________________
६२
श्रीदशवैकालिकसूत्रे न समूच्छिमजीवोत्पत्तिः, तत्परिगणने तस्यानुक्तत्वात् । पिण्डनियुक्तौ च पूर्तिक । मंदोपभेदस्य द्रव्यपूतेरुदाहरणे अशुचिगन्धशब्दस्य पुरीपगन्धार्यकत्वं निगदितम् ।
मानवधर्मशास्त्रेऽपि भाषणकालिकमुखोद्गतविमुषां मेध्यत्वमेवोक्तं नवरचितं, यथा मनुस्मृतौ पञ्चमाध्याये
" मक्षिका विमुप'छाया, गौरश्वः सूर्यरश्मयः ।
रजो भूर्वायुरग्निश्च, स्पर्श मेध्यानि निर्दिशेत् ।। ५ ॥" १३३ ॥इति । किञ्च दोरकाश्रयणमेव हिसानिदानं मत्वा हस्तेन शिरःपश्चादागे अन्धिदानेन वा मुखवत्रिकां धारयताऽपि भापणकालिकमुखोत्पतितजलकणेपु संमूच्छिमनीवोत्पत्तिस्थानत्वाभावोपपादनाय प्रकृतोपात्तानि प्रमाणान्यवश्यं शरणीकरणीयानि, करते समय भगवान्ने पसीना नहीं कहा है । पिण्डनियुक्तिमें पूतिकर्मदोषके भेद द्रव्यपूतिके उदाहरणमें 'अशुचिगन्ध' शब्दको विष्ठा-गन्ध वाले अर्थमें प्रयोग किया है।
मानवधर्मशास्त्रमें भाषण करते समय निकलने वाले जलकणोंको अशुचि नहीं कहा है । मनुस्मृति पाँचवाँ अध्याय
" मक्षिका विघुषश्छाया, गौरश्वः सूर्यरश्मयः।।
रजो भूर्वायुरग्निश्च, स्पर्श मेध्यानि निर्दिशेत् ॥” १३३ । डोरा धारण करनेको ही हिंसाका कारण मान कर हायसे अथवा सिरके पीछे गांट लगा कर मुखवत्रिका धारण करने वालोंको भी इन प्रमाणोंकी शरण लेनी चाहिए; जो यह यतानेके लिए यहाँ दिये गये हैं कि भाषण करते समय मुखसे निकलने वाले जलकणोंमें संमृच्छिम जीव સ્થાનની ગણત્રી કરતી વખતે ભગવાને પસીને કહેલું નથી. પિડનિર્યુક્તિમાં पतिमहोपना से द्रव्यपूतिना Galsरमा अशुचि-गंध शहना विपणा અર્થમાં પ્રવેશ કર્યો છે.
માનવધર્મશાસ્ત્રમાં ભાષણ કરતી વખતે નીકળતા જળકને અશુચિ કહ્યા નથી. મનુસ્મૃતિના પાંચમા અધ્યાયમાં કહ્યું –
मक्षिका विमुपश्छाया, गौरश्वः सूर्यरश्मयः ।
रजो भूर्वायुरग्निश्च, स्पर्शे मेध्यानि निर्दिशेत् ।।१३३॥ દરે ધારણ કરવાને જ હિંસાનું કારણું માનીને હાથથી અથવા શિરની પાછળ ગાંઠ વાળીને મુખવસ્વિકા ધારણ કરનારાઓએ પણ આ પ્રમાણેનું શરણુ લેવું જોઈએ, જે એ બતાવવાને માટે અહીં આપવામાં આવ્યાં છે કે–ભાષણ કરતી વખતે મુખથી નિકળતા જલકમાં સમૃ૭િમ જીવ ઉત્પન્ન નથી થતા, અન્યથા વ્યાખ્યાન
