________________
૭૪
મંત્રવિજ્ઞાન છે. તેમાં વામનાડી એટલે પિંગલા નાડીમાં સ્વરનું વહન થતું હોય ત્યારે આનેય મંત્રની સ્વાય અવસ્થા રહે છે અને દક્ષિણનાડી એટલે ઈડ નાડીમાં સ્વરનું વહન થતું હોય ત્યારે બધ અવસ્થા રહે છે. સૌમ્ય મંત્રમાં આ બંને ક્રિયાઓ વિપરીત સમજવી એટલે કે પિંગલાનાડીમાં સ્વરનું વહન થતું હોય ત્યારે તેની બધ અવરથા રહે છે અને ઈડા નાડીમાં સ્વરનું વહન થતું હોય ત્યારે તેની સ્થાપ અવસ્થા રહે છે. - જ્યારે ઉભયનાડી એટલે સુષુષ્ણમાં સ્વરનું વહન થતું હોય ત્યારે બંને પ્રકારના મંત્રની બધઅવસ્થા રહે છે.
જે મંત્ર પ્રબુદ્ધ જાગ્રત હોય તે જ સિદ્ધિ પામે છે. પ્રસુપ્ત મંત્રની સિદ્ધિ થતી નથી.”
અહીં પ્રથમ તે એ સ્પષ્ટતા કરી દઈએ કે આયુવેદને જેમ ઔષધિ અને રસાયણ સાથે ગાઢ સંબંધ છે, તેમ મંત્રશાસ્ત્રને સ્વદય અને કુંડલિની શક્તિ સાથે ગાઢ સંબંધ છે, એટલે મંત્રવિજ્ઞાનની પૂતિ તરીકે તેનું જ્ઞાન પણું મેળવી લેવું આવશ્યક છે. વિશેષ ન બને તે તેની મુખ્ય મુખ્ય બાબતથી તે પરિચિત થવું જ જોઈએ.
“ષટચકો અને કુંડલિની શક્તિ નામના એક મનનીય નિબંધમાં કહ્યું છે કે શરીરમાં રહેલાં મર્મ– સ્થાનમાં મેરુદંડ, કરોડરજજુને મુખ્ય સ્થાન આપવામાં આવે છે, તે શરીરને આધારસ્તંભ છે. આ કોડરજુ નાના–મેટા તેત્રીશ. અરિથખડનું બનેલું છે. આવા દરેક
