________________
३२७
अध्ययन ४ गा. १५-मोक्षस्वरूपम् तस्मादात्मनः सकलकर्ममलविरहिता सद्भावस्वरूपा काचिदवस्थाऽवश्यम्भाविनी ।
न च 'दीपस्याऽभ्रस्य वा निरन्वयविनाशदर्शनादात्मनः स (निरन्वयविनाशः) कथं ने-'ति शङ्कनीयम्, तयोरपि निरन्वयविनाशानभ्युपगमात् , यथा कर्पूरस्य 'पिपरमेण्ट' इति ख्यातपदार्थस्य वा वातेन ह्रियमाणस्य परिणमनसोक्षम्यादिन्द्रियगोचरत्वापायेऽपि न सर्वथाऽभावः किन्त्ववस्थान्तरेण परिणतिमात्रम् , तथैव प्रदीपपर्यायाऽऽपन्नाः पुद्गलास्तमस्त्वेन परिणमन्ति, एवमभ्रस्यापि विशीयमाणम्य पुद्गलपुञ्जः परिणामसूक्ष्मत्वेन दृष्टिपथमप्राप्तोऽपि न पुद्गलत्वेनाऽसद्भूतः। एवमेवानहीं होता। जब सत् पदार्थका अभाव नहीं हो सकतातो आत्माकी भी समस्त कर्मोंसे रहित विद्यमान अवस्था अवश्य होनी चाहिये।। ___ बौद्ध-जब दीपककी ज्वालाका तथा मेघका निरन्वय नाश देखा जाता है तो आत्माका निरन्वय (सर्वथा) नाश क्यों नहीं हो सकता। __ जैन-यह कहना सत्य नहीं है कि दीपककी ज्वाला और मेघ का निरन्वय नाश होजाता है । वह सूक्ष्मरूपसे परिणमन होनेसे यद्यपि इन्द्रियगोचर नहीं होता तथापि उसका सर्वथा अभाव नहीं होजाता, वह दूसरी सूक्ष्म अवस्था को प्राप्त होजाता है। इसी तरह प्रदीप अवस्था वाले पुद्गल अन्धकाररूपमें परिणत होजाते हैं । मेघ जब छिन्न-भिन्न हो जाता है तो सूक्ष्मरूपमें परिणत होजाने से इन्द्रियोंद्वारा गृहीत नहीं हो सकता तथापि पुद्गल के रूपमें विद्यमान रहता ही है। ऐसे ही समस्त થતું નથી. જે સત પદાર્થને અભાવ થઈ શક્તો નથી તે આત્માની પણ સર્વ કર્મોથી રહિત વિદ્યમાન અવસ્થા અવશ્ય લેવી જોઈએ
બૌદ્ધ– દીપકની જવાળાને તથા મેઘને નિરન્વય નાશ જેવામાં આવે छे, तो मामानी नि२-क्य (सपा) नाथ भ न 25 शहे ?
જેન—એમ કહેવું સત્ય નથી કે દીપકની જવાળા અને મેઘને નિરન્વય નાશ થઈ જાય છે સૂમરૂપથી પરિણમન થવાથી જે કે તે ઇન્દ્રિયગોચર થતાં નથી, તથાપિ એને સર્વથા અભાવ થઈ જતું નથી તે બીજી સૂમ અવસ્થાને પામે છે એ રીતે પ્રદીપ અવસ્થાવાળા પુગલ અંધકારરૂપમાં પરિણત થઈ જાય છે મેઘ જ્યારે છિન્ન-ભિન્ન થઈ જાય છે ત્યારે તે સૂક્ષ્મરૂપમાં પરિણત થઈ જાવાથી ઇદ્ધિદ્વારા ગ્રહીત થઈ શકતો નથી, તે પણ પુગલના રૂપમાં વિદ્યમાન
