________________
સૂ૦ ૧-૧-૩૦
४४० અનુવાદ - ગતિ અર્થવાળો “” ધાતુ બીજા ગણના છે તથા વરવું અર્થવાળો “વું” ધાતુ પાંચમા ગણનો છે. પાલન કરવું તેમજ પૂરવું આ બે અર્થમાં “y” ધાતુ ત્રીજા તેમજ નવમા ગણના છે. આ બધા ધાતુઓથી “શોરેતરમ્ (૩ળાવિ૦ ૯૩૪) સૂત્રથી “મમ્” પ્રત્યય થતાં ગુણ થાય છે અને “ર”, “વરમુ” તથા “રમ” શબ્દો પ્રાપ્ત થાય છે. “પર” અવ્યય શીઘ અર્થમાં છે. “પર” અવ્યય કેવલ અર્થમાં છે તથા “વર" અવ્યય કંઈક સારુ અર્થમાં છે. “પાપાત્ મરણમ્ વરમ્” (પાપ કરવાથી તો મરણ કંઈક સારું છે.).
સંગ્રહ કરવા અર્થવાળો “વિ” ધાતુ પાંચમા ગણનો છે. આ “fa” ધાતુથી “ઋષ્યનિતષ્યિ.” (૩૦ ૩૮૮) સૂત્રથી “”િ એવો “” પ્રત્યય થાય છે તથા આ સૂત્રથી નિર્દેશ થયો હોવાથી “"નો આગમ થતાં “વિર" શબ્દ પ્રાપ્ત થાય છે. આ “વિરમ્" અવ્યય દીર્ઘકાળ અર્થમાં છે.
ના” ઉપસર્ગપૂર્વક ગ્રહણ કરવા અર્થવાળો “1” ધાતુ બીજા ગણનો છે. આ “” ધાતુથી “સંદેહત્યાક્ષાવાદ:” (૩દ્ધિ ૮૮૨) સૂત્રથી નિપાતન દ્વારા “" પ્રત્યય થતાં તેમજ નાના લોપનો અભાવ થતાં “મા”નો લોપ “-પુસિ વાડડતો સુ” (૪/૩/૯૪) સૂત્રથી થતો હતો.) “સારા” શબ્દની પ્રાપ્તિ થાય છે. આ “સારા” અવ્યયનો દૂર અને સમીપ અર્થ થાય
તરવું” અને “ડૂબકી લગાવવી” અર્થવાળો “તું” ધાતુ પહેલા ગણનો છે. આ “” ધાતુથી મિથ - ન્યૂષિ.” (૩Mહિં૯૭૧) સૂત્રથી “ક્તિ” એવો “મમ્” પ્રત્યય થાય છે. હવે “તું. + બહુ” આ અવસ્થામાં “ઋતામ્ વિહતી” (૪/૪/૧૧૬) સૂત્રથી “” આદેશ થતાં “તિરસ્” શબ્દ પ્રાપ્ત થાય છે. આ “તિર” અવ્યય છૂપાઈ જવું, અવહેલના તથા તિર્જી થવું અર્થવાળો છે.
“માનવું” અર્થવાળો “મન” ધાતુ ચોથા ગણનો છે. આ “મન” ધાતુથી “મમ્' (૩૦ ૯૫૨) સૂત્રથી સન્ પ્રત્યય થતાં “મનસ્' શબ્દ પ્રાપ્ત થાય છે. આ “નમ્" અવ્યય નિયમ અર્થમાં છે.
(શ૦૦) “પ્રહત્વે” પૂર્વવત નમ નતી મતે: “મિથિ-જ્યુષિo" [૩૦ ९७१.] कित्यसि बाहुलकाद् यागमे च भूयस् पुनरर्थे । प्रपूर्वाद् "इंण्क् गतौ" अतोऽसि प्रायस् વહુન્હેં ! પ્રપૂર્વાત્ “વહ પ્રાપને મતઃ “મિ-વદિ-વરિ-દિગ્યો વા[૩UTT૦ ૭ર૬.] તિ णित्युकारे उपान्त्यवृद्धौ प्रबाहु ऊर्ध्वार्थे । प्रबाहुशब्दस्यैव गणपाठात् कान्तत्वं प्रबाहुक् અધ્યયા પ્રવીરુપૂર્વાત્ મે: “મિ-મિ-ક્ષમ-મિ-મિ-સચ્ચિો ડિ” [૩]T[ ૧૩૭.]
