________________
મંત્રશાસ્ત્ર અને જૈન શ્રમણે
૩૦૭ શક્તિયુક્ત આત્મસ્વરૂપની ભાવનાઓનું વિધાન છે. જૈનમંત્રમાં
– પ્રણવ, માયા-હીં, કામ બીજલી વગેરે બીજાક્ષની -શક્તિ જેવી અન્યત્ર મનાયેલી છે, તેવી જ સ્વીકારવામાં આવી છે. માત્ર મુખ્યદેવતા સ્વરૂપે “અરિહંતાણં” આ પાંચ અક્ષરવાળા મંત્ર અથવા તે નમસ્કાર મહામંત્રના પાંચેય મત્રે લેવામાં આવ્યા છે અને તાંબરમતાનુસાર પ્રત્યેક તીર્થકરની શાસનદેવતા––ચકેશ્વરી, અજિતા, દુરિતારિ, કાલિકા, વૈરેટ્યા વગેરે માનવામાં આવી છે. ધરણેન્દ્ર-પદ્માવતીની ઉપાસના તે ખરેખર શાક્ત-સંપ્રદાયાનુકૂલ છે. સનાતની ઉપાસમાં શ્રીચકની જે આરાધના ચાલે છે, તે જ શ્રીદેવીની ઉપદેવી તરીકે બૌદ્ધમાં તારાદેવી અને જૈનમાં પઢાવતી દેવીનું સંમાન છે. જૈન કવિઓ પણ “સારસ્વત-કલ્પને માને છે. સરસ્વતીના સેળ વિદ્યાબૂહ માનવામાં આવ્યા છે, જે રહિણ, પ્રજ્ઞપ્તિ, વજાણંખલા વગેરે નામથી પ્રસિદ્ધ છે. આથી સ્પષ્ટપણે કહી શકાય કે જૈનશ્રમને શક્તિ–ઉપાસના ઈષ્ટ છે. હેબુજામાં ચાલતી પદ્માવતીની પૂજા–પદ્ધતિ તે માટે ઉત્તમ પ્રમાણ છે. વૈદિક મતાવલંબીઓમાં દેવીઓની અચ તથા વિવિધ નામની જેમ જૈન-શ્રમણએ પણ પદ્માવતીની ઉપાસના વિવિધ નામ વડે કરવાનું સૂચન કર્યું છે. પણ અહીં આ વાત યાદ રાખવા જેવી છે કે બૌદ્ધોમાં હીનયાન કે હિન્દુઓના વામાચાર જે કઈ વિકારી સંપ્રદાય જેમાં પ્રચલિત નથી. મપાસનામાં ગુરુ અને દીક્ષા
જ્યારે ઉપાસક ઉપાસનામાં પ્રવૃત્ત થાય છે, ત્યારે તેને
