________________
- अध्ययन ४ गा० १५ - वन्धस्वरूपम्
३१९
मारोढुं प्रभवेदिति चेन्न, जीवकर्मणोः खनौ सुवर्णोपलयोरिव संयोगस्याऽनादिकालिकत्वात् ।
नच 'जीवकर्मणोः सम्बन्धस्याऽनादित्वे मोक्षो नैव संभवति अनादेरन्ताभावादाकाशात्मनोरिवे' - ति वाच्यम्, अनाद्यनन्तत्वयोर विनाभावाभावात्, अनादेरपि घटादिप्रागभावस्य सान्तत्वोपलम्भात्, अनादेरपि बीजाङ्कुरादिसन्तानस्य दादादिकारणवशात्सान्ततादर्शनाच्च, इत्यलमतिविस्तरेण । वन्धस्वरूपमुच्यते—
उत्तर - जैसे खानमें रहे हुए सुवर्ण तथा पाषाणका सम्बन्ध अनादिकालीन है, वैसेही जीव और कर्मका भी सम्बन्ध अनादिकालीन है ।
कोई-कोई ऐसा कहते हैं कि जिसकी आदि नहीं होती उसका अन्त भी नहीं होता है, जैसे जीव और आकाशका सम्बन्ध कभी नष्ट नहीं होता, इस नियमके अनुसार यदि जीव- कर्मका सम्बन्ध अनादिकालीन है तो कभी उसका भी अन्त न होगा, फिर किसीको मोक्ष मिल ही नहीं सकेगा ।
उनका यह कथन दूषित है, क्योंकि घट आदिका प्रागू अभाव यद्यपि अनादिकालीन है फिर भी घट उत्पन्न होते ही उसका अन्त हो जाता है ।
बीज तथा वृक्षकी परम्परा भी अनादिकालीन है तथापि यदि बीज जल जाय तो उस परम्पराका अभाव हो जाता है, इसलिए आत्मकर्मसंयोग अनादि होनेपर भी सान्त हो सकता है । बन्धका स्वरूप कहते हैं
ઉત્તર-જેમ ખાણુમા રહેલા સુવર્ણ તથા પાષાણુના સમધ અનાદિ કાળને છે. તેમ જીવ અને કર્મોના પણ સંબધ અનાર્દિકાળના છે
કઇ-કઇ એમ કહે છે કે જેની આદિ નથી તેના અંત પણ હાતા નથી, જેમકે જીવ અને આકાશના સંબધ કદાપિ નષ્ટ થતે નથી એ નિયમાનુસાર જો જીવ–કના સંબંધ અનાદિકાળના છે તે કદાપિ તેના અંત થશે નહિં, પછી કાઇને મેાક્ષ મળી શકશે નહિ
તથા
એનું એ કથન દૂષિત છે, કારણ ઘટ આદિના પ્રાગૂ અભાવ જો કે અનાદિકાળના છે, તાપણુ ઘટ ઉત્પન્ન થતા જ તેનેા અત થઈ જાય છે ખીજ વૃક્ષની પર પરા પણ અનાદિકાળની છે તથાપિ જો ખીજ ખની જાય તે એ પર પરાના અભાવ થઈ જાય છે તેથી આત્મકમ–સચેગ અનાદિ ાવા છતાં પણુ સાન્ત થઇ શકે છે. મધના સ્વરૂપ કહે છે–
