________________
૩૦૬
મંત્રવિજ્ઞાન અને ક્રિયાકાંડે ચાલી નીકળ્યા. જો કે તે પછી થયેલા ભગવાન્ મહાવીરે તેનું પ્રત્યાખ્યાન કર્યું છે.
બીજી રીતે જિનશાસનમાં પંચનમરકારની પ્રમુખતા તે આદિકાલથી પ્રચલિત હતી જ. તેમાં પણ અવસર આવ્યું જુદી જુદી ક્રિયા ચાલુ થઈ. નમસ્કાર ઉપર પ્રકટ થયેલા ગ્રંશે એ બાબતમાં આપણું ધ્યાન ખેંચે છે. નાનાથી લઈ હેટા-મહેટા સેગે-ઉપદ્રવને દૂર કરવા માટે અમુક બીજમત્રે લગાડી નમસ્કારના ચમત્કારિક પ્રયોગે પ્રગટ્યા. છતાં ઐતિહાસિકેની આ વાત સાચી લાગે છે કે પાર્શ્વનાથના સમયમાં માંત્રિક પ્રયોગને વધારે પિષણ મળ્યું છે, કેમકે તે વખતે ગોરખનાથી સંપ્રદાય પણ કુંડલિની–જાગરણની લાલસામાં હતું અને હઠગની સાધનામાં મશગૂલ રહેતે હતું. તેમાંથી નિરાશ બનેલા સાધુઓએ જ મંત્રમાર્ગને અપનાવ્યું હતું. જૈન પ્રમાણેની શક્તિપૂજા
અન્ય સંપ્રદાયની જેમ જૈન સંપ્રદાયમાં પણ જૈન શમણેએ શક્તિપૂજાને માન આપ્યું છે અને તેથી આ સંપ્રદાયમાં શાક્તતંત્રની સત્તા છે. આચાર્ય હેમચંદ્રવિરચિત “ગશાસ્ત્રના સાતમા અને આઠમા પ્રકાશમાં ધર્મધ્યાનની
પદસ્થ” નામક પદ્ધતિમાં બીજા ધર્મનુયાયીઓની જેમ વકવેધની પદ્ધતિ અનુસાર વર્ણમયી દેવતાનું ચિંતન કરવામાં આવ્યું છે. અહીં માતૃકા ધ્યાનનું વર્ણન અત્યંત શિચક શૈલીમાં કર્યું છે તથા અનેક મંત્રની પરંપરાથી
