________________
-૩૧૬
મંત્રવિજ્ઞાન યશોની પ્રતિષ્ઠા અને અન્ય પ્રક્રિયાઓ
ઉત્તમ વેગ અને ઉત્તમ મુહૂર્તમાં યંત્રનું લેખન ક્યાં પછી તેની પ્રતિષ્ઠા કરવી આવશ્યક છે. પ્રાણપ્રતિષ્ઠા વગર યંત્રનું કઈ મહત્વ રહેતું નથી. જે યંત્ર લખાવે છે, તે વારુણમંડળમાં છે અથવા અગ્નિમંડળમાં? ભૂમંડળમાં છે અથવા આકાશમંડળમાં કેટલાં વૃત્તો તેમાં છે? તેને અધિષ્ઠાતા દેવ કોણ? અધિષ્ઠાત્રી દેવી, ઉપદેવ. ગણ અને પીઠ કયાં છે? તે બધાની છાણ-બીણુ કરી પ્રતિષ્ઠા માટે પુરશ્ચરણ, પૂજા, અભિષેક, હવન, તર્પણ, માન, દાન, પુષ્પસમર્પણ વગેરે શાસ્ત્રીય પદ્ધતિથી થાય તે જ પરિશ્રમ સફળ થાય છે. એટલે તે તે વિષયનું જ્ઞાન આપતા–શારદાતિલક, ચેગિનતંબ, દ્રયામલ, પ્રણોષિણી, વામશ્વરતંત્ર, તાંડવતંત્ર વગેરેગ્રાની જેમ જૈનાચાર્યોએ પણુ-પંચનમસ્કૃતિ દીપક, આર્ષવિદ્યાનુશાસન, તંત્રપ્રકાશ, કેપ્ટકચિંતામણિ, ઋષિમંડલયંત્રવિધાન વગેરે ઘણું થનું સર્જન કર્યું છે અને કેટલાક તો નવા-ઘંટાકર્ણ માણિભદ્ર, કલિયું, રાવણપતાકા, અર્જુન પતાકા, શનિયંત્ર, હસ્તિયંત્ર, અશ્વયંત્ર વગેરે યંત્રની રચના કરી આ વિજ્ઞાનને આગળ વધાર્યું છે. તાંત્રિક પ્રયોગ અને તેમને ઉપયોગ
કામિક આગમના સત્રાંતરપટલમાં તંત્ર શબ્દની વ્યાખ્યા આપતાં કહ્યું છે કે-તત્વ અને મંત્રથી સમન્વિત વિપુલ અર્થોને વિસ્તાર અને સંસારના બ્રાન્ત જીવનું ત્રાણ કરવાને
