________________
સૂ૦ ૧-૧-૩૩
૫૫૦ બાદ યઃ કરિષ્યતિ(તમે કરો જો કરી શકશો તો.) અહીં કાર્ય કરવાની યોગ્યતા ન હોવાથી નિંદા અર્થમાં આ પ્રમાણે બોલે છે.
માલ તથા મત બંને અવ્યય એક જ અર્થવાળા છે. આ બંને અવ્યયનો અર્થ નિંદા વિનાશ અને પ્રતિગ્રહ (ગ્રહણ કરવા સ્વરૂપ) છે. ઉપર જણાવેલા તમામ અવ્યયો તિવાતિ વિભક્તિઅન્તવાળા શબ્દો જેવા જ છે.
-: શબ્દમહાર્ણવન્યાસ - श० न्या०-विभक्तीत्यादि-तस् आदिर्येषां ते तसादयः, थम् अन्ते येषां ते थमन्ताः, थमन्ताश्च ते तसादयश्चेत्यत्र बहुव्रीहिगर्भः कर्मधारयः, तदनु विभक्तयश्च थमन्त-तसादयश्चेति द्वन्द्वः, ततश्चाभा-शब्देनोष्ट्रमुखादित्वात् बहुव्रीहिः, तदन्तविधिरत्र पूर्ववत् । ।
-: શબ્દમહાર્ણવન્યાસનો અનુવાદ :તમ્ આદિમાં છે જેઓને તે તા: થાય છે. અહીં તણાયઃ એ બહુવ્રીહિ સમાસ થશે. તથા શમ્ અન્તમાં છે જેઓને એ પ્રમાણે થમત્તા પણ બહુવ્રીહિ સમાસ થશે. થમન્તા: ર તે સાથ એમ કર્મધારય સમાસ થતાં થમન્તતસાય: શબ્દ પ્રાપ્ત થાય છે. આમ બહુવ્રીહિ જેનાં ગર્ભમાં છે એવો કર્મધારય સમાસ છે.
હવે વિમવિત” અને “થમત્ત તસવ:”નો દ્વન્દ સમાસ થતાં “વિમતિથનન્તતસાયઃ” સામાસિક શબ્દ પ્રાપ્ત થાય છે. ત્યારબાદ “મા” શબ્દની સાથે “૩મુવાદ્રિયઃ” (૩/૧/૨૩) સૂત્રથી બદ્રીહિ સમાસ થતાં “વિમવિતથમન્તતસદ્દિામા." સ્વરૂપ સામાસિક શબ્દ પ્રાપ્ત થાય છે. વિભક્તિ વગેરે તમામ પ્રત્યયો હોવાથી આગળનાં સૂત્રની જેમ જ પ્રત્યયાતવાળા શબ્દો અવ્યય તરીકે જાણવા. (શ૦૦) “યાવિવિમવિત:” [૨.૨.૨૧.] તિ વવનાડુમથી વિપવિત:-સ્થતિઃत्यादिश्च, अतस्तदन्तप्रतिरूपकं क्रमेण दर्शयति-अहंयुरित्यादि-अहमस्यास्ति, शुभमस्यास्ति "ऊर्णाऽहं-शुभमो युस्" [७.२.१७.] इति युसि अहंयुः, शुभंयुः । यदीदं विभक्तिप्रतिरूपकं नाभविष्यदव्ययं तदा विभक्त्यन्तरानुत्पत्तौ सत्यैकार्थ्ये पूर्वविभक्तेलृपि अहं पुत्रोऽस्य ‘मत्पुत्रः' इत्यादिवद् वैरूप्यमापत्स्यत।
અનુવાદ :- (૧/૧/૧૯) સૂત્ર પ્રમાણે “વિપતિ” શબ્દથી “સિ” વગેરે અને “તિ” વગેરે બંને વિભક્તિનો બોધ કરવો. આથી જ હવે “જિ” વગેરે અને “તિ” વગેરે પ્રત્યયાત જેવાં
