________________
-
-
श्रीदशवैकालिकसूत्रे कथाभेदात् पञ्चविधः । (५) ध्यानम् एकमात्रावलम्बनेन पवनासंपृक्तदीपशिखाया इव चित्तस्य स्थिरीकरणम् ।
यद्यपि तच्चतुर्विधम् आर्त-रौद्र-धर्म-शुक्लभेदात् , तथापि धर्म-शुक्ल-लक्षणं द्वयमेवोपादेयं पूर्वद्वयस्य कर्मवन्धहेतुत्वात् । (६) व्युत्सर्ग:-कायादिसंचालनऔर (६) धर्मकथा ।
शिष्योंको आगम पढ़ानेको 'वाचना' कहते हैं । सद्भावसे संशय दर करनेके लिए, अथवा तत्त्वका निश्चय करनेके लिए पूंछना 'पृच्छना' कहलाता है। शुद्ध उच्चारण करके वार-वार मनन करना 'अनुप्रेक्षा' है। धर्मकी चर्चा या उपदेश करनेको 'धर्मकथा' कहते हैं ।
() ध्यान-वायुके स्पर्श नहीं होनेसे जैसे दीपककी ज्योति स्थिर हो जाती है, वैसेही मनको किसी एक विषयमें स्थिर करलेने को ध्यान कहते हैं । ध्यान यद्यपि आर्त, रौद्र, धर्म और शुक्ल भेदसे चार प्रकारका है, तथापि यहाँ धर्म और शुक्ल ये दो शुभ ध्यान ही उपादेय है, यही दोनों तपमें अन्तर्गत हैं, पहलेके दो अशुभ ध्यान कर्मवन्धनके कारण हैं।
(६) व्युत्सर्ग-काय आदिके व्यापारको, तथा कपाय आदिको त्यागकर उपयोगसहित रहनेको 'व्युत्सर्ग कहते हैं। भने (५) धर्म था.
શિષ્યને આગમ ભણાવવા અને પિતે ભણવું એ વાચને કહેવાય છે. સદભાવપૂર્વક સંશય દૂર કરવા માટે, અથવા તત્ત્વને નિશ્ચય કરવા માટે પૃછા કરવી– પૂછવું એ પૃચ્છના કહેવાય છે શુદ્ધ ઉચ્ચારણ કરીને વારંવાર આવૃત્ત કરવું તે પરિવર્તન કહેવાય છે ભણેલા અર્થનું વારંવાર મનન કરવું એ અનુપ્રેક્ષા છે. ધર્મની ચર્ચા અથવા ઉપદેશ કરે એ ધર્મકથા કહેવાય છે
કે , (૫) ધ્યાન–વાયુને સ્પર્શ નહિ થવાથી જેમ દીવાની જ્યોત સ્થિર રહે છે, તેવી રીતે મનને કેઈ એક અલબનમાં સ્થિર કરી લેવુ એ ઇયાન કહેવાય છે. થાન આર્ત, રોડ, ધર્મ અને શુકલ એવા ભેદે કરીને ચાર પ્રકાર છે, તે પણ અર્દી ધર્મ અને શકલ એ બે ભ યાન જ ઉપાદેય છે એ બે થાન તપમાં અંતર્ગત છે, પહેલાં બે અશુભ ધ્યાન કર્મબંધના કારણે છે.
(૬) વ્યુત્સર્ગ–કાયા આદિના વ્યાપારને તથા કપાય આદિને ત્યજીને ઉપગ સહિત રહેવું એ વ્યુત્સર્ગ કહેવાય છે.
