________________
२६०
श्रीदशवकालिकसूत्रे (६) रात्रिभोजनविरमणव्रतम् । ___टीका-हे भगवन् ! अथापरे पष्ठे व्रते रात्रिभोजनात्-रात्रौनिशि भोजनं रात्रिभोजनं तस्माद् विरमणम् । रात्रिभोजनेन हि सकलमहाव्रतेपु दोपो जन्यते, तथाहि-रात्रौ दिनकरकिरणाभावान्नानाविधमक्ष्मतनुधारिनन्तुनातसमुत्पातावपातसञ्चारबाहुल्यात् हिंसाऽवश्यम्भाविनी, दीक्षाग्रहणसमये प्रतिज्ञा कृता यदद्यप्रभृति न कस्यापि प्राणिनः प्राणान् पीडयिष्यामीति, रात्रिभोजनेन तु प्राणिवधस्याऽनिवार्यत्वात्कृतप्रतिज्ञाभगो भवितुमर्हतीति मृपावादः, यद्वा तीर्थकरैर्लोकालोकाऽव'लोकिकेवलालोकेन-तत्संयमविराधकमालोक्याऽऽदित्यालोके आलोकितानपाना१ केवलालोकस्य करणस्य कर्तृत्वविवक्षया णिनिः। एतत्-रात्रिभोजनम् ।
(६) रात्रिभोजनविरमण । हे भगवन् ! पांच महाव्रतोंके पश्चात् छठे व्रतमें रात्रिभोजनसे विरमण किया जाता है।रात्रिभोजनसे समस्त महाव्रतोंमें दोष लगता है। रात्रिके समय सूर्यकी किरणों के अभावसे सूक्ष्म-शरीरवाले भॉतिभाँतिके जन्तु इधर-उधर उड़ते हैं, नवीन उत्पन्न होते हैं, नीचे ऊपर आते-जाते हैं, इसलिए हिंसा अवश्य ही होती है। दीक्षा लेते समय ऐसी प्रतिज्ञा की थी कि-'आजसे किसी प्राणीके प्राणोंको पीड़ा नहीं पहुँचाऊँगा' जब रात्रिभोजन किया तो हिंसा अवश्य हुई, इसलिए मृषावादका भी दोष लगा।अथवा लोक और अलोकको अवलोकन करनेवाले अलौकिक केवल-आलोकसे अवलोकन करके केवली भगवान्ने कहा है कि-सूर्यके आलोकमें अवलोकन किया हुआ अशन आदिक सेवन
(6) त्रिनविरम. હે ભગવન્ ! પાંચ મહાવ્રતની પછી છઠ્ઠા વ્રતમાં રાત્રિભેજનથી વિરમણ કરવામાં આવે છે. રાત્રિભોજનથી સર્વ મહાવતેમાં દેવ લાગે છે રાત્રિને સમયે સૂર્યનાં કિરણના અભાવથી સૂમ-શરીરવાળા ભાત-ભાતના જતુઓ અહીં-તહી ઉડે છે, નવીન ઉત્પન્ન થાય છે, નીચે-ઉપર આવ-જા કરે છે, તેથી હિંસ જરૂર થાય છે
દીક્ષા લેતી વખતે એવી પ્રતિજ્ઞા કરી હતી કે “આજથી કોઈ બાણીના પ્રાણને પીડા નહિ ઉપજાવું જે શત્રિભૂજન કર્યું તે હિંસા અવશ્ય થઈ, તેથી મૃષાવાદને દેપ લાગે અથવા લેક અને અલકનું અવલોકન કરનારા અલોકિક કેવળ જ્ઞાનથી અવલોકન કરીને કેવળી ભગવાને કહ્યું છે કે સૂર્યના પ્રકાશમાં અવકન કરેલ અશન આદિ સેવવાથી જ હિંસાને પરિહાર
