________________
अध्ययन ४ गा. १५- मोक्षस्वरूपम्
३३३
" आत्मनः सततमूर्ध्वगतिर्मुक्ति” – रिति मण्डलीमतानुयायिनः, तच्च प्रमत्तप्रलपनमायम्, लोकाकाशानन्तरं धर्मास्तिकायस्यास्तित्वाभावात् । धर्मास्तिकायस्य जीवपुद्गलानां गतिनिमित्तत्वं प्रमाणसिद्धं, तथाहि - गमनोन्मुखानां जीवपुद्गलानां गतिर्वाद्यनिमित्तसापेक्षा गतित्वात्, बाह्यनिमित्तमत्र धर्मास्तिकायोऽन्यस्यासम्भवात्, लोकाकाशाऽनन्तरं तदभावान्न तस्मादूर्ध्वं गतिसंभवः । अत एवाऽगईणाई माईतमताभिमतमुक्तिस्वरूपमेवेति ।
·
ननु नरामरतिर्यङ्नारकपर्यांयस्वरूप एव संसारस्तेभ्यः पृथग्भावेन न कस्यमण्डलीमत के माननेवाले कहते हैं कि - " आत्मा सदा ऊपर चली जाती है कहीं ठहरती नहीं है" यह कथन उन्मत्त पुरुषके प्रलापके सदृश है, क्योंकि लोकाकाशके बाद धर्मास्तिकायका सद्भाव नहीं है । यह बात प्रमाण से सिद्ध है कि धर्मास्तिकाय के विना जीव और पुद्गलोंकी गति विना बाह्य कारण के नहीं हो सकती, क्योंकि - 'वह गति है, जो जो गति होती है वह बाह्य निमित्तकी अपेक्षा रखती है । गति में बाह्य निमित्त धर्मास्तिकाय ही होसकता, क्योंकि अन्य किसीमें ऐसी शक्ति नहीं है । यह धर्मास्तिकाय लोकाकाश से आगे नहीं है, इसलिए लोकाकाशसे आगे आत्मा गमन भी नहीं कर सकती' । अत एव सिद्ध हुआ कि 'आर्हतमत (जिनमत ) में माना हुआ मोक्षका लक्षण ही सर्वथा निर्दोष है' ।
प्रश्न- मनुष्य, देव, तिर्यञ्च और नारकी पर्यायस्वरूप ही संसार है
--
મ ડલીમતના માનનારાઓ કહે છે કે “આત્મા સદા ઉપર ચાલ્યેા જાય છે, उयाय थोलता रहेता नथी.” मा થન ઉન્મત્ત પુરૂષના પ્રલાપ જેવું છે, કારણ કે લેાકાકાશની પછી ધર્માસ્તિકાયને સદ્ભાવ જ નથી એ વાત પ્રમાણુથી સિદ્ધ થએલી છે કે ધર્માસ્તિકાય વિના જીવ અને પુદ્ગલેાની ગતિ ખાદ્ય કારણ વિના થઇ શકતી નથી, કારણ કે એ ગતિ છે, જે જે ગતિ હાય છે તે તે બાહ્ય નિમિત્તની અપેક્ષા રાખે છે” ગતિમાં બાહ્ય ધર્માસ્તિકાય જ હોઈ શકે ધર્માસ્તિકાય
નિમિત્ત છે કારણ કે અન્ય કાર્યમા એવી શક્તિ નથી એ લેાકાકાશથી આગળ નથી, તેથી લેાકાકાશથી આગળ આત્મા ગમન કરી શકતા નથી. એટલે સિદ્ધ થયુ કે હે આતમત ( જૈનમત )મા માનેલું મેાક્ષનું લક્ષણુ જ सर्वथा निर्दोष छे "
प्रश्न-मनुष्य, द्वेष, तिर्यय भने नारी - पर्यायस्व३५ ०४
સસાર છે. એ
