સિધરના પુત્ર છે. ગાંગદેવે વીસલપ્રિય ૧૨૦ દ્રમ (તે વખતે ચાલતા વિસલપુરીયા ચાંદિને શિકકાઓ) નેમિનાથ દેવના ભંડારમાં ખ્યા છે. તેના વ્યાજમાંથી પ્રતિમાસ ૩ ક્રમ પૂજા માટે ચઢાવાય છે. - ૨૮૨) આ લેખ એક થાંભલા ઉપર કેટલો છે. સં. ૧૫૨૬ ના આષાઢ વદિ ૯મીને સોમવારના દિવસે પાટણ નિવાસી ગુજરજ્ઞાતીય મહં. પૂજાના પુત્ર સીધરે અહિંની યાત્રા કરી હશે તેથી તેનું સ્મરણ માટે આ લેખ કોતરાવ્યું હોય એમ જણાય છે. ( ૨૮૩) - આ લેખ પણ એક ભીંત ઉપર કતરેલે છે. ગાંગદેવ નામના કેઈ શ્રાવકે પિતાના પરિવાર સહિત નેમિનાથનાં બિબે કરાવ્યાં જેમની પ્રતિષ્ઠા નવાગવૃત્તિકારક શ્રી અભયદેવસૂરિની શિષ્યસંતતિમાં થએલા આચાર્ય શ્રી ચંદ્રસૂરિએ કરી છે. : - , . . (૨૮૪) . આ લેખ, ગૂઢમંડપમાં આવેલા એક શિલાપટ્ટ ઉપર કતરેલ છે. જેમાં મુનિસુવતતીર્થંકરની પ્રતિમા તથા તેમણે કરેલે અશ્વને બોધ અને સંમલિકાવિહારતીર્થ વિગેરેના આકારે કેતરેલા છે. લેખને. અર્થ આ પ્રમાણે છે – સં. ૧૩૩૮ ના જ્યેષ્ઠ સુદિ ૧૪ શુકવાર. શ્રીનેમિનાથ ચિત્યમાં - સવિશ્વવિહારી શ્રી ચકેશ્વરસૂરિના સંતાનીય શ્રી જયસિંહસૂરિ શિષ્ય - શ્રીસેમપ્રભસૂરિ શિષ્ય શ્રીવર્ધમાનસૂરિએ પ્રતિષ્ઠિત કરેલું, આરાસણ આકર નિવાસી પ્રાગ્વાટ જ્ઞાતિના છે. ગેનાના વશમાં થએલા છે. આસપાલે પિતાના કુટુંબ સાથે અશ્વાવબેધ અને સમલિકા વિહાર તીર્થોદ્વાર સહિત શ્રી મુનિસુવ્રતબિંબ કરાવ્યું. ૧ (૨૮૫-૮૮) આ ગ્રંટિત લેખે જુદી જુદી જાતના બનેલા શિલાપટ્ટો તથા પ્રતિમાઓ ઉપર કતરેલા છે. સાલ અને તિથિ સિવાય વધારે જાણવાનું એમાં કશું નથી.. .' Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' પ્રાચીનજૈનલેખસ ગ્રહ -AAAAAA ( ૧૭૫ ) hh ? *** [ આરાસણ AAAAA ( ૨૮૯) આ લેખ એક પાર્શ્વનાથની પ્રતિમા ઉપર કેાતરેલા છે. સ. ૧૨૦૬ ના જ્યેષ્ઠ સુદિ ૯ મગળવારના દિવસે છે. સર્જિંગના પુત્ર ઉદ્ધા નામના પરમ શ્રાવકે પેાતાની સ્ત્રીસલક્ષણના શ્રેય માટે, પોતાના ભાઈ, ભાણેજ અને બહેન આદિક પરિવાર સહિત, શ્રીપાર્શ્વનાથનુ ખિમ કરાવ્યુ. જેની પ્રતિષ્ઠા શ્રીઅજિતદેવસૂરિના શિષ્ય શ્રી વિજયસિહસ્રરિએ કરી. આ અજિતદેવસૂરિ તે સુપ્રસિદ્ધ આચાર્ય શ્રીમુનિચંદ્રસૂરિના શિષ્ય અને પ્રવરવાદી શ્રીદેવસૂરિના ગુરૂભ્રાતા હતા. મુનિસુન્દરસૂરિની સુર્યાવજ્રમાં લખ્યા પ્રમાણે તે શ્રમણ ભગવાન શ્રીમહાવીર દેવની ૪૨ મી પાટે થએલા છે. ૪૩ મી પાટે વિજયસિ‘હરિ થયા જેમણે આ લેખાક્ત પ્રતિમાની પ્રતિષ્ઠા કરી છે. સિંદૂરધ્વન, મારવાજ્બતિનોધ ઘુમતિનાથ પરિત્ર આદિ અનેક ગ્રંથેના કર્તા અને ‘ શતાથી 'ની બુદ્ધિપ્રભાવ જણાવનારી પદવીના ધારક સેામપ્રભાચાય આજ વિજયસિ' સૂરિના પટ્ટધર હતા. વિશેષ માટે જુએ ઉક્ત ઝુર્વાવસ્રી વચ ૭૨-૭૭ તથા નૈનહિતી પત્રમાં ( ભાગ ૧૨ અંક ૯-૧૦, તથા ભાગ ૧૩ અંક ૩-૪; ) સામપ્રભાચાય અને સૂકિતમુકતાવલી વિષયે પ્રકટ થએલા મ્હારા એ લેખા. : " ( ૨૯૦ ) આ લેખ સમૃધી હકીકત ઉપર ૨૭૯ નંબરના લેખાવલેાકનમાં આવી ગઇ છે. ( ૨૯૧ ) આજ મ'દિરની એક દેવકુલિકા ઉપર આ લેખ કતરેલા છે. સ. ૧૩૩૫ ના માઘ સુદિ ૧૩. ચદ્રાવતી નિવાસી સાંગા નામના શ્રાવકે પેાતાના કલ્યાણ માટે શાંતિનાથ મિખ કરાવ્યું જેની પ્રતિષ્ઠા દ્ધ માનસૂરિએ કરી છે. * આ ગ્રંથ, ગાયકવાડસ ઓરીએન્ટલ સીરીઝ'માં મ્હારા તથી સંશાષિત થઈ મુદ્રિત થાય છે. એમાં હેમચંદ્રાચાયે` કુમારપાલ રાજાને જૈન ધર્મ સબંધી કરેલા ોધનું વણ્ ન છે. Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vvvvvvvvvvvv તીર્થના લેખે. ન. ૨૯૨ ] ( ૧છંદ) . • • અવંકન, ~~~~~~~~~~~~~~ ( ર૯ર) આ લેખ પણ એજ દેવકુલિકામાં કેતરે છે. સં. ૧૩૩૭ ચેષ્ટ સુદિ ૧૪ શુક્રવાર. ખાંખણ નામના શ્રાવકે પિતાના શ્રેય માટે શાંતિનાથ પ્રતિમા કરાવી. તેની પ્રતિષ્ઠા પણ વર્તમાનસૂરિએ કરી છે. તેઓ બ્રહદુગચ્છીય શ્રીચકેશ્વરસૂરિના શિષ્ય સંતતિમાં થએલા સેમપ્રભસૂરિ ના શિષ્ય હતા. | મહાવીર તીર્થકરનું મંદિર ' “ નેમિનાથના દેવાલયથી પૂર્વમાં મહાવીરનું દેવાલય છે. બહારની બે સીડીઓથી એક આચ્છાદિત દરવાજામાં અવાય છે જે હાલમાં બનાવેલ છે. અંદર, તેની બંને બાજુએ ત્રણ મોટા ગેખલા છે, પણ અગ્ર ભાગમાં તે દેવ કુલિકાઓ છે. રંગમંડપના વચલા ભાગમાં ઉચે કતરેલે એક ઘુમ્મટ છે જે ભાંગે છે તથા રંગેલ તેમજ ધૂળેલ છે. આ ઘુમ્મટને આધાર અષ્ટકેણુકૃતિમાં આવેલા આઠ સ્તર ઉપર છે જેમાંના બે દેવકુલિકાની પરસોલના છે અને તે આબુના વિમલસાહના દેવલયના સ્તર જેવા છે. બાકીના સાદા છે. પહેલાં આ સ્તની દરેક જેને મકરન મેંઢાથી નિકળેલા તેરણાથી શણગારવામાં આવી હતી પણ હાલ એક સિવાય બધાં તેરસે જતાં રહ્યાં છે. રંગમંડપના બીજા ભાગની છતના જુદા જુદા વિભાગ પાડ્યા છે જેના ઉપર આબુના વિમલસાહના દેહરામાં છે તેમ જૈનચરિત્રોનાં જુદાં જુદાં દક્ષે કાઢવામાં આવ્યાં છે. “ દેવ કુલિકાની ભીતે હાલમાં બંધાવેલી છે, પણ શિખર જુના પત્થરના કટકાનું બનેલું છે. ગઢમંડપ જુનો છે અને તેને પહેલાં, બે બાજુએ બારણાં તથા દાદરે હતા. હાલમાં તે બારણા પૂરી નાંખેલાં છે અને તેમને ઠેકાણે માત્ર બે જાળી રાખેલાં છે જેથી અંદર અજવાળું આવી શકે છે. ગૂઢમંડપની બારશાખમાં ઘણું જ કેતરકામ છે પણ દેવકુલિકાઓની બારશાખને નથી. અંદર મહાવીરદેવની એક ભવ્ય મૂર્તિ છે જેના ઉપરના લેખમાં ઈ. સ. ૧૬૧૮ ની મિતિ Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીનજૈનલેખસ’ગ્રહ ( ૧૭૭ ) [ આરાસણ ૦૦૦૦૦ આપેલી છે, પણ જે બેઠક ઉપર તે પ્રતિમા બેસાડેલી છે તે બેઠક જુની છે અને તેના ઉપરના લેખમાં ઇ. સ. ૧૦૬૧ ની મિતિ આપેલી છે. “ ડામી અગર પશ્ચિમ બાજુએ એ જુના સ્તંભેાની સાથે બે નવા સ્થા છે જે ઉપરના ભાંગેલા ચારસાના આધાર રૂપ છે. દક્ષિણ ખુણાની પૂર્વ બાજુમાં આવેલી ત્રીજી તથા ચેાથી દેવકુલિકાની ખારસાખા ખીજી દેવકુલિકાઓ કરતાં વધારે કાતરેલી છે. ત્રીજી દેવકુલિકાની આંગળ, ઉપરના ચારસાની નીચેની માનુને અડકનારી એક કમાનના આધાર રૂપ હ્તા ઉપર એ બાજુએ · કીચક ' બ્રેકેટ્સ જોવામાં આવે છે. આ મામત' જાણવા જેવી છે, કારણ કે ખીજે કાઈ ઠેકાણે અંગ્રભાગમાં અગર દેવકુલિકામાં આ પ્રમાણે નથી. ” F * ’ આ દેવાલયમાં મૂલનાયક તરીકે જે મહાવીર દેવની મૂર્તિ પ્રતિષ્ઠિત છે તેની પલાંઠી ઉપર ન. ૨૩ ને લેખ કાતરેલા છે. મિતિ ૧૬૭પ ના માઘ શુક્ર ૪ શનિવાર. એકેશ વંશના અને વૃદ્ધશાખાના સા. નાનિ નામના શ્રાવકે, આરાસણ નગરમાં શ્રી મહાવીરનુ મિ’બ કરાવ્યુ' જેની પ્રતિષ્ઠા વિજ્યદેવસૂરિએ કરી છે. આટલી હકીકત છે. ૨૯૪ ના લેખ પણ એજ સ્થળે-મૂતિની બેઠક નીચે કતરેલાં છે. લેખ ખડિત છે. ફક્ત~~સ ૧૧૧૮ ના ફાલ્ગુણ શુકલ ૯ સોમવારના દિવસે આરાસણ નામના સ્થાનમાં તીર્થપતિની પ્રતિમાં કરાવી; આટલી હકીકત વિદ્યમાન છે. અરાસણના લેખામાં આ સૌથી જુના લેખ છે. આ લેખથી જણાય છે કે નેમિનાથ ચૈત્યની માફક આ ચૈત્યની મૂલપ્રતિમા પણ ખડિત કે નષ્ટ થઈ ગઈ હશે તેથી તેના સ્થળે આ વિદ્યમાન પ્રતિમા વિરાજિત કરવામાં આવી હેાય તેમ જણાય છે. પાર્શ્વનાથ મદિર. ( ૨૯૫ ૩૦૧ ) ૨૫થી ૩૦૧ નખર સુધીના લેખા પાર્શ્વનાથના મ`દિરમાં આવે. લા છે. જેમાંના પહેલા લેખ મૂલનાયક ઉપર કાતરેલા છે. મિતિ ઉ હું આર્કિઓલાજીકલ, પ્રાગ્રેસ રીપોર્ટ સન ૧૯૦૫-૦૬. ૩ Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ તીર્થના લેખે. નં. ૨૫ થી ૩૦૧] ( ૧૭૮) અવલોકન પર પ્રમાણે જ ૧૬૭૫ ની છે અને પ્રતિષ્ઠાતા આચાર્ય પણ તેજ વિ. જ્યદેવસૂરિ છે. - મૂલ ગર્ભાગારની બહાર જે ન્હાને રંગમંડપ છે, તેના દરવાજાની જમણું બાજુ ઉપર આવેલા ગેખલાની વેદી ઉપર ૨૬ નંબરને લેખ કેતલે છે. મિતિ. સં. ૧૨૧૬ ની વૈશાખ સુદિ ૨. છે. પાસદેવના પુત્ર વીર. અને પુનાએ પોતાના ભાઈ જેહડના શ્રેયાર્થે પાર્શ્વનાથની પ્રતિમા કરાવી જેની પ્રતિષ્ઠા નેમિચંદ્રાચાર્યને શિષ્ય દેવાચાર્યો કરી. : બાકીના લેખે એજ મંદિરમાંની જુદી જુદી પ્રતિમાની બેઠકો ઉપર કતરેલા છે. છેલ્લા ત્રણની મિતિ સં. ૧૨૫૯ ના આષાઢ સુદિ | ૨ શનિવારની છે. એ લેખમાં પ્રતિષ્ઠાતા તરીકે આચાર્ય ધર્મષનું નામ આપેલું છે. ' એ મંદિરનું વર્ણન ઉક્ત રીપોર્ટમાં આ પ્રમાણે આપ્યું છેપહેલાં, પાર્શ્વનાથના દેવાલયને ત્રણ દ્વારા હતાં તેમાંનાં બે બંધ કર્યો છે તેથી પશ્ચિમ તરફના દ્વારમાં થઈને અંદર જઈ શકાય છે. દરેક બાજુએ મધ્યની દેવકુલિકા બીજી કરતાં વધારે કેતરકામ વાળી છે. ' '' આદિવાચાયતે કદાચ સુપ્રસિદ્ધ તાર્કિક વાદી દેવસૂરિ હશે. કારણ કે પટ્ટાવલી પ્રમાણે તેમનો સ્વર્ગવાસ સં. ૧૨૨૬ માં થએલો છે. જો કે તેઓ સ્વરચિત સ્થાવત્સાર નામના મહાન ગ્રંથમાં પોતાને મુનિચંદસૂરિનાં શિષ્ય તરીકે પ્રકટ જણાવે છે તેમજ પટ્ટાવલી વિગેરે બીજા ગ્રંથોમાં પણ મુનિચંદ્રસૂરિશિષ્ય તરીકે જ તેમને ઉલિખિત કરવામાં આવ્યા છે, પરંતુ કદાચ એમ હોય કે તેમના દીક્ષા ગુરૂ તે નેમિચંદસૂરિ હેય (કે જેમણે પિ- * ‘તાના ગુરુભ્રાતા વિનયચંદ્ર ઉપાધ્યાયના શિષ્ય મુનિચંદ્રને પોતાના પટ્ટધર બના વ્યા હતા, પરંતુ પાછળથી મુનિચંદ્રસૂરિની ગાદીએ આવેલા હોવાથી તેમના જ શિષ્ય તરીકે ઉલ્લેખવામાં આવ્યા હોય, કે જેમ બીજા ઘણું આચાર્યોના વિ." વયમાં બનેલું છે. એ કેવલ એક નામના સામ્યને લઈને અનુમાન કરવામાં આવ્યું છે, નિર્ણય રૂપ, કશું નથી. સમાન નામવાળા અને આચાર્યો એકજ સમયમાં વિમાન હવા ઉદાહરણ પણ જૈન સાહિત્યમાંથી ઘણા મળી આવે છે. Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન”નલેખસંગ્રહ, Book: '' તેના માપના સ્તા તથા ઘુમ્મટની ગેાઠવણુ મહાવીર અને શાંતિનાથના દેવાલયના જેવી છે, પણ શાંતિનાથ દેવાલયની માફક માત્ર ચાર તારણા છે જેમાંનુ' દેવકુલિકાની પરસાલની સામે આવેલા દાદર ઉપરનું એકજ હાલમાં રહેલ છે. નેમિનાથ ચૈત્યની માફ્ક ધુમ્મટની આજીમાજુએ વાંસના સળીઆ ઉભા કર્યાં છે. દેવકુલિકાને માંહ્ય ભાગ તથા ગૃહમ’ડપના એક ભાગ અર્વાચીન છે. દાદર સાથે આવેલા એ સ્ત લેાની વચ્ચેની એક જુની ખારસાખ ગૃઢમડપની પશ્ચિમની ભીંતમાં ચણવામાં આવી છે, પણ આ દ્વાર ખધ કરવામાં આવ્યું નથી. ભીંતની બીજી માજીએ આવીજ ખારસાખ ગોઠવવાના પ્રયત્ન કરવામાં આવ્યે હોય તેમ લાગે છે, કારણ કે તે ભીંત આગળ એ સ્તèા ઉભા કરવામાં આવ્યા છે. મૂલદેવગૃહની બારસાખ ઉપર સારૂ' કાતરકામ કરવામાં આવ્યુ છે. પણ તેના ઉપર પાછળથી ગુજરાતી રીતિ પ્રમાણે રગ લગાડવામાં આવ્યે છે.” ' ( ૧૭૯; ) : : - C the 1 + ં આરાસંણ --- શાંતિનાથ ચૈત્ય. ( ૩૦૨-૩૦૬ ) આ નબરવાળા લેખે શાંતિનાથ ચૈત્યમાં આવેલા છે. ચૈત્યમાં રહેલી જુદી જુદી પ્રતિમાની નીચેએલેખો કાતરેલા છે; જ લેખની મિતિ સ. ૧૧૩૮ છે અને એકની સ'. ૧૧૪૬ છે. અમુક શ્રાવકે અમુક જિનની પ્રતિમા કરાવી માત્ર આટલેજ ઉલ્લેખ એ લેખમાં થએલા છે. .... એ દેવાલય ઉપર્યુંકત મહાવીર જિનના દેવાલય જેવુંજ છે. માત્ર ફેરફાર એટલા જ છે. કે ઉપરની કમાનની અને ખાજુએ, મહાવીર દેવાલયની માફક, ત્રણ ગેાખલા નહિ પણ ચાર છે. આ દરેક ગામલાંમાં લેખા આવેલા છે જેમાંના સર્વની મિતિ ઈ. સ. ૧૦૮૧ છે. માત્ર એકની જ આઠ વર્ષ પછીની છે. વળી, મડપમાંના આઠ સ્તંભે જે અષ્ટકણાકૃતિમાં હાઇ .ઘુમ્મટને ટેકા આપે છે તેના ઉપર ચાર તારણા છે, પણ મહાવીર દેવાલયમાં આઠ છે. આ બધાં તારણા જતાં રહ્યાં છે, ફકતઃ પશ્ચિમ ખાજી તરતું અવશેષ રહ્યું છે. ” : Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખા. ન. ૨૦૬ ] (૧૮૨) અંલાકન; * r C કિલ્લા, જેના પથ્થરા હાલ અળેલા છે, તે દૃષ્ટિગોચર થાય છે. પણ જાણવા જેવુ એ છે કે આ કિલ્લાથી ઘેાડા છુટ છે. એક પણ મળેલા પથ્થર જેવામાં આવતા નથી. જે અેસના ધારવા પ્રમાણે હેય તે એમ પ્રશ્ન ઉત્પન્ન થાય છે કે આ કિલ્લાની બહાર કેમ બળેલા પથ્થરે નહિ હોય ? ખરી રીતે, સૂક્ષ્મ દ્રષ્ટિએ જોતાં એમ માલુમ પડે છે કે આ જૈન દેવાલયેાની આસપાસની સ જમીન તથા ૐ ભારીઆ અને અંબાજી વચ્ચેની લગભગ એક મેલની જમીન કૃત્રિમ છે, તથા તેના ઉપર જુના તથા મે!ટા પથ્થર અનેÉટાના કટકા પડેલા છે. અંબાજી અગર કુંભારીઆ—ગમે ત્યાં આ ઈંટા જોવામાં આવે છે અને બળેલા પથ્થરે દેખાય છે. આ ઉપરથી એમ અનુમાન જાય છે કે, પહેલાં અમાથી કુંભારી સુધીનું એક શહેર વસેલુ હશે. અને તેથીજ આ શહે રનાં ખંડેરેથી દૂર આવી પ્રંટે તથા અળેલા પથ્થરે જોવામાં આવતા નથી. હવે એક પ્રશ્ન ઉત્પન્ન થાય છે. આ જુના શહેરનું નામ શું હશે ? જૈન દે વાલયેાના લેખામાં તેનુ નામ ‘ આરાસણ ’ અગર આરાસનાકર ' આપેલું. છે. બાલુદૃષ્ટિથી જ માત્ર એમ સ્પષ્ટ છે કે આરાસન' એ શબ્દ આરાસ જે તે ગુજરાતીમાં પથ્થર ’ કહે છે, તે હરશે. જે આરાસુર પહાડામાં અંબાજી તથા કુ ભારી ગુપ્ત થયાં છે તે પથ્થરને પહાડ છે તેથી આ રાહેર આરાસન કહેવાતુ, એમાં કાંઈ શંક નથી. કારણ કે તેની આજુબાજુએ પથ્થરીઆ પહા હતા અગર તેનાં સત્ર ધરા પથ્થરનાં બનાવેલાં હતાં જેથી બીજા શહેરથી તેનું વ્યકિતત્વ ભિન્ન હતું. ખીજું નામ · આરાસનાકર ' જેને અ પથ્થરની ખાણ થાય છે તે ઉપરથી પણ એજ નિ ય આવી શકે. ખરી રીતે એમ છે કે પહેલાં જે ઇમારતા હતી તથા હાલ જે ઇમારત છે તે પથ્થરની છે, વળી સ્વાભાવેક રીતે એમ પણ પ્રશ્ન ઉત્પન્ન થાય છે કે આ જુના શહેરનું નામ આરાસંણુ ભુલાઈ જવાયું હશે અને તેને બદલે કુભારીઆ મુકયું હરો. આના જવાબમાં ફ્ાબ સ કહે છે કે ચિાડના રાણા કુંભાએ આ બંધાવ્યું માટે તેને ભારી કહે છે. પણ આ માની શકાય નહીં; કુંભારીનાં પુરાણાં મકાન ઉપરથી એમ વ્યક્ત થાય છે કે આ શહેર રાણા કુંભાની પહેલાં ઘણાં વર્ષે તું જીતુ છે. એમ પણ કારણ આપી શકાય કે આ પુરાણું શહેર વિમલશાહ અને રાણા કુંભાના વખતની વચ્ચે નારા થયુ હરો અને તેને કુંભાએ પુનરૂદ્ધાર કર્યાં હરો: આ સંબંબ પણ સબળ નથી, કારણ કે મહાવીરના દેવાલયમાંની દેવકુલિકાની બેઠક ઉપર કૈાતરેલાં લેખમાં ઇ.સ. ૧૬૬૮ ની મિતિ છે અને તેમાં આરાસન શહેર વિષે ઉલ્લેખ છે. રાણા કુંભા ઈ. સ. ૧૯૩૮ થી ' . * . . . Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીનજીતલ ખસ ગ્રહ ( ૧૮૩) બે આરાસણ ૧૪૫૮ સુધીમાં થયે અને આ લેખની મિતિ ઇ. સ. ૧૬૧૮ ની એટલે ૐ કુંભા પછી બરાબર ૧૫૦ વર્ષીની છે તેથી એમ તેા નક્કી થઈ શકે છે કે ભારીઓને ગમે તે અથ થતા હાય પણ તેનુ નામ રાણા કુંભાના નાપ ઉપરથી પડેલુ નથી જ અને તેથી જુના શહેરને વિનાશ ઇ. સ. ૧૬૧૮ પછી થએલા હાવા જોઇએ. આ જુના શહેરનું નામ આરાસુર હશે એમ લાગે છે અને હાલ અબાજી તે નામથી એાળખાય છે. આરાસુર એ આરાસપુરને અપભ્રંશ હરશે. આરાસપુર એજ આરાસણપુર; આ ટેકરીએ પણ આરાસુરના નામથી ઓળખાય છે. અને કદાચ આરાસુર ( આરાસપુર) નગરી તરફ આવેલી હાવાને લીધે તેમનું એવુ' નામ પડયુ હશે. ફેસ ઇ. સ. ૧૨૦૦ ની મિતિ વાળા એક પાળીઆલેખ વિષે કહે છે જેમાં પરમાર રાજા ધારાવષે આરાસણાપુરમાં એક કુવા ખાદાવ્યા વિષે ઉલ્લેખ છે. આ ઉપરથી એમ જણાય છે કે તેરમી સદીના આર ંભમાં ચદ્રાવતીના પરમારાના તાબામાં આરાસણાપુર હતું. આ લેખ વિષે મેં ઘણી શોધ કરી પણ તે મળી આવ્યા નહિં. તે। પણ ઇ. સ. ૧૨૭૪ ની મિતિવાળા એક બીજો પાળીઆ-લેખ મળી આવ્યા છે. જેમાં મહિપાલ નામે કાઈક આરાસણના રાજા હતા એમ કહેલું છે. કુંભારીઆના લેખેામાં બીજાં કાઇ રાજાના નામે આપ્યા નથી, પણ ઉપર કહ્યા પ્રમાણે ઈ. સ. ૧૬૧૮ સુધી કદાચ આ નગરની જાહેાજલાલી રહી હશે. "". આ વખત પછી તેનેા નાશ થયેા હશે. મારા મત પ્રમાણે આ 'છ દેવાલયા સિવાય આખું નગર બળી ગયું .હશે કારણ ત્યાં બળેલા પથ્થરા દેખ્યામાં આવે છે. દુશ્મન રાજાએએ ગામા બાળી મૂક્યાની હકીકત ઘણે ઠેકાણે જોવામાં આવે છે અને અહિં પણ તે પ્રમાણે થયું હાય. ઉપરાકત દંત કથા પ્રમાણે તે એમ છે કે અંબા માતાએ વિમળશાહની કૃતધતાથી ગુસ્સે થઇને પાંચ દેવળેા સિવાય વિમળશાહનાં બંધાવેલાં ૩૬૦ દેવાલયેા બાળી મૂકયાં. આ ઉપરથી પણ આ નગરને બાળી મૂકવામાં આવ્યું હતું. એ મતને પુષ્ટિ મળે છે. એમ પણ બની શકે કે મુસલમાને એ આ કુંભારીઆનાં ખીજા દેવાલયાના નાશ કર્યાં હોય. તથા જ્યાં જ્યાં મુસલમાનેએ આવી રીતે નાશ કર્યાં છે.ત્યાં ત્યાં આવી અનેક દંતકથાઓને ઉદ્ભવ થયા છે. આ વિષય ઉપર મેં ઘણી બારીક તપાસ કરી પણ ત્યાં મને કાઇએ એમ ન કહ્યુ કે આ મુસલ Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ તીના લેખા. નં. ૩૦૬ ] (૧૮૪ ) અવલાકન માતાનું કૃત્ય છે. વળી, જો મુસલમાનેાની આ નગરને નાશ કરવાની ઇચ્છા હાય તા પાંચ દેવાલયે। મૂકીને નગરખાળી મુકે એ અસભવિત છે, કુંભારીઆમાં એવી દંત કથા ચાલે છે કે અંબામાતાએ વિમળસહુને પુષ્કળ દ્રવ્ય આપ્યું, વળી દેલવાડામાં વિમળસાહના દહેરામાંના જે લેખમાં તેની મિતિ ઇ. સ. ૧૦૩૨ આપી છે તેજ લેખમાં એમ કહેલું છે કે તેણે આ દહેરૂ અંબામાતાની આજ્ઞાનુસાર બંધાવ્યું. આ ઉપરથી એમ લાગે છે કે અંબામાતા તેની કુળદેવી હશે, પણ જે અંબામાતાએ દેલવાડામાં રૂપભનાથનું દેવાલય બાંધવાને તેને આજ્ઞા કરી તેજ અંબામાતાનું મ ંદિર આ દેવાલયમાં છે અને ખીજા અંબામાતા કરતાં પહેલા અંબામાતા જુના છે. આરાસણપુરમાં પણ બામાતાનું એક મંદિર છે તેથી એમ હેાઈ શકે કે વિમળસાહ માતાને નમન કરવાને ત્યાં આવ્યા હશે અને જેમ દેલવાડામાં માતાના મંદિર નજીક એક જૈન દેવાલય તેણે બંધાવ્યું તેમ અહીં પણ અંધાવ્યું. જે આ આંખત મુલ કરવામાં આવે તે એમ સૂચિત થાય છે કે અંબાજીમાં માતાનુ મંદિર તે મૂળ જૈન દેવાલય હશે, તથા એમ પણ દર્શિત થાય છે કે હાલ પણ ઘણા જૈને ત્યાં જાત્રા માટે પ્રથમ જાય છે અને " મને શકા છે કે હાલ ત્યાં છે તેના કરતાં વધારે દેવાલયે ત્યાં હશે કે નહિ જે ખળેલા પથ્થર ત્યાં પડેલા છે તે ઉપરથી એમ જણાય છે કે ત્યાં સાધારણ ધરા અગર મળેલા હરો. પથ્થરને મળવાને માટે લાકડું તેઇએ અને આ પથ્થરે તેમનાં ખારી બારણામાં હશે. દેવળેામાં ખરી રીતે એવું કાંઇ નથી કે જે તેમની મેળે મળી શકે, તેથીજ આ દેવાલયા આગમાંથી બચી ગયાં. તે કે આરાસણ વિષેનીમિ. ભાન્ડારકરની હકીકત ખરી છે તે પણ તે કુંભારીઆ વિષે કાંઇ કારણ આપી શકતા નથી. આ વિષય ઘણાજ ઝીણા છે અને તેના વિષે ખાસ નિર્ણય ઉપર આવતા પહેલાં તેની ઘણી તપાસ કરવાની જરૂર છે. આ પુરાણું રાહેર ઇ. સ. ૧૬૧૮ પછી નારી પામ્યું હશે એવા તેમના મતને હુ 'મળતા નથી. ઇ. સ. ૧૪૧૫ માં અનુમદશાહ પહેલા સિદ્ધપુરના ફંદ્રમાળ તાડયા ગયા અને નાગેારની સાથે ધર્મ યુદ્ધ ચલાવ્યું અને પછીના વર્ષમાં જેજે દેવાલયેા અને મૂર્તિ તેના રસ્તામાં અવ્યાં તે તેણે ભાંગ્યાં. એ આપણે જાણીએ છીએ. ઈ. સ. ૧૪૩૩ માં સિદ્ધપુરની આજી ખાન્નુનાં ગામે તથા શહેરા ઉજજડ ક્યાં અને જયારે જયારે તેની નજરમાં આવતાં ત્યારે ત્યારે તે દેવાલયાને તેાડી નાંખતા. કુતબુદ્દીને કુંભલમેરને ઘેરે ઘાલ્યા અને તેની આજુ બાજુના પ્રદેશ ઉજજડ કર્યો. વળી, ઇ. સ. ૧૫૨૧ માં મુઝફરશાહ ખીજ એ ડુંગરપુર તથા વાંસવાડાનાં ગામે ઉજજડ કયાં અને ખાળી મુકયાં. પણ અ‚ બધી વિગતે વિષે ચર્ચા ચલાવતાં ઘણા વખત લાંગરો અને તેથી તે કામ આ પ્રેગ્નેસ રીપેાર્ટમાં બનવું અશકય છે. H. C .. Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીનજૈનલેખસ ગ્રહ કુંભારીઆમાં પછી જાય છે. જ્યારે જુનાં નગરને નાશ કરવામાં આવ્યા અને અંબામાતાનુ દેવાલય બ્રાહ્મણાના હાથમાં આવ્યું ત્યારે આ પુરાણા નગરના વિનાશને માટે કારણ તરીકે આ અંબામાતાની હકીકત બ્રાહ્મણાએ જોડી કાઢી હશે. ( ૧૮૫ ) ) [ રાણપુર રાણપુર તીના લેખા. આરસણુના લેખો પછી રાણપુરતીના લેખો આવે છે. રાણપુર, ગેડવાડની મ્હાટી પ′ચતીથી માંનુ મુખ્ય તીર્થં છે. મારવાડ દેશમાં જેટલાં પ્રાચીન જૈન મંદિર છે તેમાં રાણપુરનુ મદિર સાથી મ્હાટુ, કિમતી અને કારીગરીને દૃષ્ટિએ અનુપમ છે. એ મારિ ક્યારે અને કણે બધાવ્યુ એ ઘણાજ થાડા જૈના જાણે છે. આર્કિઆલેાજીકલ સર્વે ઓફ ઇન્ડિઆના સન ૧૯૦૭-૦૮ ના એન્યુઅલ રીપાટ માં શ્રીયુકત ડી. આ. ભાંડારકર એમ. એ; એ મદિરના વિષયમાં એક વિસ્તૃત લેખ લખેલા છે. તેમાં એ મદિરના બધાવનાર ઘરણાશાહુના ઇતિહાસ અને શિલ્પની દૃષ્ટિએ મદિરનુ વિસ્તૃત વર્ણન આપ્યુ છે. એ વર્ણન આ લેખ વાંચનારને ખાસ ઉપયાગી હૈાવાથી, તે સપૂર્ણ અત્ર આપવામાં આવે છે. જોધપુર રાજ્યના ગોડવાડ પ્રાંતના દેસી જીલ્લામાં રાણપુર નામે એક સ્થાન આવેલુ છે. તે સાડીથી છ માઈલ દૂર છે અને હાલમાં ઉજ્જડ છે. તે આડાબલા ૭ઃ (અરવલી) ની પશ્ચિમ બાજુની ખીણમાં આવેલું છે અને મારવાડમાં તે સાથી સુંદર સ્થળ છે. અહીં કેટલાંક દેવાલયેા છે તેમાંનું એક પહેલા તીર્થંકર આદિનાથનું ચામુખ દેવાલય મુખ્ય છે. અને આને લીધે જૈન લેાકેા તેને મારવાડનાં પચતીર્થીમાંનુ એક તીથ ગણે છે; તથા, : www મારવાડ તથા મેવાડની વચ્ચે આવેલી પર્વતાની હારને આડાબલા કહે છે. અને આજ નામને ટૉર્ડ (Tod) અરવલી કહ્યું છે. આવા દોષયુક્ત ઉચ્ચાર ટાંડનાં પુસ્તક વાંચનારાજ કરે છે એમ નથી પરંતુ રાજપુતાનાના લોકો પણ તેમની ભાષામાં અરવલી એમ કહે છે અને ‘આડાખલા' એ શબ્દ જાણતા પણ નથી. આડાખલા=આંડા (આંતરા) + વળા અગર વળી (પર્વત). એટલે કે મારવાડ અને મેવાડ વચ્ચેના આંતરાં કરનાર પર્વત ( પ્રાગ્રેસ રિપોર્ટ, આર્કીઓલોજીકલ સન્હેં વેસ્ટર્ન સરકલ, ૧૯૦૦ -૮, પા. ૪૭–૪૮ ), ૪ Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' તીર્થના લેખે. ન. ૩૦૭ ] : ૧૮૬). છે. અવલોકન ------ ~-~~~-~તે દેવાલયને એટલું બધું પવિત્ર ગણવામાં આવે છે કે તેને રાણપુરછ કહે છે. ત્યાં દમેશાં જાત્રાળુઓ આવ્યા જાય છે, જેમાં ઘણાખરા ગુજરાત અને પશ્ચિમ રાજપુતાના તથા પંજાબના પાય છે. પહેલાં, શત્રુથની માફક રાણપુર અને બીજાં સ્થાનાં જન દેવાલયોની દેખરેખ પણ હેમાભાઈ ઠીસિંગ રાખતા હતા. ત્યારે તેમની સ્થિતિ નબળી પડી ગઈ ત્યારે સાદડીના મહાજનો તે દેવાલયોની દેખરેખ રાખવા લાગ્યા, પરંતુ તેમાં ઘણી અવ્યવસ્થા થવાથી તેમની દેખરેખ આનન્દજી કલ્યાણજીને સોંપવામાં આવી; આ નામ અમદાવાદમાં સ્થપાએલી હિંદુસ્થાનના જન લેકની સમાજને આપવામાં આવેલું છે. આનન્દજી કલ્યાણજીને એક એજન્ટ સાદડીમાં રહે છે અને તેને રાણપુરના કારખાનાને મુનીમ કહે છે. આ કારખાનાનું કામ રાણપુર, સાદડી, માદા અને રાજપુરાનાં જૈન દેવાલયેની દેખરેખ રાખવાનું છે. * ત્યારે હું રાણપુર ગયો હતો ત્યારે તે એજન્ટ મને મળવા આવ્યો હતિ. તેણે મને એમુખ દેવાલયના જુદા જુદા ભાગ દેખાડયા અને લાગેલાં તરંગ વિગેરે બતાવ્યાં અને તે મજબુત શી રીતે બનાવવાં તે વિશે મારે અભિપ્રાય પૂછ્યો. તેને તથા તેના સેમપુરાક ને ૧૯૦૬ નો અમારે પ્રેસ રીપોર્ટ દેખાયો જેમાં ભાંગેલા પાટાને આધાર આપવાને બતાવેલી યુક્તિઓ હતી. પણ આથી તે તેને સંધિ થય નહિ. અને તેમણે કહ્યું કે આનન્દજી કલ્યાણજીએ ૨૦૦૦૦ રૂ. નક્કી કર્યા છે તેથી તે એતરંગે નવી કરવી જોઇએ. * સલાટને ધ કરનારા બ્રાહ્મણની એક જાતનું નામ મયુરા છે. આવું નામ પડવાનું કારણ એમ કહેવાય છે કે, તે જાતિના મૂળ સ્થાપકનો જન્મ સોમવારે થયે હતે તથા તે સોમનાથ મહાદેવ (પ્રભાસપાટણ)ના દેવાલયને બાંધનાર હતો. આ દંતકથા પ્રમાણે, સિદ્ધરાજ જ્યસિંહે તેમને ગુજરાતમાં આશ્રય આપ્યો, કારણ કે ત્યાં ઘણાં દેવાલ બંધાતાં હતાં. ત્યાંથી તેમને દેવાલય બાંધવા માટે આવ્યું પર લઈ ગયા અને ત્યાંથી તેઓ ડિવાડમાં પ્રસર્યા. રાજપુતાનામાં સોમપુરાની એક જ જત છે કે જેમની પાસે સુના હસ્તવે છે તથા જેઓ હસ્તલેખો વિશે કંઇક લે છે. આમાંના બે ઘણુજ બુદ્ધિશાળા જણાયા છે. એક નન્ના ખુશ્મા જે, મને રાણપુરમાં ન હતા અને જેને આ દેવાલનું સમારકામ સેંપવામાં ' આવ્યું હતું બીજે કેવળરામ જે વિદ્વત્તા માટે પ્રખ્યાત છે. તે બાલીમાંતના સિલાવને. રહેવાસી છે, પણ તે મને જાલોર પ્રાંતના આદરમાં મળે તો. ત્યાં દેવાલનો પુનરાકાર કરવા માટે વાઆએ તેને રે તા. = - ન Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * ૧ પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ, (૧૮૭) .. . રાણપુર ^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^ ^^^^^^^^^^^^^ annnnnnnnnnnnnnnnnnn - એ દેવાલયના બાંધનાર વિષે તથા તે બાંધવાની રીતે વિષે નીચે પ્રમાણેની હકીકત ત્યાં કહેવાય છે. ધન્ના અને રત્ના નામના બે ભાઈઓ પિરવાડ જાતના હોઈ સિરોહી સ્ટેટના નાન્ડિયા ગામના રહેવાસી હતા. કેઈક મુસલમાન બાદશાહનો પુત્ર જેને પોતાના બાપ સાથે છેષ હતો તે રાજપુતાનામાં થઈને જતો હતો. આ બન્ને ભાઈઓએ તેને ક્રોધ શાંત કર્યો અને પિતાના પિતાને ત્યાં જવા માટે આજીજી કરી. આથી બાદશાહ એટલે બધો ખુશ થયો કે તેણે તે બન્ને ભાઈઓને પિતાની પાસે રાખ્યા. પરંતુ, થોડાક વખત પછી તેમના વિશે કેટલીક અફવાઓ ઉડવાથી તેમને કેદ કરવામાં આવ્યા. બાદશાહે ૮૪ જાતના સિક્કાનો દંડ કર્યો અને તેમને છોડી મુક્યા. આ બે ભાઈએ પિતાને દેશ આવ્યા પણ પિતાનું ગામ નાન્દીયા છોડી દઈને ટેકરી ઉપર આવેલા પાલગડ ( રાણપુરથી દક્ષિણે) રહ્યા. તેઓએ માદડીમાં એક દેવાલય બાંધ્યું જેને રાણપુર કહેતા કારણ કે દેવાલયની બધી જગ્યા રાણું કુંભા પાસેથી તેઓએ ખરીદી હતી. વળી તે જગ્યા એવી શરતે આપવામાં આવી હતી કે તેનું નામ કુંભારાણાના નામ ઉપરથી પાડવું. રાણ” એ “રાણું” નું ટુંકું રૂપ છે અને “પૂર ” એ “પિરવાડ” નું ટુંકું રૂપ છે. એક રાત્રે ધનાએ સ્વપ્નમાં માલગડમાં એક વિમાન દેખ્યું તેથી તેણે કેટલાક સોમપુરાને બોલાવ્યા, અને તે વિમાનનું વર્ણન કર્યું તથા તેનો પ્લાન બનાવવા તેમને કહ્યું. તેમાં મુંડાડાના રહેવાસી દીપા નામના સોમપુરાને પ્લાન પસંદ કરવામાં આવ્યો. કારણ કે તેણે સ્વપ્નમાં જેએલા વિમાનની બરાબર નકલ ઉતારી હતી. જ્યારે માદડી ઉજજડ થયું ત્યારે ઉત્તરમાં છ માઈલ દૂર આવેલા સાદડીમાં લેકે આવી વસ્યા. ધન્ના, તેને ભાઈ રત્ના. અને રત્નાનું કુટુંબ આ બધાં પાલગડથી સાદડીમાં આવી રહ્યા અને ત્યાંથી થોડા વખતમાં ઘાણે- . રાવમાં ગયાં. ઘાણેરાવમાં મને એક નથમલજી શાહ મળ્યો જે કહે છે કે કે હું ચાદમી પેઢીએ રત્નાના વંશનો છું. ધન્નાના વંશમાં કોઈ નથી કારણ કે , તે પુત્રહીન મરણ પામ્યો હતો. નથમલ્લજીએ મને કહ્યું કે રાણપુરના દેવા- * #–આ ઉપરથી જણાય છે કે ધના અને રત્ના શાહ હતા. શાહ એટલે સાધુ; અને આ નામે પૈસાદારોના નામ સાથે આવતાં એમ લેખે ઉપરથી જણાય છે ; ( જેમકે, વિમલ શાહ, સાધુગુણરાજ, વિગેરે ) મનીઆર વીલીયમ્સના કેપમાં સાધુને .. અર્થ વેપારી, ધીરધાર કરનાર એમ આપ્યો છે, અને તે અર્થ અહીં બરાબર બેસે છે. , વળી શાહ અને સાધુ તથા શાહુકાર એકજ છે. લૌકિક માન્યતા પ્રમાણે જ્યારે વેપારીના પાસે ૮૪ જાતના સિકકા હોય ત્યારે તેને શાહ અગર શાહકાર કહે છે. Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ તીથ ના લેખા, ન. ૩૦૭] (૧૮૮) લયમાં મૂળ સાત માળ કરવાના હતા જેમાંના માત્ર ચાર કરવામાં આવ્યા હતા;. અને આ દેવાલય અધુરૂ થયાથી હાલ પણ રત્નાના વંશનાં માણસે અસ્ત્રાથી હજામત કરાવતાં નથી એમ કહેવાય છે. રત્નાના જે શો છે તેમાંના ધાણેરાવમાં રહેનારા ાણવા લાયક છે. આવા બાર કુટુએ છે જેના માણસા ચૈત્ર વદ ૧૦ ને દિવસે રાણપુરમાં ભરાતા મેળામાં કેશર તથા અત્તર લગાડવાના, આરતી ઉતારવાને અને નવી ધજા ચઢાવવાને લુક ધરાવે છે. આં હક્કને! અમલ એક પછી એક કુટુંબે કરે છે અને તે એટલે સુધી કે જો કાષ્ઠ કુંટુંબમાં પુરૂષ ન હાય તે વિધવાએ પણ બીજા કુટુ બેનાં પુરૂષ પાસે પોતાના ખર્ચે આ હકક ચલાવે છે. વળી આશ્વિન શુદિ ૧૩ ને દિવસે પણ આવે! બીજો ઉત્સવ થાય છે તે વખતે માત્ર ધ્વજા ચઢાવવામાં આવતી નથી. અવલાકન . - હવે, એ દેવાલયમાં કાતરેલા લેખામાં શુ આવે છે તે આપણે જોઇએ આ લેખામાં લાંખે તથા જરૂરના લેખ એક ધેાળા પથ્થર ઉપર કાતરાલે છે જેનું માપ ૧૧” પહેાળાઈ = ૩૩” ઉંચાઈ છે. એ લેખ સૌંસ્કૃત ગદ્યમાં હાઈ ૪૭ લીટીના છે. જમણી બાજુએ આવેલી મુખ્ય દેવકુલિકાના દ્વારની પાસે આવેલા એક સ્તંભમાં તે શિલા ગેાઢવેલી છે. x x x આ લેખ ઘણી રીતે ઉપયેાગી છે. કારણ કે તેમાં ઉદેપુર સ ંસ્થાનના વંશના મૂળ સ્થાપક બપ્પાથી શરૂ કરીને વ્યવસ્થિત યાદી આપી છે. પણ વધારે જરૂરની બાબત એ છે કે તેમાં એ દેવાલય તથા તેના બાંધનાર વિષેની પશુ હકીકત આવે છે પહેલીજ લીટીમાં, જે દેવને આ દેવાલય અપ ણ કર્યું છે તેમનું નામ આવે છે. તેમાં જિન યુગાદીશ્વર જેમને ચતુમુ ખ પણ કહેલા છે તેમને નમસ્કાર કરેલા છે. પહેલા તીથ કર ઋષભનાથનું બીજું નામ યુગાદીશ્વર છે અને ચતુર્મુખ ’ એ રાખ્યું. ઉપરથી જણાય છે કે તે દેવાલયમાં સ્થાપિત કરેલી મૂર્તિ ચાર મુખ વાળી છે. તેથી લેાકિક ભાષામાં તેને ઋષભનાથનું ચામુખ દેવાલય કહે છે. ત્યાર પછીની ૨૯ લીટીઓમાં, જે રાજાના વખતમાં એ દેવાલય બંધાવ્યું હતુ તેનાં વંશની હકીકત આવે છે. પણ અહીં એ બધી હીકત જવા દો. જે રાજાના : વખતમાં એ દેવાલય બંધાયુ તે રાણા કુંભા હતા. બાકીની લીટોમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે આ દેવાલયને બાંધનાર ધરણાક હતા. તેને “ પરમા ત ” કહેલા છે, એટલે કે. અને (તીર્થંકરતા) મહાન ભકત. આ ઉપરથી જણાય છે કે તેને ધમ ન હતા. 1 tr --- ર Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . રાણપુર " પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ, (૧૮૯) ^ ^^^^^^^^^ ........ .................... ... ... વળી જાણવું જોઈએ કે તેને સં. એટલે કે સંઘપતિ ( સંઘ એટલે જૈન યાત્રાળુઓને સમૂહ, તેને દેરનાર) કહ્યા છે. જૈન લેકમાં એમ મનાય છે કે સંધ કાઢીને યાત્રાનાં સ્થળોએ ફરવું અને સઘળો ખચ પોતાને માથે વેઠવો એ એક પુણ્યનું કામ છે અને પૈસાદાર ગ્રહસ્થોએ કાઢેલા ભારે સંઘના ઘણું વર્ણન જન ગ્રંથોમાંથી મળી આવે છે. તેથી એમ કહી શકાય કે ધરણાક માત્ર ધર્મથી જૈન હતું એમ નહિ પરંતુ તે ચુસ્ત જૈન હતા. વિશેષમાં કહ્યું છે કે તે પ્રાગ્વાટે વંશભષણ હતો એટલે કે તે પોરવાડ વાણુંઆની જ્ઞાતિનો હતો. તેના કુટુંબ વિષે બીજી પણ હકીકત આપી છે. તેના દાદાનું નામ માંગણ અને બાપનું નામ કુરપાલ હતું. તેની માનું નામ કામલદે આપ્યું છે. તેના બાપ' તથા દાદાને સંધપતિ કહ્યા છે. આ ઉપરથી એમ જણાય છે કે ધરણાક પ્રથમ સંઘ કાઢનાર છે એમ નહિ પરંતુ તેના કુળમાં સંઘ કાઢવાનો રિવાજ હતો. ૩૨-૩૪ લીટીઓમાં કહેલું છે કે આ ધાર્મિક કાર્યમાં ગુણરાજ નામના બીજા જૈન ધનાઢયે તેને મદદ કરી છે. માત્ર સંઘ કાઢવામાં જેની પવિત્રતાની કીર્તિ છે એમ નહિ પરંતુ તેણે અને જાહરી, પિંડરવાટક, અને સાલેર જેવા સ્થળોમાં નવા દેવાલય બંધાવ્યાં છે તથા જુનાં દેવાલયે સમરાવ્યાં છે. લી. ૩૯-૪૦ માં એમ આવે છે કે રાણપુરમાં આ મુખ દેવાલય બંધાવવામાં પણ તેના કુટુંબનાં બીજાં માણસોએ, તેને મદદ કરી હતી. તેને મોટા ભાઈ તથા ભત્રીજાઓનાં નામો આપેલા છે. તેના મોટા ભાઈનું નામ રત્ના છે તેની સ્ત્રી રન્નાદે હતી જેનાથી તેને ચાર, પુત્રે થયા. લાખા, મના, સેના, અને સાલિગ. બીજાં નામ આપ્યાં છે તે . ધરણાકના પુત્રોનાં છે. ધરણાકને પિતાની સ્ત્રી ધારલદેથી ઓછામાં ઓછા બે છોકરા થયા હતા તેમનાં નામે, જાજ્ઞા અને જાવડ. ત્યાર પછી રાણપુર નામ પડવાનું કારણ આવ્યું છે. લી. ૪૧-૪૨ માં સ્પષ્ટપણે કહ્યું : છે કે રાણપુર નામ રાણા કુંભકર્ણના નામ ઉપરથી પડયું છે. આ દેવળ, ગુહિલ રાજાના હુકમથી અહીં બાંધ્યું છે એમ લાગે છે. વિશેષમાં કહ્યું છે કે ચામુવીરવિહાર (એટલે કે ઋષભનાથનું ચોમુખ દેવાલય) ના નામથી. તે ઓળખાતું હતું, પણ ઐોચી ના નામથી પણ ઓળખાતું હતું. લી. - ૪૬ માં એમ કહેવામાં આવ્યું છે કે સૂત્રધાર પાકે તે બાંધ્યું હતું.. * * સંઘના વર્ણન માટે જુઓ પ્રોગ્રેસ રિપોર્ટ, આકા બોલૉજીકલ સ, વેસ્ટર્ન 'સરલ, ૧૯૦૭-૧૯૦૮, પા. ૫૫. Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ તીથ ના લેખે, ન. ૨૭ ] ( ૧૯૦ ) અવલાકંન ત્યાંની પ્રચલિત વાતે તથા લેખેાની હકીકતને જે આપણે સરખાવીએ તો માલુમ પડશે કે તે બંને મળે છે, લાર્કિક વાતે પ્રમાણે બાંધનારાનાં નામે ધન્ના અને રત્ના છે. લેખમાં ધન્નાને બદલે ધરણાક આપ્યુ છે અને રત્નાનું નામ એજ છે. લૈાકિક વાતો પ્રમાણે ધન્ના રત્નાનેા નાના ભાઇ હતા અને લેખમાં પણુ તેમજ છે. વાતે પ્રમાણે મૂળ તે સિરેાહીના નાન્ટિના રહેવાસી હતા. લેખમાં આના વિષે કાંઈ ઉલ્લેખ ઇંજ નહિ, પરંતુ લેખમાં બીજી એક સૂચના આપû છે કે ધરણાએ ( ધન્નાએ ) અન્નરી, પિંડરવાટક, સાલેર વિગેરે સ્થળેાએ દેવાલયાને પુનઃદ્વાર કર્યાં છે અાદુરી અને સાલેર એ નામે હાલ પણ એજ પ્રમાણે ખેલાય છે અને હાલનું પિડવાડા તેજ પિડાટક હોવુ જોઇએ. આ બધાં સ્થળે સિરોહી સ્ટેટમાં હાઈ નાન્ક્રિઆની પાસેજ છે. તેથી કદાચ તે નાન્તિના રહેવાસી હાઇ શકે. ત્યાંના લેાકા કહે છે કે તે પોરવાડ વાણીઆ હતા અને પારવાડ એ પ્રાગ્ગાટનું પ્રાકૃત રૂપ છે. લેખમાં પણ કહ્યું છે કે તે પ્રાગ્ગાટ જ્ઞાતિના હતા. લાકિક વાતમાં કહ્યા પ્રમાણે દેવાલયના પ્લાનેા કરનાર દીપા તુતે જે દેપાકનું ટુંકું રૂપ છે. માત્ર એકજ ભેદ પડે છે. લાકિક વૃત્તાંત પ્રમાણ ધન્ના ને કરજન હતું નહિ પણ લેખમાં તેના બે પુત્રા નામે જાજ્ઞા અને નવડ કથા છે. આછી બીજી બધી રીતે આ બન્ને હકીકતા બરાબર મળી રહે છે. આ દેવાલયની મુલાકાત લેનાર માત્ર એકજ યુરોપીયન ગૃહસ્થ છે જેમનુ નામ સર જેમ્સ ફર્ગ્યુસન છે. આશ્ચય ની વાત છે કે ટાડે (Tod) તેની મુલાકાત લીધી નહિ. તે પણ “એનાલ્સ એન્ડ એન્ટીકનીટીઝ એક રાજસ્થાન” (Amals and Antiquities of Rajasthana) નમના પેતાના પુસ્તકમાં કુંભારાણાના વર્ણનમાં તેમણે તેને ટુંકા વૃત્તાંત આપ્યા છે, તે કહે છે કે “ તેની પ્રતિભાના આ નમુનાએ ઉપરાંત એ ધાર્મિક મકાનેા રહેવા પામ્યાં છે એક આછુ ઉપરનું કુમ્ભા ગામ ' જે ત્યાં બીજા વધારે ઉપયોગી મકાનેાને લીધે ઢંકાઈ ગયું છે પણ બીજે સ્થળે જાણવાલાયક થઇ પડત. બીજી જે ઘણુંજ મેટું છે. અને લાખા રૂપિઆની કિ ંમતનું છે અને જેનાં ખચ'માં કુંભાએ ૮૦૦૦૦ પાઉંડ આપ્યા છે, તે મેવાડની ઉંચી ભૂમિના પશ્ચિમ ઉતારથી જતા સાદરી * ઘાટ (Sadripass) માં બાંધેલુ છે અને તે ઋષભ દેવને અર્પણ કરેલું છે. તે ઘણા એકાંત સ્થાળમાં આવેલું છે તેથી જુલમમાંથી બચ્ચુ i Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ. ( ૧૯૧). [ રાણપુર ૧૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦ anninn હશે. હાલમાં જંગલી પશુઓજ ત્યાં રહે છે. ” આ વર્ણન પછી તેમણે નીચેની ટીપ મૂકી છે. “ પોરવાડ જ્ઞાતિના જિન ધર્મના રાણાના એક પ્રધાને આ દેવાલયનો પાયે ઇ. સ. ૧૪૩૮ માં નાખ્યો. ફંડ ઉભું કરીને તે દેવાલય પૂરું કરવામાં આવ્યું. તેને ત્રણ માળ છે અને તેને આધાર ૪૦ ફીટથી પણ ઉંચા પથ્થરના થાંભલાઓ ઉપર રહેલું છે. અંદરના ભાગમાં કાચના કડકાથી મીનાકારી કામ કરેલું છે. નીચેના દેવગૃહોમાં જૈન તીર્થંકરની પ્રતિમાઓ મૂકેલી છે. તે વખતે હિંદી કારીગરી ઉતરતી સ્થિતિમાં હતી તેથી તેમાં બહુ સુંદરતા આપણે જોઈ શકીએ તેમ નથી પરંતુ તેના ઉપરથી ઉતરતી જતી કારીગરીનો ક્રમ આપણે કાઢી શકીએ. વળી આના ઉપરથી એમ પણ જણાય છે કે પહેલાંના મીનાકારીની રીત તે વખતે પણ હતી. મેં તે જોયું નહિ તેથી મને શોક થાય છે.” ' આ પ્રમાણે ટૌડને વૃત્તાંત જે કે ઘણે ભાગે ખરો છે, તે પણ તેમાં ખામીઓ છે. પ્રથમ તો તે દેવાલયનો બાંધનાર પિરવાડ જ્ઞાતિને છે તે બરાબર છે; પરંતુ તે રાણું કુંભાનો પ્રધાન છે એ શા આધારે કહેલું છે? વળી ટૌડ કહે છે કે “ ફંડ ઉભું કરીને એ દેવાલય પૂરું કર્યું એનો અર્થ છે ? વલી તેમણે કહ્યું છે કે તે દેવાલય બાંધવાનો ખર્ચ દસ લાખ કરતાં વધુ થયું છે અને રાણાએ તેમાં ૮૦૦૦૦ પિંડ આપ્યા છે; આ વિગત કયા આધારે લખી છે? ત્રીજી બાબત એ છે કે તે દેવાલય એકાતમાં આવ્યું છે માટે મુસલમાનના જુલમમાંથી બચ્યું છે એ કહેવું વ્યાજબી નથી. લેકામાં એક એવી વાતો ચાલે છે કે રાજપુતાના ઉપર જયારે ઔરંગઝેબે ચઢાઈ કરી ત્યારે તે આ દેવાલયમાં ચઢયા હતા અને મૂર્તિઓ ભાંગવાની શરૂઆત પણ કરી હતી અને હાલ પણ કેટલાંક ભાગેલાં “પરિકરે ” તથા “તેર” છે જે લોકોના કહેવા પ્રમાણે ઔરંગઝેબે ભાગ્યાં હતાં. પરંતુ જે રાત્રે એ ભાંગવાનું કાર્ય શરૂ થયું તેજ રાત્રે તે અને તેની બેગમ માદાં પડયાં; બેગમે સ્વપ્નમાં રાત્રે ઋષભનાથ તીર્થકરને જોયા અને તેમને કહેતા સાંભળ્યા કે “ તું તારા ધણી પાસે આ અનિષ્ટ કાર્ય બંધ કરાવી અને બીજે દિવસે મારી પ્રતિમા પાસે આરતિ કરાવ” આ પ્રમાણે ઔરંગઝેબે કર્યું અને મૂર્તિઓની પૂજા કરી. પૂર્વના સભામંડપમાં આવેલા એક સ્તંભ ઉપર એક અ ટાડને જ એનાલ્સ એન્ડ એન્ટીકવીઝ ઓફ રાજસ્થાન ” પુ. ૧, પા ૨૬૮ (પ્રકાશક-લહીરી અને કંપની, કલકત્તા, ૧૮૯૪) Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ઉપરના લેખે. ન. ૩૭] (૧૯ર) અવલોકન, લેખના મથાળે એક આકૃતિ છે જે આ મુગલ બાદશાહુની છે એમ લેકે કહે છે. આ આકૃતિએ પોતાના બે જોડેલા છે, જે તે વખતની તેની નઝસ્થિતિ જણાવે છે. જોકે ભાંગેલાં કાતરકામ ઉપરથી મુસલમાનોનો જુલમ જણાઈ આવે છે પણ ઓરંગઝેબ જેવો ચુસ્ત મુસલમાન હિંદુઓની મૂર્તિઓને નમે એ માન્ય કરવું સરળ નથી. આ બાબત સાથે જાણવું જોઈએ કે આ દેવાલયમાં ત્રણ નાની ઈદગા છે જેમાંની બે આગળના મેરેજ બે બાજુએ છે અને ત્રીજી એક બીજા માળમાં છે. પરંતુ એમ પણ કહેવાય છે કે તેણે ભાંગવાનું કાર્ય શરૂ કર્યું તે વખતે એકજરાતમાં આ ત્રણ ઈદગાહે એવી ઈચ્છાથી બાંધવામાં આવી છે કે.જેથી વધારે નુકસાન થતું અટકે. ઓરંગઝેબ અદ્દ આવ્યો કે નહિ એ નકકી નથી પરંતુ એટલું તો એ છે કે મુસલમાનેએ મકાનને ઈજા કરી છે અને એ વાત ભાંગેલા “પરિકર તથા તેર તથા દક્ષિણના સભામંડપના ઘુમ્મટે ઉપરથી જણાઈ આવે છે, અને આવી વધુ ઈજા થતી અટકાવવા માટે ઇદગાહ કરાવ્યા વિના છુટકે હતાજ નટિ તેથી તેમણે આ પ્રમાણે કહ્યું હશે. અને રાજપુતાનામાં આ પ્રમાણ ઘણી વખત બનેલું છે. ત્રીજી વાત એ છે કે તંભ ઉપરની આકૃતિ મુસલમાનની જ છે એ નકકી નથી, તે કદાચ ઉસમાપુરના બેમાંથી એક વાણીયાની હેય જેણે, નીચેના લેખમાં કહ્યા પ્રમાણ પૂર્વ સંસામંડપ સમરાવ્યો હતો. " ઉપર કહ્યા પ્રમાણે આ દેવાલય ચામુખ દેવાલય છે. મુખ એટલે ચાર આકૃતિઓ ચાર દિશા તરફ મેં કરીને એક એકને પીઠ અડા ને એક બેસી ઉપર બેસાડેલી હોય તેને સમૂહ. મંદિરમાં આ મોટી આકૃતિઓ હોવાને લીધે દરેકના મેં તરફ એક, એમ ચારે બાજુએ દારો છે. આ પ્રતિમાઓ ઘળા પથ્થરની બનેલી છે અને તે એક તીર્થકર - , ભનાથની છે. ઉપરના માળમાં પણ આવું એક મંદિર છે જેમાં ચાર કારથી જ શકાય છે. નીચેના મંદિરને, જેમ બીજા જૈન દેવાલમાં હોય છે તેમ દરેક દારની આગળ ગૂઢમંડપ નથી પરંતુ એક નાનો મુખમં. કપ છે. વળી, દરેક બાજુએ જરા નિમ્ન ભમિ ઉપર એક એક સભામંડપ છે જેમાં જવા માટે “નાળ” અગર સીડી છે. આ નાળની, બદાર એક એક ઉઘાડી કમાન છે અને ઉંચે એક “ નાળમંડપ છે. આ ઉઘાડી કમાણમાં સીડી મારફતે જઈ શકાય છે પણ આવી સદીઓમાં પશ્ચિમની સીડીને વધારે પગથીયાં છે અને તેથી તે આજુનું દ્વાર મુખ્ય ગણાય છે. છે તેમ પશુ વિનિ . આ નાની આ ઉથ Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીનજીનલે ખસ ગ્રહ ( ૧૯૭ ) [ રાણપુર માદર '' અગર મા મુખ્ય મંદિરના દરેક મુખમ પની બાજુએ એક મંદિર છે, અને દરેક સભામપની સામે ખુટરા મન્દર . ” અગર નાનું મંદિર છે. આવું નામ. આપવાનું કારણ એ છે કે, સભામ`ડપાનાં મધ્ય બિંદુમાંથી દોરેલી લીટીઓથી બનેલા ખુણા અંગર “ નાસા ” . ઉપર તે આવેલ છે. આ ચાર મર્દિની આજુબાજુએ ચાર ઘુમ્મટેના સહા છે જે લગભગ ૪૨૦ સ્તંભા ઉપર રહેલા . છે. દરેક ચારના સમૃત્યુની મુખ્યના ઘુમ્મટી ત્રણ માળ ઊંચા છે અને એજ સમૂહના બીજા ઘુમ્મટાથી ઉંચા જાય છે. આવા મધ્યના ધુમ્મટામાંના એક જે મુખ્યદ્વારની સામે છે તેને અંદર અને ઉપર એમ બેવડા ધુમ્મટ છે જેમા આધાર ૧૬ સ્તંભા ઉપર રહેલા છે. મુખ્ય મંદિરની ચારે બાજુએ અનેક દેવકુલિકાઓ છે. જેમાં દરેકને. પીરામીડના આકારનું છાપરૂ છે પણ આંતરા કરવા માટે ભીત નથી. * તેમાં ૧૬ મા સૈકાના પૂર્વાધમાં બનેલા લેખા છે જેમાં પાટણ, ખંભાત્ વિગેરે સ્થળાના જાત્રાળુઓ જેમાંના ઘણા ખરા ઓસવાળ છે તેમણે }અધાવેલી દેવકુલિકાઓ વિષેની હકીકત આવેલી છે. ^^^ te . રાણપુર દેવાલય નિહાળવાથી મગજ ઉપર જે અસર થાય તે સર્જેમ્સ ક્રૂગ્યુસને નીચે પ્રમાણે વણવી છેઃ— tr આ રત ભેાના વનને અંદરના ભાગ જોવાથી જે દેખાવ દૃષ્ટિગોચર થાય છે તે તેના એક મંડપના દૃશ્ય (વુડકટ નં. ૧૩૪) ઉપરથી જણાય છે; પરંતુ સ્તંભેાની આવી ગાઠવણીથી અજવાળાના આડકતરા માને લીધે તથા અજવાળુ' આવવાનાં દ્વારાની રચનાને લીધે ગમે તેવા દ્રશ્યમાં પણ એ ચિતાર બરાબર ઉતારી શકાય તેમ નથી. વળી, તીર્થંકરાની પ્રતિમાઓ વાળી દેવકુલિકાઓની સંખ્યા ઉપરથી પણ આશ્ર્ચય' લાગે છે. મધ્યમાં આવેલાં ખાર દેવ ગૃહ ઉપરાંત અંદરના ભાગની આજુ બાજુએ આવેલી ૮ દેવકુલિકાએ છે અને તેમનાં મુખભાગા ઉપર કાતરકામ કાઢેલાં છે. 1 cr રાણપુરના એ દેવાલયનેા બાહ્ય દેખાવ વુડકટ નં. ૧૩પ ઉપરથી જોઈ શકાય તેમ છે. આ દેવાલયનું ભેાંયતળીયું ઉંચું હેવાને લીધે તથા મુખ્ય ઘુમ્મટાની વધારે ઉંચાઈને લીધે એક મહાન જૈન દેવાલયને બરાબર દેખાવ “હીસ્ટરી ઑફ ઇ ડીઅન ઍન્ડ ઇસ્ટર્ન આર્કટેકચર નામના પુસ્તકમાં ફરગ્યુસને પા, ૨૪૦ ઉપર આપેલા પ્લાન બરાબર નથી. અહી આપેલા નફરો . ખરે અને વિશ્વાસ રાખવા લાયક છે. . પ .. Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ તીર્થના છે. નં. ૦૭] (૧૯૪) " . " અવલોકન આપે છે કારણકે બીજે જુનાં દેવાલયમાં બાઘુ ભાગ ઉપર કાતરકામનો અભાવ હોય છે (જુઓ પ્લેટ (a) અને (b)). આ દેવાલયમાં ઘણા. અને નાના ભાગે પડેલા છે તેથી શિલ્યવિદ્યાની ખરી શેભા તેમાં દેખાઈ આ તેમ નથી; પરંતુ દરેક સ્તંભે એક એકથી જુદા છે તથા તે ઉત્તમ રીતે ગોઠવ્યા છે અને તેમના ઉપર ભિન્ન ભિન્ન ઉંચાઇના ઘુમ્મટો ગેટવેલા છે. આ બધા ઉપરથી મન ઉપર ઘણી સારી અસર થાય તેમ છે. ખરેખર, આવી સારી અસર કરે એવું તથા તેની સુંદર ગોઠવણી વિષે સૂચના કરે એવું હિંદુસ્તાનમાં બીજું એકપણ દેવાલય નથી, - “ગદરણીની ઉત્તમના ઉપરાંત બીજી જાણવા લાયક બાબત એ છે કે તેણે રેલી જગ્યા ૪૮૦૦૦ છે. છે. એટલે કે મધ્યકાલીન યુરોપીય દેવધાના જેટલી છે અને કારીગરી તથા સુન્દરતામાં તે તેમના કરતાં ઘણી રીતે ચડે તેમ છે.” ૧ * આ દેવાલયના બે ભાગમાં બે જુદી જાતના પથ્થર વાપર્યા છે. ભોયતળીઓ માટે સેવાદી નામનો પર તથા ભિતિ માટે નાણું નામ પથરે વાપી છે અને પ્રતિમાઓ સિવાય અંદર સર્વ દેકાણે આ બીજી અને પછી વાપરેલો છે. શિખર ઈટોનું બાંધેલું છે. જ્યારે હું ત્યાં હતો ત્યારે અંદરની બાજુએ પુનરુદ્ધારનું કાર્ય ચાલતું હતું અને તે વખતે દર ગાં દીઠ ૫ આના પ્રમાણે નાણા પથ્થર આણુતા સુતા. સેનાને ગીરદાર જે જાતે ચારણ અને તેને આ બાબતની ખબર પડતાંજ પથ્થરને ભાવ દર ગાડે રૂ. ૧-૪-૦ કરી દીધો; અને તેથી આનન્દજી કલ્યાણજીના એજન્ટને આ કામ કેટલાક વખત માટે પડતું મૂકવું પડ્યું. * * આ મુખ દેવાલયમાં બીજો દ પણ ઓછાં નથી. મુખ્ય મંદિરના ઉત્તર-પશ્ચિમ તરફના “ માદર માં સમેતશિખરનું એક કોતરકામ છે, અને તેની સામેના માદરમાં એક અધુરું કેલું અષ્ટાપદનું કેતરકામ છે. આમાં પહેલાની બહાર જમણી બાજુએ એક શિલા છે જેના ઉપર ગિરનાર અને શત્રુજ્યની ટેકરીઓ કરેલી છે. તેની ડાબી બાજુએ એટલે કે "ઉત્તરના નાલમંડપમાં એક સ્વરૂટનું કાતર કામ આવેલું છે. ઉપર કહેલાં • બીજા માદરની બહાર નજીકમાં ૨૩ મા તીર્થંકર પાર્શ્વનાથનું વિચિત્ર કાતર કામવાળું બિંબ છે જેમાં તેમના મસ્તક ઉપર નાગની યુક્તિથી ગુંથેલી, ફાઓ છે. પણ એમ કહેવાય છે કે આ શિલા બીજે સ્થળેથી લાવવામાં આવેલી .? “ His:ory of Indian & Estara Architsabara ". pp 241-2 Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન ભલેખસંગ્રહ, (૧૫) [ રાણપુર noirjinrriri nivaranam છે. એમ લાગે છે કે એ શિલા ત્રણ સ્થળેથી ભાગેલી છે અને પાછળથી ચૂનાથી સાંધેલી છે. તેની નીચે સંવંત ૧૯૦૩ (ઈ. સ. ૧૮૪૬ ) નો એક નાને લેખ છે અને તેમાં કેવલગચ્છના કકક સુરિનું નામ આવે છે. આ છેલ્લા કોતરકામ શિવાયનાં બીજ બધાં કાતરકામ ઘણાં ઉપયોગી છે જેમને દરેકને માટે જુદું જુદું વર્ણન આપવાની જરૂર છે અને તે ભવિષ્યને માટે રાખું છું. ન (લેખનું ભાષાંતર,). . . યુગાદીશ્વર શ્રી ચતુર્મુખ જિનને નમસ્કાર થાઓ. વિક્રમ સંવતના ૧૪૯ મા વર્ષે શ્રીમેદપાટના રાજધિરાજ શ્રી બપ, ૧; શ્રી ગુહિલ, ૨; ભેજ, ૩; શીલ, ૪; કાલભેજ, ૫; ભતૃભટ, ૬; સિંહ ૭; મહાયક, ૮; ખુમ્માણ, જેણે પિતાની, પિતાના પુત્રની તથા સ્ત્રીની સેનાથી તુલા કરાવી હતી, ૯; પ્રખ્યાત અલ્લટ, ૧૦; નરવાહન, ૧૧; શકિતકુમાર, ૧૨; શુચિવર્માન, ૧૩; કતિવર્માન, ૧૪; ગરાજ, ૧૫; વરટ, ૧૬; વંશપાલ, ૧૭; રિસિંહ, ૧૮; વીરસિંહ, ૧૯; શ્રીઅરિસિંહ, ૨; સિંહ, ૨૧; વિક્રમસિંહ, ર૨; રણસિંહ, ૨૩; એમસિંહ, ૨૪; સામંતસિંહ, ર૫: કુમારસિંહ, ૨૬; મથનસિંહ, ર૭; > પદ્મસિંહ, ૨૮; જસિંહ, ૨૮; તેજસ્વિસિંહ, ૩૦; સમરસિંહ, ૩૧; શ્રીભુવનસિંહ, બપને વંશજ અને શ્રી અલ્લાવદીન સુલ્તાન તથા ચાહુમાન રાજા શ્રીકી જીતનાર ૩૨; (તેને) પુત્ર શ્રી સિંહ, ૩૩; લમસિંહ, માલવાના રાજ ગોગાદેવ ને જીતનાર, ૩૭; શીતસિંહ, ૩૮; અતુલનીય, રાજા શ્રીલક્ષ, ૩૯; (તેને) પુત્ર રાજા શ્રીમકલ, જે સુવર્ણ તુલાદિ દાનપુણ્ય પરોપકારાદિ ગુણ૩૫ કલ્પ વૃક્ષને આશ્રય આપનાર નંદનવન જેવો હતો. ૪૦; તેની મુલાકાનનમાં સિંહ સમાન રાણા શ્રીકુંભકર્ણ, ૪૧; જેણે સહેલાઈથી મહાન કિલ્લાઓ ( જેવા કે ) સારંગપુર, નાગપુર, ગાગરણ, નરાણક, અજયેમેરૂ, મંડોર, મંડલકર, બુંદી, ખાટ, ચાટ, જાના અને બીજા જીતીને . . ૧. એ કાત. તે કદાચ નગરા માલદેવને પુત્ર અને વણવીરને ભાઈ કી. હશે જેને માટે વિ. સં. ૧૩૯૪ ને એક લેખ છે. ૨-તવારીખ રિફતાહમાં એમ કહેવું છે કે ગોગાદેવ દેવોને પણ અલ્લાઉદીને છ હતો. 0 2 આ દિક્ષાઓ નીચે પ્રમાણે ઓળખાવી શકાય. સારંગપુર તે સીંધીઆના તાબાના માળવાનું સારંગપુર; નાગપુર તે લેધપુર સ્ટેટના એજ નામના પ્રાંતનું - મુખ્ય શહેર; ગાગરણ તે કાટા સ્ટેટનું ગાન; "નરાણક તે જોધપુરના રાજ્યનું નાણા જે દાદુપંથીઓના ગુરુનું સ્થાન અજમેર તે અજમેરમ ર તે જોધપુરની Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ તીર્થના લેખ. ન. ૩૦૭૩ (૧૯૬) ' ' અવલોકન પિતાનું પરાક્રમ દાખવ્યું હતું, જે ગપતિની માફક, પોતાના ભુજ' '(હાથ, ચૂંટ)નો બળથી ઉન્નત થયા હતા અને જેણે ઘણું “ભા” (શુભ ગુણે, એક જાતના હાથીઓ) મેળવ્યા હતા, જેણે ગરૂડની માફક સર્પ જેવા ઘણું ઓચ્છ રાજાઓને ઘાણ કા હતો, જેના ચરણ કમળને જુદા જુદા દેશના રાજઓની મસ્તકાવલી વંદન કરતી હતી અને જે આ રાજાઓની વિપક્ષતાને પોતાના હસ્તડથી વિખેરી નાંખતે હતા જે પતિવ્રતા લક્ષ્મી (રાજ્યશ્રી, લક્ષ્મીદેવી ) સાથે ગોવિંદની માફક આનંદ કરતો હતો; જેને પ્રભાવ જે દુર્નતિની ઝાડીને નષ્ટ કરવામાં અગ્નિનું કામ કરતો હતો, તે પ્રસરવાથી પશુઓનાં ટોળાં, એટલે કે, વિપક્ષ રાજાઓ નાશી જતા હતા; જે “હિંદુ સુલતાન એ ઈલ્કાબ ગુર્જરત્રા અને દિલ્હીના સુલ્તાનેએ આપેલા રાજ્ય છત્રથી સુચિત થયો હ; (જે) સુવર્ણસત્રને આગાર હતા; જે વડદર્શનધર્મને આધાર હતો; તેના ચતુરંગ લકર રૂપી નદીને તે સાગર હતાંજે કાતિ, ધર્મ, પ્રજાપાલન, સર્વાદિગુણો વડે શ્રીરામ, યુધિર, આદિ રાજાઓનું અનુકરણ કરતા હત–આ મહારાજાના વિમાન રાજ્યમાં , કાવટ જ્ઞાતિના મુકુટમણિ સંઘપતિ માંગણના પુત્ર સંઘપતિ કુરપાલની શ્રી કામલદેને પુત્ર સંધપતિ ધરણુક જે તેને (રાજાનો માનીતો હતો અને જે અતિ ચુસ્ત ભક્ત હતા–જેનું શરીર વિનય, વિવેક, વૈર્ય, દાર્થ, શુભકર્મ, નિર્મલલિ, આદિ અદ્ભુત ગુણ રૂપી ન્હાહીરથી ઝગઝગતું છે; જેણે શ્રીસુલતાન અહમ્મદનું ફરમાન લીધું હતું એવા સાધુ ગુણરાજ સાથે આશ્ચર્યકારક દેવાલયોવાળા થી શત્રુંજયાદિ યાત્રાનાં સ્થળોએ જેણે યાત્રા કરી હતી; અજહરી, પિરવારક, સાલેર વિગેરે સ્થળોએ નવાં જૈન દેવાલયો (બંધાવીને) તથા જુનાં દેવાલયોને જીર્ણોદ્ધાર કરીને, જૈનદેવનાં પગલાંની ઉત્તરમાં ઇ મેલ દૂર આવેલું મંડાર મંડલકર તે કદાચ મેવાડને મંડલગઢ પ્રાંતનું મુખ્ય શહેર બદી તે હાલનું બુંદી; ખાતે મેવાડના નાગપુર પ્રાંતનું ખાટ અગર તે જેપુરના શેખાવાટીમાં આવેલું ખાટું; ચાટવ્સ એ જેપુર સ્ટેટનું ચાટપ્સ અગર ચાકુ જે જપુર-સવાઇ-નપુર લાઈનનું સ્ટેશન છે. જેના ઓળખી શકાય તેમ નથી. ' . . : '. ૧ ગુણરાજ, સુલતાન અહમદ અને ફરમાન વિષે જનલ, બેબે, એટલે ના પુ. ૨૩, મા. ૪૨ માં “ચિતોરગટ પ્રસારિત” નામે મારા લેખ જુઓ. ? આ સ્થળે ઓળખવા માટે ઉપરની ટીમ જુએ. વળી, પ્રેસ રીપોટે. - ટન સર્કલ, ૧૯૦૫-, પા. ૮-૪૯ જુઓ. Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * : : * છે. / - : , , , પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ, (૧૭) : આ રાણપુર imunamumunomowanenman n vinzena na na nananannamanna સ્થાપના કરીને, દુષ્કાળના સમયમાં અન્નક્ષેત્ર માંડીને ઘણું પરોપકારે જેણે કર્યા તથા જૈન સંઘતો ઘણે સત્કાર કર્યો હતો. આવા અનેક સદ્ગુણો રૂપી - બહુમૂલ્ય કયાણાથી ભરેલું એવું જેનું જીવન રૂપી વાહન સંસાર સમુદ્રને તરવાને શકિતમાન થયું હતું; પિતાની સ્ત્રી પારલથી ઉત્પન્ન થએલા પુત્ર સંધપતિ જાણા, સં. જાવડા વિગેરે તથા તેના ધરણકન) મેટાભાઈ રત્ના અને તેની સ્ત્રી રત્નાદે તથા તેમના પુત્ર લાખા, મજા, સેના, સાલિગ સાથે રાણું શ્રીકુંભકણે પિતાના નામ ઉપરથી થએલ રાણપુરમાં, પિતાના હુકમથી સૈયદીપક નામનું શ્રીયુગાદીશ્વર ઋષભનાથનું ચેમુખ દેવાલય બંધાવ્યું. સુવિહિતપુરન્દર ગચ્છાધિરાજ, પરમ ગુરૂ, શ્રીદેવસુંદરસૂરિ પટ્ટપ્રભાકર, શ્રીબહત્તપાગચ્છના શ્રીમસુંદરસૂરિ જે શ્રીજગચ્ચસૂરિ અને શ્રીદેવે સૂરિના વંશમાં હતા તેમણે પ્રતિષ્ઠા કરી. આ દેવ લયસૂત્રધાર પાકે બનાવ્યું છે. યાવચેંદ્રદિવાકર આ શ્રીચર્તુમુખ વિહાર રહો ! શુભ ભવતુ. • " , , . ( ૩૦૮-૯). . . . . ન. ૩૦૮–૦૯ ના લેખમાં જણાવ્યું છે કે-સંવત્ ૧૬૭ - માં અમદાવાદની પાસે આવેલા ઉસમાપુરના રહેવાસી પ્રાગ્વાટજ્ઞાતિના - સા. ખેતી અને નાયકે, જેમને અકબર બાદશાહે જગદગુરૂનું વિરૂદ આપ્યું છે એવા શ્રીહીરવિજયસૂરિના સદુપદેશથી, રાણપુર નગરમાં, સં: ધરણાએ કરાવેલા ચતુર્મુખ વિહારમાં ના પૂર્વ દિશાવાળા દરવાજાના 'સમારકામ સારૂં ૪૮ સેના મહેરે આપી તથા તેજ દરવાજા પાસે મેઘનાદ નામને એક મંડપ કરાવ્યું.. ' ' બાકીના લેખમાં જણાવ્યું છે કે અમુક સાલમાં અમુક ગામના અમુક શ્રાવકોએ આ દેવકુલિકાઓ કરાવી છે. વિશેષ હકીકત નથી. * રાણપુરના આ મહાનું મંદિરનું વિસ્તૃત વર્ણન ઉપર આપવામાં આવ્યું છે. આ મંદિરની પ્રતિષ્ઠા કરનાર સમસુદરસૂરિના એક શિષ્ય નામે પતિ પ્રતિષ્ઠા મે સંવત્ ૧૫૫૪ માં સોમ માય નામનું કાવ્ય બનાવ્યું છે. જેમાં ઉકત આચાર્યનું વિસ્તારથી જીવનચરિત્ર વર્ણવામાં આવ્યું છે. એ કાવ્યના ૯ મા સર્ગમાં ધરણકે કરાવેલા એ મંદિરને પણ , ૧ આ જૈન ગુરૂઓની યાદી માટે જુઓ. ઇડી, એન્ટી ૫ ૧૧, ૫, ૨૫૪૨૫૬. Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ, (૧૯૯) - રાણપુર , nanesennunnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnoncerin બનાવ્યાં. નાના પ્રકારની પુતળીઓ વિગેરેના સુંદર કોતરકામ વડે અલંકૃત થએલા અને જેમને જોઈને લેકેના ચિત્ત ચમત્કૃત થાય એવા તે મૂલમંદિરને ૪ બાજુ ૪ ચંદ્ર જેવા ઉજજવળ “ભદ્રપ્રાસાદ” બનાવ્યાં. આવી રીતે તૈયાર થએલું તે મંદિર સાક્ષાત્ નદીશ્વર તીર્થની સાથે સ્પર્ધા કરતું હોય તેમ જણાતું હતું અને તેથી તેનું નામ “ત્રિભુવનદીપક” આવું રાખવામાં આવ્યું. પછી તેમાં સૂર્યના બિબ જેવાં તેજસ્વી એવા આદિનાથતીર્થકરનાં ૪ બિની સમસુન્દરસૂરિના હાથે પ્રવિત્ર પ્રતિષ્ઠા કરાવી. | દીન જાના ઉદ્ધારક એવા ધરણુંક શેઠે એ પ્રતિષ્ઠાના સમયે જે જે આશ્ચર્ય પમાડનારા મહોત્સવ કર્યો તે જોઈને તેણે વિરમયપૂર્વક મસ્તક નહિં ધુણાવ્યું? એ મહોત્સવ પછી એમદેવ વાચકને તેણે આચાર્યપદ અપાવ્યું અને તેના માટે પણ બહુ દ્રવ્ય વ્યય કરીને એક તે જ બીજો મહત્સવ કર્યો. ” * મેહુ નામના એક યતિએ સંવત્ ૧૪૯ ના કાતિક માસમાં રાણકપુરના એ મંદિરનું એક સ્તવન બનાવ્યું છે તેમાં પણ સંક્ષેપમાં આ કાવ્ય પ્રમાણે જ વર્ણન કરેલું છે. એ સ્તવનમાં ધરણા (પન્ના) સેઠનું મૂળ વાસસ્થાન તરીકે રાણપુર જ જણાવ્યું છે, અને તેનું વર્ણન આ પ્રમાણે આપે છે-- હીયડલ હરષઈ મઝ ઉલ્લીઉં, રાણિગપુર દીઠઈ મન વસિલું, અણુહલપુર અહિનાણી. ગઢમઢ મંદિર પિલ સુચગે, નિરમલ નીર વહઈ વિચિ ગંગે .... પાપ પખાલસુ અંગે. . .. ૧ આમાં રાણકપુરને અણહિલપુર ( પાટણ )ની સાથે સરખાવ્યું છે તેથી જણાય છે કે એ સ્થાન મેટા નગર જેવું હશે. કેટીધજ વિવહારીઆના વસવાવાળો ઉલ્લેખ પણ એજ વાત સૂચવે છે. ૨ રાણકપુરની વચમાં એક નદી વહેતી હતી તે આજે પણ તેમજ વહે છે. Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * તીના લેખા. ન. ૨૦૮ ] (2001). કૂચા વિ વાડી હટ્ટસાલા, જિહ ભવણું દીસઇ" જેવાલા, પુજ ર”: તિšમાં ખાલા. વરણુ અઢાઈ લેફ. વિચારી. કોટીધજ વસઈ વિવહારી પુન્યવ:ત સુવિચારી. તિયાં મુખિ સઘવી ધર, દાન પુણ્ય ણિ જસ: વસ્તર, - જિષ્ણુહ - ભવણિ ઉપરણુ... એ સ્તવનમાં આગળ જણાવે છે કે ધરણાકે ૫૦ મુખ્ય સલાટા એલાવ્યા અને તેમને સુંદરમાં સુર મદિર બાંધવા કહ્યું. ત્યારે તેમણે સિદ્ધપુરના ચમુખા મંદિરના બહુ વખાણ કર્યાં અને દેપાકે કહ્યું કે હું શાસ્ત્રત મંદિરના જેવા પ્રમાણનુ અનુપમ મદિર બનાવી આપીશ. તે પ્રમાણે શેઠે દેપાને તે કાર્ય સોંપ્યું. સંવત્ ૧૯૪પ માં મોટા દુષ્કાળ પડયા તે વખતે ધરણાને તેના ભત્રીજાએ કહ્યું કેરસીયાઇત લખપતિ ઇણિ રિ, કાકા હુિંવ કીજઈ જંગ પરિ, જગડુ કહીયઈ રાયાંસધાર, આપણુ પે દેલ્યાં લેાક આધાર. એટલે આપણે ઘેર તે લક્ષ્મીની લીલા લ્હેર છે માટે હું કાકા હવે આપણે જગડ઼શાહની માફક કરવુ જોઇએ. જગતૢએ જ્યારે રાજાએને આધાર આપ્યા હતા ત્યારે આપણે પ્રજાને આધાર આપીશું. એ પ્રમાણે ભત્રીજાના વચનથી શેઠે . ખુલ્લા હાથે સત્રુકાર (દાનશાળા=સદાવ્રત ) ખુલ્લુ મૃત્યુ.. વળી એ સ્તવનમાં જણાવે છે કે-એ મંદિરના મુખ્ય દેવની પશ્ચિમ ખાજીના દ્વાર આગળ હંમેશાં ખેલા થતા હતા. ઉત્તર બાજુનાદ્વાર આગળ સઘજને બેસતા હતા. પુરવ દિશા તરકે વિધ્યાચલ પર્વતની ભીત આવેલી હતી અને દક્ષિણ દિશામાં મ્હોટી પાષધશાલા હતી જેમાં તપાગચ્છ નાયક 'સામંસુ દરસૂરિ રહેતા હતા, અવલોકન ------ Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીનજીનલે ખસ ગ્રહ વળી આગળ જણાવે છે કે— ' ચ્ચારઇ મહુરત સામટાં એ લીધાં એકઈ વાર તુ, પહેલઇ દેઉલ માંડી” એ ખીજઈ સત્તુકાર તુ; પાષધશાલા અતિ ભુલી એ માંડીએ દેઉલ પાસિ તુ, ચતુથ' મહુરત ઘરતણું એ મ`ડાવ્યા આવાસ તુ. અર્થાત્-ધરણા સેઠે ચ્યાર કાર્યાં એકજ મહૂર્તમાં પ્રારભ્યાં હતાં. જેમાં પહેલુ કાર્ય મદિરવાળુ, બીનું દાનશાળા ખુલ્લી મુકવાનુ, ત્રીજું પાષધશાળા અધાવવાનું અને ચેથુ પેાતાના રહેવા માટે મહાલયે અંધાવવાનુ હતુ. મદિરનું વર્ણન આ પ્રમાણે આપે છે. સેત્રુંજએ. સિરિગિરનારા રાણિગપુર શ્રીધરણુવિહારા, વધ્યાચલ અધિક ફૂલ લીજઈ, સફલ જન્મ શ્રીચર્મુખ કીજJ; દેવસ્જીદ, તિહાં અવધારિ, શાસત જિષ્ણુવર જાણે ચારિ, વિહરમાણી ખીઇ અવતારી, ચવીસ જિષ્ણુવર મૃતિ સારી, િિહં જિષ્ણુખિ ખ ખાવનુ નિહાલ, સયલ મિખ મહત્તરૢ જિણાણુ, ક્રિતી મઅ નવિ જાણુઉ પાર, તીરથ નસિર અવતાર. વિવિધ રૂપ ધૃતલીય અપાર, કારણીએ અરખુદ અવતાર. તેારણુ થભ પાર નિવે જાણુ, એક જીભ કમ કહીય વખાણું. (૨૦૧ ) [· હસ્તિક ડી. હસ્તિકુડીના લેખા. : " ( ૩૧૮ ) આ ઉપયેગી શિલાલેખ, · એપિગ્રાફિ ઈન્ડિકા ના ૧૦ મા ભાગમાં ( પૃષ્ઠ ૧૭–૨૦) જોધપુર નિવાસી પડિત રામકરણ દ્વારા પ્રકટ કરવામાં આવ્યો છે. લેખનુ સ્થાન, તેના ઇતિહાસ અને તેમાં આવેલી હકીકત સબધે ઉક્ત પતિજીએ જે વિવરણ આપેલુ છે, તેને સારાંશ આ પ્રમાણે છેઃ—— “ આ લેખ ઉપર એક ન્હાના નિધ મર્હુમ પ્રેા. કિલહેન સાહેબે લખ્યા હતા પરંતુ તે લેખ - સપૂર્ણ રીતે પ્રકટ કરવામાં : Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ તીથ ના લેખે. ન, ૨૧૮ (૨૦૨) અવલોકનં આવેલો ન હેાવાથી, અને લેખની ઉપયેાગિના તરફ્ લક્ષ્ય કરતાં આ લેખ ફરીથી, મૂળ શિલાલેખની સાથે, જે હાલમાં વ્હેધપુર મહારાજાની પરવાનગીથી અજમેરના સગ્રહસ્થાન (મ્યુઝીયમ ) માં મોકલી આપવામાં આવેલા છે, મેળવી, ખની શકે ત્યાં સુધી એની પૂર્ણ અને શુરૢ નકલ તૈયાર કરવા માટે શ્રીયુત ડી, આર. ભાંડારકરે મ્હને લલચાવ્યું છે. પ્રારભમાં આ શિલાલેખ કૅપ્ટન અટે, ઉદયપુર ( મેવાડ ) થી આબુ પર્વતની નજીકમાં આવેલા શીરેાહી સહેર જતાં, રસ્તામાં, જોધપુર રાજ્યના વાલી પરગણા ( ગેાડવાડ પ્રાંત ) ના ખીજાપુર નામના ગામથી એ માઇલ દૂર આવેલા એક જૈન મંદિરના અંદરના દરવાજા પાસેથી ખેાળી કાઢયેા હતા. પછી એ લેખ ત્યાંથી ખીજાપુરના જૈન મહાજનની ધર્મશાલામાં લઈ જવામાં આવ્યે અને ત્યાંથી રાજ્યના ઐતિહાસિક શેધમેળ કરનાર અધિકાર-વિભાગમાં આણવામાં આવ્યે. ત્યાંથી છેવટે ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણે અજમેરના સગ્રહસ્થાનમાં મેકલી દેવામાં આવ્યે છે.. .. આ લેખની એકદર ૩૨ પક્તિએ છે, અને લગભગ ૨ ફુટ ૮૫ ઇંચ પહાળી અને ૧ ફુટ ૪ ઈંચ ઉંચી એટલી જગ્યામાં એ લખાયલા છે. લેખ જો કે ઘણી સારી રીતે સચવાયલે છે તે પણ કાળની અસરના લીધે કેટલાક ભાગ ખવાઈ ઘસાઈ ગએલેા છે અને પહેલી અને પીછ પક્તિએ વધારે ખરાખ થએલી છે. તથા કેટલાક બીજા પણ અક્ષરા આમતેમ છેકાઇ ગએલા છે. અક્ષરેના માપ સરાસરી ” છે, અને લિપિ નાગરી હાઇ પ્રે. કીલહેાર્નના અતાવ્યા પ્રમાણે વિક્રમ સવત્ ૧૦૮૦ ના વિગ્રહરાજના હર્ષ લેખને મળતી છે. ૨૨ મી અને ૩૨ મી પ્રતિમાંના થોડાક ભાગ શિવાય બધા લેખ સંસ્કૃત પદ્યમાં છે. . ખરી રીતે જોતાં આ એકજ પત્થર ઉપર બે જુદા જુદા લેખે કોતરેલા છે. પહેલા લેખ જે ૪૦ માં પૂરો થયેા છે, તે વિક્રમ Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ (૨૩) હસ્તિકુંડી - જ ' કા - - - - - * * * * * * * * * * * - - - - - - - - * * * * * * * સંવત ૧૫૩ ને છે. અને બીજે જે ૨૧ પદ્યમાં લખાએલે છે, તે વિ. સ. ૯૬ માં છેતરાએલે છે. પ્રથમ લેખની રર પંક્તિઓ છે અને બીજાની ૧૦ છે. : : . ' " [ એમ જણાય છે કે, મૂળ બને લેખે જુદા જુદા કે તરવામાં આવેલા હશે પરંતુ તે જીર્ણ થઈ જવાથી અથવા તે બંનેને એક સાથે એકજ શિલામાં સંગ્રહી રાખવાની ઈચ્છાથી, પાછળથી કોઈએ આ લેજોની ફી નકલ કરી છે. અસલ લેખ નથી. નહિ તે વિ. સં. ૧૦પ૩ ના ચિ ૯૬ ના લેખ કયાંથી હોઈ શકે-સંગ્રાહક. ] ' પહેલા લેખની રચના, છેવટના કાવ્યમાં જણાવ્યા પ્રમાણે, સૂર્યાચાર્યે કરી છે. પ્રારંભના બે કાવ્યમાં જિન–દેવની સ્તુતિ કરવામાં આવી છે. ૩ જ કાવ્યમાં રાજવંશનું વર્ણન છે. પરંતુ કમનસીબે તેનું નામ જતું રહ્યું છે. ૪ થા કાવ્યમાં રાજા હરિવર્માનું અને ૫ મામાં વિદ્ધરાજાનું વર્ણન છે. વિદ્રગ્ધરાજા માટે, આ શિલા લેખના બીજા ભાગમાં જણાવ્યું છે તે પ્રમાણે તે રાષ્ટ્રકૂટ ( રેડ) વંશીય હતે. ૬ ઠા પદ્યમાં, એમ ઉલ્લેખ છે કે એ વિદગ્ધરાજાએ વાસુદેવ નામના આચાર્યના ઉપદેશથી હસ્તિકુંડીમાં એક જૈનમંદિર બનાવ્યું હતું. ૭ મા લેકમાં કથન છે કે, એ રાજાએ પિતાના શરીરના ભાર જેટલું સુવર્ણદાન કર્યું હતું અને તે દાનના બે ભાગ દેવને અર્પણ કર્યા હતા અને એક ભાગ આચાર્યને ભેટ આપ્યું હતું. ( અર્થાત આચાર્યના કથન પ્રમાણે તેને વ્યય કર્યો હતો. ) ૮ મા પદ્યમાં જણાવ્યા પ્રમાણે વિદગ્ધરાજાની ગાદીએ સંમટ નામને રાજા આ . અને તેની ગાદિએ ધવલરાજ બેઠે. આ છેલાના વિષયમાં લગભગ ૧૦ કાવ્ય લખવામાં આવ્યાં છે, જેમાં આના યશ અને શર્યાદિગુણ વર્ણવામાં આવ્યાં છે. ૧૦ મા બ્લેકમાં ઉલ્લેખ છે કે-જ્યારે મુંજરાજે મેદપાટ (મેવાડ) ના અઘાટ સ્થાન ઉપર ચઢાઈ કરી તેને નાશ કર્યો અને ગુર્જરેશને નસાડે ત્યારે તેમના સૈન્યને આ ધવલરાજે આશ્રય આપે હતું. આ મુંજરાજ તે ફેસર કિલહોર્નના જણાવ્યા Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ તીર્થના લેખ. નં. ૩૧] (૨૪) અવલો. - - પ્રમાણે સાલવાને સુપ્રસિદ્ધ વાકપતિ મુંજ હવે જોઈએ. કારણ કે તે વિ. સં. ૧૦૩૧ થી ૧૫૦ ની લગભગમાં વિદ્યમાન હતું. મેવાડના રાજાનું નામ છે કે સ્પષ્ટ રીતે આપેલું નથી પરંતુ તે વખતે ખુમાણ નામે ઓળખતે રાજા રાજ્ય કરતે હેય તેમ જણાય છે. મેવાડનું અઘાટ તે હાલનું આડુડ જ છે અને તે ઉદયપુરના નવા સ્ટેશનની નજદીકમાં આવેલું છે. આ સ્થાનથીજ ગહિત રાજપૂતોની ઉત્પત્તિ છે અને તેઓ આહુડિઆના નામે પણ હજી ઓળખાય છે. તેમજ ગુજરાતના નૃપતિનું નામ પણ આપવામાં આવેલું નથી પરંતુ સમયના સામિપ્યથી જણાય છે કે તે ચાલુક્ય વંશને પહેલે મુળરાજ હવે સંભવે છે, કે જેનું વર્ણન આગળના ૧૨ મા કાવ્યમાં કરેલું છે. ૧૧ મા કાવ્યમાં, ધવલરાજાએ, મહેન્દ્ર નામના રાજાને, દુર્લભરાજના પરાભવથી બચાવ્યાનું જણાવ્યું છે. પ્રેસર કિલહન દુર્લભરાજને, વિ. સં. ૨૦૩૦ માં લખાએલા હર્ષશિલાલેખમાંના ચાહાન રાજા વિરાજને ભાઈ જણાવે છે. બીજેલિયા અને કનસરીઆ લેખમાં પણ દુર્લભરાજનું નામ આવેલું છે. મહેન્દ્રરાજા પણ ઉક્ત પ્રોફેસરના મત મુજબ, નાડુલાના ચહાના લેખમાં જણાવ્યા પ્રમાણે લમણનો પત્ર અને વિપાલને પુત્ર થતા હતા. વર મા કાવ્યમાં જણાવવામાં આવ્યું છે કે જ્યારે મુલરાજે ધરણીવરાહુ ઉપર ચઢાઈ કરી તેના રાજ્યનો નાશ કર્યો ત્યારે અનાશ્રિત એવા ધરણીવરાહુને ધવલે આશ્રય આપી તેનું રક્ષણ કર્યું હતું. આમાં જણાવેલ મુલરાજ તે તે નિસંદેહ રીતે ઉપર જણાવેલ ચાલુક્ય મુલરાજજ છે. પરંતુ આ ધરણીવરાહ કેણ છે તે નિશ્ચિત કળી શકાતું નથી. કદાચિત પરમાર વંશને એ રાજા હશે અને તે દંતકથા પ્રમાણે તે નવકેટી મારવાડને રાજાને હતે. આ નવકેટ તેના જુદા જુદા ભાઈઓ વચ્ચે વહેંચી લેવામાં આવ્યા હતા એવી હકીક્ત કેટલાક જુના હિન્દી કાવ્યમાં જોવામાં આવે છે. ૧૩ થી ૧૮ સુધીના પિમાં, સામાન્ય રીતે ધવલના ગુણે વર્ણવામાં આવ્યા છે. ઐતિહાસિક હકીકત કાંઈ નથી. ૧૯ મા પદ્યમાં, તેણે વૃદ્ધાવસ્થા આવેલી જાણી Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીનજનલેખસ’ગ્રહ. હસ્તિ કડી પેાતાના પુત્ર ખાલપ્રસાદને રાજ્યપાટ ઉપર બેસાડી પોતે સ’સારથી મુકત થયા, એમ જણાવેલુ' છે. ૨૦-૨૧ કાન્યા પણ સામાન્ય પ્રશસા કરનારાં જ છે. ૨૨ મા શ્ર્લાકમાં, એ રાજાની રાજધાનીનું નામ છે જે હસ્તિકુ‘ડી ( હથુ’ડી ) ના નામે પ્રસિદ્ધ હતી. ૨૩ થી ૨૭ સુધીનાં કાવ્યેામાં એ નગરીનુ જ વર્ણન છે જે આલ'કારિક હાઇ ઐતિહાસિક હકીકતથી રહિત છે. AAAAAAAANNNNNCAn (૨૦૫) ARANGAN ૨૮ માં પદ્યમાં કથન છે કે, એ સમૃદ્ધ અને પ્રસિદ્ધ નગરીમાં શાંતિભદ્ર નામના એક પ્રભાવક આચાય રહેતા હતા. જેમના મ્હાંટા મ્હાટા નૃપતિએ પણ ગારવ કરતા હતા. ર૯ મા શ્ર્લોક, પણ એજ સૂરિની પ્રશ'સાત્મક છે. ૩૦ માં કાવ્યમાં, શાંતિભદ્ર સૂરિને વાસુદેવ નામના આચાર્યની પદવી—ગાદી ઉપર પ્રતિષ્ઠિત થયેલા જણાવ્યા છે. આ વાસુદેવ તે, ઉપર ૬ ઠ્ઠા કાવ્યમાં જણાવેલા વિગ્રહરાજના ગુરૂ વાસુદેવજ છે. ૩૧–૩૨ માં કાબ્યામાં શાંતિભદ્રસૂરિની પ્રશ‘સાજ ચાલુ છે અને ૩૩ માં પદ્યમાં જણાવે છે કે, એ સૂરિના ઉપદેશથી, ત્યાંના ગેષ્ઠિ ( ગઠી—સઘ ) એએ પ્રથમ તીર્થંકર-ઋષભદેવના મઢિ રના પુનરૂદ્ધાર કર્યાં. પછીના બે શ્લોકા એ મદિરના આલ'કારિક વર્ણન રૂપે લખાયલા છે. ૩૬-૩૭ માં કાવ્યમાંથી આપણને જણાય છે કે એ મંદિર પૂર્વ વિદગ્ધ રાજાએ ખધાવ્યુ હતુ અને તે જીણું થઈ જવાના લીધે તેના ઉદ્ધાર કરવામાં આવ્યા હતા. જ્યારે મદિર ફરી તૈયાર થઇ ગયુ... ત્યારે સ ́વત્ ૧૦૫૩ ના માધ સુદી ૧૩ ના દિવસે શાંતિસૂરિએ પ્રથમ તીર્થંકરની સુંદર મૂર્તિ પ્રતિષ્ઠિત સ્થાપન કરી. . ૩૮ માં પદ્મમાં, પૂર્વે વિટગ્ધરાજાએ પેાતાના શરીરના ભાર પ્રમાણે સુવર્ણ તાલીને દાન કર્યું હતું તેનુ સ્મરણ કરાવ્યુ છે તથા ધવલરાજાએ પોતાના પુત્રની સાથે વિચાર કરીને અરઘટ્ટ સહિત પીપ્પલ નામના કુવા મદિરને ભેટ કર્યાં હતા, તે જણાવ્યુ છે. ૩૯ માં પદ્યમાં મંદિરની યાવચ્ચ'દ્ર-દિવાકરૌ સુધી વિદ્યમાનતા માટે પ્રાર્થના કરવામાં આવી છે અને અતિમ એટલે ૪૦ માં કાવ્યમાં, આ પ્રશસ્તિ કર્તા સૂરાચાર્ય નુ નામ અને પ્રશસ્તિની પ્રશ'સા કરેલી છે. Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ તીથ ના લેખા. ન. ૩૧૮ ( ૨૦૬ ) અવલકન, આ પછી એક પ`ક્તિ ગદ્યમાં લખેલી છે અને તેમાં પ્રતિષ્ઠાની મિતિ વગેરે જણાવી છે. જેમકે, સવત્ ૧૦૫૩ ના માત્ર સુદી ૧૩ રવિવાર અને પુષ્ય નક્ષત્રના દિવસે—પ્રેા, કીલહેનની ગણત્રી પ્રમાણે ઇ. સ. ૯૯૭ ના તનુઆરી માસની ૨૪ મી તારીખે ઋષભદેવની પ્રતિમાની પ્રતિષ્ઠા કરી તથા મદિરના શિખર ઉપર ધ્વારેપણ કર્યું. આ મૂળનાયક આદિનાથની પ્રતિમા, નાજુક, નિંદ, જસ, શ, પ્રભદ્ર અને ગામી નામના શ્રાવકોએ, કર્મનધનના નાશને અગ્રે અને સસાર સમુદ્રથી પાર થવાના અથે પેાતાના ન્યાયેાપાર્જિત દ્રવ્ય વડે કરાવી છે. ” આના પછી ખીજો લેખ પ્રારભ થાય છે. આ લેખનાં એક દર ૨૧ પદ્ય છે. આ લેખ ઉપરના લેખને મળવેજ છે. કારણ કે ઉપરના લેખમાં ઉક્ત મન્દિર અને આચાર્યને રાજ્ય તરફથી જે ભેટ આપ્યાનુ જણાવ્યુ છે તેમનુ જ આ લેખમાં જરાક વધારે સ્પષ્ટીકરણ કરેલુ જોવામાં આવે છે. પહેલા શ્લોકમાં જૈન ધર્મની પ્રશ′સા કરેલી છે. ૨ જ પદ્યમાં રિવમ રાજાનુ, ૩. તમાં વિદગ્ધ રાજાનુ અને ૪ થામાં મમટ રાજાનુ વર્ણન છે. મમટ રાજાએ પોતાના પિતાના દાનપત્રમાં પેાતા તરફથી વળી કાંઇક વધારે ઉમેરે કરી, તેનુ યથાવત્ પાલન કરવા માટે ફ્રી નવું શાસન ( આજ્ઞાપત્ર ) કયુ હતુ. બલભદ્ર આચાય ની આજ્ઞાથી-ઉપદેશથી વિદગ્ધરાજે હસ્તિક઼ડીમાં એક મનેહર મદિર અનાવ્યું હતુ. તે મૉંદિરમાં નાનાદેશમાંથી આવેલા લેાકેાને ખેલાવીને તેણે આ પ્રમાણે શાસનપત્ર કરી આપ્યું હતું. (૫-૭ ):(૧) વેચવા માટે માલ ભરી લાવાવ કરનારા દરેક વીંસ પેયિા દીઠ ૧ રૂપિએ; (૨) માલ ભરેલી આવતી-જતી દરેક ગાડા દીઠ ૧ ષિએ; (૩) તેલની ઘાણી ઉપર દર ઘડા દ્વીડ એક ક; (૪.) ભાટ પાસેથી પાન (નાગરવેલ ) ની ૧૩ ચાલિકા; (૫) સટારિઆ તુગારિ *, Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ, (૨૭) *: . [ હરિતકુંડી પાસેથી દર મનુષ્ય એક પલક (દદ) પ્રત્યેક અરઘટ્ટ (.અરટ્ટ-કુવા) દીઠ ૪ શેર ગ તથા જવ, (૭) પ્રત્યેક પેડા પ્રતિ પાંચ પાંચ પળ; - (૮) દર ભાર (૨૦૦૦ પળને એક ભાર) ઉપર વિશોપકા નામને એક ચલણ શિકો. (૯) કપાસ, કાંસુ, કુંકુમ અને મજીઠ વગેરે કયાણાની દરેક ચીજના દર ભાર દીઠ દશ દશ પળ; (૧૦) ગહે, જેવ, મગ, મીઠું, રાળ આદિ જાતની ચીજોના પ્રત્યેક દ્રોણે એક માણક; ઈત્યાદિ. આ પ્રમાણે વિદગ્ધરાજાએ દાન તરીકે આપ્યું હતું તેમાંથી ભાગ ભગવાન્ (મંદિર) માટે લઈ જવામાં આવતું અને ૩ ભાગ આચાર્યના વિદ્યાધન તરીકે ખર્ચવામાં આવતે. (૮–૧૮) સંવત્ ૯૭૩ ના આષાઢ માસમાં આ પ્રમાણે વિદગ્ધરાજાએ શાસનપત્ર કર્યું હતું અને સં. ૬ ને માઘ માસની વદી ૧૧ ના દિવસે મંમટરાજાએ ફરી તેનું સમર્થન કર્યું હતું. (૧૯૨૦) અંતિમ . પદ્યમાં જણાવેલું છે કે, આ જગતમાં જ્યાં સુધી પર્વત, પૃથ્વી, સૂર્ય, ભારતવર્ષ, ગંગા, સરસ્વતી, નક્ષત્ર, પાતાલ અને સાગર વિદ્યમાન રહે ત્યાંસુધી આ શાસનપત્ર કેવસૂરિની સંતતિમાં ચાલતું રહે. અંતે ફરી ગદ્યમાં ૯૭૩ અને ૯૬ ની સાલે આપી સત્યયોગેશ્વર નામના સૂત્રધારે આ પ્રશસ્તિ કતરી, એમ જણાવી લેખ સમાપ્ત કર્યો છે... . (૩૨૯–૩રર ). " - આ નબવાળા લેખે હથુંડી ( હસ્તિકુંડી ) ગામથી ૧ માઈલ દૂર આવેલા મહાવીર–મંદિરમાંના જુદા જુદા સ્તર ઉપર કોતરેલા છે, અને હુને શ્રીયુત ડી. આર. ભાંડારકર એમ. એ. તરફથી મળેલા છે. એ સ્થાન ઘણું જુના કાલથી રાતા–મહાવીરના નામે પ્રસિદ્ધ છે. અને એક તીર્થ સ્થળ તરીકે ગણાય છે. ઉપર મહે. ' શિલાલેખ પણ કર્નલ બર્ટને આજ મંદિરમાંની એક ભીતમાંથી મળી આવ્યું હતું. ઉપરના લેખમાં જણાવ્યા પ્રમાણે આ સ્થળે મુખ્ય - કરીને રાષભદેવ મંદિર હોવું જોઈએ પરંતુ વર્તમાનમાં તે. મહાવીરમંદિર વિદ્યમાન છે અને એ મહાવીર–મંદિર પણ ઘણું Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ નીના લેખા. ન. ૨૧૯-૩૨૨ ] (૨૮) અવલોકન, વર્ષાનુ તુતુ હાય તેમ આ નીચેના લેખે ઉપરથી સ્પષ્ટ જણાય છે, કારણ કે એ લેખમાં એજ મદિરના મુખ્ય ઉલ્લેખ છે. આ વિષયમાં વિજ્યધર્મસૂરિ તરફથી પ્રકટ થયેલા ‘ઐતિહાસિક રાસ-સગ્રહ ' ના ખીન્ત ભાગના પરિશિષ્ટ 7” ની ટીપમાં કેટલીક ટુકીકત લખાયહી છે, તે અત્ર ઉપયેગી હોવાથી ટાંકવામાં આવે છે. ' “ વર્તમાનમાં આ ગામને હચુડી કહેવામાં આવે છે. પહેલાં આ ગામ એક તીર્થ તરીકે મશહુર હતું. અહીંના મહાવીર સ્વામીનુ' નામ પ્રાચીન તીર્થ માળાએમાં કેટલેક સ્થળે મળે છે, મુનિરાજ શ્રીવિજયએ પેાતાની તીર્થમાળામાં લખ્યું છેઃ— • રાતાવીર પુરી મન આસ ’ જિનતિલકસૂરિએ પેાતાની તીર્થમાલામાં, મહાવીરનાં મદિરા હવામાં જે જે ગામનાં નામ લીધાં છે, તેમાં ચુડીનું નામ પણ લીધુ છે. આથી સ્પષ્ટ જણાય છે કે અહિં મહાવીર સ્વામીનું મંદિર હતુ. અત્યારે મહાવીરસ્વામીનું મંદિર છે, પરંતુ તે ગામથી અડધો ગાઉ દૂર છે, સભવ છે કે ગામની દિન પ્રતિદિન પડતીના લીધે આ મંદિર જંગલમાં પડી ગયુ હશે. બીજી તરફ આ શિલાલેખ ઉપર વિચાર કરતાં આ ગામમાં ઋષભદેવસ્વામીનું મદિર હેાવાનુ જણાય છે પરંતુ વર્તમાનમાં નથી. શું ઋષભદેવસ્વામીનું મદિર તેજ આ મહાવીરસ્વામીનુ મંદિર તા નહિ થાય ? આની પુષ્ટિમાં એક ખીન્નુ પણ કારણ મળે છે. તે એકે પહેલ વહેલાં કેપ્ટન અને આ શિલાલેખ, આ ( મહાવીરસ્વામીના ) મંદિરની ભીંતમાંથી મળ્યા હતા, આથી એમ કલ્પના થઈ શકે કે, પહેલાં આ મદિરમાં ઋષભદેવ ભગવાન હશે. અને પાછળથી મહા - તીર્થ માંળાં આદિમાં જણાવેલું મંદિર તે આજ મંદિર છે. બીજું નથી. કારણ ક નીચેના લેખોમાં, જે ચાદમીશતાબ્દીના જેટલા જુના છે, એ મંદિરને સ્પષ્ટ રીતે ‘ રાતા-મહાવીર ' નુ મંદિર જણાવેલું છે.– સુધાક Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીનનલેખસ’ગ્રહ, ( ૨૦૯ ) [ હસ્તિક ડી વીરસ્વામી બિરાજમાન કર્યાં હાય. કદાચિત એમ પણ હેાઈ શકે કે આ મ`દિર સિવાય બીજી એક મદિર ઋષભદેવસ્વામીનુ હાય, અને તે મદિર પડી જતાં હેમાંના શિલા લેખ આ મદિરમાં મુકવામાં આવ્યા હાય. આ ઉહાપાહની સાથે લાવણ્યસમયનુ વચન પણ સરખાવવુ'જરૂરનું છે. લાવણ્યસમય અલિભદ્ર ( વાસુદેવસૂરિ) રાસની અંદર લખે છેઃ હસ્તિક’ડ એહવ અભિધાન સ્થાપિ ગચ્છપતિ પ્રગટ પ્રધાન મહાવીરકેરઇ પ્રાસાદિ વાજઈ ભૂ‘ગલ. ભેરીનાદિ ... અહિ મહાવીરનુ` મ`દિર હૈાવાનુ કહે છે. આમાં પણ લગાર વિચારવા જેવુ છે. લાવણ્યસમયના આ વચનથી, એ કલ્પનાએ થાય છે. યા તે લાવણ્યસમયે ખીજા કોઈ પ્રાચીન ગ્રન્થ લેખના આધારે મહાવીરસ્વામીના મ`દિરનુ નામ · લખ્યુ ં હુંશે. અથવા તે હેમના પેતાના સમયમાં મહાવીરસ્વામીનું મદિર હાવાથી ત્યેનું નામ લીધુ હશે. ' ગમે તેમ, પણ અત્યારે લેખમાં વર્ણવેલાં ઋષભદેવસ્વામીની પ્રતિ માવાળુ` અહિં` વર્તમાનમાં એકે મદિર નથી. અને જે છે તે ગામથી અડધા ગાઉ દૂર રાતા મહાવીરનુ` મ`દિર છે. ગામમાં શ્રાવકનુ માત્ર એકજ ઘર છે. પહેલાં અહિ રાઠોડાનુ રાજ્ય હતું. હેમાંના કેટલાક રાઠોડે જૈન થયા હતા, કે જેઓ હથુડીયા કહેવાયા હતા. વાલી, સાદડી, સાંડેરાવ વિગેરે મારવાડનાં કોઈ કોઇ ગામામાં આ થડીયા શ્રાવકાની થોડી ઘણી વસ્તી જોવામાં આવે છે. વળી હસ્તિક’ડીના નામથી સ્થપાચેલા હસ્તિ'ડીગચ્છમાં થયેલા વાસુદેવાચાયે (ઉપરના લેખમાં વર્ણવેલ વાસુદેવાચાર્ય નહિ, પરંતુ હેમની પાટ પર પરામાં થયેલ) સ. ૧૩૨૫ ના ક઼ાલ્ગુન સુદ ૮ ને ગુરૂવારે કરેલી પ્રતિષ્ઠાવાળી શ્રી ઋષભદેવસ્વામીની મૂતિ ઉદેપુરના બાબેલાના મદિરમાં છે. ” "" Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ નીના લેખા. નં. ૯૯-૭૨૨ ] ( ૨૧૦) અલેાકન ૩૧૯ નબરવાળા લેખ રાતામહાવીરના મંદિરના સભામડપમાંના એક સ્ત’ભ ઉપર ૧૪ ૫તિઓમાં કાતરેલા છે, સવત્ ૧૩૩૫ ના શ્રાવણ વૃઢિ ૧ ના દિવસે સમીપાટ ( સેવાડી ) નામના ગામની મપિકા ૧ ( માંડવી—જ્યાં આગળ જકાત વિગેરે ચુકવવામાં આવે છે) માં, ભાંપા હટઉ, ભાંવા પયરા, મહુ॰ સજનઉ, મહુ′૦ ધીણા મહું ધણુસીનઉ અને૪૦ દેવસીહ- આદિ પચકુલે ( પચે ) શ્રીરાતામહાવીરના વેચા માટે વર્ષેદહાડે ર૪ દ્રુમ્મ આપવાનું ઠરાવ્યુ છે, તેથી સમીટિની સ’ડિપકાવાળા દરેક. પચ્ચ્યુલે તે આપતા રહેવુ'; એમ જણાવવામાં આવેલું છે. આજ લેખની નીચે ૬ પક્તિમાં એક બીજે લેખ કતરેલા છે, તેના મિતિ ૧૩૩૯ ની છે, અર્થાત્ ઉપરના લેખ પછી બીજી વર્ષ આ કોતરવામાં આવ્યે છે. આમાં જણાવેલુ છે કે ઉપરના લેખમાં જે ૨૪ દ્રુમ્સ આપવાનું ઠરાવ્યુ છે તેમાં અસિહુ નામના શેઠે, નાગ નામના શેઠના શ્રેય માટે ૧૨ દ્રસ્સના વધારે ઉમેશ કર્યા અને એમ, દર વર્ષે ૩૬ દ્રસ્સ ઉકત મન્દિર ખાતે આપવાનું સમિપાટીની મડપિકામાંથી ઠરાવ્યું. ૩૦ નખરનો લેખ પણ એજે સભામ*ડપના એક ખીન્ન ભ ઉપર ખાદેલા છે. તેની ૨૧ પતિએ છે. હકીકત આ પ્રમાણે છેઃ-~ સંવત્ ૧૩૪૫ના પ્રથમ ભાદ્રવા વદિ ૯ શુકવારના દિવસે, નાડોલના (ચાહમાન ) સામંતસિંહના રાજ્યકાલમાં, સમીપાડિટના હાકેમ અને લલનાઢિ પચકુલે ઠરાવ કર્યાં છે કે સમિડિટની ડિપેકામાં, સા. હેમાટે, ધુડી ગામના શ્રી મહાવીર દેવના નેચા માટે દર વર્ષે ૨૪ દ્રસ્સ આપવાનું ઠરાવ્યુ છે, તેથી તે પ્રમાણે આપતા રહેવું. કે ( ટ્રુ ) પ્ણ વિજયે આ લખ્યુ છે. ૩૨૧ નબરના લેખ, એજ સદિરની પૂર્વ આન્તુની પરસાલ નીચે કતરેલા છે. સ. ૧૨૯ ના ચૈત્ર શુદ્રી ૧૧ શુક્રવારના દિવસે, રત્નપ્રભ ઉપાધ્યાયના શિષ્ય પૂર્ણચંદ્ર ઉપાધ્યાયે એ આલક (ગેાખલા) અને શિખા કરાવ્યાં, એમ ઉલ્લેખ છે, Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીનજેનલેખસ'ગ્રહ, ( ૨૧૧ ) ૩૨૨ના લેખ, અપૂર્ણ છે અને એજ ગર સ્ત'ભ' ઉપર કાતરેલા છે. [ સેવાડી મદિરમાંના એક બીજા સેવાડી ગામના લેખા. નખર ૩૨૩ થી ૩૩૦ સુધીના (૭) લેખા સેવાડી નામના ગામમાં છે. આ ગામ, મારવાડના જોધપુર રાજાના ગાડવાડ પ્રાંતમાં આવેલા ખાલી જીલ્લાના મુખ્ય શહેર ખાલી નગરથી અગ્નિકેણુમાં પાંચ માઇલ દૂર આવેલુ છે. આ લેખાની નકલા પણ શ્રીયુત ડી; આર. ભાંડારકર તરફથી જ મળેલી છે. આમાંના પ્રાર'ભના ૩ લેખા એપિગ્રાફિ ઇન્ડિકાના ૧૧ માં પુસ્તકમા, ઉકત ભાંડારકર મહાશય તરફથી જ “ મારવાડના ચાહમાના ” એ શીર્ષક નીચે જે વિસ્તૃત નિષધ લખાયેલા છે તેમાં મુદ્રિત થયા છે. તેથી તેમનુ વર્ણન તેમના શબ્દોમાં--ઈંગ્રેજીના અનુવાદ રૂપે આપવામાં આવે છે. te ( ૩૨૩ ). સેવાડીમાં આવેલાં મહાવીર દેવાલયના અગ્રભાગમાં રહેલા ભોંયરાના દ્વારની બારસાખ ઉપર આ લેખ કોતરવામાં આવેલા છે. તે ઘણા જ જીણું થઈ જવાના લીધે સરલતાથી વાંચી શકાય તેવા નથી. જ્યારે હું ( શ્રીયુત ભાંડારકર ) ત્યાં હાજર હતા ત્યારે પુનઃ તેમાં લાખ પૂરવામાં આવી હતી. પરંતુ તેનુ` કારણ હારા જાણવામાં આવ્યુ' નથી. મ્હારા હાથે જ લીધેલી તેની નકલ ઉપરથી શકયતા પૂર્વક લગભગ પૂરેપૂરો લેખ હું વાંચી શકું છું. તે આઠ પતિએમાં લખાયેલા હાઇ ૨ ૧” પહેાળા અને ૪” લાંખે છે. લિપિ નાગરી છે. T અક્ષર સ્પષ્ટ રીતે તેમાં જણાય છે. જેમ કે સાધિત (પક્તિ ૧) થાધિપ : ( ૫તિ ૪ ) વિગેરે. પ્રારભમાં મૈં તથા અંતમાં મિતિ સિવાય આખા લેખ સસ્કૃત પદ્યમાં લખેલા છે. પદ્યની સખ્યા ૧૫ છે અને તે ક્રમથી અકાવડે જણાવેલી છે. ખીજી પંક્તિમાં "વપરાએલે શ્રિયાધાર પ્રયેગ ભાષાની દૃષ્ટિએ સ્ખલાયલે—અશુદ્ધ છે. કેટલેક ઠેકાણે વ અને ત્ર બને તે માટે હૈં જ વાપરેલે દષ્ટિગોચર થાય ( Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ગામના લેખ. નં. ઠરે -કરું ] (૨૦૧૨) અવલોકન -~-~~-~~~-~~-~-~~-~~~-~છે. સંયુકતાક્ષરમાં ન ને બદલે પણ વાપરે છે; જેમ કે, પુજામત (પંક્તિ ૩), વિતર્નમ્ (પંક્તિ ૬) વિગેરે. શબ્દકેપ રચના વિશે બેલતાં મહારે કહેવું જોઈએ કે–સાતમી પંક્તિમાં આવેલ ખત્તક” શબ્દ ધ્યાન ખેંચે તેવે છે. જોધપુર રાજ્યના પાલી પ્રાંતના મુખ્ય શહેર પાલી ગામમાંના એક જનમદિરમાંના એક લેખમાં આ શબ્દ વાપરેલો મેં જે હતા. વળી, આબુ ઉપરના લેખોમાં પણ આ શબ્દ આવેલ છે. જેમ કે ત્યાંના નંબર ૧ (Vol VIII P 218) ના લેખમાં આ શબ્દ આવેલ છે, જયાં તેને અર્થ “ગોખલેએ થાય છે, અને આ અર્થ અહિં પણ બંધબેસતે જ છે. વળી, બીજે એક શબ્દ જે “ભુક્તિ આવે છે તેનો અર્થ ફકત રાજ્યનો પ્રાંત એ ન થતાં અમુક ગામોનો સમૂડ અથવા જીલે” એમ થાય છે. આ અનુસંધાનમાં એ પણ ધ્યાનમાં રાખવાનું છે કે પક્તિ માં ના ગ્રંસંગ્રાન્ત એમ વિચિત્ર વાકય વાપરેલું છે. શબ્દશઃ તેને અર્થ “ચંબક (શિવ) ના આવવાથી માઘમાં” એમ થાય છે. અને હુને ખાત્રી છે કે તેનો ભાવાર્થ માઘ માસમાં આવનાર કૃષ્ણપક્ષની ચતુર્દશી કે જેને સર્વ લેકે શિવરાત્ર તરીકે માને છે તે છે. લેખમાં, પ્રારંભે સેળમા તીર્થકર શાંતિનાથની સ્તુતિ છે. બીજી કડીમાં અણહિલનું નામ આવે છે અને ત્રીજી કડીમાં તેના પુત્ર જીદનું નામ છે. તથા તે નીતિશાસ્ત્રમાં નિપુણ અને ગ્રાહુમાન વંશનો હતે એમ કહેવામાં આવ્યું છે. તેને પુત્ર અધરાજ અને અધરાજને કટકરાજ નામે પુત્ર થયો. (કડી ૪–૧) ૬ ઠ્ઠી કડીમાં એમ કથન છે કે તેની જાગીરદારીમાં સમી પાટી (સેવાડી) નામે ગામ છે અને ત્યાં એક સ્વર્ગવિમાન જેવું ઉત્તમ મહાવીર દેવનું મંદિર છે. સાતમી કડીથી પછી આગળ એક ભિન્નવંશની યાદિ આવે છે. આ કડીમાં એમ કથન છે કે- એક ચદેવ કરીને પુરૂષ હતું કે જે સેનાને સ્વામી (રાય), શુદ્ધસ્વભાવવાળો, રાજાઓની સભામાં અગ્રભાગ લેનારે અને મહાજને (વણિક) ના સમૂહને અગ્રેસર હતો. તે Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન-લેખસંગ્રહ, (૧૩) ..[સવાડી સમાનચિત્તવાળે એ યશે દેવ પિતાનાં સગાં-સહેદરા ઉપર, મિત્રો, 'ઉપર તથા ખંડેરકગના સગુણું અનુયાયિઓ ઉપર કૃપા દર્શાવવામાં કદી પાછી પાની કરતે નહિ; એવી હકીક્ત આઠમી કડીમાં આવેલી છે. તેને પુત્ર બાહુડ. નામે થયે વિશ્વકર્માની માફક વિદ્વાનની પરિષમાં ખ્યાતિ પામ્યું હતું. (કડી ૮) બાહડને પુત્ર થલક હતા જે જૈન ધર્મને અનુરાગી અને રાજાને પ્રસાદપાત્ર હતે.. (કડી ૧૦) પ્રતિવર્ષે માઘ માસમાં શિવરાત્રિના દિવસે કટુકરાજ, પ્રસન્ન થઈને થલ્લકને ૮ દ્રમ્પ બક્ષિસ આપતે હતો, (કડી ૧૧-૧ર) તે એવી ઈચ્છાથી કે, તેનાથી, યશદેવના બનાવેલા. દ. ખત્તક (ગોખલા ) માંના શાંતિનાથ દેવની પૂજા કરવામાં આવે અને આ દાન યાવહ્યદ્રદિવાક સુધી ચાલતું રહે, એવી ઈચ્છા ૧૩ મી. કડીમાં પ્રદર્શિત કરવામાં આવી છે. ૧૪ મી કડીમાં જણાવ્યું છે કેસમીપાટીના જિનાલયમાં એ શાંતિનાથનું બિંબ (પ્રતિમા ) તેના (થલ્લકના ) પિતામહે ( યશેદેવે ) કરાવ્યું છે. છેલી કડીમાં, જે કેઈ મનુષ્ય આ દાન બંધ કરશે તે તેને મહાપાતક લાગશે, એમ સૂચવ્યું છે. અંતમાં સંવત્ ૧૧૭ર (એટલે કે ઈ. સ. ૧૧૫) ની માત્ર સાલ આપી છે. { આ ઉપરથી (એક વાત) એમ વિદિત થાય છે કે, આ દાન " આપનાર અધરાજને પુત્ર કટુકરાજ હતું. પરંતુ, તે વખતમાં એ રાજ્યકર્તા હોય એમ ભાસતું નથી. કારણ કે તે રાજા છે, એમ એક પણ કડીમાં કહેલું નથી, અને આપણે ઉપર જોયું તેમ છઠ્ઠી કડીમાં શમી પાર્ટી (સેવાડી) તેની “ભુક્તિ” માં હતું. અહીં રાજ્ય શબ્દ કે જે આ પદ્યને ઠીક અનુકૂળ પડે તેવું છે , તેમજ તેના અર્થનો બીજો કોઈ પણ શબ્દ વાપરવામાં આવ્યું નથી. આ ઉપરથી એમ જણાય છે કે ઈ. સ. ૧૧૧૫ માં–જે આ લેખની મિતિ છે-તે યુવરાજ પદે હતા અને કેટલાક ગામોને જાગીરી તરીકે ઉપભોગ કરતે હતે. * * Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ગામના લેખા. ન. ૩૨૩-૩૨૪] ( ૨૧૪) અવલોકન, આલ્હેણુદેવના વિ. સ. ૧૨૧૮ ના નાલવાળા લેખમાંના પડે સદ્ગુરુ તથા આજી ઉપરના લેખોમાંના સડૅરકગચ્છ અને આ ષડેરકગચ્છ એ બધાં એકજ છે. એમાં સશય જેવુ. નથી. ગોડવાડ પ્રાંતના ખાલી જીલ્લાના મુખ્ય ગામ આલીથી વાયવ્ય કોણમાં દશ માઈલને છેડે આવેલુ સાંડેરાવ એજ સઢેર અથવા પડેરક છે. તે સ્થાને આવેલા મહાવીરના મંદિરમાંના એક લેખમાં પણ આ નામ વપરાએલ દષ્ટિગોચર થાય છે. મારવાડમાં આવેલા ગામાનાં નામે ઉપરથી પાડવામાં આવેલા જૈન લેાકેાના ગચ્છેના અનેક દાખલાઓમાં આ એક છે. ( ૩૨૪ ) આ લેખના વિષયમાં એજ પુસ્તકમાં નીચે પ્રમાણે લખવામાં આવેલુ’ છેઃ— . . જૈન મહાવીર–મંદિરના અગ્રભાગમાં આવેલા એક દેવગૃહની પાસે આ લેખ મળી આવે છે. જેના ઉપર આ લેખ કેતલે છે તેનુ નામ સુરભિશિલા છે. કારણ કે તેના ઉપર એક સવત્સા ગાય અને એ માજુએ સૂર્ય તથા ચંદ્ર સ્થાપન કરેલા છે. આ લેખ કેટલેક ઠેકાણે ખતિ થએલે છે અને અક્ષરે પણ ઘણા છઠ્ઠું થઈ ગયેલાં છે. પ્રથમની ત્રણ પ`ક્તિ સિવાય તેની કાંઇ ઉપયેાગિતા જણાતી નથી. અને આ ત્રણ પયક્તિએ સ્પષ્ટ રીતે વાંચી શકાય છે. તેની મિતિ માવલ જીદ્દી ૧૧ ’ એમ છે. તે વખતે કટુકદેવ મહારાજધિશજ હતા અને નબ્દુલ ′ નાડેલ) માં રાજ્ય કરતે હતેા. તથા યુવરાજ જયતસહુ સમીપાટી ( સેવાડી ) ની અમલદારી કરતા હતા.............. લેખની મિતિ ૩૧ તે, ચાલુક્યવશના રાજા સિદ્ધરાજ જયસિંહે શરૂ કરેલી સિહસવત્ની હોવી જોઇએ. અને તે વિ. સ. ૧૨૦૦ અગર ઇ. સ. ૧૧૯૩ ની ખરાખર થાય છે. એક ખીન્ન લેખથી એમ સિદ્ધ થયુ છે કે ગેડવાડને પ્રાંત સિદ્ધરાજ જયસિંહના રાજ્યમાં આવેલે હતા તેથી આ ૩૧ મું વર્ષ સિંહૅસ વત્તુ જ છે એમ નિશ્ચિતરીતે સિદ્ધ થાય છે. .. Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ P પ્રાચીનજૈનલેખસ‘ગ્રહ, (૨૧૫) ( ૩૨૫ ) આ લેખ એજ મહાવીર~મદિરના . અગ્રભાગમાં આવેલા એક ખીજા દેવાલયના દ્વારની બારસાખ ઉપર તરેલા છે. લેખ ત્રણ ૫ક્તિમાં લખાએલા હાઈ તેની પહેાળાઈ ૩' ૬" અને લખાઇ ર” છે. આ લેખ સારી સ્થિતિમાં છે અને તે નાગરી લિપિમાં લખાએલા છે. છે. ૐ ની નિશાની ધ્યાનમાં લેવા લાયક છે, જેમકે પદ્માદા, છેછડીયા વિગેરે, અને તે કીતિપાલના નાડોલવાળા તામ્રપત્ર લેખમાં પણ વપરાએલી છે. કેટલાક વણે, સ્પષ્ટરીતે કેાતરેલા નથી, જેમ કે ટાઢાત્રામે માં મેં ની ડાબી બાજુની ઉપલી લીટી નથી. અને તેથી તે અક્ષર ન જેવા દેખાય છે. ય અને ર્ ને મલે એકલા ૧ જ વાપરેલા છે. અતિમ પ્રાર્થનાની કડી સિવાય સર્વલેખ સંસ્કૃત ગદ્યમાં લખાએલે છે. શબ્દ સમુચ્ચય સબથી નીચેના શબ્દો ધ્યાનમાં લેવા જેવા છેઃ—— SAAAAA ******* [ સેવાડી ### &# , ' ' લતા અને મહાસાહણીય ( ૫ક્તિ-૧ ) તથા નવ અને દાર (૫*ક્તિર, ), બીજા ઘણા લેખામાં ગતના અર્થ ભૂમિ કરવામાં આવે છે. મ્હારા મત પ્રમાણે તેને હિન્દીમાં ‘જગડું અથવા ‘જગ્યા ( ગુજરાતીમાં ) અને મરાઠીમાં જાગા ' કહેવાય છે તેજ આ “જગતી ' છે. સારાય ના અર્થ દેશીભાષાના ‘ સાહણી ’ ( તમે લાના ઉપરી ) શબ્દના જેવા થાય છે. · નાણા ' માં આવેલા નીલકઠ • મહાદેવના અદરના બારણાની માજી ઉપર કાતરેલા લેખમાંના એ પરમારવ‘શના રજપુત રાજાઓને આ શબ્દ ઈલ્કાબ તરીકે લગાડેલા છે. આજ મ'દિરમાંના એક બીજા લેખમાં નવ અને हारक શબ્દો વપરાએલા છે. આ બન્ને શબ્દો ‘ અરહુત ' ( અરઘટ્ટ ) શબ્દની સાથે વાપ રેલા છે. આ ઉપરથી એમ સૂચિત થાય છે કે નવ અથવા "નવા ને C જગતી ’ ના ખરા અથ જૈનત્ર થામાં મુખ્ય મદિરની આસપાસ ( ચારે બાજુ ) પ્રદક્ષિણા દેવાના જે હોય છે, તે છે, મારવાડમાં આને ‘ ભમતી. ' પણ કહે છે. કેટલીક જગ્યાએ ભ્રમણ મા` ' પણ કહેવામાં આવે છે. સંગ્રાહક, માગ * ' Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ગામના લેખ. નં. ૩પ-ર૬ ] ( ) અવલોકન. અર્થ “જયના દાણા કરવાનું છે. જે શબ્દનો અર્થ માફી “હા” ( એક જાતની ટોપલી, જેને ઉપયોગ કાબુ માપવામાં થાય છે તે) થાય છે. આ હકીકતને. ( એક બીજા લેખથી), સબીતી મળે છે. આ લેખની મિતિ વિક્રમ સંવત્ ૧૧૯૭ ના ચિત્રશુદી ૬ ની છે અને તે વખતે અરજ મહારાજાધિરાજ હતે. કટકરાજ યુવરાજની પટ્ટી ઉપર હતું. તે પછી લેખમાં ઉબલરાકની આવેલી રકમ લખેલી છે. આ ઉબલરા, મિરાજને પુત્ર અને પૂઅવિને પાત્ર છે. આ “અવિને મહાસાણીયને ઈલાબ લગાડે છે. લેખમાં, એ વંશના બીજા પણ લેનાં નામે લખેલાં છે. શમીયાટીના મંદિરમાંની જગતી માં આવેલા ધર્મનાથદેવની પૂજા માટે આ ભેટ આપવામાં આવી છે અને આ ભેટ મદ્રાડા, મદ્રાછરીઆ અને મરીગ્રામના દરેક મ (અટ) માંના એક એક “ હાર જેટલા જવના દાણાની હતી. શમીપાટી તે ખરેખર સેવાડિ જ છે જેને ચાર વાડી પણ કરવામાં આવે છે. અને નિવિવાદપણે કહેવું જોઈએ કે ધર્મનાદેવ તે એજ દેવાલયમાં બેસાડેલા દેવ છે જેના દ્વાર ઉપર આ લેખ કરેલ છે. વળી.વાડિથી ચાર માઈલ આવેલું છે તે જ છેડિઆ હેવું જોઈએ. બીજ ગામના ભાસ લાગે તેમ નથી. . . (૩ર૬), - આ લેખની મિતિ સં. ૧૪, ચૈત્ર વદિ લેમ (મંગળ) વારની છે. નલ (નાટાલ) માં દંપતિ વઇજા અને મડું. જશતેવું આદિ પચકુંલની સમક્ષ, ચાંદેવ અને જણાગે ( કાકુને ) લખી આપ્યું કે—સવાડી (વાડી) ના રહેનાર વણિક (વાણિયો) મહુણાના પુત્ર જિશુઢાકે, મડાવીર દેવના મંદિરની જગતીમાં સ્થાપન કુરેલા છીપાર્શ્વનાથ દેવની પૂજા માટે. સમીપાટીની મંડપિકા (માંડવી), માં, પ્રતિ માસ એક, એમ બાર માસ માટે ૧૨ : : : Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીમનલેખસંગ્રહ, (૨૧૭) [ સેવાડી •••••svvvvvvvvvvvvvvvvvvvv * * * રૂપીઆ આપ્યા છે. તેમાં, પિ. પાલ્લા, ગાં. માલાનિણિ, કુમારપાલ, રાજયણ, વડહરિચંદ્ર, કેહલ આદિ લેકે શાક્ષી થએલા છે. આવી હકીકત છે. લેખના છેવટના ભાગમાં એક બીજો લેખ જેકેલે છે પરંતુ તે અપૂર્ણ છે. એટલે ભાગ વિદ્યમાન છે તેમાં જણાય છે કે –પાદ્રાડા ગામના ઠકુર (ઠાકર) આજડપુત્ર મેખપાલ અને સજણપાલે પાર્શ્વનાથ દેવ (ની પૂજાદિ) માટે પાડઉઆ (ગામ) ના અરહે પ્રતિ ૧ “જવાહર” આ . વિગેરે હકીકત જણાય છે. ' (૩ર૭) આ લેખ, સં. ૧૨૫૧ ના કાર્તિક સુદી ૧ રવિવાર છે. આ (સેવાડિ?)ગામના લોકોએ નારીએળ વિગેરેના મૂલ્યમાંથી અમુક ભાગ પિતાના ગુરૂ શ્રી શાલિભદ્રસૂરિની મૂર્તિની પૂજા માટે શ્રી સુમતિસૂરિને આપ્યું છે. એમ હકીકત છે. (૩૮) સંવત્ ૧૨૯૭ ની સાલમાં ચેષ સુદિ ૨ ગુરૂવારના દિવસે, રારાહંડ નામના ગામના વાસી સેહડ નામના ગ્રહથે પિતાની સ્ત્રી તથા બીજા કુટુંબના માણસે (કે જેમનાં નામે લેખમાં આપ્યાં છે) સાથે દેવકુલિકા કરાવી. (૩૨૯) સંવત્ ૧૧૯૮ના આસોજ વદી ૧૩ રવિવારના દિવસે, અરિષ્ટને. મિની પૂર્વની બાજુમાં આવેલી અપવારિકા (ઓરડી) ની આગળ ભીત અને દ્વારપત્ર (કમાડ) કરવા સંબધી સઘળા શ્રાવકેએ મળીને નિષેધ કર્યો છે (?) પં. અશ્વદેવે આ લખ્યું છે. (૩૩૦) , આ લેખમાં, રાંવત્ ૧૩૨૧ ના ચિત્ર વદિ ૧૫ સોમવારના દિવસે. મહારાજકુલ શ્રીચાચિગદેવે, કરહેડા ગામના શ્રી પાર્શ્વનાથની પૂજા Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ર૧૮) ગામના લે. ન. ૩૭૦ છે અવન. અર્થે સોમપર્વના ટાંકણે નાડોલની માંડવીમાં...( કઈક) દાન આખ્યાને ઉલ્લેખ છે. * આ લેખ, ગુરાં (ગેર) પીરીરાજજીના ઉપાશ્રયમાંથી મળી આવે છે એમ થયુત્ ભાંડારકર નાટ કરે છે. . આમાં જણાવેલું કડુડા રસ્થાન. મેવાડના સાયરા જીલ્લામાં આવેલું છે અને એ સેવાથી તે ૮ કેસ (મારવાડના ગાઉ) દુર છે. એ કથાન એક તીર્થસ્થળ તરીકે પ્રસિદ્ધ છે, રદ થી આ ૩૩૦ સુધીના લેખે છાયા નથી. શ્રીયુત્ લાંસરકારની હસ્તલિખિત પ્રતિકૃતિ ઉપરથી અહિં મુદ્રિત કરવામાં આવ્યા છે. તેમના સ્થાને હેબ સાથે ટીપેલાં ન હોવાથી અત્રે ઉલ્લેખ કરી શકો નથી. નાડલાઈ ગામના લેખ. ગોવાડ પ્રાંતમાં આવેલા દેસુર જીલ્લાના મુખ્ય શહેર દેરીથી વાયવ્ય કોણમાં ૮ માઈલ દૂર નાડલાઈ નામનું એક સાધારણ ગામ આવેલું છે. એ સ્થાન ગોડવાડ પ્રાંતના પાંચ મુખ્ય જૈન તીર્થોમાંનું એક છે. સમયસુંદરજી રચિત તીર્થમાળા તવનમાં “શ્રીનાલાઈ જાદો આવા વાકય દ્વારા આ તીર્થનું નામ ગણાવ્યું છે. અને ત્યાં “જાદવ” એટલે રર મા તીર્થંકર નેમિનાથનું ધામ જણાવ્યું છે. આ ગામમાં બધાં મળીને ૧૧ જૈનમંદિરે છે. જેમાં ૯ ગામની અંદર છે અને ૨ બે પર્વત ઉપર છે. આ પર્વતને કે શત્રુજ્ય અને ગિરનારના નામે ઓળખે છે. પં. શિવવિજ્યજીના શિષ્ય શીતવિજયજી સ્વરચિત “તીર્થમાલા માં આ સ્થળે નવ મદિર હોવાનું જણાવે છે. જેમ કે. નડ્ડલાઈનવ મંદિર અને શ્રી સુપાસ પ્રભુ નેમકુમાર જુને તેમાં આ ગામના નડડુલગિક કુલવતી. નડફુલાઈ, Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ. (૨૧) . નાલાઈ વિગેરે જુદાં જુદાં નામે આપેલાં મળી આવે છે. “વલ્લભપુર” એવું નામ પણ આનું આપવામાં આવેલું કહેવાય છે. આ ગામના દરવાજાની પાસે એક મંદિર આવેલું છે જે આદિનાથના નામે પ્રસિદ્ધ છે. આ મંદિર ઘણું જુનું જણાય છે અને લોકોમાં તેના વિશે અનેક ચમત્કારી વાત કહેવાય છે જે આગળના એક લેખના અવલેનમાં આપીશુ. નંબર ૩૩૧ થી ૩૪૪ સુધીના લેખે, આજ ગામનાં જુદાં જુદાં મંદિરમાં રહેલા છે અને તેમાંના, પ્રથમ પાંચ, એપિગ્રાફીઆ ઈન્ડિકાના ઉક્ત ભાગમાં શ્રીયુત ભાંડારકરે છપાવેલા છે અને બાકીના, (૩૩૬ મે લેખ છેડીને) તેમની હસ્તલિખિત નકલે ઉપરથી પ્રથમ જ અત્રે છપાવવામાં આવ્યા છે. તે છપાયેલા લેખેનું વિવરણ પણ, સેવાડિન લેખ પ્રમાણે તેમના (ભાંડારકરના) જ શબ્દોમાં (અનુવાદ રૂપે) અત્રે આપવામાં આવે છે. ' (૩૩) , આ લેખ, નાડલાઈના આદિનાથના મંદિરમાંથી મળી આવેલ છે. હાલમાં એ મંદિર આદિનાથનું કહેવાય છે પરંતુ બીજા લેખે ઉપરથી એમ જણાય છે કે પહેલાં તે મહાવીરનું મંદિર હતુ. આજ મંદિરમાં આવેલા સભામંડપમાંના બે સ્તંભ ઉપર રહેલા એકઠામાં - આ લેખ કતરેલ છે. આ લેખની પંક્તિઓ સમાંતર આવેલી છે પણ " ચિકઠાની બાજુએથી વાંકી વળેલી છે અને પ્રથમ પંક્તિના કેટલાક છેલ્લા શબ્દો એકઠાની કેરની બહાર જવાને લીધે કપાઈ ગયા છે. આ 'ઉપરથી એમ સૂચિત થાય છે કે આ લેખની મિતિ પછી, આ સભામડપ ફરીથી સમરાવવામાં આવ્યા હશે અને તેથી આ ચેકડું સુવ્યવસ્થિત રીતે રહી શકયું નથી. લેખની બધી પંક્તિઓ છે છે અને તેમણે ૧' પ” પહેલાઈ તથા ૪ લંબાઈ જેટલી જંગ્યા રાકી છે. - ઓ, ઐતિહાસિક રસ સંગ્રહ, ભાગ બીજો, કકમાં પૃષ્ઠ ઉપર આપેલી નાટક આપેલી માય એ * * * * * * * * * * ' , , , ' ' , Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ગામના લેખા. ન. ૩૭૧ ] (૨૨૦) અવલાકન - લેખને કાતર્યાં પહેલાં પત્થરને ખરાબર સાફ કરેલા જણાતા નથી અને અક્ષર પણ કાળજીપૂર્વક કોતરવામાં આવ્યા નથી. લેખની લિપિ નાંગરી છે. સસ્કૃત હસ્તલેખામાં જેમ માલૂમ પડે છે તેમ આમાં પણ ને ૫ ના જેવે લખેલે છે. વળી બીજી પતિમાં આવેલા ' નરૃ વિશ્વ ' શબ્દમાંના ૪નું રૂપ ધ્યાન ખેંચે તેવું છે, અને તે ન ૩ માં જોયું તેવુ જ છે. અંતના એક પદ્ય (જેતુ' છંદ ખરાખર નથી ) શિવાય આખા લેખ સસ્કૃત ગદ્યમાં લખેલે છે. આખા લેખમાં એક ઠેકાણે ( પતિ-૫ ) = ના બદલે ઇ કરેલે છે ( ત્રન ) અને અંત્ય વ્યંજનમાં ૩ ઉમેરેલા છે, ( પક્તિ-૫ માં થય્ ના બદલે ચત્તુ ) ગોડવાડમાં મળી આવતા ગુહીલાત રાન્તના તામ્રપત્ર ઉપરના લેખામાં આ પ્રમાણે જ કેટલાક શબ્દો મ્હે જોયા છે. ત્રીજી પતિમાં આવેલા ૪ પલ' અને લિકા' શબ્દોના અર્થ - પ્રવાહી પદાર્થા માપવાનુ` એક જાતનું માપ ’ એવા થાય છે. આ સંબંધી વિશેષ માહિતી Buni Iudica Vol. I P. 164 માંથી મળા આવશે. આ લેખમાં ટુંકા શબ્દો નીચે પ્રમાણે છેઃ-મં. ( પતિ ૩ ) રા. ને વિ. ( ૫'કિત ૪ ) એસવાલની એક જાતના નામ તરીકે મેં. ના અર્થ ભંડારી થાય છે. રા. એટલે રક્ત જે રાનપુત્રને અપભ્રંશ છે અને રાજપુત જાગીરરદારાનુ` એક નામ રાવત ’ અને આ રાત' અને એકજ છે, વિ નું પૂર્ણ રૂપ શું છે તે સમજાતું નથી. ત્રીજી પંકિતમાં ‘ ઘાણુક ’ શબ્દ વપરાયા છે. જેને અર્થ ‘ઘાણી’ (ઘાંચીની ઘાણી ) થાય છે. આ શબ્દ લેખામાં ઘણીવાર દૃષ્ટિગોચર થાય છે. < " < : આ લેખની મિતિ સવત ૧૧૮૬ માઘ સુદી ૫ છે. અને ચાહમાને વ'શના મહારાધિરાજ રાયપાલના પુત્ર રૂદ્રપાલ અને અમૃતપાલ તથા તેમની માતા માનલદેવીની, આ મદિરમાં આપેલી ભેટને ઉલ્લેખ કરેલા છે. દરેક ઘાણીમાંથી રાજાને મળતી અમુક પલિકાઓમાંથી એ પલિકાની આ ભેટ કરી હતી અને તે ન-લડાગિકા ( નાડલાઇ ) ના તથા બહુારના જૈન જતીએ માટે આપવામાં આવી હતી. આ લેટમાં નીચે પ્રમાણે સાક્ષએ કરવામાં આવ્યા હતા. Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીનòતલેખસંગ્રહું. ( ૩૨૧ ) સમસ્તગ્રામિણાના મુખ્ય ભ૦ નાગસિવ, રાઃ ત્તિમટા, વિ. સિરિયા, વણિક પેાસર અને લક્ષ્મણ, એમ જણાય છે કે આ ગામના પÀા હતા. . : ( ૩૩૨ ) ; . કે *# છે . [ નાડલાઇ **** ' '','જ ''' : આ લેખ નાડલાઇના નેમિનાથના દેવાલયમાંથી મળી આવ્યા છે. ત્યાંના લોકો આ નેમિનાથને · જાદવજી '' ના નામે ઓળખે છે. આ મદિર ગામથી અગ્નિકાણુમાં આવેલી એક ટેકરી ઉપર છે. તેમાં, ૯" પહેાળા તથા ૧-૧૧ " લાંબા શિલાપટ્ટ ઉપર ૨૬ ૫'કિતમાં આ લેખ કતરેલા છે. લેખની લિપિ નાગરી અને ભાષા સંસ્કૃત છે. માત્ર એકજ મામત ધ્યાન આપવા લાયક છે અને તે જ્ઞત્રુત્તમ્ ' ( પતિ ૨૨ ) વાકય છે. વિરલ અથવા અજ્ઞાત શબ્દો નીચે પ્રમાણે - મોરિ ( પંકિત-૯ ") શે (૫ ́કિત ૧૧) નામથ્ય (પેકિત ૧૨) લોકતારના શે અ હશે તે ' સૂચિત થતા નથી. શેક ના અથ સંસ્કૃત શિક્ય ' થાય છે ( જેને અર્થ-એક વાંસની લાકડીના બે છેડાથી લટકાવેલા દોરડાના ગાળા, અને તેમાં ભરેલા ખાજો પણ થાય ) મ્હારા મત પ્રમાણે · આભાવ્ય ” ના અર્થ આવક ‘ · થાય છે. આ શબ્દ વિ. સ’. ૧૨૦૨ ના માંગરોળના લેખમાંના એ ત્રણ વાકયામાં વપરાએલે છે. વળી ભિન્નમાલના લેખ ન. ૧૨ ને ૧૫માં પણ આ શબ્દ નજરે પડે છે. તેમજ પતિ ૮ તથા ૨૧ માં આવેલા રકત શબ્દ ધ્યાન ખેંચે તેવા છે. તે ખરેખર રાજપુત્ર શબ્દનો અપભ્રંશ છે, અને તેના અર્થ રાજપુત થાય છે; પણ અહિ તે શબ્દ ‘ જાગીરદાર ’ ના અર્થમાં વપરાએલા છે. આ લેખની શરૂઆતમાં સર્વજ્ઞ નેમિનાથની સ્તુતિ કરવામાં આવી છે. તેની મિતિ વિ. સ. ૧૧૯૫ આશ્વિનવદિ ૧૫ ભામવાર છે. તે વખતે મહારાજાધિરાજ રાયપાલદેવ ન-લડાગિકાના સ્વામી હતા એમ ઉલ્લેખ છે. આગળ તેમાં જણાવેલ છે કે-શ્રી નેમિનાથના ધુપ, દીપ, નૈવેદ્ય, પુષ્પ અને પૂજા વિગેરે માટે રાઉત ઉધરણ (ગુહીલ વ‘શના ) ના પુત્ર ઠકકુર રાજદેવે પોતાના પુણ્યાર્થે નાડલાઈથી અગર Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ગામના લેખે. નં. ૩૩૨-૩૩ ] (૨) . . અવેલેન. --- --------- - નાડલાઈ જતા બલદેના બોજ ઉપરના કરનો વિસમો ભાગ ભેટ તરીકે આપ્યું. પછી ભવિષ્યમાં થનારા રાજાઓને આ ભેટ ચાલુ રાખવા માટે વિનંતી કરવામાં આવી છે. પછી લેખકનું નામ જે પાસિલ છે તે આપેલું છે. તેના બાદ રાજદેવના હુસ્તાર આવે છે. અહિં તેને રાતિ કહેલા છે. પછી જેશી દયાના પુત્ર ગુગીની સાક્ષી છે. છેલ્લી ત્રણ પતિએ સ્પષ્ટ સમજાય તેવી નથી. (૩૩) આ લેખ નડલાઈમાં અદિનાથના દેવાલયમાંથી મળી આવેલ છે. જે એકઠા ઉપર પ્રથમને લેખ કરેલ છે તેની સામેની બાજુએ આ લેખ આવે છે. લેખ ૬ પંક્તિમાં લખેલા હૈઈ ૧૯ પહેબે તથા ” લાંબે છે. ત્યારે હું પ્રથમ આ લેબ જે ત્યારે હેમાં પ્લાસ્તર ભરવામાં આવેલું હતું પછી અમારા વાંચવા માટે આ પ્લાસ્તરને દૂર કરવાની જરૂર પડી હુતી! લેખની લિપિ નાગરી છે અને ભાવા સંસ્કૃત છે. છેવી કડી પદ્યમાં છે પરંતુ તેનું ત્રીજું ચરણ નિયમ રહિત છે. આ કેને બધે ભાગ ગદ્યરૂપે છે. તેમાં ૨૮ ને બદલે 11 વાપરે છે ત્રીજી પતિમાં વઢ અને હૈં એવા વિચિત્ર શબ્દ આવેલા છે 2ઢ એ વદને બદલે ભૂલથી વાપરેલું લાગે છે અને એ વા નું ટુંકું રૂપ છે. બીજી પંક્તિમાં શબ્દ વાપરે છે જેને અર્થ એક જાતનું વજન થાય છે. નં. ૧૧ ના લેખમાં આ શબ્દ વપરાએલે છે. ચાલુકેયવંશના રાજા કર્ણદેવની સૂનકભેટમાં નીચે પ્રમાણે શબ્દો છે – પલા ૧૨ વર્દીત ટૂંદ ન હ તુ મૂ-અહિં પણ તે શબ્દને એજ અર્થ થાય છે. લોકોને પૂછપરછ કરતાં મહને નીચે પ્રમાણે અર્થો મળ્યા છે ૪ પાઈલા=૧ પાયલી પિ વાયલી= માણ જ માણ=સેઇ - ૨ સેઈ=૧ મણ Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ. (૨૨૩) [ નાડલાઈ : - “વિશાપક” શબ્દ ધ્યાન ખેંચે તેવે છે. આ શબ્દ બીજા લેખમાં પણ આવેલું છે. તે એક શિકે છે જેની કિમત તે વખતમાં ચાલતા એક રૂપીઆના વીસમા ભાગ જેટલી થાય છે. ' ' ' આ લેખની મિતિ વિ. સં. ૧૨૦૦ ચેષ્ઠ સુદિપ ગુરૂવાર છે. તે વખતે મહારાજાધિરજ રાયપાલદેવ રાજ્ય કરતા હતા. એમ જણાય છે કે, રાઉત રાજદેવ પોતાની માતાના માટે કરેલા રથયાત્રાના ઉત્સવમાં ત્યાં આવ્યું હતું, ત્યારે તેણે મહાજનો, ગ્રામ અને પ્રાંતના લોકોની સમક્ષ, પિતાને મળતી પાઈલાની કિંમતમાંથી એક વિશાપકના શિકાની તથા દરેક ઘામાંથી મળતી તેલની પળમાંથી બે પલિકાની ભેટ કરી હતી. (૩૩૪) ઉપર લેખ જે એકઠા ઉપર કરે છે તેનાજ ઉપર આ લેખ પણ આવેલ છે. તે પાંચ પક્તિઓમાં લખેલે છે અને ૧૮ પહોળે તથા ૪૬” લાંબો છે. લિપિ નાગરી છે. અંતમાંની આશિર્વાદવાળી કડી શિવાય બાકી બધે ભાગ સંસ્કૃત ગદ્યમાં છે. ધ્યાનમાં લેવા લાયક બાબત એ છે કે, તેની પછીનું વ્યંજન બેવડું કર્યું છે અને પાંચમી પંકિતમાં ચા ને બધલે 17 શબ્દ વાપરે છે. અજ્ઞાત અથવા વિરલ શમાં એક દેશી શબ્દ છે જે ત્રીજી લીટીમાં છે. તથા “ફિરાડીઆ અને “ગાડ” એવા બે શબ્દ થી પંકિતમાં છે ગાડ” ને અર્થ ગાડું થાય છે. અને મહુને ખબર મળી તે પ્રમાણે કહું છું કે, - કિરાડઉઆ ” એટલે “કિરાડવા” અગર “ કિરાણા” છે જેનો અર્થ દર, લવિંગ, કાલીમરી, પીપર વિગેરે કરીયાણું થાય છે. “દેશી ” શબ્દનો અર્થ સુસ્પષ્ટ નથી. તેને “ મંડળ ” એ અર્થ હ કરવા હલચાઉં છું અને પ્રતિહાર ભેદેવના પહેલા લેખમાં તથા ચાહમાન વિગ્રહરાજના હર્ષલેખેમાં એજ અર્થમાં તે વપરાએલે છે. આ અર્થ અહિ સારી રીતે બંધ બેસતો છે. આ મંદિરના એક બીજા લેખમાં પણ આ શબ્દ, આજ અર્થમાં વાપરે છે. બીજો શબ્દ “લગમાન છે જેને અર્થકર (લાગ)નું પ્રમાણ (માન) થાય છે, Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ અવલાન, તીર્થના લેખા. નં. ૨૭૮-૨૪o (૨૪) " લેખના પ્રારંભમાં સંવત્ ૧૨૦૨ આ વિશ્વ ૫ શુક્રવાર ` ની મિતિ આપેલી છે. તે વખતે રાયપાલદેવ મહારાધિરાજ હતા અને રાઉત રાજદેવ નલગિકા (નાલાઈ )ને ઠાકુર હતા આ લેખને હેતુ એ છે કે અભિનવપુરી, મદારી અને નાડલાઇના વણુારકે ( વણુજારા )ની ‘દેશી ” ની સમક્ષમાં રાજદેવે મહાવીરના દેવાલયના પૂજારી અને યિતએના માટે ખળદો ઉપર ભરીને લઈ જતા દરેક વીસ પાછલા ઉપર એ રૂપીઆ તથા ‘ કિરાણા ’ થી ભરેલા · દરેક ગાડા ઉપર એક રૂપી એમ બક્ષીસ આપી. · બદારી ? કદાચ નાડલાઈની ઉત્તરમાં આઠ માઇલે આવેલ ખેરવી હોઇ શકે. અભિનવપુરીની નિશાની મળી શકી નથી. + C : : ( ૩૩૫ ) આ લેખ. નાલાઈથી અગ્નિકાણુમાં આવેલી ટેકરી ઉપરના નેમિનાથ ઉદ્દે તદવાલ્ડ ના દેવાલયમાં એક સ્ત’ભ ઉપર કોતરેલા છે. લેખની એકદર ૧૬ પતિએ છે, અને તેની પહેાળાઇ ૮" અને લખાયું ૧૨” છે. તે નાઝિલિયમાં લખેલા હાઇ સ્કૃત ગદ્યમાં છે. ધ્યાનમાં લેવા લાયક મામંત એ છે કે દરેક પતિના આરંભ દંભી એ રેખાએથી અતિ છે. વિશેષમાં ૬ ની પછી આવેલા શ્રૃજને એવડાએલાં છે. તથા બે વખત ૬ ના અદલે ટ્ વાપરેલા છે. જેમ કે, કામના અટ્ઠલે શ્રામર ( પતિ ૭) અને મનના અદલે માર ( પતિ ૧૫ ), પ્રારંભમાં મિતિ આપી છે તે નીચે પ્રમાણેઃ—વિ. સ’. ૧૪૪૩ ના કાર્તિક વદ ૧૪ ને શુક્રવાર. તેની આગળ એમ કહેવામાં આવ્યુ છે કે, ચાહમાનવાના મહારાજિયરાજ વણવીર દેવના પુત્ર રાજા રણવીરદેવના રાજ્યમાં આ લેખ કરવામાં આવ્યું છે. બૃહદ્રગચ્છના આચાર્ય માનતુગરની વંશપર’પરામાં થએલા ધર્મચદ્રસૂરિના શિષ્ય વિનયચંદ્રસરએ યત્ર વિભૂષણ, શ્રીનેમિનાથના આ મંદિરના જીર્ણોદ્ધાર રાજ્યે. Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ રાની વશ એ સિ . પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ. (૨૫). ( [ નલાઈ -~-~-~~~~-~ ~-~છે. આ લેખ, પૂર્વોકત આદિનાથના મંદિરના રંગમંડપમાં ડાબી બાજુએ આવેલી ભીતમાં એક થાંભલે છે તેના ઉપર કોતરેલ છે. આ લેખ ૯ ઇંચ પહોળી અને ૪ ફુટ ૮ ઇંચ લાંબી જેટલી જગ્યામાં લખાએલે છે. એની એકંદર પ૬ પતિઓ છે. લેખના મથાળે બે પાદ-આકૃતિઓ (પગલાં) કાઢેલી છે. • • આ લેખમાં, મેવાડના રાજાઓની વંશાવલી આપેલી છે તેથી તેની ઉપયોગિતા જરા વધારે માનવામાં આવી છે, અને એ જ કારણથી તે અત્યાર સુધીમાં ઘણા પુસ્તકે રીપેટ વિગેરેમાં છપાઈયથેષ્ટ પ્રસિદ્ધિ પામી ચુકી છે. લેખને સાર–અર્થ આ પ્રમાણે છે-' ' ' પ્રારંભમાં, યશોભદ્ર નામના આચાર્યના ચરણકમલને નમસ્કાર કરવામાં આવ્યું છે. પછી લેખની મિતિ આપી છે. જે “ સંવત ૧૫૯૭ ના વૈશાખ માસ, શુક્લપક્ષ ૬ સેમવાર અને પુનર્વસુ નક્ષત્ર _! વાળી છે. ' મિતિ પછી સડેરક ગચ્છની આચાર્ય પરંપરા આપવામાં આવી છે. તેમાં પ્રથમ યશેભદ્ર નામના એક મહાપ્રતાપી આચાર્ય થઈ ગયા હતા, તેમનું પ્રશંસાત્મક વર્ણન છે. જણાવવામાં આવ્યું છે કે, તે આચાર્ય આ કલિકાલંમાં સાક્ષાત્ ગતગણધરના બીજા અવતાર રૂપે હતા. બધી લબ્ધિઓના ધારક અને યુગપ્રધાન હતા. તેમણે અનેક વિદિઓને વાદમાં જીત્યા હતા. ઘણાક રાજાઓ તેમના ચરણમાં પિતાનું મસ્તક નમાવતા હતા. પંડેરકગના નાયક હતા. તેમની માતાનું નામ સુભદ્રા અને પિતાનું નામ યશવીર હતું. તે સશભદ્રસૂરિના શિષ્ય શાલિસૂરિ નામે આચાર્ય થયા. તેઓ ચાહમાનવશના હતા અને બદરી દેવીના પ્રસાદથી તેઓ' સૂરિપદ પામ્યા હતા. એ શાલિસૂરિના શિષ્ય સુમતિસૂરિ તેમના શિષ્ય શાંતિસૂરિ, તેમના ઇશ્વરસૂરિ, આવી રીતે અનેક આચાર્યો થયા. તેમાં ફરી એક શાલિસૂરિ થયા અને તેમના શિષ્ય સુમતિસૂરિ અને તેમના પુનઃ શાંતિસૂરિ થયા કે જેમના સમયમાં આ લેખ કેતરવામાં આવ્યો. Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ અવલાકન. ગામના લેખા. નં. ૨૩ (૨૨૬) અહીથી પછી મેવાડના રાજવશની નામાવલી આપવામાં આવી છે. તેમાં પ્રથમ જણાવ્યુ છે કે, શ્રીમેદપાટ ( મેવાડ ) દેશમાં, સૂર્યવ'ય મહારાન્ત શિલાદિત્યના વશમાં પૂર્વે શુદિત્ત, રાઉલ, મુખ્ય અને મુમ્માણ નામના મ્હેાટા રાજાએ થઇ ગયા. તેમના વંશમાં પાછળથી રાણા હમીર, ખેતસીહ, લપમસીડ અને મેટલ થયા. મેકલ પછી રાણે કુંભકર્ણ થયે અને તેને પુત્ર રાયમલ્લ થયેા. આ રાયમલ્લ તે વખતે રાજ્ય કરતા હતા અને પુત્ર પૃથ્વીરાજ યુવરાજ પદ્મ ભેગવતા હતા. ...... NNANN આના પછી લખવામાં આવ્યુ છે કે—કેશવશ ( આસવાલ જ્ઞાતિ) ના ભંડારી ગાત્રવાળા, રાઉલ લાખણના પુત્ર મત્રી દાના વર્ષોંશમાં થએલા મયુર નામના સેને સાલ નામે પુત્ર થયેા. તેન સીહા અને સમદા નામના એ પુત્રો થયા. તેમણે, ઉપર જણાવેલા યુવરાજ પૃથ્વીરાજની આજ્ઞાથી કર્મસી, ધારા, લાખા આદિ પેાતાના કાંટુબિક મધુઓની સાથે, નંદકુલવતી પુરી ( નાડલાઇ ) માં, સવત્ ૯૬૪ ની સાલમાં થશે?ભદ્ર સૂરિએ મત્રશક્તિદ્વારા લાવેલી અને પાછળથી, મ. સાયરે કરાવેલા દેવકુલિકાઆદિના ઉદ્ધારના લીધે તેના જ નામે પ્રસિદ્ધિ પામેલી ‘ સાયરવતિ ' માં, આદિનાથ તીર્થંકરની પ્રતિમા સ્થાપન કરી. તેની પ્રતિષ્ડા, ઉપર જણાવેલા શાંતિસૂરિના શિષ્ય ઇશ્વરસૂરિએ-કે કે જેમનુ'' ખીજી” નામ દેવસુંદર પણ હતું—કરી. છેવટે જણાવ્યુ છે કે આ લઘુ પ્રશસ્તિ પણ એ ઇશ્વરસૂરિએજ લખી છે અને સૂત્રધાર સામાએ કાતરી છે. આ લેખમાં જણાવેલા પડેરકગચ્છના આચાય યાભદ્રસૂરિના સબધમાં વિશેષ જાણવાની જિજ્ઞાસાવાળાએ વિજયધર્મસૂરિના નામે પ્રસિદ્ધ થએલ ‘ ઐતિહાસિક રાસસગ્રહ ' ભાગ ૨ જે, જેવા. (૩૩૭) આ લેખ, એજ મદિરમાં મૂલ-નાયક તરીકે વિરાજિત આદિનાથની પ્રતિમા ઉપર લખેલે છે. મિતિ, સ૦ ૧૬૭૪ ના માદ્ય વિદ ૧, શુાર; Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જૈનલેખસંગ્રહ, (૨૭) નાડલાઈ Annaman. nnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnn ની છે. ઓસવાલ જ્ઞાતિના ભંડારી ગેત્રવાળા સાયર સેઠના વશમાં થએલો સંકર આદિ પુરૂષોએ, આ આદિનાથની પ્રતિમા કરાવી છે અને તપાગચ્છીય આચાર્ય વિજયદેવસૂરિએ તેની પ્રતિષ્ઠા કરી છે. એટલી હકીક્ત છે. ' ' '; . ( ૩૩૮-૩૮ ) આ બને નંબરે નીચે જે ન્હાના ન્હાના લે છે કે વાળે આપેલાં ' છે, તે એજ મંદિરની આજુ બાજુ આવેલી દેવકુલિકાઓ ઉપર કેત રેલા છે. આ લેખે કે વાક્યમાં જણાવેલું છે કે સં. ૧૫૬૮-૬૯ અને ૭૧ ના વર્ષોમાં તપાગચ્છની કુતબપુરા શાખાવાળા આચાર્ય ઈન્દ્રનદિસૂરિ તથા તેમના શિષ્ય સૈભાગ્યનંદિસૂરિ અને પ્રમેહસુન્દરના ઉપદેશિથી, ગુજરાતના, પાટણ, ચંપકદુર્ગ (ચાંપાનેર ), વિરમગામ, મુજિગપુર (મુંજપુર), સમી અને મહમદાબાદના સંઘેએ અમુક } અમુક દેવકુલિકાઓને જીર્ણોદ્ધાર કર્યો, તથા નવી કરાવી. ' - ( ૩૪૦) - નાડલાઈની પૂર્વ બાજુએ જે ટેકરી આવેલી છે તેના મૂળમાં, ગામની પાસે જ એક સુપાર્શ્વનાથનું મંદિર છે. તેના સભામંડપમાં મનિસુવ્રત તીર્થકરની એક પ્રતિમા સ્થાપિત છે તેના ઉપર, આ નં. . ૩૪૦ વાળે લેખ કેતરે છે. લેખની ૪ લાઈને છે અને તેમાં જણા- વેલી હકીકત એટલીજ છે કે-મહારાજાધિરાજ અભયરાજ ના રાજ્યમાં. સં. ૧૭૨૧ ની સાલમાં, પ્રાગ્રાટ (પિરવાડ) જ્ઞાતિના અને નાડલાઈના રહેવાસી સાવ નાથાકે આ મુનિસુવ્રત તીર્થકરનું બિંબ કરાવ્યું અને તેની પ્રતિષ્ઠા ભટ્ટારક વિજય [ પ્રભ] સૂરિએ કરી. (૩૪) : - આ નાડલાઈ ગામની પૂર્વે એક જુના કિલ્લાનાં ખંડેરો પડયાં શ્રીયત ડી. આર. ભાંડારકરના મતે આ અભયરાજ તે મેતીયો અભરાજ છે જે નાલાઇનો જાગીરદાર હતો. ' Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ગામના લેબ. ન. ૩૪૧-૩૪૩] (૨૨૮) . • અવલોકન છે. આ કિલ્લો સેનિગરા હાણેએ બંધાવ્યું હતું એમ સંભળાય છે. આ કિલ્લાની ટેકરીને લોકો જેકલ કહે છે અને ત્યાં જન સમુદાય શત્રુત્ય પર્વત જેટલી જ તેને તીર્થભૂત માને છે. આ કિલ્લાની અંદરજ એક આદિનાથનું મોટું મંદિર છે અને તેમાં મૂલનાયક તરીકે વિરાજમાન પ્રતિમા ઉપર આ નં. ૩૪૧ ને લેખ કેતલે છે. લેખન ભાવાર્થ આ પ્રમાણે છે સં. ૧૯૮૬ ના વર્ષમાં, મહારાણા જાસિંહજીના રાત્યમાં, તપાગચ્છ શ્રીવિર્યદેવસૂરિના ઉપદેશથી નાડલાઈના જૈન સાથે, જેઓલ પર્વત ઉપર આવેલા જીર્ણ મંદિર, કે જે પૂર્વે પ્રતિ રાજાએ બંધાવ્યું હતું, તેને પુનરુદ્ધાર કર્યો અને તેમાં ફરી આદિનાથની નવીન પ્રતિમા સ્થાપિત કરી. તેની પ્રતિષ્ઠા ઉક્ત વિજયદેવસૂરિએ જ, . પિતાના વિજયપ્રભસૂરિ આદિ શિષ્ય પરિવાર સાથે રહીને, કરી છે. (૩૪૨) નાડલાઈ ગામની બહાર આવેલા પૂર્વોકત આદિનાથના મંદિરમાંના સભામંડપમાં, ત્યાં આગળ ૩૩૩–૪ નંબરના લેખે આવેલા છે ત્યાં જ, આ લેખ પણ કરે છે. લેખની ૬ પક્તિઓ છે અને મિતિ સંવત ૧૨૦૦ ના કતિક વદિ ૭ રવિવાર, ની છે. લેખમાંની હકીકત પણ ૩૩૩૧ન. વાળા લેખના જેવી જ છે. અર્થાત્ મહારાજાધિરાજ રાયપાલદેવના રાજ્યમાં, તેને જાગીરદાર ઠાકુર રાજદેવની સમક્ષ નાડલાઈના સમસ્ત મહાજનેએ મળીને દેવ શ્રીમહાવીરના મંદિર માટે, ઘી, તેલ, લવણ, ધાન્ય, કપાસ, લેહ, મેળ, ખાંડ, હીંગ, મજીઠ આદિ વ્યાપારની દરેક ચીજમાંથી અમુક પ્રમાણ ભેટ આપવું એવું ઠરાવ્યું છે.. . (૩૪૩) - આ લેખ પણ, એ જ જગ્યાએ કેરેલે છે. મિતિ સં. ૧૮૭ ના ફાલ્ગન સુદિ ૧૪ ગુરૂવાર, ની છે. એમાં જશુક્યું છે કે-૩રક ગચ્છના દેશી ચત્યમાં સ્થિત શ્રીમડાવીરદેવની પૂજાથે, મેકરા ગામની Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ (ર૨૯) : - [ નાડલાઈ vvvvvv દરેક ઘાણીમાંથી નિકળતા તેલને $ ભાગ, ચાહુમાણ, (હાણ) પાપયરાના પુત્ર વિશરાકે બક્ષીસ તરીકે આપ્યા છે. ઈત્યાદિ. .. '' આ લેખ, એજ મંદિરના રંગમંડપમાં પેસતાં ડાબા હાથ તરફ કેરેલે દષ્ટિએ પડે છે. . . . . તપાગચ્છના યતિ માણિક્યવિજ્યના શિષ્ય જિતવિજયના શિષ્ય કુશલવિજયના ઉપદેશથી, સં. ૧૭૬૫ ના વૈશાખ માસમાં, ઉકેશ જ્ઞાતિના હરાગેત્રવાળા સાહ. ઠાકરસીના પુત્ર લાલાએ, સોનાને કળશ કરાવ્યું તથા સતરભેદી પૂજા ભણાવી વિગેરે હકીક્ત છે. ' - આ આદિનાથના મંદિર વિષયમાં, એ પ્રદેશમાં એક ચમત્કારિક દંતકથા ચાલે છે. એ દંતકથા, આકિઓલોજીકલના વેસ્ટન સર્કલના સન ૧૯૫-૦૬ ના પ્રોગ્રેસ રિપોર્ટમાં, શ્રીયુત ડી. આર. ભાંડારકરે પણ નેધેલી છે તેથી વાચકેના જ્ઞાનની ખાતરી ઉક્ત રિપોર્ટમાંથી તેટલે ભાગ અત્ર આપવામાં આવે છે. એ ઉપર જણાવેલા અદિનાથના મંદિરની થોડેક છેટે બ્રાહ્મણોનું એક તપેશ્વર મહાદેવના નામે મંદિર છે, તે મંદિર અને આ આદિનાથના મંદિરને દંતકથામાં પરસ્પર ચ અધ કહેવાય છે તેથી તે બને મંદિરની નોંધ એક સાથે જ લેતાં શ્રીયુત ભાંડારકર લખે છે કે–– . : : : : : : : તપેશ્વર અને આદીશ્વરનાં બે દેવાલયો વિષે કહેતાં જણાવવું જોઈએ કે, તપેશ્વરનું દેવાલય બ્રાહ્મણ છે. તે પૂર્વાભિમુખ છે. તેમાં મધ્યભાગમાં મુખ્ય મંદિર છે અને તેની આજુ બાજુ ગોળ ફર પ્રદક્ષિણા માગે છે. મંદિરને મંડપ અને કમાને છે. મંડપની આસપાસ બીજી દેવકુલિકાઓ બાંધેલી છે. આ દેવકુલિકાઓમાંથી ઉત્તર દક્ષિણ બાજુની દેવકુલિકાઓમાં સૂર્ય અને ગણપતિની મૂર્તિઓ છે; ' ન દેવાલય આદીશ્વરનું–જને દેવાલય છે. આ બે દેવાલ વિષે દંતકથા ચાલે છે કે–એક વખતે એક જૈન યતિ શિવ ગોસાઈની ! | Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ગામના લેખે. નં. ૩૪૪ ] (૨૩૦) - અવલોકન વચ્ચે મંત્ર પ્રેમમાં પરસ્પરની કુશળતા વિષે વાદ-વિવાદ થયે તેઓએ પિતાની શક્તિ દેખાડવા માટે, દક્ષિણ મારવાડના મલ્લાના ખેડમાંથી બંને જણાએ પોતપોતાના મતના આ મંદિરે, મંત્ર બલથી આકાશમાં ઉડાડયાં અને એવી પ્રતિજ્ઞા કરી કે સૂર્યોદય પહેલાં નાડલાઈ પહોંચીને તેની ટેકરી ઉપર, જે પ્રથમ પિતાનું મંદિર સ્થાપન કરશે, તેની જીત થએલી ગણાશે. બંને જણાએ ત્યાંથી મદિરે એક સાથે ઉડાડયાં પરંતુ શિવ ગોસાઈ, જેને યતિની આગળ નિકળે અને નાડલાઈની ટેકરી પાસે આવી ઉપર ચઢવા જતા હતા તેટલામાં જૈન ચતિએ મંત્રવિદ્યાથી કુકડાને અવાજ . તેથી ગેસાંઈ વિચારમાં પડે અને સૂર્યોદય થયે કે શું તે જોવા મડયે એટલામાં જૈન યતિનું મંદિર પણ તેની બરાબર આવી પહોંચ્યું અને સૂર્યોદય થઈ જવાના લીધે બંને જણાએ ટેકરીની નીચે જ પિત પિતાના મંદિરે સ્થાપન કર્યા. આ દંતકથાને લગતી એક કડી પણ ત્યાંના લેકે વારંવાર બાલ્યા કરે છે તે આ પ્રમાણે-- . સંવત વા વહોરર વઢિયા વોરારી વાટ ! . . રવેડનાર થી અવિયા નાડા પ્રાસાદ ” . . આ દંતકથામાં જણાવેલી જન યતિ સંબંધી હકીકત તે ઘડેરક ગચ્છના યશભદ્રસૂરિને ઉદેશીને છે. “ હમકુલરત્નપટ્ટાવલિન લેખક પણ આ હકીકતનું સૂચન કરે છે અને તેણે પણ આ કડી આપેલી છે. પરંતુ તેની આપેલી કડીમાં ઉત્તરાદ્ધ, આ કડી કરતાં જુદે છે. તે લખે છે કે-- . .... वल्लभीपुरथी आणियो ऋषभदेव प्रासाद । પરંતુ, યશોભદ્રસૂરિના રસ લખનાર કવિ લાવણ્યવિજય આ હકીક્ત આપતા નથી જ્યારે તેમના ચમત્કારોની બીજી ઘણી હકીક્તો આપે છે. તથાપી લાવણ્યસમયના સમયમાં એ માન્યતા તે અવશ્ય પ્રચલિત હતી કે, આ મંદિર થશભદ્રસૂરિ પિતાની મંત્રશક્તિથી બીજે ઠેકાણેથી ઉપાડીને લાવ્યા હતા, કારણ કે, ઉપર ૩૩૬ નંબરવાળા Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીનજૈનલેખસ’ગ્રહ, ( ૨૩૧ ) ܕܕ wwww AAAAA [ ભાડલાઈ લેખમાં, જે સ. ૧૫૭ માં લખવામાં આવ્યા છે, સ્પષ્ટ જણાવ્યું છે કે, સ’. ૯૬૪ માં, આ મદિર શ્રીયશે ભદ્રસૂરિ મ*ત્રશક્તિથી અહિ લાવ્યા હતા, ' આ દંતકથા કે માન્યતાની સાથે આજે આપણને કાંઈ સખધ નથી. આપણે તે! આટલું કહી શકીએ કે વિક્રમના બારમા સૈકાથી તે આ મદિર વિદ્યમાન હાવાના પુરાવ: આપણને મળે છે. સાથી જુના લેખ ( ન:. ૩૪૩) છે તેની મિતિ ૧૧૮૭ ની છે, તેથી તે તારીખની પહેલાં કાઈ પણ વખતે એ મંદિરની સ્થાપના ત્યાં થઈ છે એ નિર્વિવાદ છે. વિશેષમાં એ પણ જાણવા જેવું છે કે હાલમાં એ સન્નુિર આદિનાથના નામે પ્રસિદ્ધ છે, પરંતુ તે વખતે મહાવીરના નામે પ્રસિદ્ધ હતું. કારણ કે રાયપાલ રાજાના વખતના જે લેખા, એના સભામ`ડપમાં કાતરેલા છે તે બધામાં આને · મહાવીર ચૈત્ય તરીકે જ ઉલ્લેખેલે છે. પાછળથી જ્યારે મંત્રી સાયરે છÍદ્ધાર કર્યાં હશે ત્યારે તેણે મહાવીરદેવના સ્થાને અાદિનાથની સ્થાપના કરી હશે. પરંતુ ન. ૩૩૮–૯ વાળા લેખા ઉપરથી એમ જણાય છે કે સાયરના કરાવેલા ઉદ્ધાર પૂર્ણતાએ પહોંચ્યા લાગતા નથી અને તેથીજ ગુજરાતના ચાંપાનેર, મહમદાબાદ, વીરમગામ, પાટણ, સમી અને ત્ પુર આદિ ગામેાના જુદા જુદા સંઘેએ તેની પૂર્ણતા કરી છે. એજ સમયમાં સાયરના પુત્રાએ, ૩૩૬ મા લેખમાં જણાવ્યા પ્રમાણે, મઢિરમાં આદિનાથની પ્રતિમા સ્થાપન કરી. પરંતુ ૩૩૭ ન‘ખરલેખ ઉપરથી જણાય છે કે એ પ્રતિમા પણ લાંબા સમય સુધી રહી શકી નથી અને તેથી લગભગ પાણા સૈકા જેટલા કાલ કરી તેમનાજ વશોએ સ. ૧૬૭૪ માં પુનઃ આદિનાથની તેમા પ્રતિષ્ઠિત કરી. આ લેખાથી એ પણ જાણવા જેવુ છે દ્વિરના આવી રીતે ત્રણે વખતે થએલા સ્મારકામમાં મુખ્ય કજ વશના લેાકેાએ ભાગ ભજવ્યેા છે તેથી એમ અનુમાએ મદિરસાથે એ વશના ખાસ સબંધ હોવા જોઇએ, ' --- I I ' 1 Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ રત્નપુરનો લેખ. નં. ૩૪૫ ] (૨૭૩) અવલોકન. માલિક પૂરપાલદેવની મહારાણી શ્રી ગિરિજદેવિએ સંસારની અને સારતાને વિચાર કરી, પ્રાણિઓને અભયદાન (જીવિતદાન) આપવું એ મહાદાન છે એમ સમજી, નગરનિવાસી સમસ્ત બ્રાહ્મણ, આચાર્યો (પૂજારીઓ?) મહાજને, તંબલિઓ વિગેરે પ્રજાજનેને બેલાવી તેમની સમક્ષ આ પ્રકારે શાસન (ફરમાન) પત્ર કર્યું કે, (આજ) અમાવસ્યાના પર્વ દિવસે, સ્નાન કરી, દેવતા અને પિતાને ' તર્પણ આપી તથા નગર દેવતાને (પૂજાદિ વડે) પ્રસન્ન કરી, આ જન્મ તેમજ પરજમમાં પુણ્યફળ પ્રાપ્ત કરવા તથા યશ વધારવાની ' અભિલાષાથી, પ્રાણિઓને અભયદાન દેવા માટે આ શાસન પ્રકટ કર્યું છે કે દરેક માસની એકાદશી, ચતુર્દશી અને અમાવસ્યાકૃષ્ણ અને શુક્લ પક્ષ એમ બંને પક્ષની આ તિથિઓના દિવસે કેઈએ, કઈ પણ પ્રકારની જીવહિંસા, અમારી જમીન-સીમામાં ન કરવી. અમારી સંતતિમાં થનાર દરેક મનુષ્ય તથા અમારા પ્રધાન, - સેનાના અમલદાર, પુરહિત અને સઘળા જાગીરદારોએ, આ આજ્ઞા નું પાલન કરવું–કરાવવું. જે કોઈ આને ભંગ કરે તેને દંડ કરે. અમાવસ્યાના દિવસે ગામના કુંભારેએ પિતાના વાસણે પકાવવા માટે પણ નિભાડો સળગાવ નહિં. જે કઈ મનુષ્ય આ દિવસોમાં બેદર થઈ જીવહિંસા કરશે તે તેને ૪ દમને દંડ થશે નાડેલ - અર્થ રહેવાસી પિોરવાડ જાતિના શુભંકર નામના ધામિક સુશ્રાવકના છે અને સાલિગ નામના બે પુત્રોએ જીવદયાતત્પર થઈ પ્રાના હિતાર્થે (અમને) વિનંતિ કરીને આ શાસન પ્રકટ છેલ્લી પંક્તિમાં, કટારનું ચિત્ર આપી, પૂનડાલદેવની સહિ ક્ષર) કરવામાં આવી છે. તથા પારિ૦ (પારિખ પરીક્ષક) ધરના પુત્ર ઠર (ઠકકુર) જસપાલે પ્રમાણ કર્યું છે એમ કયું છે. " ' ( ૩૪૬) - - - - - આ લેખ, એપિંગ્રાફિઆ ઇનિડકાના ૧૧ મા ભાગમાં પ્રસિદ્ધ Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જેનલેખસંગ્ર. ૬ ૨૩૪) [ કિરાનો લેમ . ૬૪૬. થયો છે, અને એનું વર્ણન તથા વિવેચન શ્રી દેવદત્ત રા. ભાંડારકરે નીચે પ્રમાણે આપ્યું છે – - કિશડના ખંડેરમાં આવેલા એક શિવ મંદિરમાંથી આ લેખ મળી આવ્યું છે. જોધપુર રાજ્યમાંના મલાણ જીલ્લાના મુખ્ય શહેર બાહડેમેરથી વાયવ્ય કેણમાં સેળ માઈલને છેટે હાથમાં ગામ પાસે આ કિરાડુ ગામ આવેલું છે. ભાવનગર રાજ્ય તરફથી પ્રકાશિત - “ પ્રકૃતિ અને સંસ્કૃત લેખને સંગ્રહ ” નામના પુસ્તકના ૧૭૨ * પૃઇ ઉપર આ લેખ અંગ્રેજી અનુવાદ સાથે છપાએલે છે. પરંતુ ઉક્ત પુસ્તકમાં આવેલા બીજા લેખની માફક આ લેખ પણ બેદરકાર રીતે જ મુદ્રિત થએલો છે. આ લેખ ૨૧ પંકિતમાં લખાએલે હોઇ જ પગ પહોળો તથા ૧ ૨ લાંબે છે. સત્તરમી લીટી સુધીમાં પત્થરને વચલે ભાગ ખરાબ થઈ ગયો છે, છતાં પણ મુદાની બાબતો ઘણા ભાગે જળવાઈ, રહી છે તેથી એકંદર રીતે લેખ સ્પષ્ટ જ છે લેખની લીપિ નાગરી છે અને ભાષા સંસ્કૃત ગદ્ય છે. જાણવા જેવી બાબત એ છે કે શું ' અક્ષર પછી આવેલે અક્ષર બેવડા કરે છે. તથા ૩ ને બદલે વ | વાપરે છે, માત્ર એક ઠેકાણે તેમ નથી, (જુઓ, ઢ–પંકિ૨). તેરમી પંક્તિમાં અમારી સ્ક્ર” એવા શબ્દ વાપરેલા છે અને તે જે કે જૈન ધર્મશાસ્ત્રોમાં અજ્ઞાત નથી. તે પણ સાધારણ સંસ્કૃત સાહિત્યથી તે બાહ્ય છે. તેને અર્થ “અહિંસા પાલન” એ થાય લેખ ઉપર આરંભમાંજ “સંવત ૧૨૦૯ માઘ વદિ ૧૪નિઃ એ પ્રમાણે મિતિ આપેલી છે. તે વખતે કુમ (મ) રપાળ વાર્તા રાજા હતો અને શાસન પત્રો તથા જાહેરનામાઓ પ્રકટ કરવા કાર્ય મહાદેવ કરીને કરતો હતો. પંકિત ૪-૬ માં કુમારપાલના ડિયા રાજા-મહારાજા શ્રી આલણદેવ-નું નામ છે. જૈન કુમારપાલનમહે. રબાનીથી કિરાતા, લાટીદ અને શિવા તેને બક્ષીસમાં ન્યાં Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ કિરાડુના લેખ, નં. ૩૪૬, ( ૨૩૫) અવલોકન ', હતાં. એ ત્રણે ગામામાં, ઉપર જણાવેલા દિવસે-જે શિવરાત્રિને દિવસ હતા--તે. રાજાએ, પ્રાણિઓને જીવિતદાન આપવું તે મહાન્ દાન છે એમ સમજી, પુણ્ય તથા યશ કીર્તિના અભિલાષી થઇ, મહાજન, તાંષુલિકા અને ખીજા સમસ્ત ગ્રામ જનેને, દરેક માસની સુઢિ તથા વિદ્વે પક્ષની અષ્ટમી, એકાદશી અને ચતુર્દશીના દિવસે, કોઇ પણ પ્રકારના જીવને ન મારવા આજ્ઞા કરી. જે મનુષ્યા . આ આજ્ઞાની અવજ્ઞા કરે અને કોઇપણ પ્રાણિને મારે મરાવે તેને સખત શિક્ષા કરવાનું ફરમાન કાઢયુ. બ્રાહ્મણા, ધર્મગુરૂએ (પુહિતા ) અમાત્યા અને બીજા બધા પ્રજાજનાને એક સરખી રીતે આ શાસનનું પાલન કરવાનું ક્રમાવ્યુ. વિશેષમાં કહેવુ છે કે જો કાઈ આ હુકમના ભ’ગ કરશે તેને પાંચ દ્રષ્મના 'ડ થશે, પરંતુ તે જો રાજાના સેવક હશે તે એક દ્રસ્સ જ દડ થશે, . પછી મહારાજા આલણુદેવના હસ્તાક્ષર છે અને તેને · મહારાજપુત્ર ’ કેલ્હેણુ અને ગજસિ'હનુ' અનુમેદન આપ્યુ છે, સાંધિવિગ્રહિક ખેલાદિત્યે આ હુકમ લખ્યા છે. પછી જણાવવામાં આવ્યુ' છે કે નાડાલના રહેવાસી પેારવાડ જાતિના શુભ‘કર શ્રાવકના પુત્ર નામે પૃતિગ અને શાલિગે, કૃપાપૂર્ણ થઇ, રાજાને વિનતિ કરી, પ્રાણિઓને અભયદાન અપાવનારૂં આ શાસન જાહેર કરાવ્યુ છે. છેવટે આ લેખ કાતરનારનું નામ છે કે જે ભાઇલ કરીને હતું. આ લેખમાં જણાવેલાં સ્થાનામાંથી કિરાતપ તે તે! આ કરાડુ જ હોવુ' જોઇએ કે જ્યાંથી આ લેખ મળી આવ્યા છે વિ. સ'. ૧૨૩૫ ના ચાલુકય રાજા ભીમદેવના સમયના એક લેખમાં ( જે આજ મૌિ રમાં સ્થિત છે ) આ સ્થળ વિષે બે વાર ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યા છે. લાટßદ તે ભિન્નમાલના લેખ ન. ૧૧ અને ૧૨ માં આવતું લાટદ તથા ચાચિગદેવના સુધા ટેકરીવાળા લેખમાં આવતું રાયહુદ હેવુ' જોઈએ, જયારે પ્રેા. કીડૅાને ન'. ૨ ના લેખ પ્રકાશિત ' કર્યા ત્યારે આ. અને તે અને સ્થાન એક જ છે એમ પૂરવાર કરી શકા 1 Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન નલેખસ ગ્રહુ. (૨૩૬ ) ( લાલરાયુંના લેખ. ન'. ૩૪૦ ન્હાતા, પરંતુ જોધપુરના મુશી દેવીપ્રસાદની સૂચના પ્રમાણે લાટક, રાહુદ અને રાડધડા એ બધાં એક જ છે અને મારવાડના મલ્લાણી જીલ્લામાંના નગરગુહાની આસપાસની જમીનનુ' તે નામ છે. ત્રીજુ નામ શિવા છે. પરંતુ કમનશીએ તે સમ્પૂર્ણ રીતે જળવાએવુ નથી તેથી આખુ નામ શું છે તે ખાત્રીપૂર્વક કહી શકાતું નથી. પણ હું ધારૂં” છું કે હાલના ‘ શિએ ’ ને મળતું કાંઇક નામ તે હાવુ જોઇએ. આ · શિએ ' એક પુરાતન શહેર છે અને વર્તમાનમાં પણ કાંઇક મથક જેવુ‘ આગળ પડતું સ્થળ હોઇ તે જીલ્લાનું મુખ્ય શહેર છે. ( ૩૮૭ ) ' 2 આ લેખ પણ ઉપર્યુકત પુસ્તકમાંથી જ ઉતારવામાં આવ્યે છે અને એનુ’ વિવેચન શ્રીભાંડારકરે નીચે પ્રમાણે આપ્યું છેઃ— ખાલીગામથી અગ્નિકાણમાં પાંચ માઇલ દૂર આવેલા લાલરાઇના જૈન મંદિરના ખંડેરામાંથી આ લેખ ઉપલબ્ધ થયા છે. આની ૧૮ પતિએ છે અને ૧૦′” પહેાળા તથા ૧′ ૨” લાંખે છે, આઠમી પક્તિ સુધી તે લેખ સુસ્થિત છે અને પછીની એ પકિતઓમાંના માત્ર પ્રારંભના એક બે અક્ષરેશ જતા રહ્યા છે, પણ ૧૧ થી ૧૮ પંકિત સુધીના જમણી માજીને અર્ધો ભાગ બિલકુલ જતેા રહ્યા છે. લેખની લીપ નાગરી છે. આખા લેખમાં ૩ અક્ષર કાંઇક વિચિત્ર રીતે કાઢ્યા છે, તેની ડાબી બાજુએ દારીના ગાળા જેવુ. દેખાય છે, સેાળમી પકિત સુધી સસ્કૃત ગદ્ય છે અને છેલ્લી બે લીપ્ટએમાં પદ્યની એક પ્રખ્યાત કિતના થોડાક ભાગ છે જેમાં આશીર્વાદ આપેલ જણાય છે. ૬ ની પછીના વ્યંજન એવડાએલા છે અને 7 તથા ૬ ને ઠેકાણે એકલા વ જ વાપરેલા છે. નીચેના શબ્દો ધ્યાન ખેંચે તેવા :- સારે, ’‘ ]TMe [ã]' · દ્દાર [ ] ( ૫'કિત ૮ ) અને જ્ઞા [T]’ TMe [ ( ૫`કિત ૯ ), ઉરાહારીને અથ સ્ટુને એમ લાગે છે કે ' અરઘટ જેવા ગરગડીવાળા કુવા હશે, ખરી રીતે ગાડવાડ પ્રાંતમાં મ્હે આવા ઘણા કુવાઓ જોએલા છે કે જેમનાં વિચિત્ર નામે આપેલાં છે, " • . Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ લાલરાઈને લેખને. ઉ૪૭ ] ( ર૩૭) : આ અવલેકને.. ܙܪܬܟܪܟܟܙ જૂનર એ ગુજરત્રા (ગુજરાત) હે જોઈએ. નં. ૩ માં સૂચવ્યા પ્રમાણે “દા” ને અર્થ એક જાતનું માપ થાય છે. અને નવા ને. અર્થ તે. જવ (ધાન્ય) થાય છે એ સ્પષ્ટ જ છે.. ' - આ લેખની મિતિ સંવત્ ૧૨૩૩ ષ્ટ વદિ ૧૩ ગુરૂવારની છે અને નવૂલમાં રાજ્ય કરતા મહારાજાધિરાજ શ્રી કલ્હણદેવના વખતમાં આ લેખ કરવામાં આવ્યું છે. આગળ એમ વર્ણન કર્યું છે કે સિનાણયના અધિપતિ (“ભકતૃ”) રાજપુત્ર લાખેણપાલ્ડ (લ) તથા રાજપુત્ર અભયપાલ, તેમજ નડેલના તામ્રપત્રમાંનું દાન કરનાર અને કેહણના ન્હાના ભાઈ કીતિપાલના પુત્ર તથા રાણી મહિબલદેવી, એ બધા મળીને શાંતિનાથદેવને ઉત્સવ ઉજવવાને માટે ગ્રામ્યપંચ (“f ') ની સમક્ષ એક ભેટ અર્પણ કરી કેભડિયાઉવ ગામના ઉરહારી (ગરગડીવાળા કુવા) થી ઉપજતા (પાકતા) જવને એક હારક (“ગુઝરાત્રા” ના દેશમાં વપરાતું મા૫) હમેશાં આપવામાં આવશે. સાક્ષિઓનાં નામે જતાં રહ્યાં છે. ' . . આ લેખમાં જણાવેલ સિનામુવ જેને નં. ૧૬ માં સરનાણુક કહ્યું છે તે તથા નં. ૧૪ માં વર્ણવેલું સેના, એકજ હોવું જોઈએ. ભડિયાઉવ પણ નં. ૧૬ માં આવેલું છે અને તે લાલરાઈથી નેત્રાત્ય છે કેણમાં પાંચ માઈલને છેટે આવેલું બડવા (બરવા) છે. સમીપાટી જે ૧૩ મી પંકિતમાં આવેલું છે તે સેવાડિ છે એમ ઉપરના લેખમાં જણાવેલું જ છે. ગુજરાત્રા નં. ૧૬ માં આવેલું છે અને તે ભેજદેવ પ્રથમના પ્રતિહારવાળા દોલતપુરા લેખમાં વર્ણવેલો ગુર્જરત્ર હવે, જોઇએ કે જે હાલના પર્બતસાર, મરેટ અને ડીડવાણાના મુલકમાં છે. નડ્રલ એ નાડેલ જાણવું જોઈએ. ( ૩૪૮ ) આ લેખ પણ ઉકત પુસ્તકમાંથીજ લીધેલ છે અને એનું વર્ણન તે પણ ત્યાંથી જ અનુવાદિત કરી નીચે આપવામાં આવે છે Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : પ્રાચીન જૈનલેખસ ગ્રહ (૨૩૮) | લાલ છના લેખ, નં. ૪ર્ટ નં. ૧૭ ના ( ઉપરવાળા } લેખની માફ્ક આ લેખ પણુ લાલરાઇમાં આવેલા જૈન મંદિરના ખંડેરામાંથી હસ્તગત ધ્યે છે. તે તેની તેર પતિએ હેાઇ, ૮ટ્ટ ” પહેળે તથા ૧૧” લાંખે છે. નાગરી લીપિમાં લખેલે છે. પતિ ૧૦ માં આવેલા તર્યાં શબ્દ પછીની ખંધી પુક્તિએ પાછળથી ઉમેરેલી છે અને ન્યુાના કદના અક્ષામાં કેતરેલી છે. ૩ અક્ષરનુ વિચિત્ર સ્વરૂપ,-જેના વિષે ઉપર કહેવામાં આવ્યું છે તે આમાં પણ વિદ્યમાન છે. આખા લેખ સંસ્કૃત ગદ્યમાં છે. ત્રણ વાર ૩ ને બદલે ૬ વાપરેલે હૈં (પક્તિ ૧, ૨ અને ૬) નિગ્નલિખિત શબ્દો ધ્યાન ખેચે તેવા છે—( ૧ ) સૌર (પક્તિ ૫-૬ અને ૧૨ ) શબ્દ હળ' ના અર્થમાં નહિ વપરાતાં ખેડ્ડત ’ના અર્થમાં વપરાયે છે; ( ૨ ) ૩૦ (૫ક્તિ ૭ ) જે સેફ શબ્દને માટે વપરાય છે તેને અમ્હારા ન, ૧૦ ના લેખમાં આપેલા વિવેચન પ્રમાણે એક જાતનુ વજ્રન’ થાય છે. · . . : આ લેખની મિતિ સહવત્ ૧૨૩૩ વૈશખ વિષે ૩' છે અને તેમાં સ’નાણુક ( જુઆ નં. ૧૫) ના ‘ ભાક ’લાખણુદેવ તથા અભયપાલ વિષે ઉલ્લેખ કરેલા છે. ત્યારબાદ લખવામાં આવ્યું છે કે ગુજરીજાત્રાના ઉત્સવ નિમિત્તે, પુણ્ય પ્રાપ્ત કરવાની અભિલાષાથી, બીવડા, સધર વિગેરે ખેડુતાએ શાંતિનાથ [ ના દેવાલય ને ] ખાડીસરના ખેત્રમાંથી જવના ૪ સેઇ અર્પણ કર્યા. પછી તાન્ત કલમમાં ઉમેરવામાં આવ્યુ` છુ કે—આસધર, સીરેઈય આદિ સમસ્ત ખેડુતાએ વિલ્હ ( નામના મનુષ્યના ) પુણ્યાર્થે, ભડિયાઉઅ ( ખાડવા ) ના અઘટ્ટ ( ગરગડીવાળાકુવા ) માંથી જવને એક હુરેથ્રુ ( હારક? ) તેજ કાય ને માટે, અર્પણ કર્યો. ( " ( ૩૪૯ ) એ નંબર વાળા લેખ તથા આપક્તિએ નીચે આપેલ એનુ વર્ણન ઉપર જણાવેલા પુસ્તકમાંથી જ ઉતારવામાં આવ્યા છે. વર્ણન આ પ્રમાણે છે: - Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ સાંડેરાવનો લેખ ન. ૩૪૮ ] ( ર૩૯) .... અવકત, . . આ લેખ બાલીથી વાયવ્ય કેણમાં દસ માઈલ દૂર આવેલા સાંડેરાવ નામના ગામમાંના મહાવીર મદિરના સભામંડપમાં ઉચે રિસામાં કેરેલે મળી આવ્યું છે. તેની જ લાઈને છે. તે પહે-ળાઈમાં ૩૧૧” અને લંબાઈમાં ૩” છે. નાગરી લીપિમાં લખેલો છે. આખો લેખ સંસ્કૃત ગદ્યમાં છે. નવીન શબ્દ નીચે પ્રમાણેનાં છેપાળિ” અગર “વાણા” ( પંક્તિ ૧ અને ૩) “યુથરી. ” અને “ડ્રાઇe” ( પંક્તિ, ૨ અને ૪ ) અને “ સામા” (પં. ૨). “કલ્યાણિક” શબ્દ જેનનાં ધર્મશાસ્ત્રોમાં જ મળી આવે છે. જે પવિત્ર દિવસોમાં તીર્થકરને (૧) ચ્યવન (ગર્ભાધાન) (૨) જન્મ, (૩) દીક્ષા, (૪) કેવલજ્ઞાન, અને (૫). નિર્વાણ (મોક્ષ) થાય તે દિવસેને કલ્યાણિક કહેવામાં આવે છે. ડટર કલ્યુડર્સે પ્રકટ કરેલા આબુના લેખમાંના નં. ૨ માં આ શબ્દ આવે છે. દેલવાડાના તેજપાલના દેવાલયના ફરતા મંદિરોના દુવારે ઉપર જે જે તીર્થકરના નામે તે મંદિર અર્પણ કરવામાં આવ્યાં છે તેમના પાંચ કલ્યાણિકે ત્યાં આપેલાં છે. “યુગ અને દૃઢ ને નિશ્ચિત અર્થ મને માલુમ નથી, પરંતુ હું અનુમાન કરી શકે છું કે “હાલ” તે હળને બદલે વયરાયે હશે અને “યુગધરી ” એ જવારનું નામ છે. “તલારાભાવ્ય” ને અર્થ પણ નકકી નથી. આ શબ્દ ભાવનગર રાજ્ય તરફથી પ્રકાશિત પ્રાકૃત અને સંસ્કૃત લેખ સંગ્રહ” નામના પુસ્તકના ૧૫૬ મા પૃષ્ઠ ઉપર આવેલ છે અને ત્યાં ‘તલારાનું મહેસૂલ” એ તેને અર્થ કરે છે, પરંતુ તે અર્થ સંબંધવાળ લાગતું નથી, વળી ભાવનગરના “પ્રાચીન શેધ સંગ્રહ ના ભાગ ૧ ના પાંચમા પૃષ્ઠ ઉપર આ લેખ આપે છે અને હું મે પાને તેનું ગુજરાતી ભાષાંતર છે, તે આ પ્રમાણે-ખુશકી જકાતની ઉપજ. એજ પુસ્તકમાં પાછળ આપેલા અંગ્રેજી અનુવાદમાં એમ લાગ્યું છે કે–તલારા એ હાલનું તલાદરા (ગામ) છે. વળી, વીએના ઓરિએન્ટલ જર્નલ, ૧૯૦૭, પૃષ્ઠ ૧૪૩ મે, એમ. જીજરે પ્રકાશિત કરેલા ચીરવા–લેખમાં આ શબ્દ “તલાર અગર “તલાક” Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ. (૨૪) [ સહેવને લેખ નં. ૩૪૯ AAAAAAAAAA એ પ્રમાણે વપરાએલે છે, અને તેને અર્થ “પુરાધ્યક્ષ” અથવા નગર રક્ષક એ થાય છે, એ સિદ્ધ કરવાને હેમચંદ્ર તથા ત્રિવિક્રમ (ના કેપ) ને પ્રમાણોનાં અવતરણો આપ્યાં છે. આ ઉપરથી એમ જણાય છે કે કેટવાળ અગર સીટી મેજીસ્ટ્રેટ”ના દરજજની આ જગ્યા હશે. પરંતુ કેટલીક વખત લેખમાં ગામનાં પાં” ના અર્થમાં “તલ” શબ્દ વપરાય છે, તેથી શહેરમાં જેમ કેટવાળ હોય તેમ પરાંમાં તલાર હેઈ શકે.' આ લેખની મિતિ સંવત્ ૧૨૨૧ માઘ વદિ ૨ શુક્રવાર હેઈ કેલ્ડણદેવ રાજાના સમયમાં તે બનેલું છે. તેમાં કહેવું છે કે ચૈત્ર સુદિ ૧૩ ને કલ્યાણિક [ જે મહાવીરને જન્મોત્સવ દિવસ છે અને ' હાલમાં કેટલાક વર્ષોથી જૈન સમાજમાં ઠેકાણે ઠેકાણે એ દિવસે “મહાવીર જયંતી ઉજવાય છે–સંગ્રાહક.] ઉજવવા માટે કેલ્ડદેવ રાજાની મા આનલદેવિએ સંડેરક ગચ્છના [મંદિરના ] મળનાયક મહાવીર દેવને, રાજાના પિતાના ઉપગમાંથી યુગધરી એટલે - જવારને એક “હાએલ” (એક હળથી એક દિવસમાં ખેડી શકાય તેટલી જમીનમાં પેદા થએલે ) અર્પણ કર્યો. તથા એજ કલ્યાણિક અર્થે તલારાની આવકમાંથી રાષ્ટટો-પાત અને કેન્દુ તથા તેમના ભત્રિજઓ ઉત્તમસિંહ, સૂગ, કલ્હણ, આહડ, આસલ, અણુતિગ વિગેરેએ એક દમ્મ આપે. તેવીજ રીતે ચૈત્ર સુદિ ૧૩ ના દિવસે " કલ્યાણક ઉજવવા માટે, રથકાર-ધનપાલ, સૂરપાલ, જેપાલ, સિગડા, અભિયપાલ, છસહક, દેહુણ વિગેરે જે બધા સંડેરફનાજ સહિવાસી હતા તેઓએ યુગધરીને એક “હાએલ” ભેટ કર્યો. . નાડેલના તામ્રપત્રમાં વર્ણવેલી કેહુણના પિતા આહણની સ્ત્રી આલદેવી તે આ લેખમાંની કેહુદેવની માતા જ હોવી જોઈએ. આ છેલ્લા લેખમાં તેને રાષ્ટ્રડવંશના સહુલની કન્યા તરીકે ઓળખાવી છે. રાષ્ટ્રડ એ રાષ્ટફટ જ છે. અને પાત વિગેરે જે ઉપર જણાવ્યા છે તે રાષ્ટ્ર તેના પિતાનાં સગાં હશે એમ જણાય છે. Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ સાંડેરાવને લેખ નં ૩૫૦ ] (૨૪૧) અલકને " (૩૫૦ ) . . . . . . આ લેખ અને નીચેનું વર્ણન પણ ઉક્ત પુસ્તકમાંથીજ ઉદ્ધત છે. વર્ણન આ પ્રમાણે – * * * " ઉપરના લેખની માફક આ લેખ પણ સંડેરાવમાંથી મળી આવ્યું છે અને તે જ મહાવીરના દેવાલયના સભા મંડપમાંના એક સ્તભ ઉપર કતરેલો છે. તે ૧૦ પંક્તિમાં લખાએલ ઈ પહેળાઈમાં ૧'- ૩ ” અને લબાઇમાં ૮” છે. પ્રથમની ૪ પંક્તિઓ, સારી સ્થિતિમાં છે અને સારી રીતે વાંચી શકાય તેમ છે. પરંતુ બાકીને ભાગ એટલે બધે જીર્ણ થઈ ગયું છે, કે જેથી ખાત્રીપૂર્વક સમજી શકાય તેમ નથી. તેની લીપિ નાગરી છે અને ભાષા સંસ્કૃત ગદ્ય છે. પછીને વ્યંજન બેવડાએલ છે, તે ધ્યાન ખેંચવા લાયક છે. “જ્ઞાાત્રા (. ૮) તથા “સારા” (પં. ૯) આ બે શબ્દો વિચા - રવા જેવા છે. આબુના લેખમાંના નં. ૨ માં આ (“ ”) શબ્દ આવેલ છેઅને ત્યાં છે. ધુડસેં તેને અર્થ “કાળજી-સંભાળ” એ કરેલું છે. , . . . . . પ્રથમની પંક્તિમાં જુદી જ બાબત આવે છે. લખેલું છે કે પિતાની માતાના સ્મરણાર્થે ચાંથાના પુત્ર રાહ્યા અને પાલ્લાએ આ ભેટ. અર્પણ કરી છે. (લેખમાં તંમર પ્રઢત્તઃ આ ઉલ્લેખ છે તેને ભાવાર્થ “સ્તંભ (થાંભલ) બનાવી આપે” એમ થાય છે. બીજી કોઈ, ભેટ ઉલ્લેખ નથી.–સંગ્રાહક.) બીજી પંક્તિમાં મિતિ છે-સંવતું ૧૨૩૬ કાતિક વદિ ૨ બુધવાર.” નાલના મહારાજાધિરાજ શ્રી. કેલ્ડણદેવના વખતમાં આ લેખ થએલો છે. આગળ ઉપર એમ જણાવ્યું છે કે-થથાને પુત્ર રાલ્ફાક અને તેને ભાઈ પાલ્લા તથા પાલ્હાના પુત્ર સેઢા, સુભકર, રામદેવ આદિએ મળીને પોતાનું પ્રસિદ્ધ ઘર, રાણી જાહૃણદેવીની જાગીર (“ભક્તિ) માં આવેલા સાંડેરક (સાંડેરાવ) માંના દેવ શ્રી પાર્શ્વનાથને અર્પણ કર્યું છે. રાજ્હાના ઘરમાં રહેતા મનુષ્યએ આ દેવને વર્ષો વર્ષો દ્રાએલા ચઢાવવા. ! - ૩૧ Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન-લેખસંગ્રહ. (૨૪૨) [ જાલેર કિલ્લાના લેખ નં. ૩૫૦. '૮–૧૦ પંકિતઓનો સંબંધ પ્રથમની પંકિતઓ સાથે હેય એમ લાગે છે, અને તેમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે–માતા ધારમતીના પુણ્યાર્થે સંવત્ ૧૨૬૬ ને યેષ્ઠ સુદિ ૧૩ને શનિવારે આ સ્તંભને સમરાવવામાં આવ્યું હતું ધારમતીને અહિં માતા તરીકે લખી છે તેથી સમજાય છે કે તે રાલ્ડા અને પાલ્લાની જનની હશે. જાલોર કિલ્લાના લેખ. મારવાડ દેશના દક્ષિણ ભાગમાં જાહેર નામનું એક શહેર, અને જીલ્લાનું મુખ્ય મથક છે. મારવાડની રાજધાની જોધપુરથી ૮૦ માઈલ દૂર અને સુદડી નદીના કાંઠે તે નગર વસેલું છે. જૂના લેખો અને ગ્રંથમાં આ નગરનું જાબાલીપુર એવું નામ મળી આવે છે. સુપ્રસિદ્ધ શ્વેતામ્બર આચાર્ય જિનેશ્વરસૂરિએ વિ. સં. ૧૦૮૦ માં હરિભદ્રાચાર્ય વિરચિત અછક સંગ્રહ નામના ગ્રંથ ઉપર પિતે રચેલી વિદ્રત્તા ભરેલી ટીકાનું સમાપન આજ નગરમાં કર્યું હતું. બીજા પણ અનેક ગ્રંથોમાં આનું નામ મળી આવે છે. આ ઉપરથી જણાય છે કે પ્રાચીન કાળમાં આ સ્થાન જૈનસંસ્કૃતિ અને જાહોજલાલી ભરેલું હતું. રાજકીય ઇતિહાસ ઉપર દષ્ટિપાત કરતાં જણાય છે કે પ્રથમ ત્યાં પરમારનું રાજ્ય હતું. જાલોરમાંથી મળી આવતા લેખમાં સાથી જુને લેખ “સં. ૧૧૭૪ આષાઢ સુંદિયા હૈ” ની મિતિને છે અને તેમાં રાજકર્તા તરીકે વસલ નામના પરમારને ઉલ્લેખ છે. આ લેખમાં વીસલના પહેલાંના ૬ રાજાઓનાં નામઆપેલાં છે. દરેક રાજાના ૨૦ વર્ષ, આ પ્રમાણે ગણિએ તો એકર ૧૨૦ વર્ષ પૂર્વે–અર્થાત વિ. સં. ૧૦૧૪ (ઈ. સ. ૯૯૭) થી ત્યાં એ વંશ રાજ્ય કરતું હતું એમ માની શકાય. પરમારે પછી ત્યાં ચાહમાન (હાણે) નો અધિકાર થશે. એ લેકેના અધિકારની શરૂઆત કયારથી થાય છે તે હજી ચોકકસ જણાયું નથી પરંતુ સુન્યા ટેકરીના લેખમાં જણાવ્યા પ્રમાણે કીતિપાલ હાણે નાડોલથી પોતાની રાજધાની જાહેરમાં આ હતી. બીજા પ્રમાણે - Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ જાલેર કિલ્લાના લેખે.ન. ૩૫૧ ] (૨૪૩) અવલોકન -~~~-~~~ઉપરથી જણાય છે કે કાતિપાલે વિ. સં. ૧૨૩૬ થી ૩૯ સુધી રાજ્ય કર્યું હોવું જોઈએ. તેના પુત્ર સમરસિંહે જાલેરની સમીપમાં આવેલા કનકાચલ અથવા સુવર્ણગિરિ નામના પહાડ ઉપર મજબૂત કિલ્લે બંધાવ્યું. છેવટે કાન્હડદેવના વખતમાં દિલ્હીના સુલતાન અલાઉદ્દીન ખીલજીએ જાહેર ઉપર ચઢાઈ કરી વિ. સં. ૧૩૬૮ માં ત્યાં પિતાની હકૂમત જાહેર કરી. ત્યાર બાદ ત્યાં મુસલમાને જ લાંબા સમય સુધી અધિકાર રહ્યો. હાલમાં જોધપુરના રાઠેડોના વિશાલ રાજ્યનું - માત્ર તે એક જીલલાનું ઠેકાણું ગણાય છે. * જાલોર ગામમાં એક હેટી કબર આવેલી છે જેને હાલમાં - તાપખાના તરીકે ઉપયોગ થાય છે. આ કબરને ઘાટ અજમેરમાં આવેલી સુપ્રસિદ્ધ કબર કે જેને ત્યાંના લેકે “જarફ રિન I mg | કહે છે તેના જેવું છે. આ કબર મોટા ભાગે જૈનમંદિરે ભાંગી. તેમના સામાનથી બંધાવવામાં આવી છે એમ એની બાંધણી અને સ્ત ઉપર આવેલા જુદા જુદા લેખો ઉપરથી જણાય છે. હિંદુઓના મંદિરના અવશેષે પણ છેડા ઘણા માલમ પડે છે તેથી તેમને પણ આના માટે ભોગ લેવાયેલ અવશ્ય છે. - શ્રીયુત ડી. આર. ભાંડારકરના ઉલ્લેખ પ્રમાણે (જુઓ, આંકઓલોજીકલ વેસ્ટર્ન સર્કલ પ્રોગ્રેસ રીપોર્ટ, સન ૧૯૮૫-૬) “ આ કબર ઓછામાં ઓછા ચાર દેવાલની સામગ્રીવડે બનાવવામાં આવી છે જેમાંનું એક તે સિંધુરાજેશ્વર નામનું હિંદુ મંદિર છે અને બીજા ત્રણ આદિનાથ, પાર્શ્વનાથ અને મહાવીર નામના જૈન મંદિર છે. આમાંનું પાર્શ્વનાથનું મંદિર તે કિલ્લા ઉપર હતું” (૩૫૧) આ નંબરવાળે લેખ ઉપર વર્ણવેલી કબરની પરસાળના એક - ખૂણામાં આવેલા સ્તંભ ઉપરના એક ઉપર એક રહેલા એમ બે Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જૈનલેખસંગ્રહ. (૨૪) જાલેર કિલ્લાના લેખો . પ. , ચારસામાં કોતરેલો મળી આવ્યા છે. કબર બાંધતી વખતે બરોબર ગોઠવવા સારૂ પત્થરનો એક તરફ ડક ભાગ કાપી ન્હાખવાથી લેખની દરેક વીટીનો પ્રારંભને કેટલેક અંશ ખંડિત થઈ ગયે છે. લેખનું વર્ણન શ્રીયુત ભાંડારકર નીચે પ્રમાણે કરે છે. ૪ ઉપરના ચેરસામાં ૩ લીટી છે અને લેખ ૮ ૨૩” પહોળો તથા - ૪ લાંબે છે. નીચેના ચેરસામાં ચાર લીટી છે અને તે ૮ પ" પહોળા તથા ૫ લાવ્યો છે. કે આ લેખે બે જુદા જુદા ચેરસા ઉપર કેરેલા છે તો પણ ખરી રીતે એક જ બાબત તેમાં વર્ણવેલી છે. જેટલે ભાગ વિદ્યમાન છે તે સારી સ્થિતિમાં છે. કેમ કેઈક અલ- રમાં જૂને ભરાઈ ગયે છે પરંતુ વાંચતા વિશેષ હરકત પડે તેમ નથી, તે નાગરી લિપિમાં લખાએલો છે. રાજપુતાનાના બીજા જૂના લેખોની માફક = અક્ષરને બદલે બે કથાને કેતાએલે છે. ૩ અને ૪ માં ભેદ પાડવા માટે ના વચલા ગાળામાં એક ઝીણું ટપકું કરેલું છે. ભાષા સંસ્કૃત છે અને કેટલેક ભાગ ગદ્યમાં અને કેટલેક પદ્યમાં છે. પદ્યના સૂચન માટે અંકે કરેલાં છે અને તેમની સંખ્યા સાત છે. ના = પછી ૮ અક્ષર બેવડે કરેલ છે. પ્રથમ પંક્તિમાં શબ્દને પ્રવેશ કરેલ છે જેને અર્થે પ્રસ્તુતમાં ચરણ=પગ” એ થાય છે. બીજો શબ્દ તર (પં. ૨) છે જેને અર્થ બહારવટીયા - ગ” એવો થાય છે. - આ લેખની આરંભમાં જાય એટલે પ્રથમ તીર્થકર ઋષભદેવની સ્તવના છે (પં. ૧). પછી, ગદ્યમાં મહારાજા કીતિપાલદેવના પુત્ર મહારાજ સમરસિંહદેવને ઉલ્લેખ છે. આ કીતિપાલદેવ ચાહુમાનવશરૂપી આકાશમાં ચંદ્ર સમાન” મહારાજા અણહિલના શેત્પન્ન મહારાજા આલ્હણને પુત્ર હતો. ત્યાર પછી રાજપુત્ર અને રાજ્યહિતતિ, તેજલનું નામ છે અને તેને પીત્રાહિક પ્રાંતના સઘળા તસ્કર એ બહારવટિઆઓનો તિરસ્કારક જણાગે છે, ત્યાર બાદ બે પદ્ય - ૪ એપિફિ ઈન્ડિકા, પુ ૧૧, ૫. પર. .. અને કેટલેક ભાગ એક ઝીણું પવના Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . જાલેર કિલ્લાના લેખે. ન. પર ૩ (૨૪૫) અવલોકન པ་ཀ་་་ང་་པ་འཆ་འ་་བ་་འཁ་ ་ ་ འགཏདགཤའབ છે જેમાં એકમાં સમરસિંહદેવના વખાણ કર્યા છે અને બીજામાં તેના મામા જલનું સૂચન છે. કિશનગઢ સ્ટેટની સરહદ ઉપર આવેલા જોધપુર રાજ્યના પરબતસાર પ્રાંતનું પાલવા એજ પાવાહિકા હેવું જોઈએ અને હાલમાં ત્યાં વસતા “બાવરી” લેકે તેજ તસ્કરે હશે.” આના પછી ગઘ આવે છે (પં. ૪-૫). સ્તુતિપદ્ય તથા અંતિમપદ્ય ઉપરથી એમ જણાય છે કે જે મંડપમાં પહેલાં આ લેખ કેતરવામાં આવ્યો હશે, અને જે પ્રથમ તીર્થકરના મંદિરમાં આવેલું હશે, તે મંડપના વિષયમાં લખે છે કે આ મંડપ. શ્રીમાલવંશના શેઠ યશદેવનો પુત્ર શેઠ યશવીર જે એક પરમશ્રાવક હતો તેણે કરાવ્યો હતા. આ કાર્યમાં તેના ભાઈ યશરાજ અને જગધર , તથા બીજા . સકલ ગોષિકે (શ્રાવકે) તેના સાથી હતા. એ યશવીર ચંદ્રગચ્છના આચાર્ય શ્રી ચંદ્રસૂરિના શિષ્ય પૂર્ણભદ્રસૂરિને પૂર્ણ ભક્ત હત. આ મંડપ બંધાયાની મિતિ “વિ. સં. ૧૨૩૯ના વૈશાખ સુદી પ ગુરૂવાર” છે. પછી ૪ થી ૭ સુધીના પદ્યમાં મંડપની પ્રશંસા છે. છેવટે જણાવ્યું છે કે પૂર્ણભદ્રસૂરિએ આની (પ્રશસ્તિ-લેખની), રચના કરી છે. (૩પર) ઉપર જણાવેલી કબરની મેહરાબ ઉપર આવેલા માળમાંના એક ઉચા રસા ઉપર આ નંબરવાળે લેખ કેરેલે દષ્ટિગોચર થાય. છે. લેખ ૬ પંકિતમાં લખેલું છે અને તેને માપ પહોળાઈમાં ર' 4 અને લંબાઈમાં પા” છે. લિપી નાગરી અને ભાષા સંસ્કૃત ગદ્ય છે. 8 ને વચ્ચે ભેદ ન પાડતાં સર્વત્ર ૨ જ કરવામાં આવ્યું છે.' પછીને જ બેવડાએલે છે. લેખની હકીકત આ પ્રમાણે છે: '' સં. ૧૨૨૧ ની સાલમાં, જાવાલિપુર (જાર) ના કાંચનગિરિ - પ્રઢ ઉપર, આચાર્ય શ્રી હેમચંદ્ર પ્રતિબોધ આપેલા ગુર્જર મહારાજા પરમહંત શ્રી કુમારપાલ ચાલુકયે કુવર વિહાર' નામનું મંદિર બંધાવ્યું હતું અને જેમાં પાર્શ્વનાથ દેવની મૂળનાયક તરીકે સ્થાપના કરી હતી. 1 મદિર, બૃહદગ૭ના વાદીન્દ્ર દેવાચાર્યના પક્ષ-સમુદાયને એવી Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જૈનલેખસંગ્રહ. (૨૪૬ ) લેર કિલ્લાના લેખ.ન. ટપર ઈચ્છાથી સમર્પણ કર્યું કે મંદિરમાં શાસ્ત્રોકત રીતિએ હમેશાં પ્રવૃત્તિ થતી રહે. પછી, સં. ૧૨૪૩ ની સાલમાં, આ દેશના અધિપતિ ચાહમાન (હાણ) શ્રી સમરસિંહ દેવની આજ્ઞાથી ભાં. (ભાગાર-ભંડારી) પાંસુના પુત્ર ભાં. યશવીરે એ મંદિરને સમુદ્વાર કર્યો. - ત્યાર બાદ, સં. ૧૯૫૬ માં જેઠ સુદી ૧૧ ના દિવસે રાજની આજ્ઞાથી શ્રીદેવાચાર્યના શિષ્ય પૂર્ણ દેવસૂરિએ પાર્શ્વનાથદેવના તેરણ આદિની પ્રતિષ્ઠા કરી. શિખરના ઉપર સુવર્ણમય ધ્વજાદંડની થાપના કરી અને તેમાં ધ્વજારોપણ કર્યું. પછી, સં. ૧૨૬૮ માં દીપોત્સવ એટલે દીવાળીના દિવસે, નવીન તૈયાર થએલા પ્રેક્ષામંડપની (જ્યાં આગળ બેસીને લેકે મંદિરમાં થતી કિઓ તથા પૂજાએ વિગેરે જોઈ શકે, તેની), પૂર્ણ દેવસૂરિના શિષ્ય રામચંદ્રસુરિએ, સુવર્ણમય કળસની સ્થાપના સાથે પ્રતિષ્ઠા કરી. ' આ લેખ કેટલીક બાબતે ઉપર વિશેષ પ્રકાશ પાડે છે જેમને ઉલ્લેખ કર અન્ન ઉપયોગી થઈ પડશે. ઐતિહાસિક દૃષ્ટિએ વધારે ધ્યાન ખેંચવા લાયક હકીકત એ છે કે મૂલ પ્રથમ આ મંદિર ગુજરાતના પ્રતાપી અને પ્રસિદ્ધ નૃપતિ કુમારપાલે બંધાવ્યું હતું. કુમારપાલના ચરિતવર્ણન સંબંધી લખાયેલા અનેક ગ્રંથમાં એવા ઉલ્લેખ છે કે તેણે ઠેકાણે ઠેકાણે પિતાના નામના–કુમારવિહાર એવા નામે જૈન મંદિર બંધાવ્યા હતાં. જો કે આ ઉલ્લેખની સત્યતામાં શંકા લાવવાનું જરાએ પણ કારણ નથી છતાં પણ કેટલાકે તરફથી આવી શંકા કરવામાં આવે છે અને ગ્રંથાત ઉલ્લેખ સિવાય બીજી આવા અસંદિગ્ધ પ્રમાણ તરીકે ગણાતા શિલાલેખના ટેકાની પણ ઉક્ત કથનમાં આવશ્યકતા જણાવી, તે ન મળવાથી, ચરિતવણિ હકીકત માટે શકિત નજરે જોવા-લખવાની પ્રવૃત્તિ જણાઈ આવે છે આવી પ્રવૃત્તિનો પ્રતીકારે આ લેખથી થઈ જાય છે. બીજું, કેટલા Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ જાલેરને લેખ. નં: ૩પર ] (૨૪૭) .. અવકન. ~-~~~-~~-~વિદ્વાને, કુમારપાલને જેને જે પરમાર્હત” તરીકે સર્વત્ર લખે છે તેમાં પણ ધર્માનુરાગને અતિરેક થયે ગણી શેત વર્ણનને અતિશકિતના આકારમાં મૂકે છે. પરંતુ, આ લેખથી તેમના વિચારને પણ પ્રતિવાદ થઈ જાય છે. ગુર્જર સાહિત્યાકાશના પ્રકાશમાન નક્ષત્ર અને મહારા વૃદ્ધ સુહુદુ શ્રીયુત કે. હ. ધ્રુવ જેવા પુરાતત્ત્વનું તલસ્પ શી જ્ઞાન ધરાવનાર વિશેષ પણ “પ્રિયદર્શના” ની પ્રસ્તાવનામાં ' “જેનધર્મીઓ પ્રત્યે સાવ બતાવનાર પરમ માહેશ્વર કુમારપાલ સેલંકીને જૈન બંધુઓ પરમ આહંત માને છે” (પ્રથમાવૃતિ પૃ. ૭૨) એમ વિચાર પ્રદશિત કર્યો છે અને પિતાના કથનના સમર્થન ના, પાદટીકામાં, Epigraphia Indica II, 192, Chitorgadh fragmentary Inscription; Bhavnagar Inscriptions.p. 112, pp205–207 નું સૂચન કરે છે. એ આ સૂચવેલા લેખમાં કુમારપાલને ઉમાપતિવરલબ્ધ” વિગેરેના મહેશ્વરાનુયાયીને શોભે તેવા વિશેષણો 3 હોવાથી મહારા એ વિદ્વાન મિત્ર ઉકત મત બાંધવા પ્રેરાયા છે. પરંત - ખુદ હેમચંદ્રાચાર્યના પિતાના રચેલા ગ્રંથી લઈ આજ પર્ય ત લખાએલા અગણિત ગ્રંથ-નિબધો કુમારપાલને પરમહંત તરીકે જણાવેલા ઉલ્લેખની વિશાલ સેના સાથે આ લેખ અસર થઈ - તેમના અભિપ્રાયને બાધકર્તા થાય છે. આ ઠેકાણે વાચકેને સહજ શકા થશે કે ત્યારે શું કુમારપાલને જે લેખોમાં શિવભકતને શોભે વા વિશેષણો આપવામાં આવ્યાં છે, તે લેખો ખોટા છે? મહારા - પ્રામાણિક વિચાર પ્રમાણે તે લેખો બેટા નથી પરંતુ ખરા છે, પણ - નો ખુલાસો આમ થાય છે–એક તે તે લેખે કુમારપાલે પૂર્ણ રીતે ધર્મ સ્વીકાર્યું ન હતું તે સમયના છે, તેથી તે વખતે તેવા * છેલ્લા બે લેખ આ સંગ્રહમાં પણ ૩૪૫-૪૬ નંબર નીચે આપેલા છે. , , , ચિત્તોડગઢને લેખ સંવત ૧૨ ૦૭ માં લખાયો છે. બીજા બે લેખો જે રવાના છે તેમાં એકની મિતિ સં. ૧૨૯ ની છે. બીજાની મિતિ નથી આપી . "ત બનેના કારણ અને ઉદેશ એકને લીધે બીજો પણ એજ સમયના લગમાં થએલો હોવો જોઈએ. કુમારપાલે જનધામના પૂર્ણતયા (શ્રાવકના ૧ર ચટણપૂર્વક) સ્વીકાર સં. ૧૨૧૬ માં કર્યો એમ જિનમંડનના પ્રબંધમાં છે. * Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ (૨૪૮) [ જલારને લેબ, નંદ પર. વિશેપ લગાડાય તે યથાર્થ જ છે, કારણું કે પ્રથમવામાં તે નૃપતિ શવજ હતું. બીજું મુખ્ય કારણ એ છે કે “રાઉ કૂરચ” આદિ બિદ એકલા કુમારપાલનેજ લગાડવામાં આવ્યા છે એમ નથી પરંતુ એ બિતે ચાના કુલકમાવત આવેલા હોય તેમ જણાય છે. કારણ કે એ વંશના બીજા પણ રાજાઓને ઉકત બિરૂ લગાડેલા બીજા બીજા લેખમાં સ્પષ્ટ જોવાય છે. આ કારણને લઈને કુમારપાલને, પરમ આëત થયાં હતાં, એ કુલફમાગત ઉતરી આવેલા વિશેષણ ત્યાગ કરવાનું કઈ કારણ નથી. જેનધર્મના મુખ્ય સિદ્ધાંતેને ખાધતાં ન થાય તેવી કેઈ પણ પ્રકારની કુલ–મર્યાદાનું ઉલ્લંઘન કરવા કે વિધાન કરવા સંબંધી વિચારો શ્રમણ ભગવાન મહાવીરે ઉપદેશ્યા નથી. વીતરાગ થયા છતાં એ મહાનિ પિતાને “પુત્ર' ના વકુલસુચક વિશેષણથી હમેશાં પ્રકટ કરતા હતા ! આ સંબંધમાં વિઘ અન્યત્ર લખવા ઈચ્છા છે. - કુમારપાલે, આ લેખમાં વર્ણવેલા મંદિરને, શાસ્ત્રોકત વિધિઓ તેનું પ્રવર્તન ચાલે તેટલા માટે, વાદેવાચાર્યના સમુદાયને સમNણ કર્યું, એવું જે કથન આ લેખમાં છે તે પણ ખાસ ધ્યાન ખેંચે તેવું છે. કુમારપાલના સમયમાં તેમજ તેના પૂર્વ ઘણા લાંબા સમચથી વેતામ્બર–સંપ્રદાયમાં ત્યવાસી યુતિવર્ગને ઘણે જોર જોજો હતા. તે યતિઓએ જનમંદિરને, મધ્યકાલના બે વિહારમહેને જેવા આકાર-પ્રકારમાં રવી દીધાં હતાં. રાજા-મહારાજાઓ : સત્તાધારી શ્રાવ-મહાજન તરફથી મંદિરના નિભાવ ખર્ચે ગામનાં ગામે આપવામાં આવતા તેમની સઘળી વ્યવસ્થા એ કે વાત્રી ચતિવર્ગ કરતો અને જમીનની ઉપજનો ઉપભોગ પણ વર્ગ વેચ્છાપૂર્વક કરતું હતું. જેન આચારને નહિં છાજે, રીતભાતો પશુ એ ચદ્યાલયમાં ચાલતી હતી. આવી પરિસ્થિ | ગાયકવાઈસ ઓરિએન્ટલ સીરીઝમાં છપતા,સોમપ્રભાચાર્ય રચિત ૪ તિવાદની ઝરતાવના જેવી. - - Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ જાલેારના લેખ. ન. ૩પર ] ( ૨૪૯ ) અવલાકન. પરિણામે ધીરે ધીરે જૈન ધર્મ પણ ઔદ્ધ ધર્મની માફ્ક નિર્વાણુ દશાને પ્રાપ્ત થશે કે શું એવા ભય કેટલાક વિદ્વાન્ અને વિચારવાન્ યતિવને ઉત્પન્ન થયા અને તેમણે પોતાની નિ`ળતાને ત્યાગ કરી શુદ્ધ જૈનાચારના સ્વીકાર કર્યાં. આ લેખમાં વર્ણવેલા વાદી દેવસૂરિના યતિસમૂહ પણ તેવાજ શુદ્ધાચારી હતા. જેમ જેમ આવા શુદ્ધાચારીયાની સખ્યા વધતી ગઈ, અને તેઓ ચૈત્યવાસિયાની શિથિલતાઆચારહીનતાના પ્રકટપણે વિરોધ કરતા ગયા તેમ તેમ અને વર્ગામાં પરસ્પર ભેદભાવની વૃદ્ધિ થવા લાગી અને પરિણામે વાદ-વિવાદની વૃદ્ધિ થઈ શત્રુભાવ જણાવા લાગ્યા. ચૈત્યવાસિયે કે જેમની સખ્યા અને સમાજમાં લાગવગ ઘણી પ્રમળ હતી તે, આ નવીન ઉત્પન્ન થએલા વિરોધી વર્ગના દરેક રીતે મહિષ્કાર કરતા—કરાવતા, પેાતાની સત્તા નીચે રહેલા જૈન મંદિશમાં તેમને પ્રવેશતા અટકાવતા અને વધારે જોર ચાલતું ત્યાં ગામમાં પણ રહેવા માટે કનડતા. સિદ્ધરાજ અને કુમારપાલના રાજ્યકાલમાં આ સ્થિતિમાં ઘણાક ફેરફાર થઈ ગયા હતા, તે પણ કેટલાક જૂના અને પ્રધાન મ`શિમાં હજી પણ જ સ્થિતિ ચાલતી હતી. આજ કારણને લઇને કુમારપાલે પોતાના અધાવેલા આ જાવાલિપુરના ‘કુ‘વર વિહાર’ નામના મદિરને શુદ્ધાચારી વાયના સમુદાયને સમર્પણ કર્યું હોય તેમ જણાય છે, કે જેથી ઊતરાગભાવ પ્રાપ્ત કરવા-કરાવા માટે બંધાયેલા એ દેવસ્થાનને · મશિની માફક જાગીર તરીકે ઉપભાગ ન થાય અને તે તેવી . રા આચારહીનતાને ઉત્તેજન ન મળે. ભાવુક યતિવગને, ચૈત્યવા ની સત્તા નીચે રહેલા દિશમાં દેવદન જવા માટે જે હરકતા કનડગતા થતી, તે દૂર કરવા માટે, તે વખતે ` નવીન ચૈત્યે - ઠેકાણે તૈયાર થતા હતા, અને તેમને ‘વિધિચૈત્ય ’કહેવામાં ।। હતાં. આ લેખમાં વર્ણવેલું... ‘ કુમારવિહાર ’ ચૈત્ય પણ તેમાનુ * ગણાવું જોઇએ. ધ લેખના ખીજા ભાગમાં જણાવેલા ભાં. પાસના પુત્ર ભાં. યશેાવીર, તે જાલેરના જૈન સમાજના એક મુખ્ય શ્રીમાન અને રાજમાન્ય ૩૨ ww Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ. (૨૫૮ ) [ જાલેર કિલ્લાના લેખ. નં. ઉપર - - શહેરી હોય તેમ જણાય છે. તેણે એક યુગાદિદેવ (આદિનાથ)નું ચૈત્ય બંધાવ્યું હતું અને તેના યાત્રોત્સવ નિમિત્તે બેલવા માટે, ઉપર્યુકત વાદિ દેવસૂરિના પ્રશિષ્ય અને જયપ્રભસૂરિના શિષ્ય કવિ રામભદ્ર ગ્રેવુ રેચ નામના એક સુન્દરે નાટકની રચના કરી હતી. એ નાટકની શરૂઆતમાં (નાંદી બાદ, પારિપાર્શ્વના પ્રવેશ થયા પછી) સૂત્રધારના મોંઢેથી, રામભદ્ર વીરની નીચે આવ્યા પ્રમાણે પ્રશંસા કરાવે છે– ... मुत्राधार-श्री चाहमानासमानलक्ष्मीपतिपृथुलवक्षस्थलकौस्तुभायमाननिरुपमानगुणगणप्रकपो श्रीजैनशासनसमभ्युन्नतिविहितासपत्नप्रयत्नोस्कर्षों प्रोदामदानवैभवोद्धविष्णुकीर्तिकेतकीप्रवलपरिमलोल्लासवासिताशेपदिगन्तरालो किं वेत्सि श्रीमद्यशोवीर-श्रीअजयपालौ ? . . . * નાસ્તીવિદોન્ના श्रीपार्थचन्द्रकुलपुस्करपुष्पदन्तौ । राजप्रियौ सततसर्वजनीनचित्तौ i ન જોરિ સુવનાર છે આ અવતરણ ઉપરથી જણાય છે કે યશવીરને તેના જે ગુણવાન અત્યપાલ નામે લઘુ ભાઈ પણ હતું. આ બંને ભાઈ પે રાજ્યકર્તા ચાહમાન (જે આ લેખમાં જણાવ્યા પ્રમાણે સમરિ નામે હત) ના અત્યંત પ્રીતિપાત્ર, સર્વજનના હિતચિત . ધર્મની ઉન્નતિના અભિલાવી અને મહેટા દાનેશ્વરી હતા. - આ પ્રસ્તુત લેખ સંગ્રડુમાંથી, જાલેર નિવાસી અને સમકાલીન જ એવા ત્રણ નામાંક્તિ યશવીર મળી આવે છે, ખાસ નોંધ લેવા લાયક બાબત લાગે છે. આ ત્રણમાંથી, એ લેખની ઉપર આવેલા લેખ (નં. ૩પ૧) માં જણાવેલે શ્રી વિભૂષણ સેઠ ચદેવને પુત્ર ચાવીર, બીજે. આ ચા Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ જાલોર જિલ્લાના લેખે.ન. ૩૫૩ ] (૨૫) અવલોકન -~ ~~-- જણાવેલે ભાં. પાંસૂને પુત્ર ચાવીર, અને ત્રીજો લેખ નં. ૧૦૮–૯ આદિમાં જણાવેલ મંત્રી ઉદયસિંહને પુત્ર અને “કવિબંધુની પદવી ધરાવનાર મંત્રી યશવીર. જેમાં આ છેલ્લે તે ઘણું કરીને, આ લેખમાં જણાવેલા ચાહમાન રાજા સમરસિંહની ગાદિએ આવનાર ઉદયસિંહને મંત્રી હતા અને ગુર્જર મહામાત્ય વસ્તુપાલને ખાસ મિત્ર હતે. (૩૫૩) - આ લેખ પણ એજ તોપખાનાની પશ્ચિમ બાજુએ આવેલી પરસાળના એક સ્તંભ ઉપર કતરેલો મળી આવ્યું છે. શ્રીયુત ડી. આર. ભાંડારકર આનું વર્ણન આ પ્રમાણે આપે છે. જી . આ લેખ ર૭ પંક્તિમાં લખાએલે છે. તેની પહોળાઈ તથા લાંબાઈ ૧” ૮” છે. લીપી નાગરી છે. ર ને બદલે ખેલે છે. આ લેખ ગદ્યમાં છે. ઘણાં ઠેકાણે a ને બદલે ૨ વાપર્યો છે અને . પછી આવેલા અક્ષરને બેવડે કર્યો છે. જેમકે યુવનિ (પ. ૩) બે શબ્દ ધ્યાન ખેંચે તેવા છેઃ એકતે “ નિશ્રા નિક્ષેપહેટ્ટ” (પં. ૨૨-૨૩) જેને અર્થ એ નકકી થાય તેમ નથી, અને બીજો શબ્દ ભાટક” (પૃ. ૨૪) જેને અર્થ અહીં “ભાડુ' થતું હોય એમ લાગે છે. “નિશ્રાનિક્ષેપ” નો અર્થ અમારા મત પ્રમાણે નીચે મુજબ ; “હ” ને અર્થ “બજારમાં આવેલું મકાન હવે જોઈએ - - એટલે “નિસાર” જેને અર્થ મારવાડમાં “પરગામ જ ' સાલની નિકાસ થાય છે. તેમજ પરગામથી આવતા માલને 1 “પસાર કહે છે. તેથી હવે એવો અર્થ કરી શકાય કે બજારને ભાગ કે જ્યાં બહારગામ જતા માલને જ કરવામાં આવે. ” ખની મિતિ પ્રારંભમાં આપ્યા પ્રમાણે “સંવત્ ૧૩૫૩ ના - વદિ ૫ ને સોમવાર ” છે. તેના પછી સુવર્ણગિરિમાં રાજ્યમહારાજ કુલ સામંતસિંહ તથા તેમના ચરણકમલની સેવા એપિરાફિ ઇન્ડિકા, પુઃ ૧૧, પૃ. ૬૦. . . . Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીન જૈનલેખસંગ્રહ. (૨પ૪) [ જાલેર કિલ્લાના લે ને. ૩૫૪-૫. ~ ~~~~~~~ ~~~~~~ ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ લખવામાં આવ્યો છે. તેના પિતા અને પિતામહ ઠાકુર તરીકે લેખાયા છે તેથી તેઓ રજપુત જ હશે. . . . (૩૫૪ થી ૩૫૯) '' આ નંબરે નિચે આપેલા લેખે લેરના કિલ્લામાં વર્તમાનમાં જે જૈનમંદિરે વિદ્યમાન છે તેમની અંદર રહેલી પ્રતિમાઓ ઉપર કેતરેલા છે. બધા લેખે સં. ૧૬૮૧ થી ૮૪ સુધીના છે, અને તપાગચ્છના આચાર્ય વિજયદેવસૂરિના આદેશ-ઉપદેશથી એ મંદિરની પ્રતિષ્ઠા વિગેરે થઈ હોય એમ એ લેખે ઉપરથી જણાય છે. આ મંદિરે અને લેખે સંબધી ડુંક વર્ણન શ્રી ડી. આર. ભાંડારકર નીચે પ્રમાણે આપે છે. . જાલેરનો કિલ્લો લગભગ ૮૦૦ યાર્ડ લો અને ૪૦૦ યાર્ડ પહોળા છે. આગળ પાછળના મેદાનથી ૧૨૦૦ ફીટ લાંબી એવી એક ટેકરી ઉપર તે આવેલું છે. ત્યાંથી આખું શહેર દેખાય છે અને ટેકરીના ઉત્તર તરફના ઢળાવ ઉપર આ ગામ વસેલું છે. આ ગઢને ૪ હારે છે--સૂરજપળ, ધુળ, ચાંદળ અને લેપળ. ગઢ ઉપર જાણવા જેવા લાયક ફકત બે જૈનમંદિર અને એક કબર છે. એક જૈન દેવાલય ઍમુખ છે અને તેને બે માળ છે. પ્રથમ માળમાં આદિનાથ, સુપાર્શ્વનાથ, અજિતનાથ અને શ્રેયાંસદેવ એમ ચારે બાજુ ચાર જિનની પ્રતિમાઓ પ્રસ્થાપિત છે. એ પ્રતિમાઓ ઉં, કેતલા છે અને તેમાં પણ ઉપર પ્રમાણે નામે આપેલાં દે માળ ઉપરની ફકત ત્રણ પ્રતિમાઓ ઉપર લેખો છે જેમના છે કે તે મૂર્તિઓ સુવિધિનાથ, અરનાથ અને સંભવનાથ સર્વ પ્રતિમાઓ વિ.સં. ૧૬૮૩ માં જયમä તથા તેની દિ અને સહાગદે બેસાડેલી છે. - પશ્ચિમના દ્વાર આગળ ખુણામાં એક મનુષ્ય પ્રમાણ પિત છે. જે કુંથુનાથતીર્થકરની છે. તેના ઉપરના લેખની આર્કિઓ વૈજકલ વેસ્ટર્ન સર્કલ, સરીપેટ, સ Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ~~~ ~~ ~ ~~~ નાડેલના લેખે નં૯૬૮૬૯ ] (૨૫૮) : અવકન. ~ ~~~~~ ~~~~~~ ~~~~~ તેથીજ આ લેખમાં મેવાડના રાણું જગતસિંહના રાજ્યનું નામ આપવામાં આવ્યું છે. પ્રતિષ્ઠા કરાવનાર મં જયમલજી મારવાડ રાજ્ય મંત્રી અને જોધપુરને રહેવાસી હતે. હાલમાં તે તે પ્રાંત પણ મારવાડ રાજ્યના તાબામાં જ છે. ઉપર જાલેરવાળા નં. ૩૫૪ આદિ લેખમાં જણાવેલ સા. જયમલજી અને આ મંત્રી જયમલ્લ બને એકજ છે. . (૩૬૮) - આ લેખ પણ ઉકત મંદિરમાં આવેલી એક પ્રતિમા ઉપર લખેલે મળી આવે છે. ભાવાર્થ – - સં. ૧૪૮૫ ના વૈશાખ શુદિ ૩ બુધવારના દિવસે પ્રાગ્વાટ (-પોરવાડ) જાતિના દેસી મુલાનામના શ્રાવકે પિતાના પિતા દે. મહિપાના શ્રેયાર્થે સુવિધિનાથનું આ બિબ કરાવ્યું જેની પ્રતિષ્ઠા તપાગચ્છના સેમસુંદરસૂરિએ કરી. ' ' (૩૬૯) આ લેખની હકીકત શ્રીભાંડારકરે આ પ્રમાણે આપી છે -- દેસુરીથી ઈશાન કોણમાં, ૧૫ માઈલ દૂર આવેલા કેટ સેલિકીયા નામના ગામમાંથી આ લેખ હસ્તગત થયેલ છે. જીર્ણ થઈ ગએલા એક જૈન મંદિરના સ્તંભ ઉપર આ લેખ કતરેલે છે. જોધપુરના મુન્સફ મુન્સી દેવીપ્રસાદે આપેલી બે અતિએ ઉપરથી આ લેખ છાપવામાં આવ્યા છે. આ લેખ આઠ પંકિતનો છે અને ૧૧”. પહોળો પ”. લાંબો છે. લિપિ નાગરી છે અને ભાષા સંસકૃત છે. તથા છેલ્લા એક પદ્ય સિવાય આ લેખ ગદ્યમાં છે. ધ્યાનમાં લેવા લાયક બાબત એ છે કે ગઢાઈ (પ. ૬) માં ૬ પછીને વ્યંજન બેવડાએલે છે. ૧ એપિઢાઆિ ઇન્ડિકા ૫. ૧૧, પૃ. ૬ર. Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ કોરિટાના લેખ. નં. ૩૭૩-૭૬ ] (૨૩) અવલોકન મૂર્તિઓ તે પ્રાયઃ દરેક સાધારણ જૈન મંદિરમાંથી મળી આવે છે જેને લે ચોવીસી' કહે છે. . . (૩૭૩–૭૪) મારવાડ રાજ્યના જાલેર અને બાલી પ્રાંતની સરહદ ઉપર એક કેરટા નામનું ગામ આવેલું છે. આ ગામ પ્રાચીન કાળમાં વધારે આબાદ હશે એમ ત્યાંના ખંડેરે વિગેરે જોતાં જણાય છે. લેખમાં આનું નામ કેરટક મળી આવે છે. આ ગામના નામ ઉપરથી એક ગચ્છ પણ જૂના જમાનામાં પ્રસિદ્ધ હતું. એ કેટક ગચ્છનું નામ આ સંગ્રહમાંના આબુ વિગેરે ઘણાક સ્થળોનાં લેખોમાં દષ્ટિગોચર થાય છે. હાલમાં તે એ ગામ તદ્દન ન્હાનું સરખું છે. ત્યાં આગળ ત્રણ જૈમંદિર છે જેમાંનું એક ગામમાં છે અને બે ગામ બહાર 'જગલમાં છે. ગામનું મંદિર શાંતિનાથ તીર્થકરનું છે. તેના મંડપમાં આવેલા બે સ્તંભ ઉપર આ બંને નંબરોના લેખે કેતરેલા છે. પ્રથમના લેખમાં જણાવેલું છે કે યશશ્ચંદ્ર ઉપાધ્યાયના શિષ્ય પદ્યચંદ્ર ઉપાધ્યાયે પિતાની માતા સૂરિના શ્રેયાર્થે આ સ્તંભ કરાવી આપે. બીજો લેખ પણ આવી જ હકીકતવાળે છે. તેમાં કુકુભાચાર્યના શિષ્ય ભટ્ટારક થુલભદ્ર પિતાની ચેહણી નામની માતાના પુણ્યાર્થે આ સ્તંભ કરાવી આપે, એમ ઉલ્લેખ છે. (૩૭૫-૭૬) આ બે લેખે, ઉકત કેરા ગામની બહાર આવેલા મંદિરમાંના છે જેને લકે બાષભદેવનું મંદિર કહે છે. એ મંદિર ' ની અંદર બે હેટી પ્રતિમાઓ છે જેમના ઉપર આ લેખો કોતરેલા છે. બંનેની મિતિ “સંવત્ ૧૧૪૩ વૈશાખ સુદિ ૩ બૃહસ્પતિ વાર ની છે. આ મિતિ સિવાયને પહેલો ભાગ પદ્ય રૂપે છે અને તે બે અનુષ્યભ ગ્લૅકેને બનેલો છે. કેઈ જેકનામના શ્રાવકે વીરનાથ મહાવીર તિર્થંકરની પ્રતિમા કરાવી અને જેની પ્રતિષ્ઠા આજિતદેવસૂરિના શિષ્ય વિજયસિંહરિએ કરી, આટલી હકીક્ત આ લેખમાં છે. Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ તજૈનલેખસગ્રહ (૨૬૪) [ કાઢ્યાના લેખો, ન. ટ ખીજા લેખને ઘણે! ખરા ભાગ જતા રહ્યો છે. મિતિ સિવાય, કટવશ અને શાંતિનાથનુ” બિંબ આ બે વાકયેા જ અવશિષ્ટ છે. * 10 આ ( પહેલા ) લેખમાં જણાવેલા આચાર્ય જિતદેવ અને તેમના શિષ્ય વિજયસિહ તે ઉપર ૨૮૯ નબરવાળા લેખ અને અવલોકનમાં જણાવેલા અજિતદેવ-વિજયસિંહ ( ગુરૂ-શિષ્ય ) અને એકજ છે કે ભિન્ન છે તે એક શકાગ્રસ્ત પ્રશ્ન થઇ પડ્યુ છે. કારણ કે ઉક્ત ઉપરના લેખની મિતિ જ્યારે સ. ૧૨૦૬ છે ત્યારે આની ૧૧૪૩ છે. આ પ્રમાણે તે ખને લેખેાની વચ્ચે ૬૩ વર્ષ જેટલે લાંબે સમય છે કે જે એક વ્યકિતને તેટલા સમય સુધી આચાર્યપદ ઉપર અધિષ્ઠિત રહેવા માટે અસ‘લવ જેવું ગણાય. નામ સામ્ય ઉપરથી તા અને લેખાવાળા એકજ હાય એમ વિશેષ સવિત જણાય છે. તેથી મારા વિચાર પ્રમાણે આ પ્રસ્તુત લેખવાળી સાલ જે ૧૧૪૩ ની છે તે વાંચવામાં અથવા તે પછી કાતરવામાં ભૂલ થઇ છે અને સ. ૧૧૮૩ કે તેનીજ આસપાસના બીન્દ્ર કેાઈ ૧૦ વર્ષ પહેલાં પછીની આ સાલ હાવી ોઇએ. જૂની જૈન લિપિમાં ૮ અને ૪ ને સરખા વાંચવા કે કેતરવાની ભ્રાંતિ થવી ઘણી સહેજ છે. કારણ કે ખ’નેના આકારમાં લખનારાઓની અમુક વળણનાં લીધે કેટલીક વખતે ઘણીજ સમતા આવી જાય છે. + - અથવા તો સાલ ખરી હાય અને ભ્રાંતિ ત્યાં થઇ હાય કે જ્યાં આગળ શ્રીમન્તાગિત’ આ વાકય આવેલુ છે. કારણ કે લેખમાં સુચવ્યા પ્રમાણે તેટલા અક્ષરો ઘસાઇ ગયા છે તેથી સ્પષ્ટ વાંચી શકાતા નથી. આ કારણને લઇને અજિતદેવના કાણુ અભયદેવ કે એવુજ બીનું કાઇ નામ પણ હોઈ શકે. આ લેખે પણ શ્રી ભાંડારકરની નેટ ઉપરથીજ ઉતારવામાં આવ્યા છે. Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીનજૈનલેખસ‘ગ્રહ. (૨૬) [ કૅકિ’દના લેખા ન’. ૩૭ ન્યાયપૂર્વક રાજ્યનું પાલન કરવાથી આ રાજા રામચંદ્ર જેવા છે ( પદ્ય ૧૯ ), જિનદેવની અર્ચા-પૂજા માટે આ રાજા હુકુમ અને ઘુતાઢિ દાન કરે છે, પેાતાના દેશમાં અમારીની ઉદ્ઘાષણા ( જીવ દયા માટે ઢઢી ) કરાવે છે અને આચાાદિ ( જૈનધર્મમાં પ્રસિદ્ધ ) તપેા કરાવે છે (પદ્ય ૨૦ ). આના રાજ્યમાં કયાંએ ચારી, ઝુગાર, શિકાર, મદ્યપાન અને નિઃસ‘તતિવાળાનુ ધનાપહુરજી આઢિ થતું નથી (પદ્ય ૨૧ ). આના પુત્ર ગજસિંહ નામા કુમાર સુવરાજ પદને ધારણ કરે છે.( પદ્ય ૨૨ ). પછીના ત્રણ પદ્યોમાં જણાવવામાં આવ્યુ` છે કે એસવાલવ‘શના ચિતવાલગાત્ર (હાલમાં જેને એસ્તવાલ કહે છે) માં જંગા નામના ધનાઢય અને ધર્મિષ્ઠ પુરૂષ થયે જેણે ૩ર વર્ષ જેટલી મધ્યમ વયમાં જ ચેાધપુર ( જોધપુર ) નગરમાં આચાર્યના હાથે ચતુર્થાં ( પ્રાચ) વ્રત લીધું હતુ (પ. ૨૬-૫). તેને નાથા નામે પુત્ર થયે જે પુણ્યાત્મા અને દાતા હતેા. · નાથ” ની સભામાં તેણે માન પ્રાપ્ત કર્યું હતુ. તે નાથાને ગુર્જરદે નામની સુશીલ, રુપવતી, ઘરકાર્યમાં પ્રવીણ અને દેવ ગુરૂમાં ભકિત રાખનારી સ્ત્રી હતી, અને જેણે ના નામના પુત્રરત્નને જન્મ આપ્યુ. હતુ. ( પદ્ય ૨૭–૨૮) નાપાએ એવાં અનેક સુકૃત્ય કર્યાં હતાં કે જેથી તેની સર્વત્ર પ્રસિદ્ધ થઈ હતી. (૫. ૨૯) એ નાપાને નવલાદે નામની પત્ની હતી અને તેને પાંચ પુત્રા હતા. પુત્રાનાં તથા તેમની પત્નીયે અને તેમના પુત્રાનાં નામેાનુ” કોષ્ટક આ પ્રમાણે છે. ( પદ્ય ૩૧–૪ ). < ૧ ‘ નાથ ’ એ એક પ્રકારના ધર્મગુરૂ છે, વ્હેધપુરના તેઓ રાજગુરુ છે અને તેમની ગાદિને રાજ્ય તરફથી એક હેાટી જાગીર બક્ષીસ ગણાય કરેલી છે. તેમને ટાટ એક મ્હોટા ાગીરદારને છાજે તે, હાય છે, Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ કેકિંદના લેખ. નં. ૩૭૭ ] (૨૬૭) અવલોકન - નાપા—( નવલાદે). + J - આસાન અમૃત સુધર્મસિંહ ઉદય સાલ (બી-સરૂપદેવી) (મલિક) ( સ્ત્રી-ધારલદે) (સ્ત્રી-ઉછરંગદે) - વીરમદાસ જીવરાજ ( . ૩૭). પતિ : વખતે ઘણી સદ્વ્યય કરી શ " " મનહર વર્ધમાન. . આ પછી કહેવામાં આવ્યું છે કે–આ બધા પરિવાર સાથે નાપાએ સં. ૧૯૫૯ માં શત્રુંજય અને ગિરનારની અને તથા પુનઃ સંવત્ ૧૬૬૪ માં આબુદગિરિ (આબુ), રાણપુર, નારદપુરી, (નાડેલ), 'અને શિવપુરી (શિહી)ના પ્રદેશની યાત્રા કરી. (પદ્ય ૩૫-૬ ). In સં. ૧૬૬૬ ના ફાલ્ગન શુકલપક્ષની તૃતીયાના દિવસે નાપા અને તેની પત્ની બંને જણાએ ચતુર્થવ્રતને સ્વીકાર કર્યો. તે વખતે ઘણુંક રૂપાનાણું દાનમાં આપ્યુ (પદ્ય. ૩૭). પિતાના ન્યાયપાજિત દ્રવ્યનો સદ્વ્યય કરી શુભ ફલ પ્રાપ્ત કરવાની અભિલાષાવાળા એ નાપાએ સંવત્ ૧૬૬૫ મા મૂલ મંડપ બનાવ્યો અને એની બંને બાજુએ બે ચતુષ્કિકા (ચેકિ) બનાવી. આ બાંધકામ કરનાર મુખ્ય સૂત્ર ધાર (સલાટ) તેડર નામે હતે (પદ્ય. ૩૯-૪૦). આ પછીના પદ્યમાં પ્રતિષ્ઠા કરનારનું વર્ણન આપવામાં આવ્યું છે, તેમાં જણાવ્યું છે કે, તપાગચ્છના આચાર્ય વિજયસેનસૂરિના પટ્ટધર અને ઉચિતવાલ ગોત્રના ભૂષણરૂપ આચાર્ય વિજયદેવસૂરિની આજ્ઞાથી વાચક લબ્ધિસાગર નામના વિદવાને આ જિનાલયને પ્રતિષ્ઠિત કર્યું (પદ્ય ૪૧-૪૪). પંડિત શ્રીવિજયકુશલવિબુધના શિષ્ય નામે ઉદયરૂચિએ આ પ્રશસ્તિની રચના કરી, સહજસાગર વિવાનના શિષ્ય જયસાગરે શિલા ઉપર લખી અને તોડર સૂત્રધારે તેને કેતરી આપી; એમ અને જણાવી પ્રશસ્તિ પૂર્ણ થાય છે. .. .. ગોત્રના ભૂષણ આ જિનાલયને ઉદયરૂચિએ આ Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ વૈરાટના લેખા: ન. ૩૭૮. ] ( ૨૭૧) અવલાકન. હતા. તે જાતે. શ્રીમાલી વાણિ હતા, અને રાકમણુ તેનુ ગાત્ર હતુ. લેખમાં પહેલાં એમ પણુ લખવામાં આવ્યુ` છે કે અકબરના વજીર ટાડરમલે પહેલાં તેના તાબામાં ગામે સાંપ્યાં હતાં. તે ઇંદ્રરાજે આ દેવાલય ખંધાવ્યુ અને તેનુ નામ ‘ મહેાદય પ્રસાદ ’ અથવા ‘ ઇ’દ્રવિહાર ' એવુ' રાખ્યુ. ( પેાતાના નામ ઉપરથી આ ભીજી' નામ પાડયુ' હોય તેમ લાગે છે ).... (ઇત્યાદિ. " ઉપર આપેલાં શ્રીયુત ભાંડારકરના વર્ણનથી આ લેખનુ સ્થળ વિગેરે સ્પષ્ટ જણાઈ આવે છે. હવે લેખકત હકીકતનુ* કાંઇક વિશેષ સ્પષ્ટીકરણુ જોઈએ:—— ...... આ લેખ ૧૭” લાંખી અને ૧ ૪” પહેાળી શિલા ઉપર ૪૦ પતિએમાં કાતરાએલા છે. ભાષા સસ્કૃત ગદ્ય છે. જમણી માજી તરફ પત્થરના ઉપરના ભાગ તુટી જવાથી તેમજ ડાવી માજુએ નીચેના ભાગ પણ ખરી જવાથી ઘણીક લાઇનો અપૂજ હાથ લાગી છે. તાપણુ જેટલા ભાગ અક્ષત છે તેના ઉપરથી લેખના સાર ભાગ સારી પેઠે સમજી શકાય છે. પ્રથમ પંકિતમાંના જતા રહેલા ભાગમાં મિતિના માટે વિક્રમ સવત આપેલા હતા જે ખીજી પંકિતમાં શરૂઆતમાં આપેલા ૧૫૦૯ ના શકે સવત ઉપરથી, ૧૬૪૪ હાય તેમ નિશ્ચિત જણાય છે. ( શક સ'માં ૧૩૫ ઉમેરવાથી વિક્રમ સવત્ આવે છે તે હિંસામે; ૧૫૦૯ +૧૩૫=૧૬૪૪; ઇ. સ. ૧૫૮૭ ) ત્રીજી પતિથી ૧૦ મી પતિ સુધી, અકબર બાદશાહ, કે જેના રાજ્યમાં આ લેખ અને એમાં વર્ણવેલુ મંદિર તૈયાર થયું હતુ તેની પ્રશ’સા આપેલી છે. એ પ્રશ‘સામાં, હીરવિજયસૂરિની મુલાખાત લઇ તેમના મનને સ`તુષ્ટ કરવા માટે જીવરક્ષા સબધી જે ક્રમાન તેણે બહાર પડયા હતા તેમને પણ ખાસ ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યું1 છે. નવમી પતિમાં વિદ્યમાન રહેલા પાઠ ઉપરથી જણાય છે કે Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રાચીનલેખસંગ્રહ (276 ) [ વિરાટ ન. 378 --------------- --- ---------- ---- આવ્યો છે. આ લેખના બાવન માટે ઉક્ત છેલા પ્રાયઃ દરેક જણાવે છે -- * * * - કરેલા પ્રતિષ્ઠા - “આ લેખની બંને શિલાઓ શ્યામ રંગની છે ક્ત જણાતી સમાન માપની છે. બંનેની પહોળાઈ 17 ઈચ અને લંબાઈ 2 ફીટ 10 ઇંચ અને બીજીની 2 ફિટ 8 ઈંચ જેટલી છે. કનથી લગભગ અર્ધા ઈચ જેટલા મોટા છે. પહેલી શિલામાં 16 લાઈન-- છે તથા ઉપર ડાબી બાજુએ 20 પાંખડિઓનું કમળ કેરેલું છે. " બીજી શિલામાં 17 પંક્તિઓ કેતરેલી છે. આને ઉપર નીચે કેટલેક ભાગ ખંડિત થઈ ગયેલ છે. , . અસલમાં આ લેખ રાજગૃહના પાર્શ્વનાથના મંદિરને છે પરંતુ પાછળથી એ મંદિરમાંથી કાઢી લઈ ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણે બિહારમાં લાવવામાં આવ્યું છે. આ લેખ ત્યાંથી કેણ (કયારે અને કયા કારણે લાવ્યા તે જાણી શકાયું નથી. ઉપર લખ્યા પ્રમાણે આખા લેખની એકંદર 33 પંકિતઓ છે. - જેમાં થી પંકિતનો ઉત્તરાર્ધ, પાંચમી પતિ પૂરી અને 6 કી - પતિને પૂર્વાદ્ધ તથા છેવટની 3 પંકિતઓ એટલે ભાગ ગદ્યપે લખાએલો છે અને બાકી બધે પદ્યમાં છે. પદ્યની સંખ્યા 38 છે.. અને કુમથી તસૂચક અકે મૂકેલા છે. નીચે પ્રમાણેની હકીકત એ લેખમાં સમાએલી છે. ' - પ્રથમના પદ્યમાં, જેમના માટે એ મંદિર બનાવવામાં આવ્યું, તે પાર્શ્વનાથ તીર્થકરની સ્તુતિ કરેલી છે. આ પછીના ત્રણ બ્લેકમાં રાજગૃડ નગરનું વર્ણન આપ્યું છે. તેમાં લખવામાં આવ્યા છે ? - આ તેજ રાજગૃડું નગર છે કે ત્યાં પૂર્વે સુનિસુવ્રત ( ર સા ] તીર્થકરના જન્મ, દીક્ષા અને કેવલ એવાં ત્રણ કલ્યાણક થયાં હતાં. . ૧“જન વેતાંબર છે. હર” નવેમ્બર 1916 માં તથા બાપા પw કરેલા કરસંક’ માં પણ આ લેખ મૂળમાત્ર પ્રકટ થઈ ચચે છે 2 (ર૭ પૃથ 376.