________________
अध्ययन २ गा. ५ कामरागनिराकरणोपायः
" विचारितमलं शास्त्रं, चिरमुद्राहितं मिथः सन्ध्यक्तवासनान्मौनाद्, ऋते नास्त्युत्तमं
कुठे
यथा पवनपथे पतत्रिणः स्वच्छन्दं विहरन्ति तथाऽनुपमाऽलौकिका मोक्षमार्ग संचारिणः संयमिनः प्रतिबन्धरहितं विहरन्ति, परन्तु जालवद्धा उत्पतनयत्नवन्तोऽपि यथा निर्बन्धविहाराय न प्रभवन्ति, तद्वद् विषयसेवनाऽऽशालक्षणविषयवासनाकलितचेतसो मुनयोऽनुपलभ्य मोक्षमार्गमप्रतिबन्धविचरणवञ्चिता भवन्तीति शिष्य ! जानीहि तावद् विषयाशां दुस्तरमहानदीसमानाम् ।
उक्तश्च
" भले ही कोई कितने ही शास्त्रोंका मनन करले, या दूसरोंको सिखलादे, पर जब तक वासनाका परित्याग करके समिति गुप्ति - आदिरूप संयमकी आराधना नहीं कर लेता तबतक मोक्ष प्राप्त नहीं कर सकता" ॥१॥
जैसे- पक्षी आकाशमें स्वच्छन्द विहार करते हैं, उसीप्रकार अनुपम अलौकिक आनन्दमय मोक्षमार्गमें विहार करनेवाले संयमी भी अप्रतिबन्धविहारी होते हैं । किन्तु जिस प्रकार जाल में फँसे हुए पक्षी उडनेका यत्न करते हैं पर उड़ नहीं सकते, उसी प्रकार विषयसेवनकी आशारूप वासनासे मुनि मोक्षमार्गको न पाकर अप्रतिबन्ध विहारसे वंचित रहते हैं । हे शिष्य ! इस विषय-वासनाको ऐसी विशाल नदी समझ कि जिसका पार पाना अत्यन्त कठिन है । कहा भी है
“ ભલે કોઈ ગમે તેટલાં શાસ્ત્રોનું મનન કરી લે, અથવા ખીજાઓને શીખવે, પરન્તુ જ્યાસુધી વાસનાના ત્યાગ કરીને સમિતિ-ગુપ્તિ આદિપ સંયમની આાધના કરી લેતેા નથી, ત્યાંસુધી મેક્ષ પ્રાપ્ત કરી શકતે નથી.” (૧)
જેમ પક્ષી આકાશમાં સ્વચ્છન્દ વિહાર કરે છે, તેમ અનુપમ અલૌકિક આનંદમય મેક્ષમા માં વિહાર કરનારા સંચમી પણુ અપ્રતિમ ધ વિહારી ડાય છે. પરન્તુ જેવી રીતે જાળમાં ફસેલા પક્ષીએ ઉડવાના યત્ન કરે છે. પશુ ઉડી શકતાં નથી, તેવી રીતે વિષયના સેવનની આશારૂપ વાસનાથી વાસિત અંત:કરણવાળા મુનિએ મોક્ષમાર્ગને ન પામતા અપ્રતિમ ધ વિહારથી વચિત રહે છે. હે શિષ્ય ! આ વિષયવાસનાને એવી વિશાળ નદી સમજ કે જેના પાર પામવા અત્યંત કઠિન છે. કહ્યું છે કે-~~~
