Book Title: Agam 29 Mool 02 Dasvaikalik Sutra Part 01 Sthanakvasi
Author(s): Kanhaiyalal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
२७०,
श्रीदशवकालिकसूत्रे इति व्युत्पत्त्या पङ्कजनिकर्तृत्वावच्छिन्ने शक्ततया पद्मरूपार्थबोधकं सदपि शैवालादिप्वतिप्रसङ्गवारणाय पद्मत्व(जाति)रूपं प्रतिनिमित्तमादायैव पद्मं वोधयति न वितरथा । ___ एवमत्रापि भिक्षुशब्दस्य भिक्षणं व्युत्पत्तिनिमित्तम् , भिक्षत इत्येवंशीलो भिक्षुरिति व्युत्पत्तः । तथा चाऽभिक्षमाणत्वावस्थायां भिक्षुत्वामसक्तावपि ऐहिकपारइस व्युत्पत्तिसे.पंकज शब्द कमलका बोध तो कराता है परन्तु साथही साथ शैवाल तथा इस प्रकारसे पैदा होनेवाले गड्डलके फूल आदिका अर्थ भी उससे निकलता है, क्योंकि वे भी कीचड़से पैदा होते हैं । यदि व्युत्पत्तिनिमित्तको ही शब्दकी प्रवृत्तिमें कारण माना जाय तो शैवाल
आदिमें भी पंकज शब्दका प्रयोग हो जायगा, इस आपत्तिका निवारण करनेके लिए व्युत्पत्तिनिमित्तके सिवाय प्रवृत्तिनिमित्त कमलत्व धर्मकी भी आवश्यकता है, इससे शैवाल आदिका निराकरण हो जाता है, दोनों निमित्तोंसे ठीक-ठीक अर्थका प्रतिपादन हो जाता है कि जो कीचड़से उत्पन्न हो और जिसमें कमलत्वरूप सामान्य (जाति) पाया जाय उसे पङ्कज कहते हैं।
इसी प्रकार यहाँ 'भिक्षु' शब्दका व्युत्पत्तिनिमित्त भिक्षण (याचना) धर्म है, जिस समय साधु भिक्षण नहीं करते उस समय व्युत्पत्तिनिमित्तसे भिक्षु नहीं कहला सकते, फिरभी 'समितिगुप्तिपालकत्व' -रूप प्रवृत्तिપકજ શબ્દ કમળને બોધ તે કરાવે છે, પરંતુ સાથે શેવાળ તથા એ પ્રકારે પેિદા થનારા વીતેલા શીંગડા આદિને અર્થ પણ તેમાંથી નીકળે છે, કારણ કે તે પણ કીચડમાંથી પેદા થાય છે જે વ્યુત્પત્તિનિમિત્તને જ શબ્દની પ્રવૃત્તિમાં કારણરૂપ માનવામાં આવે તે શેવાળ આદિમાં પણ પંકજ શબ્દને પ્રવેગ થઈ જશે એ આપત્તિનું નિવારણ કરવાને માટે વ્યુત્પત્તિનિમિત્ત ઉપરાંત પ્રવૃત્તિનિમિત્ત કમળવ ધર્મની પણ આવશ્યકતા છે. તેથી શેવાળ આદિનું નિરાકરણ થઈ જાય છે બેઉ નિમિત્તેથી બરાબર અર્થનું પ્રતિપાદન થઈ જાય છે કે જે કીચડમાંથી ઉત્પન્ન થાય અને જેમાં કમલત્વ સામાન્ય (જાતિ) મળી આવે તેને પકજ કહે છે
शते मी लिनु' भनी व्युत्पत्तिनिमित्त निक्षए (यायन) ધર્મ છે જે સમયે સાધુ ભિક્ષણ કરતું નથી, તે સમયે વ્યુત્પત્તિનિમિત્તથી ભિક્ષુ નથી કહેવાતે, તે પણ “સમિતિપ્તિ-પાલકત્વ” રૂપ પ્રવૃત્તિનિમિત્તથી ભિક્ષુ
