________________
३५६
श्रीदशवेकालिकसूत्रे
त्वात्, 'पर्युदासः सदृशग्राही ' ति नियमान्निषेध्यसदृशेनैव भाव्यम्, निषेध्यश्चात्र जीवाजीवाऽऽदिद्रव्याधारभूत आकाशविशेषात्मको लोकः, अतोऽलोकोऽप्याकाशविशेषरूप एव भवितुं योग्यः, यथा 'अधनोऽयम्' इत्युक्ते धनरहितो मनुष्य एव गृह्यते न तु घटपटादिः, तथेहाऽप्यलोको लोकानुरूप एव बोद्धव्य इति ॥ २२॥
""
उत्तर- जो लोक नहीं वह अलोक है। यहाँ नञ्समास है । नर्थ दो प्रकारका होता है । एक नञर्थ ऐसा होता है कि वह जिसका निषेध किया जाता है उस निषेध्यके समानका ही ग्रहण करनेवाला होता है उसे पर्युदास कहते है। कहा भी है किपर्युदास सदृशका बोधक होता है ।" अत एव लोकका निषेध रूप अलोक भी लोकहीके समान होना चाहिए । निषेध्य यहां जीव अजीव आदि द्रव्योंका आधारभूत आकाशविशेष है, अतः अलोक भी आकाशविशेष ( जीव अजीव आदि द्रव्योंके आधार से भिन्न) होना चाहिए। जैसे किसीने कहाकि यह 'अधन' है। इस वाक्यमें 'अधन' शब्द से यह नहीं समझा जाता है कि यह घड़ा है या कपड़ा है, किन्तु धनरहित मनुष्य अर्थ ही समझा जाता है । इसी प्रकार यहाँ 'अलोक ' शब्द से घड़ा नहीं समझना चाहिए किन्तु आकाशविशेष ही समझना चाहिए। केवली भगवान् इन लोक और अलोक दोनोंको जानते हैं ॥ २२ ॥
उत्तर—ने सो४ नथी ते सोछे, मां नन् समास छे. नञर्थ પ્રકારના હાય છે એક બર્થ એવા હોય છે કે તે જેના નિષેધ કરવામાં આવે છે એ નિષેધ્યની સમાનના જ ગ્રહણ કરનાર હાય છે, તેને દાસ કહે છે, કહ્યુ છે કે “ દાસ સદેશના ખેાધક હાય છે” તેથી કરીને લેાકના નિષેધરૂપ Àાક પણુ લેકની જ સમાન હોવા જોઇએ અહી નિષેધ્ય જીવ અજીવ આદિ દ્રવ્યેના આધારભૂત આકાશવિશેષ છે, તેથી અલેક પણ આકાશ-વિશેષ (જીવ અજીવ આદિ દ્રવ્યના આધારથી ભિન્ન ) હવેા જોઈએ, જેમકે કેાઈએ કહ્યું કે એ ઃ અધન' છે, એ વાકયમાં ‘અધન' શબ્દથી એમ નથી સમજાતું કે એ ઘડા છે ચા કપડું છે, કિન્તુ - ધનહિત મનુષ્ય એવા અર્થ જ સમજાય છે એ રીતે અહીં અલાક' શબ્દથી ઘડા યા કપડુ ન સમજવું જોઈએ, કિન્તુ આકાશવશેષ જ સમજવે જોઇએ, કેવળીભગવાન્ એ લેક અને અલેક બેઉને જાણે છે. (૨૨)
