________________
સૂ૦ ૧-૧-૩૩
૫૪૪ -- તત્ત્વપ્રકાશિકા :विभक्त्यन्तप्रतिरूपकाः, थमवसाना ये तसादयः प्रत्ययास्तदन्तप्रतिरूपकाश्च शब्दा अव्ययसंज्ञा भवन्ति ।
- તત્ત્વપ્રકાશિકાનો અનુવાદ - વિભક્તિ અન્તવાળા જેવું સ્વરૂપ જે જે શબ્દોનું છે, તે તે શબ્દોની અવ્યયસંજ્ઞા થાય છે તથા “સ” પ્રત્યયથી શરૂ કરીને “થ" પ્રત્યય સુધીના પ્રત્યયાત્તવાળા જે શબ્દો છે, એવા શબ્દો જેવા જ શબ્દો જોવા મળે તો તેઓની પણ અવ્યયસંજ્ઞા થાય છે.
(તo v૦) મરંડ, શુમંયુઃ આ મસ્તિક્ષીરા ગ્રામ I ગુત્ત, યથા, તથા, હાથમતિ ા પ્રમ્ ૨; ગુમ, વૃત્તમ, પર્યાયમ્ ૨; યેન, તેન, વિરે, મન્તા રૂ; ते, मे, चिराय, अह्नाय ४; चिरात्, अकस्मात् ५; चिरस्य, अन्योन्यस्य, मम ६;
પરે, સો, પ્રો, પ્રાતે, હેત, રાત્રી, વેનીયામ, પત્રિવીર્ છા તે प्रथमादिविभक्त्यन्तप्रतिरूपकाः ।
અનુવાદ :- સૌ પ્રથમ બ્રહવૃત્તિમાં રહેલા તમામ શબ્દોની વ્યુત્પત્તિ અથવા તો વિગ્રહ શબ્દમહાર્ણવ-ન્યાસમાં બતાવવામાં આવશે નહીં, આથી આ બ્રહવૃત્તિટીકામાં અમે આ અવ્યયોની વિશેષ વાતો જણાવીએ છીએ
સૌ પ્રથમ “મહંયુઃ” તથા “શુમં:” બંને શબ્દો જાણે કે પ્રથમ વિભક્તિ અન્ન જેવા ન હોય એવા જણાય છે. આ બંને શબ્દો “મા” તથા “સુમ"ને “તું” અર્થમાં તદ્ધિતનો “યુસુ” પ્રત્યય લાગતાં પ્રાપ્ત થાય છે. આમ તો “મમ્” તથા “શુમમ્"ને “યુ" પ્રત્યય લાગે ત્યારે તદ્ધિતવૃત્તિ હોવાથી “મા” તથા “શુમમ્”ની વિભક્તિનો લોપ થવાથી “મg:” તથા “ગુરુ” એ પ્રમાણે અનિષ્ટરૂપ પ્રાપ્ત થાત પરંતુ હવે વિભક્તિ જેવી આભા જેઓની છે એવા “માં” અને “સુમ"ની આ સૂત્રથી અવ્યયસંજ્ઞા પ્રાપ્ત થશે.
“માં” શબ્દ ઘમંડી, અહંકારી, સ્વાર્થી વગેરે અર્થમાં છે તથા “શુમં:” શબ્દ મંગલમય, ભાગ્યશાળી વગેરે અર્થમાં છે.
અહીં ખાસ વિશેષતા એ સમજવા યોગ્ય છે કે, “અદમ્” તથા “સુમ"ની આ સૂત્રથી અવ્યયસંજ્ઞા થાય છે. કારણ કે “મા” અને સુમમ્” વિભક્તિ અન્ત જેવા દેખાતા શબ્દો છે, ત્યારબાદ તદ્ધિતનો “યુ” પ્રત્યય લાગતાં “માં” અને “શુમંયુ:” શબ્દ પ્રાપ્ત થાય છે. સંપૂર્ણ એવા “મહંમઃ” તથા “શુમં:” શબ્દ અવ્યયસંજ્ઞાવાળા થતા નથી. આ શબ્દોનું
