________________
'अध्ययन ४ गा. २२ - लोकस्वरूपम्
३५३
मस्माभिरवलोक्यते तावानेव लोकः ?, नहि, अनन्तज्ञानसम्पन्नेन सर्वज्ञेन यो लोक्यते स लोक इति ।
नन्वेतेनाऽलोकस्यापि लोकत्वप्रसङ्गस्तस्यापि सर्वज्ञेनावलोकितत्वात्, तथाचालोकोऽपि किं लोकः ? न, यतो लोक्यते धर्मास्तिकायाद्याधारभूत आकाशविशेषो यः स लोक इत्यवधार्यम् । स च कटितटोभयपार्श्वतो निहितहस्तद्वयो विस्फारितपादयुगलोऽवस्थितः पुरुष इव नृत्यद्वैवोपासकाकृतिको वा ऊर्ध्वाऽध-- स्तिर्यग्भेदभिन्नश्चतुर्दशरज्जुपरिमितोऽसंख्यातमदेशात्मक आकाशविशेषस्तम् । तद्विपरीतोऽलोकः ।
उत्तर - उतना ही नहीं है । अनन्तज्ञानी सर्वज्ञ भगवान् द्वारा जितना देखा जाता है उतना लोक है ।
प्रश्न - केवली भगवान् अलोकको भी देखते हैं तो उनके देखनेसे अलोक भी लोक हो जायगा ?
उत्तर - नहीं होगा । भगवान् ने धर्मास्तिकाय आदि द्रव्यों का आधारभूत जो आकाश देखा है उसे लोक कहते हैं, ऐसा समझना चाहिये । वह लोक कमरपर दोनों हाथ रखकर, पैर फैलाकर खड़े हुए पुरुष के आकार का, अथवा नाचते हुए भैरवोपासक (भोपा) की आकृतिका है। इसके तीन भेद हैं- (१) उदूर्ध्वलोक, (२) मध्यलोक, (३) अधोलोक । यह चौदह राजू जितना ऊंचा और असंख्यात - प्रदेशमय है । अलोकाकाश इससे विपरीत है ।
ઉત્તર——એટલે જ નહિ, અનંતજ્ઞાની સન ભગવાનદ્વારા જેટલે જોવાય છે એટલે લેાક છે.
પ્રશ્ન—કેવળી ભગવાન્ તે અલેાકને પણ જુએ છે તેા અલાક પણ લેક થઈ જશે ?
ઉત્તર—નહિ થાય ભગવાને ધર્માસ્તિકાય આદિ દ્રવ્યેાનું આધારભૂત જે આકાશ જોયુ છે અને લેાક કહે છે, એમ સમજવું જોઇએ.
એ લેક કમર પર બેઉ હાથ રાખીને, પગ ફેલાવીને ઊભેલા પુરૂષના આકારને, અથવા નાચતા ભૈરવેપાસક (ભુવા)ની આકૃતિને છે તેના ત્રણ ભેદ છે (१) अह्नध्वंसोड, (२) मध्यलोङ, (3) अधोलो मे यौह रानू नेवडा उथो अने અસખ્યાત પ્રદેશમય છે. અલેાકાકાશ એથી વિપરીત છે
એમના જોવાથી
