________________
अध्ययन ४ गा. २४ - अयोगिनो ध्यान सिद्धिः
३६१
किञ्च तत्र द्रव्ययोगाभावेऽपि भावयोगस्य सत्त्वाद् ध्यानमुपपद्यते, जीवोपयोगरूपस्य भावमनसस्तत्रापि सद्भावात् । अथ च यथा पुत्रभिन्नोऽपि पुत्रकार्यकरणेन पुत्र उच्यते तथा भवोपग्राहिकर्मनिर्जरणरूपस्य ध्यानकार्यस्य करणेन ध्यानत्वोपाचाराद् ध्यानशब्दाभिधेयत्वं सिद्धम् ।
अथ च यथैकस्य नानार्थकशब्दस्य वहवोऽर्था भवन्ति, तथा धातूनामनेकार्थत्वाद् ध्यैधातु निष्पादितस्य ध्यानशब्दस्यापि समुच्छिन्नक्रियाख्यं शुक्लध्यानमप्यर्थः । अपरं च - उक्तशुक्लध्यानस्य ध्यानत्वेन जिनागमप्रतिपाद्यतया ध्यानत्वं निर्वाधमित्यलम् ॥२३॥
૧
२
૫
मूलम् - जया जोगे निरंभित्ता, सेलेसिं पडिवज्जइ ।
૬
७
૧૦
૧૧
e
तया कम्मं खवित्ताणं, सिद्धिं गच्छइ नीरओ ॥२४॥
उस
अथवा - द्रव्ययोगका अभाव होने पर भी भावयोगके सद्भावसे ध्यान होता है, क्योंकि जीवका उपयोगरूप भाव-मन अवस्थामें भी रहता है । अथवा जैसे पुत्र न होकर भी यदि कोई पुत्रका कार्य करता है तो वह पुत्र कहलाता है, वैसे ही भवोपग्राही कर्मों की निर्जरारूप ध्यानका कार्य करनेसे उपचार से वह ध्यान कहलाता है । अथवा जैसे नानार्थक शब्द के बहुतसे अर्थ होते हैं वैसे ही धातुओंके भी अनेक अर्थ होते हैं, इसलिए यहाँ 'ध्यै' धातुसे बने हुए ध्यान शब्दका अर्थ समुच्छ्न्निक्रियाऽप्रतिपाति-शुक्ल-ध्यान अर्थात् अयोगी गुणस्थानवालोंकी क्रिया भी समझ लेना चाहिए । अथवा जिनागममें इसको ध्यान कहा है अतः इसमें ध्यानत्व निर्बाध है ॥ २३ ॥
અથવા દ્રવ્યયેગને અભાવ થયા છતાં પણુ ભાવયેાગના સદ્ભાવથી ધ્યાન હાય છે કારણ કે જીવના ઉપયાગરૂપ ભાવમન એ અવસ્થામા પણ રહે છે. અથવા જેમ પુત્ર ન હેાવા છતા જો કોઈ પુત્રનુ કાર્ય કરે છે તે તે પુત્ર કહેવાય છે, તેમજ ભવાપગ્રાહી કાઁની નિરારૂપ ધ્યાનનું કાય કરવાથી ઉપચારે કરીને તે ધ્યાન કહેવાય છે. અથવા જેમ વિવિધાર્થક શબ્દના ઘણાય અર્થાં થાય છે તેમ ધાતુઓના પણુ અનેક અર્થાં થાય છે, અહીં થૈ ધાતુથી બનેલા ધ્યાન શબ્દના અર્થ સમુચ્છિન્નક્રિયાઽપ્રતિપાતિ-શુકલ-ધ્યાન અર્થાત્ અયાગી ગુણુસ્થાન વાળાએની ક્રિયા પણુ સમજી લેવી અથવા જિનાગમમા એને ધ્યાન કહ્યુ છે તેથી એમાં ધ્યાનત્વ નિર્માંધ છે. (૨૩)
