________________
ན
३४४
श्रीदशवैकालिकसूत्रे
त्पादयति, तदेव रज इत्र रजो जीवस्य मालिन्यहेतुत्वात् घातिकर्मचतुष्टयमित्यर्थः, तद् धुनाति = व्यपनयति = दूरीकरोतीत्यर्थः ।
कर्म रजोधुननं च यद्यपि धर्मध्यानेनापि जायते तथापि आत्यन्तिकतद्विधूननं शुक्लध्यानेनैव भवति, यथा मलापगमेन शुचिताधर्माभिसम्बन्धात् पटः शुक्ल इस्युच्यते तथा रागद्वेषमलापनयनाच्छुचिधर्मसम्बन्धाद् ध्यानमपि शुक्लमित्युच्यते, तच्चतुर्विधम्- (१) पृथक्त्ववितर्कसविचारम्, (२) एकत्ववितर्काविचारम्, (३) सूक्ष्मक्रियाऽनिवर्त्ति, (४) समुच्छिन्नक्रियाऽप्रतिपाति, इति ।
तत्र पूर्वगतश्रुतज्ञानानुसारेण ध्येयविशेषगतोत्पादादिनानापर्यायाणां द्रन्याबंधते हैं । इस प्रकार द्रव्यकर्म और भावकर्म एक दूसरेके उत्पादक हैं। इन्हीं कर्मोंको रज कहते हैं, क्योंकि ये आत्मामें मलिनता उत्पन्न कर देते हैं । संवरधर्मको ग्रहण करनेसे यह चार घातिकर्मरूपी रज दूर होजाती है ।
कर्मरजका दूर होना यद्यपि धर्म ध्यानसे होता है तथापि आत्य न्तिक रूपसे तो शुक्ल-ध्यान से ही होता है । जैसे मैलको दूर करनेसे शुचिताधर्म आजाता है, इसलिए वस्त्रको शुक्ल (सफेद) वस्त्र कहते हैं, इसी प्रकार राग-द्वेषरूपी मैलके हट जानेपर शुचिताधर्मके सम्बन्ध से ध्यान भी शुक्लध्यान कहलाता है ।
शुक्लध्यान चार प्रकारका है - (१) पृथक्त्ववितर्क - सविचार, (२) एकत्ववितर्क - अविचार, (३) सूक्ष्मक्रिय - अनिवर्त्ति, (४) समुच्छिन्नक्रियअप्रतिपाति ।
(१) पृथक्त्ववितर्क- पूर्वगत श्रुतज्ञानके अनुसार किसी ध्येय पदार्थकी બીજાનાં ઉત્પાદક છે એજ કાને રજ કહે છે, કારણ કે તે આત્મામાં મલિનતા ઉત્પન્ન કરે છે સવરધર્મીને ગ્રહણ કરવાથી એ ચાર ઘાતિકરૂપી રજ દૂર થઈ જાય છે
જો કે કર્રીરજ ધર્મધ્યાનથી દૂર થાય છે તે પણ આત્મન્તિક રૂપથી તે શુકલ ધ્યાનથીજ થાય છે જેમ મેલ દૂર કરવાથી ચિંતા-ધર્મ આવી જાય છે તેથી વસ્ત્રને શુક્લ ( સફેદ ) વસ્ત્ર કહે છે, તેમ રાગદ્વેષરૂપી મેલ હુઠી જતાં શુચિતાધર્માંના સ ખ ધથી ધ્યાન પણ શુકલધ્યાન કહેવાય છે
शुईस ध्यानना यार अक्षर हे (१) पृथत्ववित - सवियार, (२) ४त्ववितर्ड - अवियार, (3) सूक्ष्महिय अनिवर्ति, (४) समुच्छिन्नयि सप्रतिपाति. (૧) પૃથક્ વિત -પૂર્વગત શ્રુતજ્ઞાનને અનુસાર કઇ ધ્યેય પદાર્થીના ઉત્પાદ
