________________
૩૪
મંત્રવિજ્ઞાન કરીને આત્મામાં કુરણુઓ ઉત્પન્ન કરે છે તથા સંસારને ક્ષય કરનારા ત્રાણગુણવાળો છે, તે મંત્ર કહેવાય છે?
આ વ્યાખ્યા જનન અને જ્ઞાન ના પાયા પર રચાયેલી છે, છતાં તેને પિતાની વિશેષતા છે. તેમાં, એ વસ્તુ સ્પષ્ટ કરવામાં આવી છે કે જેને જપ કરતાં કે ચિંતન કરતાં આપણું અહંતા સાથે અનુસંધાન થાય, એટલે કે આપણા આંતરમન (Subconcious mind) ને અસર પહોંચે અને તેના લીધે આત્મામાં સ્કુરણાઓ થવા લાગે તથા જેનું અંતિમ પરિણામ સંસારક્ષયમાં આવે, તેને મંત્ર સમજે.
આધુનિક યુગમાં વિજ્ઞાનની એક શાખા તરીકે માનસશાસ્ત્રને વિકાસ થયે છે અને તેમાં દિન-પ્રતિદિન પ્રગતિ થઈ રહી છે. તેણે મંત્રને અર્થ સૂચન (Suggestion) કર્યો છે અને તેને વારંવાર પ્રયોગ કરવાથી આપણુ આંતરમન પર અસર પહોંચે છે, એ વાત કબૂલ રાખી છે. એ જોતાં આપણું મંત્રવિદોના અગાધ જ્ઞાન માટે કેને માન નહિ ઉપજે ?
અનેક જિનાગમ પર વિસ્તૃત ટીકા લખનાર શ્રી અભયદેવસૂરિએ પંચાશક નામના ગ્રંથની ટીકામાં જણાવ્યું છે કે “મન્ટો સેવાધિષ્ઠિરોડરાવક્ષારવરિષ: ! દેવથી અધિષિત વિશિષ્ટ અક્ષરેની રચનાને મંત્ર કહેવાય છે. આ વ્યાખ્યા ઉપર્યુક્ત વ્યાખ્યાઓથી જુદી પડે છે, પણ મંત્રનું સ્વરૂપ સ્પષ્ટ રીતે રજૂ કરે છે. જે વાક્યરચના દેવાધિષિત નથી, તેને મંત્ર શી રીતે કહી શકાય? અહીં એ
